Уруш аввалига фақат суҳбатлар мавзуси эди, кейинчалик у шаҳардаги оила бошлиқлари учун ҳам муайян аҳамиятли жойга айланди – улар урушга отландилар. Оталар ҳалок бўлиб, ўринларидан турмаётган бир пайтда эса уруш иллат манбаи бўлди-қолди, уни энди бошқача ном билан атаб бўлмас, норозилик ва чексиз кулфатга сабабчи эди. Ана шундай бир пайтда Антоннинг онаси ўғли ўн ёшга тўлганда, туғилган кунига атаб ўзи совға қилган оқ-шоколадранг, кўк кўзли уй қуёни билан қизиқа бошлади. Антон қуёнчага Алиса деб ном берган эди, чунки барча обрўли кишиларнинг исмлари “А” ҳарфи билан бошланарди: отасининг исми Андреас, онасининг исми эса Анна эди.

ФАРЗАНДИНГИЗГА ЎҚИБ БЕРИНГ

Ирене Дише
МЕҲР-ШАФҚАТ
Олмон тилидан Мирзаали Акбаров таржимаси

Ирене Дише (Irene Dische, 13 февраль, 1952) – америкалик ёзувчи ва журналист, бир неча халқаро бестселлер асарлар муаллифи. Гарвард университетида адабиёт ва антропология йўналишида таълим олган. The New Yorker ва The Nation нашрларида журналистик фаолият олиб борган. 1980-йиллар бошида Дише Берлинга кўчиб келади.
1989 йили Дише биринчи романи «Диний сирлар» (Pious Secrets) ни чоп эттиради. Китоб Европада бестселлерга айланади ва 15 та тилга таржима қилинади. 1993 йилдан бошлаб у болалар учун ҳам ёза бошлайди.  Дишенинг сўнгги романи «Вихоукен қироличаси» (The Empress of Weehawken, 2005) ҳам тез орада машҳур бўлиб кетди. Ушбу китоб биргина Германияда ярим миллиондан ортиқ сотилди. 2007 йили Дишенинг севги ҳақидаги ҳикоялар тўплами чоп этилди.

УРУШ аввалига фақат суҳбатлар мавзуси эди, кейинчалик у шаҳардаги оила бошлиқлари учун ҳам муайян аҳамиятли жойга айланди – улар урушга отландилар. Оталар ҳалок бўлиб, ўринларидан турмаётган бир пайтда эса уруш иллат манбаи бўлди-қолди, уни энди бошқача ном билан атаб бўлмас, норозилик ва чексиз кулфатга сабабчи эди. Ана шундай бир пайтда Антоннинг онаси ўғли ўн ёшга тўлганда, туғилган кунига атаб ўзи совға қилган оқ-шоколадранг, кўк кўзли уй қуёни билан қизиқа бошлади. Антон қуёнчага Алиса деб ном берган эди, чунки барча обрўли кишиларнинг исмлари “А” ҳарфи билан бошланарди: отасининг исми Андреас, онасининг исми эса Анна эди. Дадаси урушда ҳалок бўлганидан бери Алисанинг номи шунчаки “қуёнча” бўлиб қолди. Унинг юнги шу қадар майин ва юмшоқ эдики, Антоннинг дарду ҳасратлари бир зумда гўёки унга “сингиб” кетарди-қўярди.

Бу йил қишнинг қаҳратон совуғи эрта бошланди. Бир неча ҳафтадан буён улар эски картошкаю карам билан тирикчилик қилиб келишарди. Тақвимга бундоқ қарашса, эрта-индин “рождество” байрами, ертўлада эса ҳеч вақо йўқ, ҳаммаёқ шип-шийдам. Сезиб турибди, ойиси бугунги кечки овқат учун Алисани кўз остига олиб қўйган. “Қуёнчани бир мазза қилиб ейлик”, деганди у. Антон бунга қаршилик қилмади. Чунки у ойисининг уй ишларини бажараётиб, тез-тез чарчаб қолаётганини сезиб юрарди. Ойиси беҳад озиб кетган, эгнидаги кўйлаги қоқсуяк танасига ёпиишиб турар, эндигина ўттизга кирган бўлса-да, тим қора сочларининг у ер-бу ерига оқ оралай бошлаганди.

— Антон, қуёнчани қассобга олиб бор. Сўйиб берсин. Ўзимнинг вақтим бўлмаяпти, — деди ойиси унга. Антон эса ойисининг бундай қилишга ўзида куч топа олмаётганини ич-ичидан ҳис қилиб турарди. Қишлоқнинг бу чеккасидан у чеккасига олиб борадиган ушбу йўлдан юришини ўйлаб, Антоннинг юраги орқасига тортиб кетди. Антоннинг онаси Алисани катта жигарранг саватга қамаб, устидан қопқоқ билан ёпмагунига қадар лол бўлиб, айни пайтда уй қуёнларига хос сабр-тоқат билан жавдираб қараб тураверди. Саватни ўғлига узатаркан, ойиси қўшиб қўйди:
— Тез қассобга обора қол.

Қассоб деганлари кичкина, юмалоққина одам бўлиб, қиёфаси ҳамиша бир хил, ўзгармасдан тураверарди. Антон сўққабош бу одамнинг пештахта ортида у ёқдан бу ёққа бориб келаётган юмалоқ соясига кўзи тушмасин учун одатда қассобхонани узоқдан айланиб ўтарди.

Уй қуёни сават ўртасида эмас, балки унинг бир чекксида ғужанак бўлиб ётгани учун саватни кўтариш Антонга бирмунча қийинчилик туғдирарди. Антон уни қорнига маҳкам босиб олганидан ўз оёқларини ҳам кўра олмасди. Кўча ўйдим-чуқур ва музлаган эди. У равон йўл тополмай қийналар, дам-бадам қоқилиб кетарди. Антоннинг ўзига қолса, Алисани қассобга олиб боришни ҳам, унинг сўйилиб кетишини ҳам истамас, ҳеч бўлмаса, уни кечки овқатга қурбон бўлишдан асраб қолишни ўйларди.

Бола қассобхонага яқинлашган сайин қуёнчани нақадар оғир мусибат кутаётганини шунчалик равшан англай бошлади. Ниҳоят, у йўл чеккасидаги каттакон бир тош устига ўтириб олди-да, саватнинг бир четини қия очиб, жониворга аста назар ташлади. Уй қуёни қоронғида димиқиб қийналганидан оғир нафас оларди. Антон саватга қўл суқиб, уни сийпалади. Қуёнчанинг майин юнгларини силаркан, меҳри товланди. “Йўқ”, “йўқ”, “йўқ!” – кўнглидан ўтказди Антон. Ва шу дамда унинг қўллари ўз-ўзидан беихтиёр сават қопқоғини очди, қуёнчани даст кўтариб, уни йўл четидаги бутазорга қараб улоқтирди. Алиса бўлса, нима қилишини билмай, буталар орасида ҳайрон туриб қолди. Қочиб кетишни-ку, хаёлига ҳам келтирмасди. Шунда Антон:
— Қани, тез йўқол энди, тентаквой, бўлақол! – деб қичқирди ва қўлларини силкиб, унга пўписа қилди.
Шундан сўнггина, қуёнча жуфтакни ростлади. Антон шимининг расво бўлишини ҳам ўйлаб ўтирмасдан яна тош устига ўтириб олди. Гарчанд эркаклар йиғламаслигини билса-да, кўз ёшларини тўкиб солди. Уй қуёнининг ҳаётини сақлаб қолгани ишқилиб яхши иш бўлдимикан? У онасининг шу қадар озиб-тўзиб кетганини билгани учун ва энди ойиси уни роса койишини ўйлаб ҳам йиғлар эди.

Антоннинг бақириб йиғлаганини эшитиб, шу яқин орадаги уйда яшовчи бир кекса киши қўрқиб кетди ва нима гаплигини билгиси келди. Қария нафақага чиққан қишлоқ почтачиси бўлиб, у ҳамон собиқ почта либосини эгнидан ечмай кийиб юрарди. У болани таниб қолди. “Ё раббим, нима бўлди?” сўради қария боладан, шиппакда ҳаллослаб унинг ёнига етиб келгач.
— Қуёнчам қочиб кетди, — болакай шундай деб, баттар йиғлай бошлади. – Мен уни қассобга олиб боришим керак эди, чунки уйда егулик ҳеч вақомиз қолмаган.

Кекса почтачи ўзига иш топилганидан хурсанд бўлди. У Антоннинг бошини силаб қўйди ва унга жойидан қимирламай ўтиришни тайинлаб, қуёнчани ахтаришга тушди.

Ёрдамга шай почтачи аёз урган ўт-ўланлар оралаб, уй қуёнини ахтара кетди. Қўққисдан бегона маконга келиб қолганидан қўрқиб кетган жонивор энди ўзига келиб турган ҳам эдики, кимнингдир яқинлашаётганини сезиб, яшириниб турган жойидан шартта чиқди-да, ўзини ўша тарафга урди.
— Хўш, менинг кичик аскарим, иш деган мана бундай бўпти, — қария шундай деб, уй қуёнини Антоннинг қўлига тутқазди. – Ана энди “рождество”да ажойиб зиёфат бўладиган бўлди!

Болакайнинг кўз ёшлари қуриб, энди уларнинг ўрнини совуққон қатъият ифодаси эгаллаганди. У қуёнини саватга соларкан, почтачига хушмуомалалик билан миннатдорчилик билдирди. Улар бир-бирларига хайрли кун тилашди ва бола қассобхона томон йўл олди.

Антон қассобнинг юзига илк бор синчиклаб разм солгач, унинг кичкина, кулранг кўзлари кенг, япалоқ башарасида худди юмшоқ жиҳозга қоқилган михга ўхшаб турганини пайқади. Қўнғир сочлари унинг тик, адл бошини қисман бекитиб турар, башарти унинг бурни бўлмаганда ҳам, буни ҳеч ким сезмаган бўларди: афт-башарасида фақат катта қизил қўллари билан аллақандай тарзда ўзаро боғлиқдек туюлган қимтилган ялтироқ лабларигина тирикликдан дарак бериб турарди, холос. Антон етиб борганида бу одам мижоз кутиб турган эди. Бутун мамлакатда гўшт меъёри қатъий белгиланган бўлиб, ҳар бир киши ҳафтасига атиги бир бурда харид қилишга ҳақли эди.
— Хўш, хизмат? – деди қассоб болага юзланиб.

Антон ўзини қўлга олиб, талабини баён қилди. Гапираётганида саватга қўлини тиқиб, Алисани маҳкам ушлаб олди.
— Ажойиб ғоя! – деди қассоб, хурсанд бўлиб. “Ҳақиқатан ҳам! Гарчанд мутахассис сифатида боланинг қўли билан уй қуёни гўшти орасида ўхшашлик йўқлигини эътироф этсам ҳам, бу ишни қила оламанми?!”. У ўйланганича Антоннинг пештахта устида турган оппоқ қўлини пайпаслаб кўрди. “Хийла мускулли экан, яхшилаб боқилган, мазаси ҳам дуруст бўлса керак. Эҳтимол, қуён гўштидан ҳам мазалироқдир”…
— Оғзимнинг сўлакайи оқиб кетаяпти. Яхшиси, чап қўлингни кеса қоламиз. Ҳойнаҳой, ўнақай бўлсанг керак, шундайми? Қани, саватингни қўй-чи, ҳозир кўрамиз, — у пештахта ортига ишора қилди ва Антоннинг титраб турган қўлини қон доғ-дуғи босган кунда устига қўйиб, енгини елкасига қадар баланд қилиб шимарди.
— Дарвоқе, онанг қўлингни сўраб қолса, нима дейсан? – сўради у.

Антон нима дейишини билмай ўйланиб қолди.
— Ҳа-я, — деди қассоб хаёл суриб, — ҳозир бу ердаги аҳволни ўзинг кўриб турибсан. Катта шаҳарлардагидан сира қолишмайди. Шундай экан, қўлингни бомба ёки мина парчаси олиб кетди, деб алдасак ҳам бунга ҳамма чиппа-чин ишонади. Менга буни акам хатида ёзган эди. Бироқ у бизнинг бу ердаги аҳволимизни билмайди-да. Қанчалик қўрқиб яшаётганимизни, қанчалик тушкун кайфиятда эканлигимизни у қаёқдан билсин? Эҳ, бу албатта ҳазил, — қассоб бирдан қўрқиб кетди. Ахир, бунақанги гапларни гапиришга унинг умуман ва ҳеч қандай ҳаққи йўқ эди-да. “Уруш одамларга қандайдир кўнгилсизликлар олиб келаётган экан, бу – “дефетизм”(ғалабага ишонмаслик, умидсизлик – тарж.)нинг классик кўриниши, холос. Бу нарсага полиция аралашиб, нохушликлар келиб чиқиши мумкин, унинг ҳамма жойда “кўз” ва “қулоқлари” бор, авахтага обориб тиқиб қўйишлари ҳам ҳеч гап эмас”.

Қассоб ўзи ҳозиргина айтиб юборган гапларини Антон бошқа жойда валдираб қўйишидан қўрқарди. У қўрқув, очкўзлик ва ўз-ўзига ҳамдардлик туйғуси ичра иккиланар ва бир-бирига зид ўйлар исканжасида режа тузмоқда эди.
— Сен мана бу ерга ўтириб, кутиб тур. Мен ўткирроқ нарса топиб чиқай. — У шундай деб, орқа тарафга ўтиб, кўздан ғойиб бўлди. Қўрқиб кетган Антон унинг зинадан пастга тушаётганини эшитиб турарди. Ертўладан қассобнинг жавонни очиб, қаттиқ хўрсингани эшитилди. Бу енгил эмас, балки қандайдир афсусланганнамо хўрсиниш эди. Сўнг у зинадан юқорига кўтарилиб, орқа эшикдан қовоқ-тумшуғи осилган кўйи кириб келди. Унинг қўлида бус-бутун фаранг сосискаси бор эди.
— Онангга бориб, бу менинг қўлим дегин, — деди у. – Қуён гўшти эканлигига барибир ишонмайди. Қўлингни енг ичидан тортиб олиб, маҳкам босиб турасан, шундан сўнг қўлингдан айрилганингга чиппа-чин ишонади. Қани, энди туёғингни шиқиллат-чи!

Қассобга сосискани бундан бир неча йил аввал Париждан акаси жўнатган, буни кўз қорачиғидек асраб юрарди. Бу хуштаъм колбасани ана ейман, мана ейман деб, шу кунгача сақлаб келди. Бироқ ҳар гал – тўйми ёки чўқинтириш маросимими, шунга ўхшаш бирон тадбир муносабати билан энди татиб кўраман деганида, кўзи қиймас, шу тариқа яроқлилик муддати ўтиб борарди. Мана, орадан тўрт йил ўтиб қарасаки, унинг устки қисми оқариб қолибди.

Хулалс, колбаса айниб қолаёзган, аммо Антонлар оиласи ундан заҳарланиб ўладиган даражада эмасди. Улар нари борса, қорин оғриғига йўлиқишарди. Колбасани кўриб, қувонишларини айтмайсизми? Сосискани ташлаб юбормай, шундай йўл тутгани жуда оқилона иш бўлди-да. Бу яхши иш бўлмаса-да, ҳарқалай “ёмон иш” ҳам эмасди.

Антон Алисани уйига қайтариб олиб келиб, онасига бўлган воқеани оқизмай-томизмай айтиб берди. Қассоб уй ҳайвонларини яхши кўрганидан шундай ширин жониворни ўлдиришга рози бўлмагани онасини ажаблантирмади. Оила аъзолари сосискани бир неча ой мобайнида паррак-паррак қилиб тановул қилдилар ва ҳарқалай ҳеч кимнинг қорни оғримади ҳам. Уларнинг ҳар биридан ўткир зираворли колбасанинг хушбўй ҳиди анқиб турар, бу эса қўшниларнинг ҳасадини қўзғарди. Сосискани еб битиришганидан сўнг, Антоннинг онаси уй қуёнига яна баднафслик билан ола қарай бошлади, бироқ айни ўша кунлари душман бостириб келиб, қишлоқнинг барча аҳолиси, жумладан, қассоб ҳам боши оққан томонга қочиб кетишга мажбур бўлди.

Антон узоқ ўйлаб ўтирмасдан қуённи қўйиб юборди. Бу орада баҳор бошланди. Энди Алиса ҳам ризқ-насибасини қаердан топиб еса ер… кўнглидан ўтказди у.

FARZANDINGIZGA O’QIB BERING

Irene Dishe
MEHR-SHAFQAT
Olmon tilidan Mirzaali Akbarov tarjimasi

Irene Dishe (Irene Dische, 13 fevral`, 1952) – amerikalik yozuvchi va jurnalist, bir necha xalqaro bestseller asarlar muallifi. Garvard universitetida adabiyot va antropologiya yo’nalishida ta’lim olgan. The New Yorker va The Nation nashrlarida jurnalistik faoliyat olib borgan. 1980-yillar boshida Dishe Berlinga ko’chib keladi.
1989 yili Dishe birinchi romani «Diniy sirlar» (Pious Secrets) ni chop ettiradi. Kitob Yevropada bestsellerga aylanadi va 15 ta tilga tarjima qilinadi. 1993 yildan boshlab u bolalar uchun ham yoza boshlaydi. Dishening so’nggi romani «Vixouken qirolichasi» (The Empress of Weehawken, 2005) ham tez orada mashhur bo’lib ketdi. Ushbu kitob birgina Germaniyada yarim milliondan ortiq sotildi. 2007 yili Dishening sevgi haqidagi hikoyalar to’plami chop etildi.

URUSH avvaliga faqat suhbatlar mavzusi edi, keyinchalik u shahardagi oila boshliqlari uchun ham muayyan ahamiyatli joyga aylandi – ular urushga otlandilar. Otalar halok bo’lib, o’rinlaridan turmayotgan bir paytda esa urush illat manbai bo’ldi-qoldi, uni endi boshqacha nom bilan atab bo’lmas, norozilik va cheksiz kulfatga sababchi edi. Ana shunday bir paytda Antonning onasi o’g’li o’n yoshga to’lganda, tug’ilgan kuniga atab o’zi sovg’a qilgan oq-shokoladrang, ko’k ko’zli uy quyoni bilan qiziqa boshladi. Anton quyonchaga Alisa deb nom bergan edi, chunki barcha obro’li kishilarning ismlari “A” harfi bilan boshlanardi: otasining ismi Andreas, onasining ismi esa Anna edi. Dadasi urushda halok bo’lganidan beri Alisaning nomi shunchaki “quyoncha” bo’lib qoldi. Uning yungi shu qadar mayin va yumshoq ediki, Antonning dardu hasratlari bir zumda go’yoki unga “singib” ketardi-qo’yardi.

Bu yil qishning qahraton sovug’i erta boshlandi. Bir necha haftadan buyon ular eski kartoshkayu karam bilan tirikchilik qilib kelishardi. Taqvimga bundoq qarashsa, erta-indin “rojdestvo” bayrami, yerto’lada esa hech vaqo yo’q, hammayoq ship-shiydam. Sezib turibdi, oyisi bugungi kechki ovqat uchun Alisani ko’z ostiga olib qo’ygan. “Quyonchani bir mazza qilib yeylik”, degandi u. Anton bunga qarshilik qilmadi. Chunki u oyisining uy ishlarini bajarayotib, tez-tez charchab qolayotganini sezib yurardi. Oyisi behad ozib ketgan, egnidagi ko’ylagi qoqsuyak tanasiga yopiishib turar, endigina o’ttizga kirgan bo’lsa-da, tim qora sochlarining u yer-bu yeriga oq oralay boshlagandi.

— Anton, quyonchani qassobga olib bor. So’yib bersin. O’zimning vaqtim bo’lmayapti, — dedi oyisi unga. Anton esa oyisining bunday qilishga o’zida kuch topa olmayotganini ich-ichidan his qilib turardi. Qishloqning bu chekkasidan u chekkasiga olib boradigan ushbu yo’ldan yurishini o’ylab, Antonning yuragi orqasiga tortib ketdi. Antonning onasi Alisani katta jigarrang savatga qamab, ustidan qopqoq bilan yopmaguniga qadar lol bo’lib, ayni paytda uy quyonlariga xos sabr-toqat bilan javdirab qarab turaverdi. Savatni o’g’liga uzatarkan, oyisi qo’shib qo’ydi:
— Tez qassobga obora qol.

Qassob deganlari kichkina, yumaloqqina odam bo’lib, qiyofasi hamisha bir xil, o’zgarmasdan turaverardi. Anton so’qqabosh bu odamning peshtaxta ortida u yoqdan bu yoqqa borib kelayotgan yumaloq soyasiga ko’zi tushmasin uchun odatda qassobxonani uzoqdan aylanib o’tardi.

Uy quyoni savat o’rtasida emas, balki uning bir chekksida g’ujanak bo’lib yotgani uchun savatni ko’tarish Antonga birmuncha qiyinchilik tug’dirardi. Anton uni qorniga mahkam bosib olganidan o’z oyoqlarini ham ko’ra olmasdi. Ko’cha o’ydim-chuqur va muzlagan edi. U ravon yo’l topolmay qiynalar, dam-badam qoqilib ketardi. Antonning o’ziga qolsa, Alisani qassobga olib borishni ham, uning so’yilib ketishini ham istamas, hech bo’lmasa, uni kechki ovqatga qurbon bo’lishdan asrab qolishni o’ylardi.

Bola qassobxonaga yaqinlashgan sayin quyonchani naqadar og’ir musibat kutayotganini shunchalik ravshan anglay boshladi. Nihoyat, u yo’l chekkasidagi kattakon bir tosh ustiga o’tirib oldi-da, savatning bir chetini qiya ochib, jonivorga asta nazar tashladi. Uy quyoni qorong’ida dimiqib qiynalganidan og’ir nafas olardi. Anton savatga qo’l suqib, uni siypaladi. Quyonchaning mayin yunglarini silarkan, mehri tovlandi. “Yo’q”, “yo’q”, “yo’q!” – ko’nglidan o’tkazdi Anton. Va shu damda uning qo’llari o’z-o’zidan beixtiyor savat qopqog’ini ochdi, quyonchani dast ko’tarib, uni yo’l chetidagi butazorga qarab uloqtirdi. Alisa bo’lsa, nima qilishini bilmay, butalar orasida hayron turib qoldi. Qochib ketishni-ku, xayoliga ham keltirmasdi. Shunda Anton:
— Qani, tez yo’qol endi, tentakvoy, bo’laqol! – deb qichqirdi va qo’llarini silkib, unga po’pisa qildi.
Shundan so’nggina, quyoncha juftakni rostladi. Anton shimining rasvo bo’lishini ham o’ylab o’tirmasdan yana tosh ustiga o’tirib oldi. Garchand erkaklar yig’lamasligini bilsa-da, ko’z yoshlarini to’kib soldi. Uy quyonining hayotini saqlab qolgani ishqilib yaxshi ish bo’ldimikan? U onasining shu qadar ozib-to’zib ketganini bilgani uchun va endi oyisi uni rosa koyishini o’ylab ham yig’lar edi.

Antonning baqirib yig’laganini eshitib, shu yaqin oradagi uyda yashovchi bir keksa kishi qo’rqib ketdi va nima gapligini bilgisi keldi. Qariya nafaqaga chiqqan qishloq pochtachisi bo’lib, u hamon sobiq pochta libosini egnidan yechmay kiyib yurardi. U bolani tanib qoldi. “YO rabbim, nima bo’ldi?” so’radi qariya boladan, shippakda halloslab uning yoniga yetib kelgach.
— Quyoncham qochib ketdi, — bolakay shunday deb, battar yig’lay boshladi. – Men uni qassobga olib borishim kerak edi, chunki uyda yegulik hech vaqomiz qolmagan.

Keksa pochtachi o’ziga ish topilganidan xursand bo’ldi. U Antonning boshini silab qo’ydi va unga joyidan qimirlamay o’tirishni tayinlab, quyonchani axtarishga tushdi.

Yordamga shay pochtachi ayoz urgan o’t-o’lanlar oralab, uy quyonini axtara ketdi. Qo’qqisdan begona makonga kelib qolganidan qo’rqib ketgan jonivor endi o’ziga kelib turgan ham ediki, kimningdir yaqinlashayotganini sezib, yashirinib turgan joyidan shartta chiqdi-da, o’zini o’sha tarafga urdi.
— Xo’sh, mening kichik askarim, ish degan mana bunday bo’pti, — qariya shunday deb, uy quyonini Antonning qo’liga tutqazdi. – Ana endi “rojdestvo”da ajoyib ziyofat bo’ladigan bo’ldi!

Bolakayning ko’z yoshlari qurib, endi ularning o’rnini sovuqqon qat’iyat ifodasi egallagandi. U quyonini savatga solarkan, pochtachiga xushmuomalalik bilan minnatdorchilik bildirdi. Ular bir-birlariga xayrli kun tilashdi va bola qassobxona tomon yo’l oldi.

Anton qassobning yuziga ilk bor sinchiklab razm solgach, uning kichkina, kulrang ko’zlari keng, yapaloq
basharasida xuddi yumshoq jihozga qoqilgan mixga o’xshab turganini payqadi. Qo’ng’ir sochlari uning tik, adl boshini qisman bekitib turar, basharti uning burni bo’lmaganda ham, buni hech kim sezmagan bo’lardi: aft-basharasida faqat katta qizil qo’llari bilan allaqanday tarzda o’zaro bog’liqdek tuyulgan qimtilgan yaltiroq lablarigina tiriklikdan darak berib turardi, xolos. Anton yetib borganida bu odam mijoz kutib turgan edi. Butun mamlakatda go’sht me’yori qat’iy belgilangan bo’lib, har bir kishi haftasiga atigi bir burda xarid qilishga haqli edi.
— Xo’sh, xizmat? – dedi qassob bolaga yuzlanib.

Anton o’zini qo’lga olib, talabini bayon qildi. Gapirayotganida savatga qo’lini tiqib, Alisani mahkam ushlab oldi.
— Ajoyib g’oya! – dedi qassob, xursand bo’lib. “Haqiqatan ham! Garchand mutaxassis sifatida bolaning qo’li bilan uy quyoni go’shti orasida o’xshashlik yo’qligini e’tirof etsam ham, bu ishni qila olamanmi?!”. U o’ylanganicha Antonning peshtaxta ustida turgan oppoq qo’lini paypaslab ko’rdi. “Xiyla muskulli ekan, yaxshilab boqilgan, mazasi ham durust bo’lsa kerak. Ehtimol, quyon go’shtidan ham mazaliroqdir”…
— Og’zimning so’lakayi oqib ketayapti. Yaxshisi, chap qo’lingni kesa qolamiz. Hoynahoy, o’naqay bo’lsang kerak, shundaymi? Qani, savatingni qo’y-chi, hozir ko’ramiz, — u peshtaxta ortiga ishora qildi va Antonning titrab turgan qo’lini qon dog’-dug’i bosgan kunda ustiga qo’yib, yengini yelkasiga qadar baland qilib shimardi.
— Darvoqe, onang qo’lingni so’rab qolsa, nima deysan? – so’radi u.

Anton nima deyishini bilmay o’ylanib qoldi.
— Ha-ya, — dedi qassob xayol surib, — hozir bu yerdagi ahvolni o’zing ko’rib turibsan. Katta shaharlardagidan sira qolishmaydi. Shunday ekan, qo’lingni bomba yoki mina parchasi olib ketdi, deb aldasak ham bunga hamma chippa-chin ishonadi. Menga buni akam xatida yozgan edi. Biroq u bizning bu yerdagi ahvolimizni bilmaydi-da. Qanchalik qo’rqib yashayotganimizni, qanchalik tushkun kayfiyatda ekanligimizni u qayoqdan bilsin? Eh, bu albatta hazil, — qassob birdan qo’rqib ketdi. Axir, bunaqangi gaplarni gapirishga uning umuman va hech qanday haqqi yo’q edi-da. “Urush odamlarga qandaydir ko’ngilsizliklar olib kelayotgan ekan, bu – “defetizm”(g’alabaga ishonmaslik, umidsizlik – tarj.)ning klassik ko’rinishi, xolos. Bu narsaga politsiya aralashib, noxushliklar kelib chiqishi mumkin, uning hamma joyda “ko’z” va “quloqlari” bor, avaxtaga oborib tiqib qo’yishlari ham hech gap emas”.

Qassob o’zi hozirgina aytib yuborgan gaplarini Anton boshqa joyda valdirab qo’yishidan qo’rqardi. U qo’rquv, ochko’zlik va o’z-o’ziga hamdardlik tuyg’usi ichra ikkilanar va bir-biriga zid o’ylar iskanjasida reja tuzmoqda edi.
— Sen mana bu yerga o’tirib, kutib tur. Men o’tkirroq narsa topib chiqay. — U shunday deb, orqa tarafga o’tib, ko’zdan g’oyib bo’ldi. Qo’rqib ketgan Anton uning zinadan pastga tushayotganini eshitib turardi. Yerto’ladan qassobning javonni ochib, qattiq xo’rsingani eshitildi. Bu yengil emas, balki qandaydir afsuslangannamo xo’rsinish edi. So’ng u zinadan yuqoriga ko’tarilib, orqa eshikdan qovoq-tumshug’i osilgan ko’yi kirib keldi. Uning qo’lida bus-butun farang sosiskasi bor edi.
— Onangga borib, bu mening qo’lim degin, — dedi u. – Quyon go’shti ekanligiga baribir ishonmaydi. Qo’lingni yeng ichidan tortib olib, mahkam bosib turasan, shundan so’ng qo’lingdan ayrilganingga chippa-chin ishonadi. Qani, endi tuyog’ingni shiqillat-chi!

Qassobga sosiskani bundan bir necha yil avval Parijdan akasi jo’natgan, buni ko’z qorachig’idek asrab yurardi. Bu xushta’m kolbasani ana yeyman, mana yeyman deb, shu kungacha saqlab keldi. Biroq har gal – to’ymi yoki cho’qintirish marosimimi, shunga o’xshash biron tadbir munosabati bilan endi tatib ko’raman deganida, ko’zi qiymas, shu tariqa yaroqlilik muddati o’tib borardi. Mana, oradan to’rt yil o’tib qarasaki, uning ustki qismi oqarib qolibdi.

Xulals, kolbasa aynib qolayozgan, ammo Antonlar oilasi undan zaharlanib o’ladigan darajada emasdi. Ular nari borsa, qorin og’rig’iga yo’liqishardi. Kolbasani ko’rib, quvonishlarini aytmaysizmi? Sosiskani tashlab yubormay, shunday yo’l tutgani juda oqilona ish bo’ldi-da. Bu yaxshi ish bo’lmasa-da, harqalay “yomon ish” ham emasdi.

Anton Alisani uyiga qaytarib olib kelib, onasiga bo’lgan voqeani oqizmay-tomizmay aytib berdi. Qassob uy hayvonlarini yaxshi ko’rganidan shunday shirin jonivorni o’ldirishga rozi bo’lmagani onasini ajablantirmadi. Oila a’zolari sosiskani bir necha oy mobaynida parrak-parrak qilib tanovul qildilar va harqalay hech kimning qorni og’rimadi ham. Ularning har biridan o’tkir ziravorli kolbasaning xushbo’y hidi anqib turar, bu esa qo’shnilarning hasadini qo’zg’ardi. Sosiskani yeb bitirishganidan so’ng, Antonning onasi uy quyoniga yana badnafslik bilan ola qaray boshladi, biroq ayni o’sha kunlari dushman bostirib kelib, qishloqning barcha aholisi, jumladan, qassob ham boshi oqqan tomonga qochib ketishga majbur bo’ldi.

Anton uzoq o’ylab o’tirmasdan quyonni qo’yib yubordi. Bu orada bahor boshlandi. Endi Alisa ham rizq-nasibasini qaerdan topib yesa yer… ko’nglidan o’tkazdi u.