8 октябрь — Марина  Цветаева туғилган кун

  Адабиётга ўзига хос овоз билан кириб келган Марина Цветаева ижоди рус шеъриятининг ўлмас хазинасидан муносиб ўрин олган. Унинг шеърларидаги тетизгин ҳаяжон,фақат шоира илҳомига хос безовта оҳанг шеърхон юрагини эҳтирослар ва ҳаяжонларга кўмади. Мен  шоиранинг шеърларига жуда эрта мафтун бўлиб, унинг бир неча шеърини ўзбек тилига таржима қилганим билан фахрланаман.

Марина Цветаева
ШЕЪРЛАР
Хуршид Даврон таржималари

Марина Ивановна Цветаева (1892.26.11, Москва — 1941.31.8, Елабуга, Татаристон) рус шоираси. Москва ун-ти, Лозанна ва Фрейфургдаги мусика мактаби ва католик пансионда, Ялтадаги кизлар гимназиясида ўқиган. Октябр тўнтаришини қабул қилмай, 1922 й.да Прагага, 1925 й.да эса Парижга кўчиб борган. Муҳожирликда муҳтожлик ва ватансизлик азобини бошидан кечирган Цветаева 2-жаҳон уруши бошланиши б-н СССРга қайтиб келган (1939). Аммо кўп ўтмай, руҳий изтироблар орқасида ўз жонига қасд қилган.
Дастлабки шеърий тўпламлари — «Оқшом албоми» (1910) ва «Сеҳрли фонар» (1912). 1916 й.га келиб, Цветаева ижодининг асосий мавзуи — муҳаббат, Россия, шеърият мавзуи узил-кесил шаклланади. Шоиранинг 20-й.лар аввалига оид шеърлари оқ гвардиячиларнинг муҳожирликда нашр этилган журналларида эълон қилинади. Шу даврда унинг «Блокка аталган шеърлар», «Ҳижрон»(1922), «Психея, Романтика», «Ҳунар» (1923) шеърий китоблари ва «Баракалла» (1924) достон-эртаги нашр этилган. Цветаеванинг «Россиядан кейин. 1922— 25» сўнгги тўплами 1928 й. Парижда босилган.
Марина Цветаева шеърияти мусиқийлиги, товушнинг шеър мусиқий қурилмасидаги катта ўрни ва аҳамияти б-н ажралади. Ташки дунё б-н муроса қила олмаган ва шу дунёдаги ҳаётида рўшнолик кўрмаган шоиранинг асарлари, жумладан, «Тоғлар достони», «Интиҳо достони» (1926), «Калламуш овловчи» лирик сатираси (1925), ҳатто антик давр сюжетлари асосида ёзилган «Тезей» (1927) ва «Федра» (1928) трагедиялари узун ҳамда кескин монологлардан таркиб топган. Цветаева насрда ҳам қалам тебратиб, М. Волошин, О. Манделштам, А. Белий ва б. ҳақида фалсафий ўйлар ва хотиралардан иборат ўзига хос адабий портретларни яратган.

* * *

Шаробингга аралаштирдим
Куйдирилган соч толаларин,
Токи ичинг куйдирсин ғамим,
Токи жўшсин дил нолаларинг.

Токи ёшлик бўлсин кўзёшлик,
Токи асал айласин касал.
Токи тунда ёшгина ёринг
Тингламасин фиғону зоринг.

Олтин каби сочларим ранги
Айлангандек кулга беомон,
Ёшлигингнинг бокира тонгин
Қорлар боссин, боссин қаҳратон.

Токи кўр бўл — зулматга тўлгин,
Токи ўтдек қуригин, сўлгин,
Токи сўнгги нафасдай ўлгин.

МУҲАББАТ

Тиғми? Ўтми?
Ё оғули тафт?
Ёки алам, мунгли ўртаниш?

Йўқ, у дард,
Шундай бир дардким,
Кўзимга кафт,
Лабга болам исмидек — таниш.

* * *

Қандай яхши, мени ўйлаб чекмассиз алам,
Қандай яхши, сизни дея чекмасман озор
Ва ҳеч қачон бу муаззам курраи олам
Учиб кетмас оёғимиз остидан безор.

Қандай яхши, қўрқмай яшаш кулгу бўлмоқдан,
Беорларча ошкор қилмоқ пинҳона сўзим.
Енгларимиз бир-бирига тегиб кетган дам
Нафасларим тиқилса-да қизармас юзим.

Қандай яхши, менга асло қилмасдан парво,
Сиз бемалол бегонани тургайсиз қучиб.
Менга Жаҳаннам селини кўрмайсиз раво
Сизни қучиб бўса олмай турганим учун.

Сиз, азизим, лазиз исмим энди ҳеч қачон
На кун, на тун,  ҳеч қаерда айтмайсиз, тамом.
Ва калисо тинчин бузиб энди бир замон
Бошимизда янграмагай илоҳий калом.

Миннатдорман,  аммо, дилим, қўлим ҳақи, Сиз
Ўзингиз ҳам сабабини билмасдан нечун
Мени севиб, тунлар ором бахш этганингиз,
Шомлар туҳфа қилган қисқа висоллар учун.

Ой остида юз бермаган сайрлар ҳақи,
Бошимиздан шамс сочмаган нуқра-зар ҳақи,
Мен розиман, гарчи, афсус,  сиз ўзгага ёр,
Сиз  деб, афсус,   энди қалбим чекмагай озор.

Аdabiyotga oʼziga xos ovoz bilan kirib kelgan Marina Svetaeva ijodi rus sheʼriyatining oʼlmas xazinasidan munosib oʼrin olgan. Uning sheʼrlaridagi tetizgin hayajon,faqat shoira ilhomiga xos bezovta ohang sheʼrxon yuragini ehtiroslar va hayajonlarga koʼmadi. Men  shoiraning sheʼrlariga juda erta maftun boʼlib, uning bir necha sheʼrini oʼzbek tiliga tarjima qilganim bilan faxrlanaman.

Marina Svetaeva
SHE’RLAR
Xurshid Davron tarjimalari

Marina Ivanovna Svetaeva (1892.26.11, Moskva — 1941.31.8, Yelabuga, Tatariston) rus shoirasi. Moskva un-ti, Lozanna va Freyfurgdagi musika maktabi va katolik pansionda, Yaltadagi kizlar gimnaziyasida o’qigan. Oktyabr to’ntarishini qabul qilmay, 1922 y.da Pragaga, 1925 y.da esa Parijga ko’chib borgan. Muhojirlikda muhtojlik va vatansizlik azobini boshidan kechirgan Svetaeva 2-jahon urushi boshlanishi b-n SSSRga qaytib kelgan (1939). Ammo ko’p o’tmay, ruhiy iztiroblar orqasida o’z joniga qasd qilgan.
Dastlabki she’riy to’plamlari — «Oqshom albomi» (1910) va «Sehrli fonar» (1912). 1916 y.ga kelib, Svetaeva ijodining asosiy mavzui — muhabbat, Rossiya, she’riyat mavzui uzil-kesil shakllanadi. Shoiraning 20-y.lar avvaliga oid she’rlari oq gvardiyachilarning muhojirlikda nashr etilgan jurnallarida e’lon qilinadi. Shu davrda uning «Blokka atalgan she’rlar», «Hijron»(1922), «Psixeya, Romantika», «Hunar» (1923) she’riy kitoblari va «Barakalla» (1924) doston-ertagi nashr etilgan. Svetaevaning «Rossiyadan keyin. 1922— 25»  so’nggi to’plami 1928 y. Parijda bosilgan.
Marina Svetaeva she’riyati musiqiyligi, tovushning she’r musiqiy qurilmasidagi katta o’rni va ahamiyati b-n ajraladi. Tashki dunyo b-n murosa qila olmagan va shu dunyodagi hayotida ro’shnolik ko’rmagan shoiraning asarlari, jumladan, «Tog’lar dostoni», «Intiho dostoni» (1926), «Kallamush ovlovchi» lirik satirasi (1925), hatto antik davr syujetlari asosida yozilgan «Tezey» (1927) va «Fedra» (1928) tragediyalari uzun hamda keskin monologlardan tarkib topgan. Svetaeva nasrda ham qalam tebratib, M. Voloshin, O. Mandelshtam, A. Beliy va b. haqida falsafiy o’ylar va xotiralardan iborat o’ziga xos adabiy portretlarni yaratgan.

               * * *

Sharobingga aralashtirdim
Kuydirilgan soch tolalarin,
Toki iching kuydirsin g’amim,
Toki jo’shsin dil nolalaring.

Toki yoshlik bo’lsin ko’zyoshlik,
Toki asal aylasin kasal.
Toki tunda yoshgina yoring
Tinglamasin fig’onu zoring.

Oltin kabi sochlarim rangi
Aylangandek kulga beomon,
Yoshligingning bokira tongin
Qorlar bossin, bossin qahraton.

Toki ko’r bo’l — zulmatga to’lgin,
Toki o’tdek qurigin, so’lgin,
Toki so’nggi nafasday o’lgin.

MUHABBAT

Tig’mi? O’tmi?
Yo og’uli taft?
Yoki alam, mungli o’rtanish?

Yo’q, u dard,
Shunday bir dardkim,
Ko’zimga kaft,
Labga bolam ismidek — tanish.

* * *

Qanday yaxshi, meni o’ylab chekmassiz alam,
Qanday yaxshi, sizni deya chekmasman ozor
Va hech qachon bu muazzam kurrai olam
Uchib ketmas oyog’imiz ostidan bezor.

Qanday yaxshi, qo’rqmay yashash kulgu bo’lmoqdan,
Beorlarcha oshkor qilmoq pinhona so’zim.
Yenglarimiz bir-biriga tegib ketgan dam
Nafaslarim tiqilsa-da qizarmas yuzim.

Qanday yaxshi, menga aslo qilmasdan parvo,
Siz bemalol begonani turgaysiz quchib.
Menga Jahannam selini ko’rmaysiz ravo
Sizni quchib bo’sa olmay turganim uchun.

Siz, azizim, laziz ismim endi hech qachon
Na kun, na tun, hech qaerda aytmaysiz, tamom.
Va kaliso tinchin buzib endi bir zamon
Boshimizda yangramagay ilohiy kalom.

Minnatdorman, ammo, dilim, qo’lim haqi, Siz
O’zingiz ham sababini bilmasdan nechun
Meni sevib, tunlar orom baxsh etganingiz,
Shomlar tuhfa qilgan qisqa visollar uchun.

Oy ostida yuz bermagan sayrlar haqi,
Boshimizdan shams sochmagan nuqra-zar haqi,
Men roziman, garchi, afsus, siz o’zgaga yor,
Siz deb, afsus, endi qalbim chekmagay ozor.