Chingiz Aytmatov. Qizil olma.

02Исабеков бу ғаройиб олмани ўша нотаниш қизга совға қилишга қарор қилди. У қизни шаҳар кутубхонасида кўп кўрарди. Шунинг учун бўлса керак, қишлоқ хўжалиги институти жойлашган чекка жойдан шаҳар марказига судралиб борарди. Ўқув залида ўтирганча қандайдир ички туйғуга асосланиб унинг қачон пайдо бўлишини сезарди. У қизни шундай кучли ҳаяжон билан кутардики, нима ўқиётганини тушунмасди…

Чингиз Айтматов
ҚИЗИЛ ОЛМА
012

  Тун бўлди, Исабеков бўлса ҳалиям ўй суриб ўтирибди. Хатни нимадан бошласин? Бу хатда ўзи нимани ёзади? Жуда қийин, жудаям қийин. Кўп гапларни ёзиши керак, роса йиғилиб қолган! Кечиккан изҳорларни у тушунармикан?

Кўп йиллик оғир оилавий ҳаёт ортда қолди. Шунча хафагарчиликлар, сўнгсиз таъналар, кўпинча ноҳақ, шунча жанжал ва ярашувлардан сўнг, ва ниҳоят, ажрашгандан кейин у одамгарчилик қилиб уни тушунамикан, кечира олармикан? Турмушнинг илк йилларидаги каби — беғубор, очиқ, меҳрибон бўла олармикан? Бўлолмаса-чи? Уни тушунмаса, ундан ҳам ёмони, оҚриниб, яна аёллик ғурури ва бахтсиз қисматдан сўз очса… Унда нима бўлади?

Исабеков унинг эътирозларини аёлларга хос худбинлик деб баҳолаганини эслади.
У ҳар доим дугоналарига ҳасад қиларди.

— Сездингми, у ҳатто меҳмонда ҳам аёлдан кўз узмади, одамларнинг олдида тиз чўкиб, туфлисининг ипини боғлаб қўйишдан тортинмади.
— Бировга ёқишга уринмайман, бунақа эркалашни ҳам билмайман, — деганди Исабеков кесиб.
— Ёқишга уриниш нимаси? Сенда нозиклик, меҳрибонлик йўқ, нима деса бўларкан, севгингдан уяласанми-ей. Мен бундай яшашни хоҳламайман, севган кишим мени очиқ севишдан қўрқмаслигини истайман. Йўқса, одамга оғир ботади. Сен бу ҳақда ҳеч қачон ўйламагансан.
— Ўйлашни истамайман ҳам. Бунга вақтим йўқ. Шундай бўла туриб, ахир, диссертациянг яқинлашиб қолди-ку, бундай майда-чуйдага — ким кимнинг боғичини боғлаганига қандай аҳамият берасан: ҳайронман.
— Сенга гапиришдан фойда йўқ, барибир, ҳеч балони тушунмайсан.
Аммо энди у хотини нима ҳақда гапирганини тушунарди, унинг нимададир ҳақ бўлганини ўзига иқрор бўлмаса-да, ҳис қиларди.

У кўчада кетаётиб, ўтган-кетганларнинг эътиборини тортиши Исабековга хуш келарди. У ҳам хотинини жозибали, ақлли, латофатли деб биларди. Қадам ташлаши ҳам ёқарди. Умуман, у ўта енгил ва чиройли юради, ингичка пошнали туфли кийиб олса, қиз бола деб ўйлаш ҳам мумкин. Рақс тушиши-чи, одамларнинг ҳавас билан қараётганини сезганда, кўзлари бахтиёр чақнаб кетади! Бундай дақиқаларда у аёлини жуда севарди.
Аммо барибир, нимадир уни эркин, қайси фазилати учун яхши кўришини ўйламай севишига халал берарди. Шунчаки севишига. У ёшлигига қайтиш учун ўзини мажбурлаши, ортда қолдириши керак бўлмаган нарсани қолдирганини хижолат билан ҳис қиларди.
Энди Исабеков хатосини тан олиши керак, агар буни хато деб бўлса. Аммо уни бошқа нарса кўпроқ ташвишга соларди: энди улар характерлари тўғри келмай, шундай таърифлаш одат тусига кирган-ку, бир-бирларидан узоқроқ бўлиш ва ҳаммасини узил-кесил ҳал қилиш ниятида кетганларидан сўнг у ўзидан кечиб, ташқаридан ўтган умрга назар ташлай олармикан? Бундай қилолмаса-чи? Унда ҳаммаси тамомми? Алвидоми? Йўқ, у бунга йўл қўймайди!
Исабеков бир неча марта қўлига қалам олди, ташлади, дераза ёнига бориб, анча пайтгача деворга ёпишганча тек турди.
Сўнгги автобуслар бурчакда тўхтаб, йўловчиларни тезда олиб, кузги хира чироқда қизил чироқларини липиллатиб кетишарди.

Қандайдир йигит қўшнининг қизи билан бир неча марта подъезд олдига келди, кейин яна кетди ва яна қайтди, худди боғчадаги каби бир-бирининг қўлини қўйиб юбормай ушлаб олган. Исабеков уларга ҳасад қилмади, аммо бу манзарада унга соғинч қадар таниш, таъсирли, яхши бир нарса бор эди.
Қаерлардадир, шаҳар ташқарисида, тоғларда бўлса керак, жонли олов юлдузчадай нур сочарди. Ҳойнаҳой, чўпонларнинг гулхани. Шу лаҳзада унинг ҳеч нарсани ўйламай, қуюқ тун зулматидан жунжикиб, оловга ўтин ташлагиси келиб кетди.
Кейин у деразадан нари кетиб, ётоқхонага, қизи Анорага кўз ташлашга кирди. Катта бўлиб қолган-у, ҳар доим устини очиб ташлаб совуқ қотиб қолади. Бу гал Анора тинчгина ухлаяпти, кун бўйи чарчаган бўлса керак. Ҳа, қизи тинчгина ухлар, бугун нима қилиб қўйганини билмасди. Эҳ, Анора, Анора! Отасининг юрагини ташвишга қўйганини хаёлига келтирмасди! Шундай кеч пайтда нима учун ухламаётганини билмасди. Исабеков қизига термулганча сассиз шундай дерди: «Тинчгина ухлаётганинг яхши. Ҳали улгурасан, улғайсанг, ўйларга тўла тунлар бўлади. Бундан ҳеч ким қочиб қутулолмаса керак. Ҳозирча эса, ухла, ухла, ширин тушлар кўргин».

Кундузи у Анорани шаҳарга олиб борди. У ўша ерда, табиат қўйнида, онаси билан муносабатларини тушунтириб бермоқчи эди. Хотини хатда шуни қатъий талаб қилган. У қизига онаси Москвага фақат диссертацияси учун кетмаганини, бирга яшамаганлари маъқуллигини, Анора эса ким билан туришни танлаши кераклигини айтмоқчи эди. Исабеков бола учун оғир бу суҳбатни бошлашга чўчирди. Нимагадир шаҳар ташқарисида бу ишни қилиш осонроқдай, қизи у билан қоладигандай, хотини илмий тадқиқот инситутига доимий ишга ўтиб, Тошкентда яшамоқчи эди, у шаҳарга кетишни истамайдигандек туюлганди.

Анора отаси чақирганда ҳовлида ўйнаётганди.

— Свитерингни кий, шаҳар ташқарисига борамиз.
— Шаҳар ташқарисига?! — Анора чапак чалиб юборди, кейин ажабланиб сўради: — Нимага?
— Шунчаки, айланиб келамиз.

Исабековни кўчада машиналар кўплиги асабийлаштирди, машиналар зўрҚа-зўрҚа юрарди. Якшанбада ҳар доим шу аҳвол. Шаҳардан чиққач, машиналар оқими тинди. «Волга» чайқалганча тезликни ошириб борарди. Силлиқ асфальт йўл узоқ тоҚларга томон кетарди. Исабеков олдинда оқариб турган чўққиларга жимгина тикиларди.

— Дада, секинроқ ҳайданг, — илтимос қилди Анора.

Исабеков тезликни камайтирди.

— Қўрқяпсанми?
— Йўқ, шунчаки, — деди у ва яна деразага ёпишди.
— Ахир, ҳар доим тез юришни ёқтирардинг-ку.

Анора ўгирилмади, гўё эшитмагандек ҳеч нима демади.
Исабеков унинг юпқа свитерни туртиб чиққан озғин елкаларига, қора майин сочлари ёпишган ингичка бўйнига қараркан, эшикка ёпишган вужудида унга хос бўлмаган, бегона нарсани туйди. Қизча безовтадай эди.
Балки у сезаётгандир? Ахир, болалар сезгир бўлишини кўпинча унутиб қўямиз-ку. Нега у ҳеч қачон ҳеч нимани сўрамайди?

Бу ўйлардан Исабековнинг кўнгли бузилди. Йўқ, қаердан билсин? Буни билиши мумкин эмас. У ҳам, хотини ҳам сездирмаган. Яна ким билсин! Энг қўрқинчлиси — у ҳар доим шундан қўрқарди — боланинг руҳини бузиш. Инсон қалби шундай яралган: уни музлатиш осон, илитиш қийин, баъзан эса умуман иложсиз. Кейин неврастениклар пайдо бўлади. Йўқ, Анора нормал қиз. Балки у ниманидир сезаётгандир? Ахир, уйда бир нима бўлса, у доим билган-ку. Ўшанда қанчалик азоб чекканини ҳеч ким тасаввур қилмаган. Нимаям қилсин, эртами-кечми, барибир, билиши керак. Бу бўлмаса, онаси айтади, у тўғрисўз-ку. Яхшиси, ўзи айтади. Бошқа иложи йўқ. Ортиқ чўзиб бўлмайди… Балки, унга шундай туюлгандир, Анора деразадан тўкилаётган баргларга завқланиб қараётгандир. Умуман олганда, бу ҳеч нимани ўзгартирмайди, барибир, айтиш лозим. Эҳ, бугун кун яхши. Юракда ҳам шундай ҳаловат бўлса яхшийди…
Барглар сочилган йўллар кузга хос бўлганидай қуруқ. Исабеков чиндан ҳам бундай тезликда кетиш номақбуллигини ўйлади. Барглар, оҳиста айланганча, аста ерга тушяпти. Баъзилари бир лаҳзага ойнага урилиб капотга тушади, кейин нарига учиб, гўё ортда қолишни истамагандек бир муддат машина билан бирга кетади. Йўлнинг икки томонида қуёш нури сочилган қуруқ сариқ далалар, йиғиштирилган узумзорлар ястаниб ётибди. Олтин кузнинг сўнгги кунлари.

«Ёмғирлар ўтади, ҳамма ёқ қорайиб, чиройини йўқотади», ўйлади Исабеков афсус билан. У ўт ёққични ёндириб, сигарет тутатди ва яна Анорага боқди. У деразага қараб кетарди.

— Нега жимсан, Анора?

Қизча таажжуб билан отасига қаради-ю, индамади.

— Кеча дарсларингни қилганмидинг?

У бош ирғади.

— Атроф гўзал-а?
— Ҳа, жудаям.

Исабеков хижолат бўлди. Бу мажбурий, зерикарли саволлар кимга керак? Унга нима бўлди? Ахир, улар, одатда, эркин ва осон гаплашишади-ку. Бугун ўзи зерикарли бўлса керак.

— Робертино! — типирчилади Анора. — Вой, дада, Робертино. Синфимизда уни ҳамма яхши кўради. Қизлар ҳам, ўғил болалар ҳам. Сиз ҳам уни яхши кўрасиз-ку? Онам ҳам.
— Ҳа, Анора, ҳа. Албатта, онанг ҳам. Бирам чиройли бўлиб кетгансанки, қизим. — Исабеков қизининг катта очилган қисиқ кўзлари бирданига чақнаб кетганидан ҳайратга тушиб сочларини силаб қўйди. — Мендан хафамисан, деб ўйлаётгандим.

— Нималар деяпсиз, дада!
— Жуда яхши, кел, эшитамиз. Кейин мен сенга Шуберт ва Робертинонинг ватани ҳақида гапириб бераман.

Суҳбат давом этаркан, «Ave Maria» садолари кузги кенгликлар узра улуғвор сузар, гўё бу кузни ҳам, заминни ҳам, инсон қалбини руҳлантирарди. Исабековда кутилмаганда қуёшни, олдиндаги виқорли тоғларни, Робертинонинг овозини ҳамда қизининг ҳаяжонини қамраган уйғунлик ҳисси уйғонди.
Ҳар бир юракда гўзалликка чанқоқлик ҳисси яшаса керак. Бу инсон табиатига хос бўлса керак. Аммо кўпинча биз, ўзимиз тушунмаган ҳолда, бу гўзалликни қадрламаймиз. Мана, ҳозир ҳам у боланинг ҳали мустаҳкамланмаган, ярим эртак тасаввурларини барбод қилиши керак…

Робертино куйларди, Анора ҳам унга қўшилиб паст овозда хиргойи қиларди. Машина бўлса бу вақтда катта олма боғи тўсиғидан ўтиб, дарё ёнидаги шоссега бурилди.
Исабековлар бу ерга ёзда келишарди. Бу ерга кам одам келарди: дарё кичкина муздек тоғ суви орасида тошлар кўринарди. Пляж ҳам йўқ эди. Аммо тоғлар яқин эди. У ердан, тепадан Анора чиқишни яхши кўрадиган катта харсанглар тушиб қолган. Балки шунинг учун Исабеков ҳам бу жойларга талпинар.

Атроф жимжит. Анора харсанглар ёнига югурди, унинг Робертинога тақлид қилаётган овози тошлар ортида гоҳ йўқолар, гоҳ яна эшитилиб қоларди.

«Ave Maria» оҳанглари Исабековни тарк этмас, атрофдаги ҳамма нарса янгилангандай туюларди.
Боғ, аллақачон бўшаб қолган, дарё устида бўлиб, тоза, тартибли эди. Гўё «Ҳали меваларни теришга яна келишмасмикан!» деб қулоқ солаётгандек туюлади. Тўсиқ ёнидаги сомонлар уюми ўтиб кетган ёздан дарак беради. Ёзда бу ерда ҳамма нарса бошқача бўлган бўлса керак, у эслолмайди, гўё ёзи бўлмагандек. Ана, булутлар пайдо бўлди — оппоқ бўталоқлар. Оҳ, овулда бўлсанг! У ерда бўлмаганига ҳам анча бўлди…

Анора сўқмоқ бўйлаб боққа югуриб кетганини сезган Исабеков бу ерга нима учун келганини эслаб, қичқирди:
— Қаерга кетяпсан?
— Боққа. Дарахтга чиқмоқчиман.
— Сен билан гаплашиб олишим керак.
— Нима ҳақда, Робертино ҳақидами?
— Ҳа.
— Кейин эшитарман, тез келаман, — Анора боққа югуриб кетди.
Исабеков яна қизига ҳаммасини қандай айтишини ўйлашга тушди. Айтмоқчи бўлгани ўзига ҳам ғалати, бемаъни, даҳшатли бўлиб туюлар, бу куз куни, нурга йўғрилган туйғулар, Робертинонинг овози ҳамда «Ave Maria» билан боғланмасди. Унда қўрқув пайдо бўлди. Анора узоқроқ ўйнашини, айтиши керак бўлган гапни айтишга мажбур қилмаслигини хоҳлади. Боғдан қизининг нимадандир ҳайратланган, ажабланган овози эшитилганда эса, у титраб, бошини эгганча орқасини ўгириб ерга ўтириб қолди.
— Дада, дада! Қаранг, нима топдим!
У ўгирилмади. У қизининг югуриб келаётганини, ҳансираётганини эшитди. Анора чопиб келиб, отасининг бўйнидан қучди ва каттакон қизил олма узатди.
— Олма топдингми?
— Ҳа, барглар орасига беркиниб олибди, умуман кўринмаётганди! Айёрлигини-чи. Мен эса топдим! У фонусга ўхшаб ёнаётганди. Бу энг охирги ва энг ширин олма. Бутун боғда бошқа бунақаси йўқ. Қаранг, қандай чиройли, ҳидини айтмайсизми! Худди қуёшга ўхшайди!
— Ҳа, жудаям чиройли, бу қишки апорт, — кутилмаганда қўшиб қўйди: — Биласанми, Анора, бу бахт белгиси. Бу олма ёз бўйи сени кутган, ҳеч ким кўрмаслиги учун яшириниб олган. Сен бўлсанг, топиб олдинг. Бу олмани еган одам жуда бахтли бўлади.

Исабеков олмани дастрўмоли билан артиб қизига узатди.

— Ма, е.
— Робертино ҳақида қачон гапириб берасиз?
— Кейин, ҳозирча боғда ўйнаб тур.
— Биласизми, дада, дарахтга зўр чиқаман. Олмалар катта, баланд, шохлариям семиз, чиқишга қулай. Ўрик бўлса ёмон дарахт, тиканлари кўп.
— Сен яхши дарахтларга чиқ,— кулиб юборди Исабеков.
— Дада, сиз бир марта бўлсаям шунақа олма топганмисиз? — кутилмаганда сўраб қолди Анора.
Исабеков довдираб қолди. Жавоб беришдан олдин бир муддат жим турди-да, паст овозда деди:
— Ҳа. Сен бор, ўйнаб кел, мен шу ерда ўтириб тураман.

Анора қўлида қизил олмаси билан боққа югуриб кетди, у эса бошқа қизил олмани эслади ва ғалати ўхшашликдан ажабланди. У ҳам бир пайтлар шу ерда, фақат бошқа боғнинг нариги томонидан, олмалар далаларга қараган жойдан худди шундай қизил олма топганди…

* * *

Урушдан сўнг у ҳозир ўзи маъруза ўқийдиган қишлоқ хўжалиги институтига кириш учун шаҳарга келди.
Худди шундай куз кунларидан бирида уларнинг бутун гуруҳини эрталаб колхозда лавлаги кавлаш учун юборишди. У пайтлар йўл ҳали асфальт қилинмаган эди.
Кун бўйи ишлаб, қора нон бурдаси аллақачон еб бўлинган, кечга бориб чарчаб, очиқиб шаҳарга қайтишарди. Қайтишда бутун гуруҳ колхозга йўлни бурди. Ҳосил аллақачон йиғиб олинган, аммо ўтлар ва барглар орасидан баъзилар олма топиш бахтига муяссар бўлди. Дўстона равишда бўлишиб ейишди. Очлик ҳисси яна кучайди. Ҳамма тарқаб кетди, боғни ахтаришга тушишди. Аммо арзирли ҳеч нима тополмай йўлга чиқа бошлашди.
Исабеков, ҳозир эслашича, боғда ўртоқларининг кетидан югуриб кетаётганда, барглар орасида ёрқин бир нима кўринди. У тўхтади, аммо ҳеч нимани кўролмади. Кўзимга кўринди, деб ўйлади. Бир неча қадам юриб, яна ортига қайтди. Қари дарахтлар орасида ўтқазилган ёш олма дарахти атрофида айланди. Бу дарахтнинг барглари бошқаларидан фарқли ўлароқ ҳали қуюқ эди. Қуёш сўлиган баргларга қуруқ, қайноқ нур сочарди. Гугурт чақсанг бас, дарахт ёниб кетади. Лекин у кўрди ва ҳайратда шивирлади: «Оҳ!»
Икки муштча келадиган катта қип-қизил олма, балки бу дарахтнинг ягона мевасидир, барглар орасида ингичка, эгилган шохда осилиб турарди.
Бир неча лаҳза Исабеков бу мўъжизани томоша қилиб турди, кейин сакраб, оёқ учида туриб осилиб турган қизил шарни узиб олди. Хўшбўй ҳид бошини айлантириб юбораёзди. Юпқа алвон пўчоғи орасида юмшоқ, сувли мева кўриниб турарди. Оғизга солиб олгинг келарди. У олмани бўлишга чоғланганди ҳамки, сўнгги дамда фикридан қайтди.
Бу олмани унга беради!

Ўша лаҳзада уни қандай эслади? Бирам ажойибки! Аммо Исабеков ҳар доим у, ўша нотаниш, исмини ҳам билмаган қиз ҳақида ўйларди. Қандай қилиб эсламасин! Бошқа ҳеч нима тўғрисида ўйламай Исабеков олмани чўнтагига суқа бошлади. Аммо бундан наф чиқмади. Шунда у курткасининг тикилган жойини сўкиб ташлаб, тешикка олмани солди-да, ўртоқларининг изидан югуриб кетди. Улар йўлда йўловчи машина кутиб туришарди. Исабеков шу заҳотиёқ дўстларига бор гапни айтишга қарор қилди.

— Болалар, мен олма топиб олдим, аммо уни ҳеч кимга бермайман. Уни бир одамга совға қиламан.
— Олманинг ўзи қани?
— Мана, ушлаб кўрларинг.
— Вой, катталигини!
— Қанақасига бир одамга совға қиласан? Кимга? — унинг ёнига келди Шер.
— Кимгалигининг нима фарқи бор? — деди Исабеков.
— Буни қаранг-а, олма топиб олибди. — Энсасини қотириб кулиб Исабековнинг елкасига қоқиб қўйди Шер. — Муғомбирликни йиғиштир, олмани бу ёққа чиқар.
Шер Исабековнинг юзига кулиб, ҳазил қилибми ё чинданми, олмани олиш ниятида курткасидан ушлаб олди.
Исабеков унинг қўлига қаттиқ урди. Шер четга сурилиб кетди.
Болалар кулиб юборишди.

Шу пайт йўловчи юк машинаси келиб қолди, болалар кузовга отилишди.
Исабеков бу ғаройиб олмани ўша нотаниш қизга совға қилишга қарор қилди. У қизни шаҳар кутубхонасида кўп кўрарди. Шунинг учун бўлса керак, қишлоқ хўжалиги институти жойлашган чекка жойдан шаҳар марказига судралиб борарди. Ўқув залида ўтирганча қандайдир ички туйғуга асосланиб унинг қачон пайдо бўлишини сезарди. У қизни шундай кучли ҳаяжон билан кутардики, нима ўқиётганини тушунмасди. Исабеков эшик қаршисидаги столга ўтириб, у остонада пайдо бўлганда, нигоҳини китобдан узар, кўзлар бир лаҳзага тўқнашарди. У тикилиб туришдан қўрқарди. Қиз ҳам унинг хижолат бўлганини сезгандай тезда бўш жойга бориб, столга сумкасини қўярди-да, китобга кетарди. Исабеков эса китобларни олиб, мағрур, эркин, ҳамиша чиройли кийинган ҳолда яна ёнидан ўтишини кутарди.
У жуда ақлли ва тарбияли бўлса керак. Исабеков бу ҳақда фахр билан ўйлар, унинг бундайлигидан қувонар, ғурурланарди.

Унинг ўқув залида ўтиришининг ўзиданоқ Исабеков ҳам қувонч, ҳам азоб ҳиссини туярди. У ён томондан қизга мўралашни, ўйчан эгилган киприклари, тинимсиз равишда дафтарга нималарнидир ёзаётган юмшоқ қўлларига қарашни яхши кўрарди. Бирортаси унинг олдида тўхтаб қолса ёки болалар столига хатча ташласа-ю, қиз ўқиса, жони чиқарди. Исабеков стол тагида муштларини тугиб, ҳаммага ташланишга тайёр бўларди. Аммо унинг сурбетларнинг хатларини йиртиб ташлаганда, хиринглаш ва шивирлашларга ҳатто ўгирилиб қарамаганда, қалби таскин топар, миннатдор бўларди. Исабеков бу ерда унга ҳеч ким ёқмайди (ўзи сал-пал) деб ўйларди. У буни жуда истар, бу ҳақда шундай орзу қилардики, сал сезиларли табассумлар ва бош ирғашларни ўзига нисбатан симпатия тарзида қабул қиларди. Аммо Исабеков у билан танишишга журъат қилолмасди. Қиз унга ўта интеллигент бўлиб туюлар, у эса шаҳарда юзлаб топиладиган овуллик оддий бир йигит эди. Қолаверса, Исабеков ўзининг ташқи кўринишидан уяларди. У акасидан қолган этик ва гимнастеркада, дала сумкаси билан юрарди. Қишда ҳам акасининг шинели билан юриши керак эди.
У кутубхонада анча кеч пайдо бўлар, баъзан ўқув зали ёпилгунча қолиб кетарди. У столдан туриб, китобларини топширишга кетаётганда, Исабеков тезда нарсаларини йиғиштирарди-да — кутубхона китобларини кеч қолмаслик учун аввалдан топшириб қўярди, — кўчага чиқарди. Бошқа томонга ўтиб, қизнинг чиқишиини кутарди. Мана шундай масофада, одамлар орасидан қараганча уйигача кузатарди. Қиз яқинда, кутубхонадан икки мавзе нарида, улкан кулранг уйда яшарди.

Уни кузатгач, Исабеков шаҳардан яёв ётоқхонасига борарди. Йўл-йўлакай шаҳар боғига кириб ўтарди. У ерда рақс майдончаси бор эди. Қизларнинг белидан қучганча, қўлини ушлаб мусиқа оҳангига мос рақс тушаётган йигитларга қанчалик унинг ҳавас қилишини ҳеч ким билмасди. Йигитлар қизларга нима дейишар, улар эса жилмайиб, бундан янада бахтиёр бўлишарди. Рақс тушаётганларга қараб тураркан, Исабеков энг чиройли ва севгиси энг кучли жуфтликни танлаб, йигитнинг ўрнида ўзини, қизнинг қиёфасида эса уни тасаввур қила бошларди. Унинг тасаввурлари шунчалик чуқур, шунчалик ҳаққоний эдики, севгилиси билан рақс тушибгина қолмай, суҳбатлашарди ҳам. Бу хаёлий суҳбатлар тахминан шундай эди:

— Биласизми, мен фақат сизни деб кутубхонага келаман.
— Ҳа, биламан. Ҳар доим мени кутишингизни биламан.

— Мен сизни кун бўйи — маърузаларда ҳам, ошхонада ҳам, ётоқхонада ҳам ўйлайман. Мен кинода ўтираман-у, экранда нима бўлаётганини кўрмайман. Сиз ҳақингизда ўйлаганда қанчалик завқланишимни билсангиз эди.
— Қизиқ, мен ҳам баъзан сиз ҳақингизда ўйлайман. Аммо нега ҳечам ёнимга келмайсиз, гаплашмайсиз?
— Мен шундоқ ҳам хурсандман. Агар сиз тонггача кутубхонада ўтирсангиз, мен ҳам сизга термулиб ўтирардим.
— Мени йигитлар кузата бошласа-чи, унда нима қиласиз?
— Бунга йўл қўймайман. Сиз ҳам йўл қўймайсиз, тўғрими, ахир, мен сизни севаман.
— Йўл қўймаслигимни қаердан биласиз?

— Сиз унақа эмассиз.
— Мен ҳақимда ҳеч нима билмайсиз-ку, қандай қилиб хулоса чиқаряпсиз?
— Сизга жуда ишонаман. Мен сизни биламан. Сочларингиз исини, овозингизни сира эшитмаган бўлсам-да, қандай кулишингизни биламан. Сизнинг кўзларингизга ишонаман, сиз яхшисиз, энг гўзал ва энг ақллисиз.
— Вой, жуда кўп гапириб юбордингиз. Шуларнинг бари чинми?
— Чин.

Ўша куни кечқурун, ётоқхонагача қайтгач, Исабеков олмани тумбочкага солди-да, энг аввал ювинишга, этикларини тозалашга югуриб кетди — кутубхонага бориш учун ўзини тартибга солиши керак-ку. Аммо йўлакдаги соатга қараб кеч бўлганини тушунди.
Хонада ҳамма аллақачон уйқуга кетган, у эса олмани эртага қандай қилиб беришини ўйлаб ағанаб ётаверди. У қизнинг ҳайрати ва қувончини кўргандай бўлди, — Ахир, бундай пайтда шундай ранг ва шундай ҳидли олмани бутун дунёни ахтариб ҳам топиб бўлмайди-ку. У албатта ўзининг топилмаси — эски кузги боғдаги ёш олма дарахти ва бу дарахт кечки қуёшнинг олтин нурларида ҳаммасидан чиройли бўлгани ҳақида гапириб беради.
Яна орзусини айтади ва ҳар гал уйга кузатиб боришини, рақс майдончасида бирга рақс тушишини, суҳбатлашишини ҳам билдиради. У кулиб юбориб, «Девона!» деса керак. Бу гапни айтаётганда, унинг овозида мазах эмас, меҳрни туяди. Кейин кинога боришса керак, у қизнинг ёнида ўтиради, яқинлигини ҳис қилади ва, табиийки, ҳеч қандай кинони кўрмайди, унга кино керакмас ҳам. Костюм билан туфлиси яхши бўлганда эди. Этикда унинг ёнида ноқулай-да. Аммо у ақлли-ку, демак, бунга эътибор бермайди.

Исабеков шу ўйлар билан уйқуга кетди. Аммо тунда каравотдан сакраб турди. Тушида сурбет Шернинг қизил олмани еб қўяётганини кўрибди. Исабеков уйқусираб Шерга ташланди, аммо у хуррак отиб ётар, бошқалар ҳам ухларди. Шунда ҳам Исабеков тумбочкани очди-да, олмани ушлаб кўриб, кўнгли жойига тушди. «Мендан кўрасан!» пичирлади у олмага.

Эрталаб дарчани очган болалар олмани ҳидлаб-ҳидлаб қўйишди.

— Исабеков, олманг ҳам зўр экан-да. Ҳидини қара! Уни касалхонага бировга олиб борсанг, тезроқ олиб бор, йўқса, Шер еб қўяди.
— Кеча еб қўймоқчийдим, — тўнғиллади Шер. — Ўзларинг қўлламадиларинг.
— Уриниб кўргин ҳам-чи! — таҳдид қилди Исабеков паст овозда.
Кейин ҳаммалари дарсга кетишди. Маърузалар шундай азобли эдики!
Танаффусдан сўнг Исабеков Шернинг аудиторияда йўғлигини сезиб қолди. Иситмаси чиқиб кетаёзди. У ўрнидан сакраб турди-да, зоология домласининг маърузасини бўлиб, деди:

— Кечирасиз, профессор. Тезда, ҳозироқ кетишим керак.
— Сизга нима бўлди, йигит? — ажабланди профессор.
— Тушунтириб беролмайман, аммо илтимос қиламан, менга жавоб беринг…
Исабеков ўқув корпусидан ётоқхонагача муштларини тукканча югуриб борди. Шер хонада йўқ экан. Исабеков тумбочкага отилди — олма жойида турган экан. У ҳам хижолат, ҳам хурсанд бўлди. Демак, Шер шунчаки зоологиядан қочиб кетган. Ҳаяжон ва югурганидан ҳансираб қолган Исабеков каравотда ўтирганча пичирларди: «Кечир, кечир мени, Шер! Сен ҳақингда энди ҳеч қачон бундай ёмон хаёлга бормайман!»

Кечки пайт газетага ўроғлиқ олмани қўлтиғига қисганча Исабеков ниҳоят кутубхонага жўнади. У одатдагидан эртароқ келди ва ҳар доимгидек эшик ёнидан жой олиб, стол устига дафтар-китобларини қўйиб кута бошлади. Ва ҳар доимгидек одамлар китобга энгашганча ўтиришар, шивирлашар, чекиш хонасига бориб, яна қайтиб келишарди. Буларнинг ҳаммаси Исабековнинг тушида бўлаётгандек эди. У кутарди. Газетага ўроғлиқ қизил олма стол тагида тиззасида турар, шунинг учун қимирлашга қўрқиб ўтирарди. Бир ярим соат ўтди, кўчага қоронғулик чўкди. У келавермади. Икки соат ўтди — йўқ! Уч соат ўтди — йўқ! Исабеков ҳамон кутарди. У келмади.
Эртасига у яна маърузаларда ўтириб, кеч тушишини кутди, яна шаҳар бўйлаб олмасини кўтариб юрди. Аввалгидан ҳам аламлироқ сабрсизлик билан кутди кутубхонада. У остонада пайдо бўлганда эса, ўзининг юрак уришларидан қулоқлари битиб қолгандек бўлди. У ҳар доимгидек сезилар-сезилмас жилмайиб, енгилгина бош ирғади, ўтиб кетаётиб эса, қўли билан бироз туртиб юборгандек бўлди, сўнг бир стол наридан жой эгаллаб, китоб олишга кетди.

Исабеков ҳаяжон бахш этган қувончдан маст бўлиб, стол тагида ўзининг муқаддас қизил олмасини титраганча ушлаб ўтирарди.
Кейин у китоб кўтариб қайтди ва ҳар доимгидек ҳеч кимга қарамай, ҳеч нарсага эътибор бермай, дафтарига нималарнидир кўчира бошлади.
Исабеков эса ҳамон кутарди. Вақт яна чўзилди, аммо у бугун орзуси амалга ошишини ўйлаб бахтиёр эди. У ён томондан қизнинг тартиб билан таралган сочларига, ўйчан эгилган киприкларига ва юмшоқ қўлига термулиб ўтираркан, «Девона!» дейишни ўзича тасаввур қиларди.
Шундай бахтдан юраги гурсиллаб урарди. Ҳа, у қизга ҳаммасини, олмани ейишга шайланганда, қандай эслаб қолганини, бирор яхши, чиройли нарсани кўрганда, ҳар доим унинг ёнида бўлишни, у билан бирга қувонишни исташини, чунки фақат у билан гўзалликнинг бутун жозибасини ҳис эта олишини айтади.

Кўчада тунги чироқлар ёнган, китобхонлар тарқала бошлаганди, у эса ҳамон жойидан жилмасди. Исабеков ҳам кутиб ўтирарди. Кейин, қиз нарсаларини йиғиштира бошлагач, у тезда конспектларини сумкасига тиқди-да, газетага ўроғлиқ олмани олиб кўчага чиқди. У йўлнинг нарига томонига ўтмади, ҳаяжонини босишга кучи етмай, йўлакда тўхтади. Оғзи қуриб кетди, ташналик сезди. Ниҳоят, тош зиналардан унинг пошнаси овози эшитилди ва у калта чиройли пальтода пайдо бўлди. Исабеков олмани бағрига босганча у томонга юрди. Қиз индамай ёнидан ўтиб кетди.

— Яхши қиз! — қатъиятсиз товушда чақирди Исабеков.
— Ҳа, — қиз тўхтаб ортига ўгирилди. — Менга нимадир демоқчимисиз?

Ноқулай жимлик чўкди.

— Мен сизга… олма олиб келдим, — деди Исабеков зўрға.
— Олма? Буни қаранг-а! Нима, сиз мени умрида олма кўрмаган деб ўйлаяпсизми?
— Йўқ, биласизми, мен уни топиб олдим…
— Хўш, нима бўпти? Сизга мендан нима керак ўзи, — асабий тарзда деди у ва ҳеч қаёққа қарамай, тез нари кетди.
Қиз ўзининг қизил олмасидан узоқлашиб кетаётганди.

Исабеков эса унинг ортидан ўзининг бебаҳо қизил олмасини ушлаганча, нима бўлганини тушунмай қотиб қараб турарди. Қизил олма сабаб яралган ажойиб олам тўсатдан парча-парча бўлиб, қулаб кетди.

Исабеков уйга судралди. У бирдан қўлини силтаб, олмани улоқтириб юборди. У қаердадир деворга бориб урилди.
У худди маст одам каби бўм-бўш кўчаларда тўғри кўприк устидан кетиб борарди. Аҳён-аҳёндаги машиналар эҳтиёткорлик билан уни четлаб ўтишарди.
Кейин у кўп қизлар билан танишди, аммо ҳеч бирига қизил олма совға қилгиси келмади. Улар ҳам буни исташмасди…

Аммо бир умр ундан қизил олма талаб қилган, ёлворган, кутган ягона аёл бор экан, бор экан. Бу унинг хотини Собира эди. Ҳозир кузги боғ тўсиқлари олдида ўтирганча Исабеков шу ҳақда ўйларди.

Кечки пайт Исабеков ва Анора уйга қайтишарди. Тез қоронғу тушди. Олдинда шаҳар чироқлари порлаб турарди. Машина барглар сочилган йўлдан оҳиста сузиб борарди.

Исабеков сигарет олиб, ўт ёққичи билан ўт олдирди-ю, Аноранинг қўлидаги қизил олмани кўрди.

— Ие? Ҳалиям емадингми?
— Йўқ, мен ойимга олиб қўйдим, — дея аста жавоб қилди қиз.
— Ойингга? — минғиллади Исабеков. Иссиқ бир нима томоғига тиқилди. — Тўғри, уни ойингга олиб борамиз.

Ортиқ ҳеч нима ҳақида гаплашишмади. Исабеков қизи тўғрисида ўйларди. Анора ҳаммасини тушунаркан-ку. Ишқилиб, ҳар доим шундай бўлсин-да. Ишқилиб, ҳеч қачон қизил олмасидан воз кечмасин-да.
Исабеков хат ёзолмади.
Эрталаб, у ухлаб ётганида, Анора отасининг столида Москвага жўнатилмаган хатни кўрди: «Собира, биз сенинг ёнингга кетяпмиз». Қизча ручка олиб, катта ҳарфлар билан қўшиб қўйди: «Бизни кутиб олинг, ойи. Сизга қизил олма олиб кетяпмиз».

Комила Носирова таржимаси

Isabekov bu g‘aroyib olmani o‘sha notanish qizga sovg‘a qilishga qaror qildi. U qizni shahar kutubxonasida ko‘p ko‘rardi. Shuning uchun bo‘lsa kerak, qishloq xo‘jaligi instituti joylashgan chekka joydan shahar markaziga sudralib borardi. O‘quv zalida o‘tirgancha qandaydir ichki tuyg‘uga asoslanib uning qachon paydo bo‘lishini sezardi. U qizni shunday kuchli hayajon bilan kutardiki, nima o‘qiyotganini tushunmasdi. Isabekov eshik qarshisidagi stolga o‘tirib, u ostonada paydo bo‘lganda, nigohini kitobdan uzar, ko‘zlar bir lahzaga to‘qnashardi. U tikilib turishdan qo‘rqardi. Qiz ham uning xijolat bo‘lganini sezganday tezda bo‘sh joyga borib, stolga sumkasini qo‘yardi-da, kitobga ketardi. Isabekov esa kitoblarni olib, mag‘rur, erkin, hamisha chiroyli kiyingan holda yana yonidan o‘tishini kutardi.

Chingiz Aytmatov
QIZIL OLMA
012

Tun bo‘ldi, Isabekov bo‘lsa haliyam o‘y surib o‘tiribdi. Xatni nimadan boshlasin? Bu xatda o‘zi nimani yozadi? Juda qiyin, judayam qiyin. Ko‘p gaplarni yozishi kerak, rosa yig‘ilib qolgan! Kechikkan izhorlarni u tushunarmikan?

Ko‘p yillik og‘ir oilaviy hayot ortda qoldi. Shuncha xafagarchiliklar, so‘ngsiz ta’nalar, ko‘pincha nohaq, shuncha janjal va yarashuvlardan so‘ng, va nihoyat, ajrashgandan keyin u odamgarchilik qilib uni tushunamikan, kechira olarmikan? Turmushning ilk yillaridagi kabi — beg‘ubor, ochiq, mehribon bo‘la olarmikan? Bo‘lolmasa-chi? Uni tushunmasa, undan ham yomoni, oQrinib, yana ayollik g‘ururi va baxtsiz qismatdan so‘z ochsa… Unda nima bo‘ladi?

Isabekov uning e’tirozlarini ayollarga xos xudbinlik deb baholaganini esladi.
U har doim dugonalariga hasad qilardi.

— Sezdingmi, u hatto mehmonda ham ayoldan ko‘z uzmadi, odamlarning oldida tiz cho‘kib, tuflisining ipini bog‘lab qo‘yishdan tortinmadi.
— Birovga yoqishga urinmayman, bunaqa erkalashni ham bilmayman, — degandi Isabekov kesib.
— Yoqishga urinish nimasi? Senda noziklik, mehribonlik yo‘q, nima desa bo‘larkan, sevgingdan uyalasanmi-ey. Men bunday yashashni xohlamayman, sevgan kishim meni ochiq sevishdan qo‘rqmasligini istayman. Yo‘qsa, odamga og‘ir botadi. Sen bu haqda hech qachon o‘ylamagansan.
— O‘ylashni istamayman ham. Bunga vaqtim yo‘q. Shunday bo‘la turib, axir, dissertatsiyang yaqinlashib qoldi-ku, bunday mayda-chuydaga — kim kimning bog‘ichini bog‘laganiga qanday ahamiyat berasan: hayronman.
— Senga gapirishdan foyda yo‘q, baribir, hech baloni tushunmaysan.
Ammo endi u xotini nima haqda gapirganini tushunardi, uning nimadadir haq bo‘lganini o‘ziga iqror bo‘lmasa-da, his qilardi.
U ko‘chada ketayotib, o‘tgan-ketganlarning e’tiborini tortishi Isabekovga xush kelardi. U ham xotinini jozibali, aqlli, latofatli deb bilardi. Qadam tashlashi ham yoqardi. Umuman, u o‘ta yengil va chiroyli yuradi, ingichka poshnali tufli kiyib olsa, qiz bola deb o‘ylash ham mumkin. Raqs tushishi-chi, odamlarning havas bilan qarayotganini sezganda, ko‘zlari baxtiyor chaqnab ketadi! Bunday daqiqalarda u ayolini juda sevardi.
Ammo baribir, nimadir uni erkin, qaysi fazilati uchun yaxshi ko‘rishini o‘ylamay sevishiga xalal berardi. Shunchaki sevishiga. U yoshligiga qaytish uchun o‘zini majburlashi, ortda qoldirishi kerak bo‘lmagan narsani qoldirganini xijolat bilan his qilardi.
Endi Isabekov xatosini tan olishi kerak, agar buni xato deb bo‘lsa. Ammo uni boshqa narsa ko‘proq tashvishga solardi: endi ular xarakterlari to‘g‘ri kelmay, shunday ta’riflash odat tusiga kirgan-ku, bir-birlaridan uzoqroq bo‘lish va hammasini uzil-kesil hal qilish niyatida ketganlaridan so‘ng u o‘zidan kechib, tashqaridan o‘tgan umrga nazar tashlay olarmikan? Bunday qilolmasa-chi? Unda hammasi tamommi? Alvidomi? Yo‘q, u bunga yo‘l qo‘ymaydi!
Isabekov bir necha marta qo‘liga qalam oldi, tashladi, deraza yoniga borib, ancha paytgacha devorga yopishgancha tek turdi.
So‘nggi avtobuslar burchakda to‘xtab, yo‘lovchilarni tezda olib, kuzgi xira chiroqda qizil chiroqlarini lipillatib ketishardi.
Qandaydir yigit qo‘shnining qizi bilan bir necha marta pod’ezd oldiga keldi, keyin yana ketdi va yana qaytdi, xuddi bog‘chadagi kabi bir-birining qo‘lini qo‘yib yubormay ushlab olgan. Isabekov ularga hasad qilmadi, ammo bu manzarada unga sog‘inch qadar tanish, ta’sirli, yaxshi bir narsa bor edi.
Qaerlardadir, shahar tashqarisida, tog‘larda bo‘lsa kerak, jonli olov yulduzchaday nur sochardi. Hoynahoy, cho‘ponlarning gulxani. Shu lahzada uning hech narsani o‘ylamay, quyuq tun zulmatidan junjikib, olovga o‘tin tashlagisi kelib ketdi.
Keyin u derazadan nari ketib, yotoqxonaga, qizi Anoraga ko‘z tashlashga kirdi. Katta bo‘lib qolgan-u, har doim ustini ochib tashlab sovuq qotib qoladi. Bu gal Anora tinchgina uxlayapti, kun bo‘yi charchagan bo‘lsa kerak. Ha, qizi tinchgina uxlar, bugun nima qilib qo‘yganini bilmasdi. Eh, Anora, Anora! Otasining yuragini tashvishga qo‘yganini xayoliga keltirmasdi! Shunday kech paytda nima uchun uxlamayotganini bilmasdi. Isabekov qiziga termulgancha sassiz shunday derdi: «Tinchgina uxlayotganing yaxshi. Hali ulgurasan, ulg‘aysang, o‘ylarga to‘la tunlar bo‘ladi. Bundan hech kim qochib qutulolmasa kerak. Hozircha esa, uxla, uxla, shirin tushlar ko‘rgin».
Kunduzi u Anorani shaharga olib bordi. U o‘sha yerda, tabiat qo‘ynida, onasi bilan munosabatlarini tushuntirib bermoqchi edi. Xotini xatda shuni qat’iy talab qilgan. U qiziga onasi Moskvaga faqat dissertatsiyasi uchun ketmaganini, birga yashamaganlari ma’qulligini, Anora esa kim bilan turishni tanlashi kerakligini aytmoqchi edi. Isabekov bola uchun og‘ir bu suhbatni boshlashga cho‘chirdi. Nimagadir shahar tashqarisida bu ishni qilish osonroqday, qizi u bilan qoladiganday, xotini ilmiy tadqiqot insitutiga doimiy ishga o‘tib, Toshkentda yashamoqchi edi, u shaharga ketishni istamaydigandek tuyulgandi.
Anora otasi chaqirganda hovlida o‘ynayotgandi.
— Sviteringni kiy, shahar tashqarisiga boramiz.
— Shahar tashqarisiga?! — Anora chapak chalib yubordi, keyin ajablanib so‘radi: — Nimaga?
— Shunchaki, aylanib kelamiz.
Isabekovni ko‘chada mashinalar ko‘pligi asabiylashtirdi, mashinalar zo‘rQa-zo‘rQa yurardi. Yakshanbada har doim shu ahvol. Shahardan chiqqach, mashinalar oqimi tindi. «Volga» chayqalgancha tezlikni oshirib borardi. Silliq asfalt yo‘l uzoq toQlarga tomon ketardi. Isabekov oldinda oqarib turgan cho‘qqilarga jimgina tikilardi.
— Dada, sekinroq haydang, — iltimos qildi Anora.
Isabekov tezlikni kamaytirdi.
— Qo‘rqyapsanmi?
— Yo‘q, shunchaki, — dedi u va yana derazaga yopishdi.
— Axir, har doim tez yurishni yoqtirarding-ku.
Anora o‘girilmadi, go‘yo eshitmagandek hech nima demadi.
Isabekov uning yupqa sviterni turtib chiqqan ozg‘in yelkalariga, qora mayin sochlari yopishgan ingichka bo‘yniga qararkan, eshikka yopishgan vujudida unga xos bo‘lmagan, begona narsani tuydi. Qizcha bezovtaday edi.
Balki u sezayotgandir? Axir, bolalar sezgir bo‘lishini ko‘pincha unutib qo‘yamiz-ku. Nega u hech qachon hech nimani so‘ramaydi?
Bu o‘ylardan Isabekovning ko‘ngli buzildi. Yo‘q, qaerdan bilsin? Buni bilishi mumkin emas. U ham, xotini ham sezdirmagan. Yana kim bilsin! Eng qo‘rqinchlisi — u har doim shundan qo‘rqardi — bolaning ruhini buzish. Inson qalbi shunday yaralgan: uni muzlatish oson, ilitish qiyin, ba’zan esa umuman ilojsiz. Keyin nevrasteniklar paydo bo‘ladi. Yo‘q, Anora normal qiz. Balki u nimanidir sezayotgandir? Axir, uyda bir nima bo‘lsa, u doim bilgan-ku. O‘shanda qanchalik azob chekkanini hech kim tasavvur qilmagan. Nimayam qilsin, ertami-kechmi, baribir, bilishi kerak. Bu bo‘lmasa, onasi aytadi, u to‘g‘riso‘z-ku. Yaxshisi, o‘zi aytadi. Boshqa iloji yo‘q. Ortiq cho‘zib bo‘lmaydi… Balki, unga shunday tuyulgandir, Anora derazadan to‘kilayotgan barglarga zavqlanib qarayotgandir. Umuman olganda, bu hech nimani o‘zgartirmaydi, baribir, aytish lozim. Eh, bugun kun yaxshi. Yurakda ham shunday halovat bo‘lsa yaxshiydi…
Barglar sochilgan yo‘llar kuzga xos bo‘lganiday quruq. Isabekov chindan ham bunday tezlikda ketish nomaqbulligini o‘yladi. Barglar, ohista aylangancha, asta yerga tushyapti. Ba’zilari bir lahzaga oynaga urilib kapotga tushadi, keyin nariga uchib, go‘yo ortda qolishni istamagandek bir muddat mashina bilan birga ketadi. Yo‘lning ikki tomonida quyosh nuri sochilgan quruq sariq dalalar, yig‘ishtirilgan uzumzorlar yastanib yotibdi. Oltin kuzning so‘nggi kunlari.
«Yomg‘irlar o‘tadi, hamma yoq qorayib, chiroyini yo‘qotadi», o‘yladi Isabekov afsus bilan. U o‘t yoqqichni yondirib, sigaret tutatdi va yana Anoraga boqdi. U derazaga qarab ketardi.
— Nega jimsan, Anora?
Qizcha taajjub bilan otasiga qaradi-yu, indamadi.
— Kecha darslaringni qilganmiding?
U bosh irg‘adi.
— Atrof go‘zal-a?
— Ha, judayam.
Isabekov xijolat bo‘ldi. Bu majburiy, zerikarli savollar kimga kerak? Unga nima bo‘ldi? Axir, ular, odatda, erkin va oson gaplashishadi-ku. Bugun o‘zi zerikarli bo‘lsa kerak.
— Robertino! — tipirchiladi Anora. — Voy, dada, Robertino. Sinfimizda uni hamma yaxshi ko‘radi. Qizlar ham, o‘g‘il bolalar ham. Siz ham uni yaxshi ko‘rasiz-ku? Onam ham.
— Ha, Anora, ha. Albatta, onang ham. Biram chiroyli bo‘lib ketgansanki, qizim. — Isabekov qizining katta ochilgan qisiq ko‘zlari birdaniga chaqnab ketganidan hayratga tushib sochlarini silab qo‘ydi. — Mendan xafamisan, deb o‘ylayotgandim.
— Nimalar deyapsiz, dada!
— Juda yaxshi, kel, eshitamiz. Keyin men senga Shubert va Robertinoning vatani haqida gapirib beraman.
Suhbat davom etarkan, «Ave Maria» sadolari kuzgi kengliklar uzra ulug‘vor suzar, go‘yo bu kuzni ham, zaminni ham, inson qalbini ruhlantirardi. Isabekovda kutilmaganda quyoshni, oldindagi viqorli tog‘larni, Robertinoning ovozini hamda qizining hayajonini qamragan uyg‘unlik hissi uyg‘ondi.
Har bir yurakda go‘zallikka chanqoqlik hissi yashasa kerak. Bu inson tabiatiga xos bo‘lsa kerak. Ammo ko‘pincha biz, o‘zimiz tushunmagan holda, bu go‘zallikni qadrlamaymiz. Mana, hozir ham u bolaning hali mustahkamlanmagan, yarim ertak tasavvurlarini barbod qilishi kerak…
Robertino kuylardi, Anora ham unga qo‘shilib past ovozda xirgoyi qilardi. Mashina bo‘lsa bu vaqtda katta olma bog‘i to‘sig‘idan o‘tib, daryo yonidagi shossega burildi.
Isabekovlar bu yerga yozda kelishardi. Bu yerga kam odam kelardi: daryo kichkina muzdek tog‘ suvi orasida toshlar ko‘rinardi. Plyaj ham yo‘q edi. Ammo tog‘lar yaqin edi. U yerdan, tepadan Anora chiqishni yaxshi ko‘radigan katta xarsanglar tushib qolgan. Balki shuning uchun Isabekov ham bu joylarga talpinar.
Atrof jimjit. Anora xarsanglar yoniga yugurdi, uning Robertinoga taqlid qilayotgan ovozi toshlar ortida goh yo‘qolar, goh yana eshitilib qolardi.
«Ave Maria» ohanglari Isabekovni tark etmas, atrofdagi hamma narsa yangilanganday tuyulardi.
Bog‘, allaqachon bo‘shab qolgan, daryo ustida bo‘lib, toza, tartibli edi. Go‘yo «Hali mevalarni terishga yana kelishmasmikan!» deb quloq solayotgandek tuyuladi. To‘siq yonidagi somonlar uyumi o‘tib ketgan yozdan darak beradi. Yozda bu yerda hamma narsa boshqacha bo‘lgan bo‘lsa kerak, u eslolmaydi, go‘yo yozi bo‘lmagandek. Ana, bulutlar paydo bo‘ldi — oppoq bo‘taloqlar. Oh, ovulda bo‘lsang! U yerda bo‘lmaganiga ham ancha bo‘ldi…
Anora so‘qmoq bo‘ylab boqqa yugurib ketganini sezgan Isabekov bu yerga nima uchun kelganini eslab, qichqirdi:
— Qaerga ketyapsan?
— Boqqa. Daraxtga chiqmoqchiman.
— Sen bilan gaplashib olishim kerak.
— Nima haqda, Robertino haqidami?
— Ha.
— Keyin eshitarman, tez kelaman, — Anora boqqa yugurib ketdi.
Isabekov yana qiziga hammasini qanday aytishini o‘ylashga tushdi. Aytmoqchi bo‘lgani o‘ziga ham g‘alati, bema’ni, dahshatli bo‘lib tuyular, bu kuz kuni, nurga yo‘g‘rilgan tuyg‘ular, Robertinoning ovozi hamda «Ave Maria» bilan bog‘lanmasdi. Unda qo‘rquv paydo bo‘ldi. Anora uzoqroq o‘ynashini, aytishi kerak bo‘lgan gapni aytishga majbur qilmasligini xohladi. Bog‘dan qizining nimadandir hayratlangan, ajablangan ovozi eshitilganda esa, u titrab, boshini eggancha orqasini o‘girib yerga o‘tirib qoldi.
— Dada, dada! Qarang, nima topdim!
U o‘girilmadi. U qizining yugurib kelayotganini, hansirayotganini eshitdi. Anora chopib kelib, otasining bo‘ynidan quchdi va kattakon qizil olma uzatdi.
— Olma topdingmi?
— Ha, barglar orasiga berkinib olibdi, umuman ko‘rinmayotgandi! Ayyorligini-chi. Men esa topdim! U fonusga o‘xshab yonayotgandi. Bu eng oxirgi va eng shirin olma. Butun bog‘da boshqa bunaqasi yo‘q. Qarang, qanday chiroyli, hidini aytmaysizmi! Xuddi quyoshga o‘xshaydi!
— Ha, judayam chiroyli, bu qishki aport, — kutilmaganda qo‘shib qo‘ydi: — Bilasanmi, Anora, bu baxt belgisi. Bu olma yoz bo‘yi seni kutgan, hech kim ko‘rmasligi uchun yashirinib olgan. Sen bo‘lsang, topib olding. Bu olmani yegan odam juda baxtli bo‘ladi.
Isabekov olmani dastro‘moli bilan artib qiziga uzatdi.
— Ma, ye.
— Robertino haqida qachon gapirib berasiz?
— Keyin, hozircha bog‘da o‘ynab tur.
— Bilasizmi, dada, daraxtga zo‘r chiqaman. Olmalar katta, baland, shoxlariyam semiz, chiqishga qulay. O‘rik bo‘lsa yomon daraxt, tikanlari ko‘p.
— Sen yaxshi daraxtlarga chiq,— kulib yubordi Isabekov.
— Dada, siz bir marta bo‘lsayam shunaqa olma topganmisiz? — kutilmaganda so‘rab qoldi Anora.
Isabekov dovdirab qoldi. Javob berishdan oldin bir muddat jim turdi-da, past ovozda dedi:
— Ha. Sen bor, o‘ynab kel, men shu yerda o‘tirib turaman.
Anora qo‘lida qizil olmasi bilan boqqa yugurib ketdi, u esa boshqa qizil olmani esladi va g‘alati o‘xshashlikdan ajablandi. U ham bir paytlar shu yerda, faqat boshqa bog‘ning narigi tomonidan, olmalar dalalarga qaragan joydan xuddi shunday qizil olma topgandi…

* * *

Urushdan so‘ng u hozir o‘zi ma’ruza o‘qiydigan qishloq xo‘jaligi institutiga kirish uchun shaharga keldi.
Xuddi shunday kuz kunlaridan birida ularning butun guruhini ertalab kolxozda lavlagi kavlash uchun yuborishdi. U paytlar yo‘l hali asfalt qilinmagan edi.
Kun bo‘yi ishlab, qora non burdasi allaqachon yeb bo‘lingan, kechga borib charchab, ochiqib shaharga qaytishardi. Qaytishda butun guruh kolxozga yo‘lni burdi. Hosil allaqachon yig‘ib olingan, ammo o‘tlar va barglar orasidan ba’zilar olma topish baxtiga muyassar bo‘ldi. Do‘stona ravishda bo‘lishib yeyishdi. Ochlik hissi yana kuchaydi. Hamma tarqab ketdi, bog‘ni axtarishga tushishdi. Ammo arzirli hech nima topolmay yo‘lga chiqa boshlashdi.
Isabekov, hozir eslashicha, bog‘da o‘rtoqlarining ketidan yugurib ketayotganda, barglar orasida yorqin bir nima ko‘rindi. U to‘xtadi, ammo hech nimani ko‘rolmadi. Ko‘zimga ko‘rindi, deb o‘yladi. Bir necha qadam yurib, yana ortiga qaytdi. Qari daraxtlar orasida o‘tqazilgan yosh olma daraxti atrofida aylandi. Bu daraxtning barglari boshqalaridan farqli o‘laroq hali quyuq edi. Quyosh so‘ligan barglarga quruq, qaynoq nur sochardi. Gugurt chaqsang bas, daraxt yonib ketadi. Lekin u ko‘rdi va hayratda shivirladi: «Oh!»
Ikki mushtcha keladigan katta qip-qizil olma, balki bu daraxtning yagona mevasidir, barglar orasida ingichka, egilgan shoxda osilib turardi.
Bir necha lahza Isabekov bu mo‘‘jizani tomosha qilib turdi, keyin sakrab, oyoq uchida turib osilib turgan qizil sharni uzib oldi. Xo‘shbo‘y hid boshini aylantirib yuborayozdi. Yupqa alvon po‘chog‘i orasida yumshoq, suvli meva ko‘rinib turardi. Og‘izga solib olging kelardi. U olmani bo‘lishga chog‘langandi hamki, so‘nggi damda fikridan qaytdi.
Bu olmani unga beradi!
O‘sha lahzada uni qanday esladi? Biram ajoyibki! Ammo Isabekov har doim u, o‘sha notanish, ismini ham bilmagan qiz haqida o‘ylardi. Qanday qilib eslamasin! Boshqa hech nima to‘g‘risida o‘ylamay Isabekov olmani cho‘ntagiga suqa boshladi. Ammo bundan naf chiqmadi. Shunda u kurtkasining tikilgan joyini so‘kib tashlab, teshikka olmani soldi-da, o‘rtoqlarining izidan yugurib ketdi. Ular yo‘lda yo‘lovchi mashina kutib turishardi. Isabekov shu zahotiyoq do‘stlariga bor gapni aytishga qaror qildi.
— Bolalar, men olma topib oldim, ammo uni hech kimga bermayman. Uni bir odamga sovg‘a qilaman.
— Olmaning o‘zi qani?
— Mana, ushlab ko‘rlaring.
— Voy, kattaligini!
— Qanaqasiga bir odamga sovg‘a qilasan? Kimga? — uning yoniga keldi Sher.
— Kimgaligining nima farqi bor? — dedi Isabekov.
— Buni qarang-a, olma topib olibdi. — Ensasini qotirib kulib Isabekovning yelkasiga qoqib qo‘ydi Sher. — Mug‘ombirlikni yig‘ishtir, olmani bu yoqqa chiqar.
Sher Isabekovning yuziga kulib, hazil qilibmi yo chindanmi, olmani olish niyatida kurtkasidan ushlab oldi.
Isabekov uning qo‘liga qattiq urdi. Sher chetga surilib ketdi.
Bolalar kulib yuborishdi.
Shu payt yo‘lovchi yuk mashinasi kelib qoldi, bolalar kuzovga otilishdi.
Isabekov bu g‘aroyib olmani o‘sha notanish qizga sovg‘a qilishga qaror qildi. U qizni shahar kutubxonasida ko‘p ko‘rardi. Shuning uchun bo‘lsa kerak, qishloq xo‘jaligi instituti joylashgan chekka joydan shahar markaziga sudralib borardi. O‘quv zalida o‘tirgancha qandaydir ichki tuyg‘uga asoslanib uning qachon paydo bo‘lishini sezardi. U qizni shunday kuchli hayajon bilan kutardiki, nima o‘qiyotganini tushunmasdi. Isabekov eshik qarshisidagi stolga o‘tirib, u ostonada paydo bo‘lganda, nigohini kitobdan uzar, ko‘zlar bir lahzaga to‘qnashardi. U tikilib turishdan qo‘rqardi. Qiz ham uning xijolat bo‘lganini sezganday tezda bo‘sh joyga borib, stolga sumkasini qo‘yardi-da, kitobga ketardi. Isabekov esa kitoblarni olib, mag‘rur, erkin, hamisha chiroyli kiyingan holda yana yonidan o‘tishini kutardi.
U juda aqlli va tarbiyali bo‘lsa kerak. Isabekov bu haqda faxr bilan o‘ylar, uning bundayligidan quvonar, g‘ururlanardi.
Uning o‘quv zalida o‘tirishining o‘zidanoq Isabekov ham quvonch, ham azob hissini tuyardi. U yon tomondan qizga mo‘ralashni, o‘ychan egilgan kipriklari, tinimsiz ravishda daftarga nimalarnidir yozayotgan yumshoq qo‘llariga qarashni yaxshi ko‘rardi. Birortasi uning oldida to‘xtab qolsa yoki bolalar stoliga xatcha tashlasa-yu, qiz o‘qisa, joni chiqardi. Isabekov stol tagida mushtlarini tugib, hammaga tashlanishga tayyor bo‘lardi. Ammo uning surbetlarning xatlarini yirtib tashlaganda, xiringlash va shivirlashlarga hatto o‘girilib qaramaganda, qalbi taskin topar, minnatdor bo‘lardi. Isabekov bu yerda unga hech kim yoqmaydi (o‘zi sal-pal) deb o‘ylardi. U buni juda istar, bu haqda shunday orzu qilardiki, sal sezilarli tabassumlar va bosh irg‘ashlarni o‘ziga nisbatan simpatiya tarzida qabul qilardi. Ammo Isabekov u bilan tanishishga jur’at qilolmasdi. Qiz unga o‘ta intelligent bo‘lib tuyular, u esa shaharda yuzlab topiladigan ovullik oddiy bir yigit edi. Qolaversa, Isabekov o‘zining tashqi ko‘rinishidan uyalardi. U akasidan qolgan etik va gimnasterkada, dala sumkasi bilan yurardi. Qishda ham akasining shineli bilan yurishi kerak edi.
U kutubxonada ancha kech paydo bo‘lar, ba’zan o‘quv zali yopilguncha qolib ketardi. U stoldan turib, kitoblarini topshirishga ketayotganda, Isabekov tezda narsalarini yig‘ishtirardi-da — kutubxona kitoblarini kech qolmaslik uchun avvaldan topshirib qo‘yardi, — ko‘chaga chiqardi. Boshqa tomonga o‘tib, qizning chiqishiini kutardi. Mana shunday masofada, odamlar orasidan qaragancha uyigacha kuzatardi. Qiz yaqinda, kutubxonadan ikki mavze narida, ulkan kulrang uyda yashardi.
Uni kuzatgach, Isabekov shahardan yayov yotoqxonasiga borardi. Yo‘l-yo‘lakay shahar bog‘iga kirib o‘tardi. U yerda raqs maydonchasi bor edi. Qizlarning belidan quchgancha, qo‘lini ushlab musiqa ohangiga mos raqs tushayotgan yigitlarga qanchalik uning havas qilishini hech kim bilmasdi. Yigitlar qizlarga nima deyishar, ular esa jilmayib, bundan yanada baxtiyor bo‘lishardi. Raqs tushayotganlarga qarab turarkan, Isabekov eng chiroyli va sevgisi eng kuchli juftlikni tanlab, yigitning o‘rnida o‘zini, qizning qiyofasida esa uni tasavvur qila boshlardi. Uning tasavvurlari shunchalik chuqur, shunchalik haqqoniy ediki, sevgilisi bilan raqs tushibgina qolmay, suhbatlashardi ham. Bu xayoliy suhbatlar taxminan shunday edi:
— Bilasizmi, men faqat sizni deb kutubxonaga kelaman.
— Ha, bilaman. Har doim meni kutishingizni bilaman.
— Men sizni kun bo‘yi — ma’ruzalarda ham, oshxonada ham, yotoqxonada ham o‘ylayman. Men kinoda o‘tiraman-u, ekranda nima bo‘layotganini ko‘rmayman. Siz haqingizda o‘ylaganda qanchalik zavqlanishimni bilsangiz edi.
— Qiziq, men ham ba’zan siz haqingizda o‘ylayman. Ammo nega hecham yonimga kelmaysiz, gaplashmaysiz?
— Men shundoq ham xursandman. Agar siz tonggacha kutubxonada o‘tirsangiz, men ham sizga termulib o‘tirardim.
— Meni yigitlar kuzata boshlasa-chi, unda nima qilasiz?
— Bunga yo‘l qo‘ymayman. Siz ham yo‘l qo‘ymaysiz, to‘g‘rimi, axir, men sizni sevaman.
— Yo‘l qo‘ymasligimni qaerdan bilasiz?
— Siz unaqa emassiz.
— Men haqimda hech nima bilmaysiz-ku, qanday qilib xulosa chiqaryapsiz?
— Sizga juda ishonaman. Men sizni bilaman. Sochlaringiz isini, ovozingizni sira eshitmagan bo‘lsam-da, qanday kulishingizni bilaman. Sizning ko‘zlaringizga ishonaman, siz yaxshisiz, eng go‘zal va eng aqllisiz.
— Voy, juda ko‘p gapirib yubordingiz. Shularning bari chinmi?
— Chin.
O‘sha kuni kechqurun, yotoqxonagacha qaytgach, Isabekov olmani tumbochkaga soldi-da, eng avval yuvinishga, etiklarini tozalashga yugurib ketdi — kutubxonaga borish uchun o‘zini tartibga solishi kerak-ku. Ammo yo‘lakdagi soatga qarab kech bo‘lganini tushundi.
Xonada hamma allaqachon uyquga ketgan, u esa olmani ertaga qanday qilib berishini o‘ylab aQanab yotaverdi. U qizning hayrati va quvonchini ko‘rganday bo‘ldi, — Axir, bunday paytda shunday rang va shunday hidli olmani butun dunyoni axtarib ham topib bo‘lmaydi-ku. U albatta o‘zining topilmasi — eski kuzgi bog‘dagi yosh olma daraxti va bu daraxt kechki quyoshning oltin nurlarida hammasidan chiroyli bo‘lgani haqida gapirib beradi.
Yana orzusini aytadi va har gal uyga kuzatib borishini, raqs maydonchasida birga raqs tushishini, suhbatlashishini ham bildiradi. U kulib yuborib, «Devona!» desa kerak. Bu gapni aytayotganda, uning ovozida mazax emas, mehrni tuyadi. Keyin kinoga borishsa kerak, u qizning yonida o‘tiradi, yaqinligini his qiladi va, tabiiyki, hech qanday kinoni ko‘rmaydi, unga kino kerakmas ham. Kostyum bilan tuflisi yaxshi bo‘lganda edi. Etikda uning yonida noqulay-da. Ammo u aqlli-ku, demak, bunga e’tibor bermaydi.
Isabekov shu o‘ylar bilan uyquga ketdi. Ammo tunda karavotdan sakrab turdi. Tushida surbet Sherning qizil olmani yeb qo‘yayotganini ko‘ribdi. Isabekov uyqusirab Sherga tashlandi, ammo u xurrak otib yotar, boshqalar ham uxlardi. Shunda ham Isabekov tumbochkani ochdi-da, olmani ushlab ko‘rib, ko‘ngli joyiga tushdi. «Mendan ko‘rasan!» pichirladi u olmaga.
Ertalab darchani ochgan bolalar olmani hidlab-hidlab qo‘yishdi.
— Isabekov, olmang ham zo‘r ekan-da. Hidini qara! Uni kasalxonaga birovga olib borsang, tezroq olib bor, yo‘qsa, Sher yeb qo‘yadi.
— Kecha yeb qo‘ymoqchiydim, — to‘ng‘illadi Sher. — O‘zlaring qo‘llamadilaring.
— Urinib ko‘rgin ham-chi! — tahdid qildi Isabekov past ovozda.
Keyin hammalari darsga ketishdi. Ma’ruzalar shunday azobli ediki!
Tanaffusdan so‘ng Isabekov Sherning auditoriyada yo‘g‘ligini sezib qoldi. Isitmasi chiqib ketayozdi. U o‘rnidan sakrab turdi-da, zoologiya domlasining ma’ruzasini bo‘lib, dedi:
— Kechirasiz, professor. Tezda, hoziroq ketishim kerak.
— Sizga nima bo‘ldi, yigit? — ajablandi professor.
— Tushuntirib berolmayman, ammo iltimos qilaman, menga javob bering…
Isabekov o‘quv korpusidan yotoqxonagacha mushtlarini tukkancha yugurib bordi. Sher xonada yo‘q ekan. Isabekov tumbochkaga otildi — olma joyida turgan ekan. U ham xijolat, ham xursand bo‘ldi. Demak, Sher shunchaki zoologiyadan qochib ketgan. Hayajon va yugurganidan hansirab qolgan Isabekov karavotda o‘tirgancha pichirlardi: «Kechir, kechir meni, Sher! Sen haqingda endi hech qachon bunday yomon xayolga bormayman!»
Kechki payt gazetaga o‘rog‘liq olmani qo‘ltig‘iga qisgancha Isabekov nihoyat kutubxonaga jo‘nadi. U odatdagidan ertaroq keldi va har doimgidek eshik yonidan joy olib, stol ustiga daftar-kitoblarini qo‘yib kuta boshladi. Va har doimgidek odamlar kitobga engashgancha o‘tirishar, shivirlashar, chekish xonasiga borib, yana qaytib kelishardi. Bularning hammasi Isabekovning tushida bo‘layotgandek edi. U kutardi. Gazetaga o‘rog‘liq qizil olma stol tagida tizzasida turar, shuning uchun qimirlashga qo‘rqib o‘tirardi. Bir yarim soat o‘tdi, ko‘chaga qorong‘ulik cho‘kdi. U kelavermadi. Ikki soat o‘tdi — yo‘q! Uch soat o‘tdi — yo‘q! Isabekov hamon kutardi. U kelmadi.
Ertasiga u yana ma’ruzalarda o‘tirib, kech tushishini kutdi, yana shahar bo‘ylab olmasini ko‘tarib yurdi. Avvalgidan ham alamliroq sabrsizlik bilan kutdi kutubxonada. U ostonada paydo bo‘lganda esa, o‘zining yurak urishlaridan quloqlari bitib qolgandek bo‘ldi. U har doimgidek sezilar-sezilmas jilmayib, yengilgina bosh irg‘adi, o‘tib ketayotib esa, qo‘li bilan biroz turtib yuborgandek bo‘ldi, so‘ng bir stol naridan joy egallab, kitob olishga ketdi.
Isabekov hayajon baxsh etgan quvonchdan mast bo‘lib, stol tagida o‘zining muqaddas qizil olmasini titragancha ushlab o‘tirardi.
Keyin u kitob ko‘tarib qaytdi va har doimgidek hech kimga qaramay, hech narsaga e’tibor bermay, daftariga nimalarnidir ko‘chira boshladi.
Isabekov esa hamon kutardi. Vaqt yana cho‘zildi, ammo u bugun orzusi amalga oshishini o‘ylab baxtiyor edi. U yon tomondan qizning tartib bilan taralgan sochlariga, o‘ychan egilgan kipriklariga va yumshoq qo‘liga termulib o‘tirarkan, «Devona!» deyishni o‘zicha tasavvur qilardi.
Shunday baxtdan yuragi gursillab urardi. Ha, u qizga hammasini, olmani yeyishga shaylanganda, qanday eslab qolganini, biror yaxshi, chiroyli narsani ko‘rganda, har doim uning yonida bo‘lishni, u bilan birga quvonishni istashini, chunki faqat u bilan go‘zallikning butun jozibasini his eta olishini aytadi.
Ko‘chada tungi chiroqlar yongan, kitobxonlar tarqala boshlagandi, u esa hamon joyidan jilmasdi. Isabekov ham kutib o‘tirardi. Keyin, qiz narsalarini yig‘ishtira boshlagach, u tezda konspektlarini sumkasiga tiqdi-da, gazetaga o‘rog‘liq olmani olib ko‘chaga chiqdi. U yo‘lning nariga tomoniga o‘tmadi, hayajonini bosishga kuchi yetmay, yo‘lakda to‘xtadi. Og‘zi qurib ketdi, tashnalik sezdi. Nihoyat, tosh zinalardan uning poshnasi ovozi eshitildi va u kalta chiroyli paltoda paydo bo‘ldi. Isabekov olmani bag‘riga bosgancha u tomonga yurdi. Qiz indamay yonidan o‘tib ketdi.
— Yaxshi qiz! — qat’iyatsiz tovushda chaqirdi Isabekov.
— Ha, — qiz to‘xtab ortiga o‘girildi. — Menga nimadir demoqchimisiz?
Noqulay jimlik cho‘kdi.
— Men sizga… olma olib keldim, — dedi Isabekov zo‘rg‘a.
— Olma? Buni qarang-a! Nima, siz meni umrida olma ko‘rmagan deb o‘ylayapsizmi?
— Yo‘q, bilasizmi, men uni topib oldim…
— Xo‘sh, nima bo‘pti? Sizga mendan nima kerak o‘zi, — asabiy tarzda dedi u va hech qayoqqa qaramay, tez nari ketdi.
Qiz o‘zining qizil olmasidan uzoqlashib ketayotgandi.
Isabekov esa uning ortidan o‘zining bebaho qizil olmasini ushlagancha, nima bo‘lganini tushunmay qotib qarab turardi. Qizil olma sabab yaralgan ajoyib olam to‘satdan parcha-parcha bo‘lib, qulab ketdi.
Isabekov uyga sudraldi. U birdan qo‘lini siltab, olmani uloqtirib yubordi. U qaerdadir devorga borib urildi.
U xuddi mast odam kabi bo‘m-bo‘sh ko‘chalarda to‘g‘ri ko‘prik ustidan ketib borardi. Ahyon-ahyondagi mashinalar ehtiyotkorlik bilan uni chetlab o‘tishardi.
Keyin u ko‘p qizlar bilan tanishdi, ammo hech biriga qizil olma sovg‘a qilgisi kelmadi. Ular ham buni istashmasdi…
Ammo bir umr undan qizil olma talab qilgan, yolvorgan, kutgan yagona ayol bor ekan, bor ekan. Bu uning xotini Sobira edi. Hozir kuzgi bog‘ to‘siqlari oldida o‘tirgancha Isabekov shu haqda o‘ylardi.
Kechki payt Isabekov va Anora uyga qaytishardi. Tez qorong‘u tushdi. Oldinda shahar chiroqlari porlab turardi. Mashina barglar sochilgan yo‘ldan ohista suzib borardi.
Isabekov sigaret olib, o‘t yoqqichi bilan o‘t oldirdi-yu, Anoraning qo‘lidagi qizil olmani ko‘rdi.
— Ie? Haliyam yemadingmi?
— Yo‘q, men oyimga olib qo‘ydim, — deya asta javob qildi qiz.
— Oyingga? — ming‘illadi Isabekov. Issiq bir nima tomog‘iga tiqildi. — To‘g‘ri, uni oyingga olib boramiz.
Ortiq hech nima haqida gaplashishmadi. Isabekov qizi to‘g‘risida o‘ylardi. Anora hammasini tushunarkan-ku. Ishqilib, har doim shunday bo‘lsin-da. Ishqilib, hech qachon qizil olmasidan voz kechmasin-da.
Isabekov xat yozolmadi.
Ertalab, u uxlab yotganida, Anora otasining stolida Moskvaga jo‘natilmagan xatni ko‘rdi: «Sobira, biz sening yoningga ketyapmiz». Qizcha ruchka olib, katta harflar bilan qo‘shib qo‘ydi: «Bizni kutib oling, oyi. Sizga qizil olma olib ketyapmiz».

Komila Nosirova tarjimasi

087

(Tashriflar: umumiy 1 480, bugungi 1)

Izoh qoldiring