Ёдингизда бўлса, ўтган ойда «Китоб дунёси» газетасида босилган суҳбатимда («Уйғонмоқ дунё билан баробар яшамоқдир») мен бугунги Европа ҳақида шундай мулоҳазаларимни қайд этган эдим: «… Ғарб тамаддуни ва маданияти илдизларига қурт тушганига бир асрдан ошди. Илдизига қурт тушган дарахт бирдан қуламайди, у узоқ вақтгача яшиллигини сақлайди, ғиж-ғиж ҳосил беради, мевалари билан одамларни баҳраманд этиб келади. Аммо, вақти соати келиб, барглари сўла бошлайди, мева беришдан тўхтайди ва охир-оқибат қурийди. Ғарб тамаддуни ва маданияти ҳозир айни сўлиш жараёнини кечирмоқда. Ғарб маданиятини бугун “юраксиз маданият” деб аташ мумкин. Нима учун шундай бўлди, деган савол туғилиши табиий.
Ғарб бундан бир неча аср аввал ўша пайтда тараққиётнинг душманига айланган насроний диннинг, аслида уни бошқарган диний ташкилотларнинг, ”руҳоний” раҳбарларнинг зараркунанда фаолиятига қарши кураш бошлаган эди. Бу муҳораба Ғарбнинг буюк мутафаккирлари томонидан бошқарилгани ҳам маълум. Оқибатда, насроний диннинг қадриятларини тиклаш, асраб-авайлаш ўрнига уларни бутунлай рад этиш, қадрсизлантириш, муқаддас ақидаларни инсон ҳаётидан бутунлай четга суриб ташлаш Ғарб маданияти илдизига тушган қуртга айланди. Ғарбда “инсон эрки” деган тушунча шаклланиб, шу пайтгача дин эгаллаб турган мавқени ўз ҳукмига бўйсиндирди. “Инсон эрки” тушунчаси “инсон ҳамма ишни қилиш ҳуқуқига эга” маъносини олди. Ҳолбуки, минг йилликлар давомида Яратган томонидан юборилган китоблар одамзотнинг ҳайвоний истакларига чек қўйиш, тўғри йўлга солиш учун инсониятга йўлланган ва бу муқаддас китоблар минг йилликлар томонидан инсон ҳаёти, турмуши мезонини белгилаб келган эди. Адашувлар, хатоликлар муқаддас китобларда битилган низомларда эмас, ўз истакларидан келиб чиққан одамлар фаолиятида, сўз ва ҳаракатида кўринган эди. Аммо Ғарб жамияти бутун нафратини диннинг асосларига қаратди ва инсоний тараққиёт бешикларидан бири ҳисобланган Ғарб тамаддунини жар олдига бошлаб келди…»
Устоз Абдулла Ориповнинг «Европа» аталмиш янги шеърида фикрларимга уйғун сатрларни ўқиб мамнуният сездим.

Хуршид Даврон

Абдулла Орипов
ЕВРОПА

Муҳаббат аталган бир ҳис бор эди,
Уни деб қавмлар бир бирин еган.
Жулетта исмли бир қиз бор эди,
Бир йигит бор эди Ромео деган.

Бор эди муҳаббат аталмиш қўрғон,
Учиб киролмасди чивин ҳам ҳатто.
Совғасин Ягонинг қўлида кўрган,
Бўғиб қўя қолган жуфтин Отелло.

Энди бу юртларда дунё тескари,
Муҳаббат ҳислари бадар кетганлар
Жаннатни мадҳ этиб юрганлар бари,
Жаҳаннам комига бориб етганлар.

Хўроз хўроз билан ўтказса тўйин,
Буқалар буқа деб ипини узса.
Бу қандай томошо, бу қандай ўйин,
Сигирлар сигирга кўзини сузса…

Инсон мукаррамдир унутма асло,
Шаънига ёмон гап тўқима, болам.
Бу шеърни бир ўзинг ўқидинг, аммо
Ўқима бировга, ўқима, болам…

 Yodingizda bo’lsa, o’tgan oyda «Kitob dunyosi» gazetasida bosilgan suhbatimda («Uyg’onmoq dunyo bilan barobar yashamoqdir») men bugungi Yevropa haqida shunday mulohazalarimni qayd etgan edim: «… G’arb tamadduni va madaniyati ildizlariga qurt tushganiga bir asrdan oshdi. Ildiziga qurt tushgan daraxt birdan qulamaydi, u uzoq vaqtgacha yashilligini saqlaydi, g’ij-g’ij hosil beradi, mevalari bilan odamlarni bahramand etib keladi. Ammo, vaqti soati kelib, barglari so’la boshlaydi, meva berishdan to’xtaydi va oxir-oqibat quriydi. G’arb tamadduni va madaniyati hozir ayni so’lish jarayonini kechirmoqda. G’arb madaniyatini bugun “yuraksiz madaniyat” deb atash mumkin. Nima uchun shunday bo’ldi, degan savol tug’ilishi tabiiy.

G’arb bundan bir necha asr avval o’sha paytda taraqqiyotning dushmaniga aylangan nasroniy dinning, aslida uni boshqargan diniy tashkilotlarning, ”ruhoniy” rahbarlarning zararkunanda faoliyatiga qarshi kurash boshlagan edi. Bu muhoraba G’arbning buyuk mutafakkirlari tomonidan boshqarilgani ham ma’lum. Oqibatda, nasroniy dinning qadriyatlarini tiklash, asrab-avaylash o’rniga ularni butunlay rad etish, qadrsizlantirish, muqaddas aqidalarni inson hayotidan butunlay chetga surib tashlash G’arb madaniyati ildiziga tushgan qurtga aylandi. G’arbda “inson erki” degan tushuncha shakllanib, shu paytgacha din egallab turgan mavqeni o’z hukmiga bo’ysindirdi. “Inson erki” tushunchasi “inson hamma ishni qilish huquqiga ega” ma’nosini oldi. Holbuki, ming yilliklar davomida Yaratgan tomonidan yuborilgan kitoblar odamzotning hayvoniy istaklariga chek qo’yish, to’g’ri yo’lga solish uchun insoniyatga yo’llangan va bu muqaddas kitoblar ming yilliklar tomonidan inson hayoti, turmushi mezonini belgilab kelgan edi. Adashuvlar, xatoliklar muqaddas kitoblarda bitilgan nizomlarda emas, o’z istaklaridan kelib chiqqan odamlar faoliyatida, so’z va harakatida ko’ringan edi. Ammo G’arb jamiyati butun nafratini dinning asoslariga qaratdi va insoniy taraqqiyot beshiklaridan biri hisoblangan G’arb tamaddunini jar oldiga boshlab keldi…»
Ustoz Abdulla Oripovning «Yevropa» atalmish yangi she’rida fikrlarimga uyg’un satrlarni o’qib mamnuniyat sezdim.

Xurshid Davron

Abdulla Oripov
YEVROPA

Muhabbat atalgan bir his bor edi,
Uni deb qavmlar bir-birin yegan.
Julyetta ismli bir qiz bor edi,
Bir yigit bor edi Romeo degan.

Bor edi muhabbat atalmish qo’rg’on,
Uchib kirolmasdi chivin ham hatto.
Sovg’asin Yagoning qo’lida ko’rgan,
Bo’g’ib qo’ya qolgan juftin Otello.

Endi bu yurtlarda dunyo teskari,
Muhabbat hislari badar ketganlar.
Jannatni madh etib yurganlar bari,
Jahannam komiga borib yetganlar.

Xo’roz xo’roz bilan o’tkazsa to’yin,
Buqalar buqa deb ipini uzsa,
Bu qanday tomosha, bu qanday o’yin,
Sigirlar sigirga ko’zini suzsa.

Inson mukarramdir unutma aslo,
Sha’niga yomon gap to’qima , bolam.
Bu she’rni bir o’zing o’qiding, ammo
O’qima birovga, o’qima, bolam.

Manba: «Dunyo o’zbeklari» sahifasidan olindi.