Haynrih Hayne. Yoshlik iztiroblari | Xurshid Davron kutubxonasi

13 декабрь — атоқли олмон шоири Ҳайнрих Ҳайне таваллуд топган кун

«Ёшлик изтироблари» — буюк олмон шоирини (1797—1836) дунёга танитган «Қўшиқлар китоби»нинг биринчи қисми. Ундаги шеърлар ва балладаларда инсоний дардлар, ошиқона эҳтирослар, сурурий шиддат, латиф мутоибалар гўзал шаклларда, фақат Ҳайнегагина хос бўлган кучли бадиий воситаларда ўз ифодасини топган. Таниқли шоир Абдулла Шер томонидан аслиятдан амалга оширилган таржимада айнан мана шу хусусият ва фазилатлар сақлаб қолинган. Шунингдек, китобдан Ҳайне ижодининг кейинги даврига тааллуқли «Зерафина» туркуми ҳам ўрин олган.

Ҳайнриҳ Ҳайне
ЁШЛИК ИЗТИРОБЛАРИ
Абдулла Шер таржимаси

Ҳайнрих Ҳайне (1797.13.12, Дюссельдорф — 1856.17.2, Париж) — немис шоири, публицист, танқидчи ва мутафаккир. Бонн, Гёттинген, Берлин университетларида ўқиган (1819—25). Биринчи шеърий тўплами «Қўшиқлар китоби» (1827) романтизм руҳида ёзилган бўлиб, унда немислар ҳаётидаги мешчанлик, худбинлик қораланади. Кейинги «Йўл манзаралари» (1826-31) насрий асарида ҳам шу йўналишни давом эттириб, инсон эрки, шахсини хўрловчи тартибларга қарши чиқади, бу тартибларни ҳимоя қилувчи кучларни, давлат идораларини танқид қилади. Шундан сўнг Ҳайне Германиянинг ҳукмрон доиралари билан келиша олмай, 1831 йилда Парижга кетишга мажбур бўлади ва у ерда умрининг охиригача сиёсий маҳбус сифатида яшаб қолади. «Француз ишлари» (1832), «Лютеция» (1854) китоблари француз сиёсий ҳаётининг йилномасидан иборат. 1843— 44 йилларда ёзилган «Замонавий шеърлар», шунингдек «Атта Тролль» (1842), «Германия. Қиш эртаги» (1844) поэмалари ўз даврининг илғор асарларидандир. «Атта Тролль» мажозий достон бўлиб, «ҳайвонлар эпоси» тарзида ёзилган, ўткир ҳажвий йўналишга эга. Бунда Пиренея тоғларида яшовчи халқ сиймосида немис мешчанлари ва сохта инқилобчилар фош қилинган. «Германия» достонида эса оғир меҳнат билан яшаётган немис ишчиларининг образи тасвирланган. Шоирнинг ижодий фаолиятида муҳим аҳамиятга эга бўлган «Романсеро» (1851), «Эътироф» (1854) шеърий китоблари ҳам мавжуд. Ҳайненинг асарлари 20-йилларда Чўлпон, 30-йилларда Миртемир ва 1997 йилда Абдулла Шер таржимасида ўзбек тилида нашр этилган.

РЎЁЛАР

Тушларда ёндирди мени қилиб танг,
Эҳтирос, заркокил, гуллар, шўх кўзлар,
Бол лабдан отилган ул аччиқ сўзлар,
Аламли қўшиқлар, қайғули оҳанг.
Ул тушлар бугун йўқ, тортмишлар хира
Сурати ёдимда ҳатто ўнгиган!
Ва лекин ўшанда шеърга сингиган
Эҳтирос олови ўчмагай сира.
Эй етим қўшиғим! Сен қолдинг фақат,
Бор энди ул гўзал рўё изидан,
Рўёвий гўзалнинг ўпиб юзидан,
Рўёвий саломим етказ шу фурсат!

Мен туш кўрдим, даҳшатли бир туш,
Ҳам қўрқитар, ҳам айлар сарҳуш.
Ул даҳшатли манзара ҳамон
Юрагимни титратар ёмон.
Ажиб боғда юрар эмишман,
Фақат қувонч туяр эмишман.
Менга боқиб ҳатто чечаклар
Қутлар эмиш айтиб эртаклар.
Куйлар эмиш қушлар ҳам қувноқ
Бир ёқимли навони янгроқ
Қуёш заррин ёғду сочармиш.
Атиргуллар ғунча очармиш.
Кўкатларда ҳузурбахш нафас,
Хушбўй еллар бир зум ҳам тинмас.
Бари хандон, бари чарақлар,
Мафтун қилиб дилни, ярақлар.
Ўртасида гулзорнинг, лекин,
Мармар ҳовуз мавжланар секин,
Бир четида кўрдим ҳовузнинг
Хуш қаддини кир чайган қизнинг.
Юзи майин, нигоҳи майин,
Тиллоланар сочи он сайин.
Рўпарамда бўлмишди пайдо
Ҳам нотаниш, ҳам таниш барно.
Кир чаярди гўзал шошилиб,
Бир ғалати хиргойи қилпб:
«Оқиб-оқиб, оппоқ сув,
Оқ сурпимни оппоқ юв!»
Яқинлашиб ул қизга шу пайт
Савол бердим: «Эй нозанин, айт,
Айт-чи менга, бунинг сирини —
Чаймоқдасан кимнинг кирини?»
Дарҳол деди: «Тайёр тургил сен,
Кафанингни чаймоқдаман мен».
Чиқар-чиқмас оғзидан шу сўз
Ғойиб бўлди ҳаммаси изсиз.
Яна чорлар сеҳрли макон,
Кўз олдимда ёввойи ўрмон:
Дарахтлари осмонни бўйлар,
Мени қуршар чеки йўқ ўйлар.
Ногоҳ янграб акси садоси
Келар олис болта овози;
Қулоқ тутиб ўша томонга,
Мен сингаман қора ўрмонга.
Унда кўм-кўк яланглик аро
Улкан эман бўй чўзмиш танҳо.
Боқ! Ўша қиз айланар уни,
Ва кесишга шайланар уни.
Бир меъёрда сўнг урар болта
У хиргойи қилгапи ҳолда:
«Ўткир болтам, кескирсан,
Тезроққина кесгин сан!»
Яқинлашпб ул қизга шу пайт
Савол бердим: «Эй нозанин, айт,
Айт-чи менга, шошиб ким учун
Эман сандиқ ясайсан бугун?»
Дарҳол деди: «Вақт зиқ, билгин сен
Тобутингни ясаяпман мен».
Чиқар-чиқмас оғзидан шу сўз
Ғойиб бўлди ҳаммаси изсиз.
Ўнгга боқдим, сўлга боқдим ғаш,
Атрофимда шип-пшйдам бир дашт.
Не қилишни мен шўрлик билмай,
Туриб қолдим қоққан қозиқдай.
Таваккал деб, сўнг, олға юрдим,
Олисларда оқ нарса кўрдим.
Яқин бориб, ҳайҳот, қолдим лол:
Ўша қизни танидим дарҳол.
Дашт четида кимгадир илҳақ.
Белкуракда ковларда хандақ.
Юрак ютиб боқдим юзига, —
Даҳшатларнинг сулув қизига.
Ер ковларди сулув шошилиб
Бир ғалати хиргойи қилиб:
«Белкурагим, сенсан зўр,
Ковлаб бергин катта гўр!»
Яқинлашиб ул қизга шу аайт
Савол бердим: «Эй нозанин, айт,
Айт-чи менга, бу нима демак?
Дашт ичида хандақ не керак?»
Дарҳол деди: «Секинроқ гапир,
Қазияпман сен учун қабр».
Шу сўзларни айтар-айтмас қиз
Улкан чуқур очди-ку оғиз.
Ул хандаққа қуладим ногоҳ.
Вужудимни музлатди титроқ;
Мени қучди совуқ зимистон,
Бир қичқириб уйғондим шу он.

Ўзимни тушимда қўрибман ўзим,
Эгнимда оқ кўйлак, ипакли либос,
Каттакон базмга кирибман нохос,
Суюкли ёримга тушибди кўзим.
«Келин ҳали сизми, — дебман — гулюзим
Чин дилдан қутлайман, ярашибди, соз!»
Гўё югурибди жисмимга аёз
Жаранглаб чиқса-да, гарчанд, ҳар сўзим.
Аламли кўз ёшлар тўкмиш шунда жим
Суюкли қароқлар ерга тикилиб.
Томчида қолибди қалққан суратим.
Оҳ, майин қароқлар, мулойим нигоҳ,
Доим-ку алдайсиз қалбимни тилиб,
Сизга ишонаман тушда ҳам, эвоҳ!

Тушимда кичкина, бақалоқ одам
Сохта бир хиромда юрармиш сипо,
Кўйлаги топ-тоза, чиройли, аммо
Юраги қора-ю, ўзи муттаҳам.
Юраги қора-ю, очкўз, бекарам,
Гарчанд бир қарашда оқил, пурмаъно;
Аслида қўрқоғ-у, ўта беҳаё,
Гарчандки мардликдан лофлар урса ҳам.
«Яхшилаб қара-чи! Билдингми у ким?»
Дея туш маъбуди кўрсатди — мен жим
Сеҳрли кўзгуга тикилдим гирён:
Бақалоқ турарди меҳроб қошида
Ёнида кашишга ёрим дерди: «Ҳа!»
«Омин!» деб куларди минг-минглаб шайтон!

Нега чопар қоним қутуриб?
Нега ёнар юрак жўш уриб?
Тиним билмай гупуради қон,
Ёнишлардан юрагим бежон.
Бунга сабаб даҳшатли бир туш,
Шундан эрур қондаги хуруж:
Қора ўғли туннинг келибди,
Тезда олиб мени елибди.
Кўрганмишмиз чароғон бир уй,
Унда чилтор, маишату куй.
Бир ён қандил, бир ёнда машъал,
Мени тортмиш ясатилган зал.
Тўй борармиш унда фусункор,
Аҳли меҳмон яйрар бахтиёр.
Тўрга боқдим мен титраб-қақшаб:
Келин эди севгилим, ё раб!
Менинг ёрим — гўзал келинчак,
Куёв эди унга ёт эркак.
Иккиси ҳам пурвиқор, қувноқ,
Мен қотмишдим, рангим бўрдай оқ.
Созлар янграр, янграр шўх кулгу,
Бу қувончдан бир менда қайғу.
Келин яшнаб, ёнарди лов-лов,
Унинг қўлин қисарди куёв.
Куёв, мана, қадаҳ тўлдирар,
Битта ҳўплаб, келинга берар.
Келин ҳўплаб жилмаяди шод —
У қонимни ичарди, ҳайҳот!
Нақш олмани олиб бир маҳал
Куёвига узатар гўзал.
Куёв кесар, лабида кулгу, —
Юрагимни кесар эди у.
Бир-бирига, ёнганча лов-лов,
Тикилади кслину куёв,
Мана, ўпар куёв келинни —
Совуқ ўлим ўпади мени.
Оғзим тўла қўрғошин гўё,
Айтолмайман бирор сўз ҳатто.
Навбат етди рақсга ҳам дарров,
Биринчи жуфт — келину куёв.
Лол қотмишман мен ҳушим учиб,
Улар ўйнар бир-бирин қучиб;
Шивирлайди куёв шу нафас,
Қизарару келин, индамас.

Сокин тунда ширин туш аро
Сеҳру жоду ила, ғолибо,
Кириб келди хонамга ёрим,
Суюклигим, тенгсиз дилдорим.
Мен тўймайман — қандай гўзал у!
Мен тўймайман — лабида кулгу!
Кулгусидан ўсару кўнгил,
Булбул бўлиб сайрай бошлар тил:
«Не истасанг аямайман, ол,
Туни бўйи фақат шунда қол,
Меники бўл, қучгил, дилнавоз,
Қичқиргунга қадар то хўроз!»
У боқарди, маъюс, меҳрибон,
Бор ишқини айлаб армуғон.
Товши кетмас қулоғимдан ҳеч:
«Мени десанг — охиратдан кеч!»
«Бахш этайин жону заримни,
Ёш умримни, йўғу боримни,
Ҳаммасини бахш этай, аммо
Охиратдан кечмайман асло!»
Сўзим қатъий, овозим янгроқ,
Майинлашар нигоҳим бироқ.
Шу сас кетмас қулоғимдан ҳеч:
«Мени десанг — охиратдан кеч!»
Қулоғимга ҳар сўз қуйилар,
Қалб ёнгандек гўё туюлар:
Ҳароратдан мен бўлиб лоҳас,
Зўрға-зўрға олардим нафас.
Атрофимда сочиб заррин нур
Учар эди не-не малак, ҳур,
Лекин бирдан, боқ, шайтону жин
Малакларга бошлади ҳужум.
Малакларни қувиб кетдилар,
Малакларни мағлуб этдилар;
Ёвуз кучлар сўнгра жуда тез
Сингиб кетди зулматга беиз.
Мен-чи, яна лаззат қўйнида,
Яна қўлим ёрнинг бўйнида,
У кўксимга чўчиб эгар бош,
Аммо тўкар кўздан аччиқ ёш.
Билармишман ёш сабабини,
Ўпармишман ғунча лабини:
«Бас қил, гулим, йиғлама, бас қил!
Муҳаббатим тафтини ҳис қил!
Муҳаббатим тафтини ҳис қил!» —
Қоним музлаб бирдан қотди тил:
Ва ёрилиб гулдуради қаър,
Кўз олдимда пайдо бўлди жар.
Қоп-қоронғу ул жардан ногоҳ
Инсу жинслар учиб чиқиб, оҳ,
Севгилимни олиб кетдилар;
Мен турардим танҳою бесар.
Бир ёввойи рақс ила, қора, —
Ёвуз руҳлар ўрар тобора,
Қисиб келар теграмдан улар
Ва ҳаммаси қаҳ-қаҳлаб кулар.
Қисиб келар, мендан учар ҳуш,
Қулоғимда даҳшатли товуш:
«Сендан бўлмас охират энди,
Бизникисан то абад энди!»

Тўлиқ товои тўладим-ку, нечун бу пайсал?
Қонли ҳамроҳ, яна нени кутасан маҳтал?
Хонамдаман, кутмоқдаман қанчадан буён,
Ҳатто тун ҳам яримлади, келин йўқ ҳамон.
Қабристондан шамол эсди оҳиста шу пайт,
Шамолгинам! Қайлиғимни кўргандирсан, айт?
Пайдо бўлиб бир тўп арвоҳ оппоқ кафанда,
Тиржайишиб бош силкитар менга дея: «Ҳа!»
Не хабар бор, қани менга айтгин-чи дарров,
Алангадан либос кийган, эй қора найнов?
«Аждарлари ўт пусқурган ҳарир фойтунда
Хўжайинлар ҳозир бўлгай сал ўтмай шунда».
Сен-чи, кулранг либос кийган митти бақалоқ,
Не гапинг бор, айтгил менга, тинглайин бу чоқ.
У индамай бир зум менга тикилар зимдан,
Сўнг бошини чайқаганча йитар кўзимдан.
Пахмоқ дўстим ғингшиб-ғингшиб вовуллар мунча?
Қора мушук кўзи, ё раб, ловуллар мунча?
Сочин юлиб нечун додлар аёллар пурғам?
Алла айтар бошим узра нечун энагам?
Энагажон, бу аллангни йиғиштир бугун,
Ўзга ҳаёт бошланади бугун мен учун.
Энагажон, бугун менинг тўйим бўлмоқда,
Бир қарагин, меҳмонларга уйим тўлмоқда.
Бир қарагин! Булар каби сертавозеъ кам!
Қўлга олмиш шляпага қўшиб бошни ҳам.
Оёқлари ҳилвираган сиртмоқдагилар,
Шамол йўқ-ку, кечикдингиз нега бу сафар?
Ялмоғиз ҳам супургида келди, тасанно,
Фотиҳа бер, бу ўғлингга, ялмоғиз момо!
Очилдию оҳакнусха юздаги оғиз;
«Абадий қол! Омин!» — деди момом ялмоғиз.
Қилтираган созандалар — ўн икки нафар,
Кўр ғижжакчи аёл ортда тез-тез қоқилар;
Чақа қилиб қоқ суякдан бечора човни,
Масхарабоз келар миниб озғин гўрковни.
Боқ, ўн икки роҳиба ҳам рақс тушиб қолар
Боқ, қўшмачи ғилай хотин уларга раҳбар.
Шаҳватпараст ўн икки поп келар ҳай-ҳуйлаб,
Бир уятсиз ашулани черковча куйлаб.
Эскифуруш! Оқармасин рангингиз, дўстим,
Нечун менга жаҳаннамда мўйнали пўстин?!
То абадий унда иссиқ текину тўкин,
Шоду гадо гуноҳкорга етарли ўрин.
Учиб келар букри, қийшиқ гулчи қизлар ҳам,
Хонам ичра боши билан юришар шахдам.
Шошиласиз мунча, аҳли чигирткаоёқ,
Қовурғангиз шақиллатманг, бас қилинг шу чоқ!
Қочиб чиқмиш гўё бу тун дўзахдагилар,
Борган сари кўпайишар, увлаб бақирар.
Дўзах вальси янграр, мана, жим бўлинг бир пас,
Гўзал ёрим етиб келгай, демак, шу нафас.
Жим бўлинглар, эй арвоҳлар, йўқолинг ёки!
Эшитмайман ўз сўзимни ўзим ҳаттоки.
Тўхтагандек бўлди фойтун, қара-чи, оқсоч,
Қаёқдасан? Меҳмонларга дарвозани оч.
Хуш келибсан! Чекмадингми, жоним, кўп заҳмат?
Хуш келибсиз кашиш ота, ўтинг, марҳамат!
Парво қилмай думингизу туёғингизга,
Отахоним, мен ўзимни бахш этдим сизга!
Суюклигим, нечун лолсан, бунча рангинг оқ?
Кашиш ота никоҳлайди бизни ҳозироқ.
Унга, ахир, мен тўладим қон ила товон, —
Сенинг васлинг олдида у ҳеч гапмас, инон.
Тизза чўккин, дилоромим, ёнимга тезроқ,
Тизза букди, аста чўкди — қандай бахтли чоқ!
У кўксимга — қоқчоракка бошини қўйди.
Мен қучдим-у, қалбим гўё бир олов туйди.
Тилла кокил ҳар ёнимдан мени ўрарди,
Ёр юраги қоқ юрагим узра урарди.
Ҳам қувончу ҳам дард ила тепарди улар,
Интиларди Арши аъло томон баравар.
Сузиб борар бир оромда, ариб ғамлари
Тангри тахти мақом тутгай юксаклик сари;
Аммо бунда фақат дашт, фақат аланга,
Дўзах ўти ўрлай бошлар оёқдан танга.
Қора туннинг ёвуз ўғли, боқ, шу тариқа —
Тунд тикилиб бизга берар қора фотиҳа.
Донли китоб тутганича турар — на даҳшат!
Ибодати шаккокликдир, сўзлари — лаънат.
Чор атрофда қичқириғу фарёду ҳуштак,
Гувлагандек гўё долға, гўё гулдурак.
Шунда ногоҳ ярқ этади бир ёғду — тамом!
«Абадий қол! Омин!» — дейди ялмоғиз момом.

Мен бекам уйидан кетдим бош олиб,
Кўз етган томонга, тунда йўл солиб.
Қабристон ёнидан ўтаркан, лекин,
Нимадир қабр узра имлади секин.
Қарасам созанда чорлар қалтираб,
Тўлин ой нурида оппоқ, ялтираб:
«Биродар, бери кел!» деб шивирлади,
Қабр узра, сўнг, туссиз буғдой ўрлади.
Созанда эди у бир пайт қадрдон,
Ўз қабри устида чўкмишди бу он.
Цитрапи қўлига олди-ю дарҳол,
Қўшиғин бошлади бўғилиб хиёл:
«Бошла созим қадим қўшиқни,
Ундан ёнсин қалби ошиқнинг.
Торларингда мунча аламлар?
Малаклар дер: жаннат шароби,
Шайтон дейди: дўзах азоби,
Ишқ деб атар уни одамлар».
Тугаши биланоқ қўшиқнинг сўзи,
Қабрлар очилди ўзидан-ўзи.
Арвоҳлар йиғилиб қолдию бир қур,
Созанда атрофин ўраб, бўлди жўр:
«Оҳ, ишқ! Бизни қилдингу мажнун,
Бу ётоққа келтирдинг у кун,
Кўзни боғлаб, айладинг забун —
Сенми яна чорлаган бу тун?»
Ҳаммаси ирғишлар чўнг давра олиб,
Қийқириб, увиллаб, уввослар солиб;
Созанда атрофин тобора ўрар,
Созанда торларга яна қўл урар:
«Давра олинг, яшанг, яшанг!
Хуш келибсиз!
Тез елибсиз
Чорловимга — ўйин бошланг!
Биз қанча пайт беркиндик лол,
Инимизда сичқон мисол.
Бир яйрайлпк бугун дўстлар,
Лекин бизни
Кузатмасми синчков кўзлар?
Шўхлик қилиб ҳаётда кўп
Шов-шув солдик беҳуда хўп,
Муҳаббат деб кечдик жондан.
Ҳар бирингиз бугун куйлаб
Тарихингиз боринг сўйлаб:
Бир пайт нечун, айтинг, нечун
Бахти қора,
Қалби қора
Бу Масканга тутди нигун?
Ўртага чиқару қилтириқ арвоҳ,
Сўзини бошлайди ғўнғиллаб ногоҳ:
Халфа эдим, абжир эдим
Нина билан, қайчи билан;
Ердан кўкка санчир эдим
Нина билан, қайчи билан;
Устам қизи бир кун кўрди
Нина билан, қайчи билан;
Юрагимга наштар урди
Нина билан, қайчи билан;
Арвоҳлар жўр бўлиб хахолар қувноқ,
Ўртага чиқади иккинчи арвоҳ.
Ринальдою Ринальдини,
Шиндерҳанно, Орландини
Ва айниқса Карл Мўўр
Қаҳрамоним эди энг зўр.
Уларга мен севгида ҳам
Тақлид қилиб ичдим қасам,
Ёр сувратин ва мен бадбахт
Хаёлимдан қувдим ҳар вақт.
Мен севардим оҳлар уриб,
Омад кулмай, юриб-юриб,
Тушар эди қўлим ногоҳ
Чўнтагига қўшнимнинг гоҳ.
Ном чиқардим кўча-кўйда,
Сўнг бир куни дилгир ўйда
Ёшим артиб, тутди қўлим
Ҳамёнида унинг пулин.
Шунда кўпдан айирдилар,
Қўлгинамни қайирдилар.
Ўшандан сўнг қамоқхона
Менга бўлди ғамхўр она.
Ёрни ўйлаб, тўкиб ёшим,
Жун тўқирдим эгиб бошим.
Ринальдонинг руҳи қақшаб,
Олиб келди мени бошлаб».
Арвоҳлар жўр бўлиб хахолар қувноқ,
Пардозда чиқади учинчи арвоҳ:
«Томошада қирол эдим,
Ошиқларга тимсол эдим.
«Ё раббим!» деб ҳайқириб гоҳ,
Гоҳ хўрсиниб тортардим оҳ.
Мен Мортимер бўлдим кўп вақт,
Марияни севдим бебахт!
Лоқайд эди, лекин, у қиз,
Етим қолди мендаги ҳис.
Чидолмадим, бир кун келиб,
«Мария, сен илоҳам!» деб,
Юрагимга суқдим титроқ
Ханжаримни сал чуқурроқ».
Арвоҳлар жўр бўлиб хахолар қувноқ,
Чиқар оқ чакмонда тўртинчи арвоҳ:
«Профессор вайсарди минбардан лоқайд,
Мен эса бемалол ухлардим бу чоқ.
Менга хуш ёқарди аммо кечки пайт
Профессор қизин қўлтиқлаб кезмоқ.
Дарчадан қўл силкиб боқарди ул моҳ,
Гулларнинг сараси, суюкли жонон.
Гулларнинг сарасин, лекин, узди, оҳ,
Бадавлат, майдакаш, ҳиссиз корчалон.
Мен лаънат ўқидим пулдору пулга,
Мен лаънат ўқидим бевафо гулга!
Ўлимни чорладим, қадаҳда оғу:
«Мен — дўстинг ўлимман, кўтар!», деди у»
Арвоҳлар жўр бўлиб хахолар қувноқ.
Бешинчи арвоҳ дер бўйнида сиртмоқ:
«Даврада май ичиб керилар граф,
Чиройли қизию бойлигин мақтаб.
Эй граф, не керак менга бойлигинг?
Менга бас қизгинанг — гул чиройлигинг.
Тамбаю қулфи хўб графнинг аммо,
Содиқ малайи кўп графнинг аммо.
Аммо қулф, малайлар менга чикора,
Довордан ошдим мен тунда илк бора.
Ёрим дарчасига чиқай деган чоқ
Мен сўкиш эшитдим, ортимдан ногоҳ:
«Шошилма, баччағар, тўхта, мутаҳҳам!
Зар-зевар ёқади хўп ўзимга ҳам!»
Менга қўл узатди шундай деб граф,
Малайлар келишди дарров ҳой-ҳуйлаб.
«Мен ўғри эмасман, қўйворинг, лаънат,
Гўзал ер пайида келганман фақат.
Беҳуда ёлвориш беҳуда оҳ-воҳ!
Зум ўтмай орадан тахт бўлди сиртмоқ.
Чиқдию лол қолди қуёш саҳарда —
Чайқалган мурдамни кўраркан дорда».
Арвоҳлар жўр бўлиб хахолар қувноқ,
Дер бошин қўлтиқлаб олтинчи арвоҳ:
«Овга чиқдим, мен ишқда интиқ,
Пусиб бордим, қўлимда милтиқ.
Қузгун сайрар бошимга ёндош:
«Кетсин бу бош, кесилсин бу бош!»
Мен бор-йўғи каптар отаман,
Овни ёрга совға этаман.
Шу ўй билан бутазорда жим
Газа қилиб овни пойладим.
Ғув-ғувлашар, ким у, бехатар?
Бирданига иккала каптар!
Мен тепкини кўтариб бордим,
Қай кўз бнлан кўрайки — ёрим!
Қайлиққинам — энг сулув каптар,
Ўзга йигит бағрида яйрар.
Эски мерган мўлжалга чаққон:
Шу он йигит бўлди қора қон.
Сўнгра мени судради жаллод,
Кундага бош қўйдим бенажот,
Қузғун сайрар бошимга ёндош:
«Кетсин бу бош, кесилсин бу бош!»
Арвоҳлар жўр бўлиб хахолар қувноқ,
Ўртага чиқади созанда арвоҳ:
«Менга ёқар қадимий қўшиқ,
Ёрим учун куйладим жўшиб.
Агар ишқда юрак порадир,
Қўшиқ унга на чикорадир!
Арвоҳлар хахолаб ўйин тушади,
Атрофни қийқириқ баттар қучади.
Шу маҳал соат бир — черков бонг урди,
Арвоҳлар шошилиб қабрга кирди.

Ором бўлди уйқу жонимга,
Унутилди кулфату қайғу,
Кеча тушда келди ёнимга
Сулувлардан сулувроқ сулув.
Мармар каби юзлари оппоқ,
Ғаройибдан ғаройиб эди.
Кипригида ёшлари мунчоқ,
Кокиллари ажойиб эди.
Секин келди, келди, дилхаста
Мармар юзли дўндиқчам менинг,
Юрагимга бош қўйди аста
Мармар юзли дўндиқчам менинг.
Менда қувонч, менда изтироб, —
Ловуллайди Олов юрагим.
На қувончу ёрда ва азоб, —
Муз пуркайди гўзал кўкраги.
«На қувонч-у, на азоб бугун, —
Муз пуркайди кўкрагим фақат.
Бироқ мени албатта бир кун
Ловуллатгай қодир муҳаббат.
Гарчанд қон йўқ лабу юзимда,
Юрагимда гупурмайди қон;
Сен чўчимай ўпгин кўзимдан,
Борлигимда муҳаббат омон».
Мени қучди, қувонч, эҳтирос
Ва азобдан кўзим нам менинг;
Аммо йитди қичқиргач хўроз
Мармар юзли дўндиқчам менинг.

Чорловимга келдилар бу тун
Руҳлар эниб сўз қудратига;
Кетказолмай уларни мен хун
Яна зулмат салтанатига.
Ҳаяжону даҳшат ичра лол
Мен унутдим сирли дуони;
Энди руҳлар қўймасдан алҳол
Судрашади мен бенавони.
«Кетинг бундан, қора даймонлар!
Истамайман, кетинг шу заҳот!
Менга суюк — яшил ўрмонлар,
Менга суюк — нурафшон ҳаёт.
Мен излайман доим серфусун —
Қўл тегмаган чечакни бесар;
Нечун керак бу ҳаёт, нечун,
Муҳаббатни туймаса агар?
Майли, уни бир бора кўрсам,
Майли, боссам бағримга бир, бор!
Лабларидан бир бора сўрсам,
Ғамдан фориғ, титраб, бахтиёр!
Тикиламан ғунча оғизга,
«Юр!» деса бас, бир оғиз калом,—
Қулоқ қоқмай, шу онда сизга
Эргашмоққа тайёрман тамом».
Руҳлар мени тинглашади жим
Сўзни бўлмай, бош ирғаб бу пайт.
Нозиккинам, ёнингга келдим;
Нозиккинам, севасанми, айт?

Қўшиқлар

Саҳар туриб фол кўраман:
Келарми бугун ёрим?
Оқшом ҳориб оҳ ураман:
Келмади-ку бугун ҳам!
Уйқу бермас туни бўйи
Бедор дардим — ҳамхонам.
Уйқусираб куни бўйи
Тентирайман паришон.

Еру кўкка сиғмайман бу дам!
Сал вақт ўтмай келади ёрим,
Гўзаллардан гўзал дилдорим, —
Ҳовлиқасан, юрак, мунча ҳам!
Эҳ, соатлар мунча имиллар,
На тўхтайди, на кетар тезлаб,
Кўҳна йўлдан судралар эснаб,—
Тезлаcа-чи, мунча имиллар!
Мен бетоқат, интиқ кутаман!
Соатлар-чи, ёзувлар, бироқ,
Тил биркитиб бўлади енгмоқ
Ишқ шаштини калака билан!

Кезинаман, кўнгилда қайғу,
Дарахтзорни оралаб, ёлғиз;
Армонимга айланган орзу
Юрагимга санчади бигиз.
Ким ўргатди сизга, қушларжон,
Сайрамоқни яйраб юксакда?
Сизни тинглаб уйғонар пинҳон,
Эски азоб яна юракда!
«Ҳар тонг келиб нозанин сулув
Қўшиқ билан маст қилди бизни
Ва ўргатди биз қушларга у
Тилла каби жарангдор сўзни»…
Эй қув қушлар, бас, гапингизга
Қулоқ солмоқ ақлданмас, бас!
Мен дардимни бермайман сизга,
Ҳеч ким уни тортиб ололмас!

Кўксимга қўлингни қўйгин, севгилим, —
Тингла, тақиллайди недир бетиним!
У ерда ўлтириб ёвуз дурадгор
Менинг тобутимни ясайди бедор.
Туну кун тинмасдан тақиллатар у,
Кўпданки бу «тақ-тақ» бермайди уйқу.
Эй уста, бўлақол, тезроқ бўлақол,
Мен жуда чарчадим, ухлай бемалол!

Дардларимнинг гўзал бешиги,
Оромимнинг гулгун даҳмаси,
Гўзал шаҳар, очгил эшигинг,
Мен кетарман, қолар ҳаммаси!
Хуш қол энди, ул суюк жонон
Оёқ қўйган уй остонаси;
Хуш қол энди, омон бўл, омон,
Илк висолнинг пок гулхонаси!
Яхшм эдм кўрмасам агар
Юрагсмнинг подшоси, сени,
Қийнамасдан ҳажру аламлар,
Муҳаббатнинг балоси мени!
Дадил ишқни яшириб бесас
Яшаса ҳам майли юрагим;
Бир ҳаводан сен билан нафас
Олиш эди ёлғиз тилагим.
Аммо мени қувдинг-ку, эй гул,
Бир сўзингга дил бўлди гадо.
Мен ҳушимнп йўқотдим буткул,
Изтиробда юрагим адо.
Мен кетаман толғин, кўзда ёш,
Асо тутиб, чидаб жабрга,
Мен кетаман қўяйин деб бош
Олисларда совуқ қабрга.

Шошма, дарға, шиддатли дарға,
Бандаргоҳга бир зум қайтай мен —
Хуш қол дейин сулув дилдорга,
Оврупога видо айтай мен.
Сачрар қоним, кўзимдан сачрар,
Кўкрагимдан отилар қоним,
Қоним билан битгайман энди
Дардларимнинг қонли достонин.
Нечун кўриб бирдан, гўзалим,
Чўчиб кетдинг бугун қонимдан?
Ахир, қон-ку юрагим доим
Сенга ошиқ бўлган онимдан!
Эслайсанми, жаннатда қадим
Маккор илон келтирган ғамни,
Алдаганин олма едириб
Аждодимиз бани Одамни?
Ўша олма туфайли Ерга
Олиб тушди ўлимни Ҳаво,
Трояни Эрис ёқди, сен —
Ҳам ўлдирдб, ҳам ёқдинг аммо!

Қасрлару тоғлар қарайди
Ойна қилиб Райндарёни;
Елканимни шамол тарайди,
Ярақлатар қуёш ҳар ёнин.
Ўйнар дарё, товланади сув,
Олтин мавжлар мени айлар маст;
Унут бўлган ул тотли туйғу
Уйғонади қалбимга пайваст.
Дарё майин, дарё дилкушо,
Зарҳалини сачратар некбахт,
Ўз қаърида асрар у аммо
Ажал билан зулматни ҳар вақт.
Ичи зулмат, усти ялтироқ, —
Суратисан ёримнинг, дарё!
Сиртдан боқса, сен ҳам шўх, қувноқ,
Меҳрибонсан, шафиқсан гўё!

Руҳим тушиб даставвал беҳад,
Оҳ қоплади жону танимни;
Мен чидадим, сўраманг фақат —
Қандай қилиб чидаганимни!

Мен безак ясасам сарв шохидан,
Атиргул, зарбофу ипак, шоҳидан,
Китобим ўрасам, сўнг, сақлаб сукут,
Токи шаърларимга бўлсин гул тобут.
Қанийди сввгимни қабрга қўйсам!
Оромгул ўсарди қабр узра ул дам,
У гулни па узиб, мен на кўргайман —
Гул бўлай ўзим деб ерга киргайман.
Оловли қўшиқлар бунда тўфондек,
Бир пайтлар Этнада қўнган вулқондек
Отилиб чиқмишлар кўнгил қаъридан,
Ишқимнинг чақинли оҳангларидан!
Улар энди ётар чўзилиб бежон —
Туманга бурканган совуқ бир армон!
Ва лекин қўзғолгай аввалги олов,
Гар қўнса уларга муҳаббат бирров.
Шу эзгу умиддан ловуллар юрак,
Қачондир қўнгуси муҳаббат бешак
Ва бешак тушгайдир қўлингга, моҳтоб,
Олис, ёт ўлкада бир пайт бу китоб.
Қўшиқлар жодудан ул дам қутилар.
Ўшанда тирилар бешак ҳарфлар ҳам,
Ўшанда кўражак гўзал нигоҳинг
Уларнинг қисматин, ишқию оҳин.

Романслар

Ғамгин Йигит

Тортиб кетар ортга юраги
Бу йигитни ким кўрса агар.
У — ғуссанинг сўлғин чечаги,
Юзларида рангдан йўқ асар.
Ҳатто силар лоқайд шамол ҳам
Совутай деб чўр манглайини.
Энг қўл етмас соҳибжамол ҳам
Изҳор этгай унга раъйини.
У тарк этар гавжум шаҳарни,
Ўрмон ичра излайди ором.
У тинглайди қувноқ қушларни,
Барглар тили уни этар ром.
Аммо қушлар сайрашдан тўхтаб,
Қотиб қолар барглар шу онда,
Ғамгин йигит оҳ уриб, сиқтаб,
Қадам қўйган чоғи ўрмонда.

Тоғ Садоси

Водийга тушади тоғдан суворий,
Секинлайди йўрға от:
«Олдинда ёр қўли қучгайми ва ё
Қабру зулумот?»
Янграр тоғдан шу заҳот:
«Қабру зулумот!»
Суворий йўл босар дилида алам,
Хўрсиниб дейди фақат:
«Қисматим ўлимни кўрмишми раво?—
Демак, қабрда роҳат!»
Янграр тоғдан шу фурсат:
«Қабрда —роҳат!»
Суворий титрайди, кўзини қоплар
Алам ёши батамом.
«На чора, топгайман, демак, қабрда,
Демак, қабрда ором!»
Янграйди тоғдан калом:
«Қабрда — ором!»

Ака-Укалар

Чўққи узра чўнг қаср ҳар тун
Қоронғига тикилар мунглиғ.
Пастда эса — ёввойи учқун:
Жаранглайди икки олмос тиғ.
Биродарлар чиқмиш майдонга,
Томирларда қутурар ғазаб.
Нечун бундай ташналик қонга,
Нега қўллар тиғ тутмиш, ё раб?
Гўзал бекач Лаура кўзи
Оташ солмиш диллар қатига.
Иккиси ҳам лойиқ дер ўзин
Номдор қизнинг муҳаббатига.
Қай биродар, лекин, ул сулув
Қиз юрагин забт этгай абжир?
Битишувдир — қонли олишув,
Ажрим қилгай яланғоч шамшир!
Авж олади, боқ, шиддатли жанг
Зарб кетидан зарблар беомон.
Эй ботирлар, тўхтанг, алданманг,
Бир ёвузлик бу тунда пинҳон!
Бу не қонхўр қасрдир, эвоҳ,
Эвоҳ, қандай қонхўр водий бу?! —
Ака-ука бир-бир тортиб оҳ,
Тиғ зарбидаи қулайди, ёҳу!
Йитиб кетди нечалаб аср,
Неча авлод кирди қабрга.
Бироқ бўм-бўш қайғули қаср
Боқиб турар ҳануз адирга.
Адирда-чи! Ҳар тун шу одат,
Шу мўъжиза ҳар тун рўй берар:
Ўн иккига борганда соат
Қиличлашар икки биродар.

Шўрлик Петер

Ҳанс билан Грета хушҳол,
Чарх уради рақсда иккиси.
Фақат Петер тикилади лол
Худди бўрдек оқариб юзи.
Келин-куёв — Ҳансу Грета,
Тақинчоқлар нақадар гўзал!
Тирноғини тишида кертар
Жомакорда Петер бу маҳал.
Андуҳ ичра, сўнгра, шивирлар
Бахтли жуфтдан ололмай кўзин:
«Ўйлик йигит бўлмасайдим гар
Ўлдирардим ўзимни ўзим!»

«Юракдаги қаттиқ бир азоб,
Бир оғриқдан кўксим қонталаш;
Қайга бормай ўша изтироб
Мени қувар қилиб хомталаш.
Югураман севгилим томон,
Гретамда бор дея даво;
Кўзларига боққаним замон
Мен қочаман ортимга аммо.
Мен чиқаман тоғ чўққисига
Ва тураман танҳо, дилхаста;
Дош беролмай алам ҳиссига
Мен йиғлайман тикилиб пастга».

III

Шўрлик Петер мастдек тебранар,
Мурда каби нимжону рангпар.
Бир оз юрар, сўнг тўхтар беҳол,
Йўловчилар бош чайқашар лол.
Ўртоғига шивирлар бир қиз:
«Гўрдан чиққан арвоҳ-ку, эсиз!»
Ундай дема, эй моҳи талъат,
Энди кирар гўрга у фақат!
У айрилмиш юзи гулгундан,
Энди кечгай дунёи дундан,
Дўст тутиниб энди қабр ила,
Қиёматни кутгай сабр ила.

Маҳбус Қўшиғи

Лизани жодулаб қўйганда бувим,
Оломон «Ёқилсин!» деб қилди талаб.
Қанча зўр бўлмасин ҳакам уқуви,
Ҳеч иқрор бўлмади бувим атайлаб.
Ташланган чоғида чўғдек қозонга
Ўлгудай бақириб бувим солди дод;
Қора дуд ўрлаган пайти осмонга
Қузғунга айланиб у қоқди қанот.
Қанотли сеҳргар, қора бувижон,
Панжара ортидан ичкарига кир!
Бир бўлак пишлоғу жиндак ширин нон
Келтириб, бувижон, қорнимни тўйдир.
Қанотли сеҳргар, қора бувижон,
Мурувват кўрсатгин осилган пайтим:
Жасадим сиртмоқда чайқалган замон
Холам чўқимасин кўзимни, айтгин.

Чопар

Ўтиргину эгарга тезда,
Эй маҳрамим, бўш қўй юганни,
Ўтиб қиру ўрмону туздан,
Қасрига бор қирол Дунканнинг.
Отхонага отни боғларкан,
Болалардан билгин сирини:
«Узатмоқда қиблагоҳ Дункан
Қизларидан қайси бирини?»
«Қўнғир сочни!» — деса болалар
Ўқдай учгин ортингга дарҳол.
«Заркокилни!» — деса болалар
Йўлга чиққин шошмай, бемалол.
Йўл-йўлакай дам бер бедовга,
Дўкондордан сотиб ол арқон.
Бир оғиз сўз айтмай бировга,
Ҳовлиқмасдан қайтгин мен томон.

Қайлиқ опқочиш

Мен сенсиз қайтмайман бундан, суюклим,
Бирга кетасан
Кўҳнаю қадрдон, олис уйимга,
Кимсасиз, ғамгину ёлғиз уйимга,
Онам бўсағада ўлтирар ҳар кун,
Ўғлига интизор, йўл қарар ҳар кун.
«Кет бундан, тунд одам, ўз ҳолимга қўй,
Нечун чорлайсан?
Нафасинг қайноғ-у, қўлларинг совуқ,
Кўзларинг чақнар-у, рангингда ранг иўқ,
Бормайман, хуш ёқар бу сирдош дунё,
Бу гуллар дунёси, серқуёш дунё!»
Серқуёш дунёю гулларни унут,
Менинг шириним!
Ўргангин сен энди ҳарир либосга,
Кўлингни узатгин жарангдор созга,
Никоҳ қўшиғини куйла мен учун;
Оламга таратсин ул қўшиқни тун.

Дон Рамиро

«Донна Клара! Донна Клара!
Суюклигим, умрим қувончи!
Маҳкум этдинг мени ўлимга
Маҳкум этдинг ачинмай сира.
Донна Клара! Донна Клара!
Ҳаёт — гўзал, ҳаёт шириндир!
Қаърда эса, қоронғу гўрда
Рутубату совуқ ва даҳшат.
Донна Клара! Эрта тонг билан
Дон Фернандо меҳроб қошида
Сени жуфтим дея атайди,
Айтасанми мени тўйингга?»
«Дон Рамиро! Дон Рамиро!»
Санчилади қалбга ҳар сўзинг,
Санчилади қисмат юлдузни
Масхарали тиғидан зиёд.
Дон Рамиро! Дон Рамиро!
Унут энди қайғуларингни:
Бу дунёда нима кўп — қиз кўп,
Тангри ҳукми айрилиқ экан.
Дон Рамиро, сен арабларни
Енгдинг ажиб жасорат билан.
Ўзни енгиб энди ўшанда
Эрта билан келгин тўйимга».
«Донна Клара! Донна Клара!
Онт ичаман келаман деб, ҳа,
Ҳа, рақсга ҳам этаман таклиф,
Хайрли тун, хуш қол тонггача».
«Хайрли тун!» — Дарча ёпилди,
Хўрсинару пастда Рамиро,
Тош қотганча туради узоқ;
Сўнг ниҳоят сингар зулматга. —
Сўнг ниҳоят тугаб саркаш жанг, —
Тун тахтини эгаллайди тонг
Ва Толедо анвойи боғдек
Уйғонади гуллар қўйнида.
Саройларнинг пештоқларида
Найзабозлик қилар кун нури,
Черковларнинг юксак қуббаси
Ярқирайди қуйма олтипдек.
Ғувиллаган ари инидек
Садо берар қўнғироқхона.
Самоларга учар муножот
Тангрпларнинг қутлуғ уйидан.
Пастда эса, қаранглар! Қаранг!
Бозоржойнинг бутхонасидан
Чиқиб келар шошқин оломон,
Тўлқинланар улкан бир оқим.
Жўмардлару хонимлар хушвақт,
Товланади зарбоф либослар.
Қўнғироқнинг жарангларига
Омухтадир арғанун саси.
Лекин ҳамма йўл берар дарҳол
Ҳурмат билан, тавозеъ билан
Ўтсин дея куёву келин —
Дон Фернандо, Донна Клара,
Мана, охир куёв қасрига
Етиб келди одамлар мавжи;
Боболарнинг русмига кўра
Никоҳ базми бошланди бунда,
Таомдан сўнг жўмардлар учун
Навбат келди ўйин-кулгига.
Сезилмасдан ўтиб борар вақт,
Чўка бошлар замин узра тун.
Меҳмонларнинг бари рақс учун
Йиғилдилар зал ўртасида;
Шам нурида минг шамдек ёнар
Тақинчоқлар, заррин либослар.
Тўрдаги хос, баланд курсидан
Ўрин олди куёву келин;
Дон Фернандо, Донна Клара
Шивирлашар назокат билан.
Тўлқннлатар зални тобора
Меҳмонларнипг суронли мавжи.
Қўшноғора гумбурлар ўзга,
Бир ўзгача янграйди сурнай.
«Юрагимнинг ҳукмдори, айт,
Айт-чи, нечун бу дам нигоҳинг
Қадалмишдир залнинг бурчига?» —
Ажабланиб сўрайди жўмард.
«Кўрмаяпсан, наҳот, Фернандо,
Қора ридо кийган одамни?»
Куёв эса жилмаяр майин,
«У—бор-йўғи соя-ку холос!»
Аммо бирдан қўзғалар соя,
Яқинлашар қоп-қора одам.
Рамирони танир-у, дарҳол
Бош иргатар титраб Клара.
Бу пайт базм чиқади авжга,
Учқур рақсда жуфт-жуфт меҳмонлар
Айланади чирпирак бўлиб,
Фарш силкинар, гумбурлар бўғиқ.
«Дон Рамиро, жон деб сен билан
Рақс тушмоққа мен-ку тайёрман,
Лекин, айт-чи, нима сабабдан
Пайдо бўлдинг қора либосда?»
Дон Рамиро тиғдек нигоҳин
Кларага санчар жимгина;
Кўл узатиб белига дейди:
«Буюрдинг-ку келгин деб ўзинг!»
Турфа жуфтлар аро иккиси
Бир ёввойи рақсда учади,
Қўшноғора гумбурлар ўзга,
Бир ўзгача янграйди сурнай.
«Юзинг ҳатто қордан ҳам оппоқ» —
Дер Клара сирли қўрқувда.
«Буюрдинг-ку келгин деб ўзинг!» —
Рамиронинг жавоби бўғиқ.
Сирли ёлқин сочади шамлар,
Қуюқлашар раққослар мавжи,
Қўшноғора гумбурлар ўзга,
Бир ўзгача янграйди сурнай.
«Худди музга ўхшайди қўлинг!» —
Шивирлайди титраб Клара.
«Буюрдинг-ку келгин деб ўзинг!» —
Яна олға учади улар.
«Оҳ, қўй мени, бўлди, Рамиро!
Нафасингда ўлимнинг ҳиди!»
Тунд ва совуқ унинг жавоби:
«Буюрдинг-ку келгин деб ўзинг!»
Қизиган фарш тутайди гўё,
Авжга чиқар ғижжаклар роса.
Худди афсун сеҳрига банддек
Ёруғ залда айланар барча,
«Оҳ, қўй мени, қўйвор, Рамиро!» —
Эшитилар аёлнинг зори.
Ўзгармайди аммо Рамиро:
«Буюрдинг-ку келгин деб ўзинг!»
«Ундай бўлса, кет, худо ҳаққи!» —
Ёлборади инграб Клара.
Чиқар-чиқмас оғзидан шу сўз
Ғойиб бўлар Рамиро изсиз.
Тош қотади донна Клара,
Юрагида қабр совуғи.
Хаёллари кучсиз қалтираб
Зимистонга сингади бир-бир.
Тарқалади, ниҳоят, туман,
Очилади қуюқ киприклар.
Лекин яна ҳайрат зарбидан
Кўзларини юммоқ истайди.
Ажаб, базм бошидан буён
Ўз ўрнидан жилмабди келин;
Жўмард эса унинг ёнида
Меҳр билан шивирлар секин:
«Нега рангинг оқариб кетди?
Нега бунча нигоҳинг гамгин?» —
«Рамиро-чи?» — пичирлар келин
Тош қотганча сирли қўрқувда.
Тиришади куёв манглайи,
Ижирғаниб, бир сесканар у:
«Нечун, хоним, қон ҳақида сўз? —
Туш пайтида ўлган Рамиро».

Белзатсар

Ярмидан оғди ҳам тун аллақачон;
Оромга бош қўйди сокин Бобилон.
Фақат юксакдаги саройда ёлқин,
Шоҳона даврада тинмайди шовқин.
Ундаги олийшон кошона аро
Белзатсар базм айлар, авжида сафо.
Маҳрамлар таъзимда тутар пайдар-пай, —
Тиллодек товланар қадаҳларда май.
Қадаҳлар жаранглар, маҳрамлар куйлар,
Подшодан чўчимай кайф билан сўйлар.
Бир пайт шоҳ қизарар юзи ловуллаб,
Май унинг қонида уйғотар ғазаб.
Сўқир кин дастида кетар ўзидан,
Тангрига ҳақорат ёғар сўзидан.
Гердайиб келтирар яратганга шак,
Маҳрамлар қийқириб чалади чапак.
Шоҳ мағрур, чимрилиб, силтайди қўлни
Яҳво меҳробига йўллайди қулни.
Буюрар зуд бориб олиб келишни
Муқаддас ул ўлжа — олтин идишни.
Ул қутлуғ идишни тўлдириб, эвоҳ,
Ҳаром қўлларига оладию шоҳ,
Сипқорар шаробни турганича тик,
Бақирар, сўнг, сочиб оғзидан кўпик:
«Сен, Яҳво, маҳкумсан мазахга мангу, —
Бобилон подшоси — менинг ҳукмим шу!»
Шу сўзлар оғиздан чиқар-чиқмас, боқ,
Бир қўрқув ҳис қилди юрагида шоҳ.
Қийқириқ, қаҳқаҳа дафъатан сўнди.
Қабристон жимлиги даврага қўнди.
Боқ, ё раб! Шу маҳал чиққандек қордан
Бир қўл ўсиб чиқди оппоқ девордан,
Сўнгра ёза кетди деворга мажҳул,
Чўнг, олов ҳарфларни қиялатиб ул.
Мурдадек қотганча, оқариб юзи,
Дириллаб титради подшонинг тизи.
Маҳрамлар юраги базўр урарди,
Базм аҳли ваҳм ичра қотиб турарди.
Донолар, рамоллар чорланди, ҳайҳот,
Олов сўз сирини билмади ҳеч зот.
Белзатсарни эса омад тарк этди:
Ўша тун қуллари чавақлаб кетди.

Миннезенгерлар

Мана, келар миннозенгерлар
Тўп-тўп бўлиб шеър баҳси учун.
Шоир аҳли майдонга кирар,
Зап беллашув бўлади бугун!
Жўшқин хаёл, оловёл хаёл
Миннезенгер учун тулпордир.
Унга санъат қалқондек қурол,
Унинг сўздан қиличи бордир.
Тегу тахтли хонимлар бугун
Ғурфаларда ёнар мисли чўғ.
Фақат йўқдир юзлари гулгун.
Асл соврин улар ичра йўқ.
Гар ўзгалар чиқса майдонга
Енгмоқ учун от қўйиб соғлом,
Миннезенгер азалдан қонга
Бўялгандир қалбан батамом.
Куйлаб-куйлаб, юрак қонидан
Буюк қўшиқ яратган куни,
Аста чиқиб гул маконидан
Ғунча оғиз шарафлар уни.

Дарча Остида

Рангпар Ҳайнрих ўтар бесазо,
Ташлар Ҳедвих дарчадан нигоҳ.
«Ё раб! — дейди қичқириб барно, —
Мунча рангпар, бамисли арвоҳ!»
Шунда Ҳайнрих кўтариб кўзин,
Ташлар Ҳедвих томонга нигоҳ.
Ўша кундан Ҳедвихнинг ўзи.
Рангпар эрур бамисли арвоҳ.
Гўзал Ҳедвих энди фархунда,
Ҳар кун ташлар дарчадан нигоҳ
Ва қучади Ҳайнрихнн тунда
Чиққан пайти қабрдан арвоҳ.

Ярадор Жўмард

Қадим нақл ёдимда доим,
Янграб турар ул ғамгин наво:
Жўмард йигит аҳдида қоим,
Маҳбубаси, лекин, бевафо.
У не қилсин! Нопок дилдорга
Мажбур боқар нафратли кўзи,
У чидолмас аламга, орга,
Ўз ишқидан уялар ўзи.
Лекин тайёр зарба бермоққа,
Рақибларни бўягай қонга:
«Севгилимни нопок демоққа
Азм этганлар чиқсин майдонга!»
У ҳаммани жим қилар, ё раб,
Ўз дардига етмайди кучи;
Юрагини тешгай шу сабаб
Найзасининг чархланган учи.

Денгиз Сафари

Мен мачтага суянганимча
Тикиламан бир-бир мавжларга:
«Алвидо, эй, жонажон Ватан!
Учқур кемам чиқди сафарга!»
Ана, гўзал ёримнинг уйи,
Дарчасида ўйинқароқ нур.
Мен қанчалар тикилмай, аммо,
Қўл силкимас ҳеч кимса бир қур.
Кўз ёшларим, бас энди, тўхтанг,
Кўзларимга тутмангиз парда!
Сақлан, сақлан, бемор юрагим,
Торс ёрилиб кетма дардлардан!

Пушаймон Ҳақида Қўшиқ

Жаноб Ульрих боради танҳо,
Барглар яйрар, шовуллар ўрмон,
Кўзи тушар япроқлар аро
Яширингаи қизга ногаҳон.
Ўз-ўзига дейди бой: «Эвоҳ,
Менга таниш бу гулгун сиймо.
Гоҳо овда, гавжум жойда гоҳ
Пайдо бўлиб имлар доимо.
Икки гулбарг каби лаблари
Мулойиму майин, беғубор.
Сўзларининг, ва лекин, бари
Гоҳо туссиз, гоҳида маккор.
Мўрча миён оғзи сулувнинг,
Атиргулдай бағоят зебо,
Маккор барги остида унинг
Қора илон вишиллар аммо.
Унинг момиқ юзида нафис
Кулдургичи — чуқурчаси бор,
Чуқурчамас, у жардир тагсиз.
Кўнгил ўзин отишга тайёр.
Зар кокили гўзал бегумон,
Гўзал бошга безакдир, кўркдир,
Кокил эмас, муғомбир шайтон
Қасдим учун тўқиган тўрдир.
Кўзларида чўғ бор зангори,
Тўлқинланар мовий нур титраб.
Эшигига дўзахнинг бориб,
Келдим дебман жаннатга, ё раб!»
Жаноб Ульрих боради танҳо,
Барглар титрар, инграйди ўрмон.
Ўзга арвоҳ бўлади пайдо,
Тикилади рангпару нолон.
Ўз-ўзига дейди бой: «Эвоҳ,
Мени жондан севган онам бу!
Гоҳ қилиғ-у, сўзим билан гоҳ
Унга доим келтирдим қайғу!
Оҳ, қанийди, меҳрим кўз ёшин
Қуритсайди меҳрибонимнинг!
Кўтарсайди бир зумга бошин,
Берар эдим юрак қонимни!»
Жаноб Ульрих боради секин,
Кеч ҳам қўнар ўрмонга шошиб.
Барглар аро бир овоз, лекин,
Шом елига келар мингашиб.
Ўз овозин бой танийди тез,
Акси садо бу сўзлар бешак,
Майна қилар шўх қушлар шу кез
Чирқиллашиб, чалишиб ҳуштак:
«Жаноб Ульрих зап қўшиқ куйлар,
Пушаймон деб қўшиқ аталар.
Бир қўшиқки, тугаса агар
Яна бошдан дарҳол қайталар».
Қадимги Романсни Куйлаган Хонанда Аёлга
Ёдимдадир, сеҳрлаб мени
Кўз олдимда ярқ этдинг илк бор!
Янграр экан азиз оҳанг, оҳ,
Юрагимда турдию титроқ
Ёш қуйилди кўзимдан ногоҳ, —
Кетмиш эди мендан ихтиёр.
Қайтган каби энг ширин тушим,
Болалигим бўлди намоён;
Шам нурида ним ёруғ хонам,
Шивирлайди художўй онам,
Эртак билан андармон мен ҳам,
Ташқарида ғувиллар бўрон.
Жонланади ғаройиб эртак,
Тарк этади қабрин ҳар жўмард;
Ронсевалда бошланади жанг,
Роланд тортар айилни таранг,
Учиб борар ботирлар, қаранг,
Улар ичра Ганелон номард.
У жўмардга қилар хиёнат,
Беҳол Роланд сўнг бор жаҳд этар,
Қўл чўзади базўр бурғуга,
Кейин кетар сўнгги уйқуга,
Буюк Карл ботар қайғуга
Ва тушим ҳам сўнгига етар.
Бирданига гувиллар олқиш,
Мен ўнгимга қайтаман дарҳол.
Чекинади ажиб афсона.
«Яша!» дейди ҳамма мастона,
Гувиллайди томошахона,
Таъзим қилар ҳаммага аёл.

Дукатлар Ҳақида Қўшиқ

Дукатларим, олтин дукатлар,
Қайлардасиз? Берингиз хабар!
Дўстингизми олтин балиқлар,
Маконингиз энди денгизми,
Қувнаб-сакраб шўнғидингизми?
Ё дўст бўлиб олтин гулларга
Адирларда чарақлармисиз,
Шудринглардай ярақлармисиз?
Ё дўст бўлиб олтин қушларга
Мовий кўкда чарх урармисиз,
Гала-гала шод юрармисиз?
Ё дўст бўлиб, олтин юлдузлар
Даврасида сочармисиз нур —
Тунги кўкдан қиқирлаб масрур?
Оҳ, дукатлар, олтин дукатлар,
Тополмадим, қайга қочгансиз:
На ям-яшил адирда борсиз,
На чарх урган қушларга ёрсиз,
На кўклардан ёғду сочасиз, —
Судхўримнинг чангалидасиз,
Пўлат сандиқ қамалидасиз!
Падерборн Даштидаги Суҳбат
Эшитдингми, олисда садо —
Ғижжак янграр, янграйди шўх соз?
Давра қуриб хўб, нозик адо
Қизлар рақсда этади парвоз.
«Эҳ, дўстгинам, яхши тинглаб боқ,
У ғижжакнинг овози эмас;
Чўчқачалар чийиллар бу чоқ,
Чўчқаники хўриллаган сас».
Эшитдингми янгроқ бурғуни?
Мард овчилар чопар ўрмонда,
Най чалади ёйиб сурувни,
Чўпон йигит ўтлоқ томонда.
«Эҳ, дўстгинам, тингла яхшироқ,
Бурғу ҳаммас, най ҳам эмас бу;
Чўчқаларга кўтариб таёқ
Чўчқабоқар солади ҳай-ҳув».
Эшитдингми қўшиқни, дилшод,
Хушовозлар жаранглайди жўр?
Фаришталар қоқишиб қанот,
Қарсак ила олқишлар масрур.
«Эҳ, азизим, сер сол, жим қолиб,
Фариштамас улар ҳеч қандай!
Ғозларини олдига солиб,
Қўшиқ айтиб ўтар болакай».
Эшитдингми, айт, қўнғироқни? —
Бир дилтортар сеҳрли садо!
Черков бонги аҳли қишлоқни
Ибодатга чорлар руҳафзо.
Эҳ, дўстгинам, у жўн қўнғироқ,
Ҳар кун янграр моллар бўйнида —
Бошларини силкитгани чоқ
Молхонанинг зулмат қўйнида».
Кўрдингми, боқ, ўртиги ҳарир
Бир нозанин менга силкир бош?
У — севганим, тенгсиз дилбардир,
Қувончидан кўзларида ёш.
«Эҳ, дўстгинам, сенга имлар, боқ,
Ўрмончининг қари хотини;
Қилт-қилт қилар — боши қалтироқ,
Маймоқланар тез-тез қоқилиб».
Хаёлпараст, деб мендан бу пайт
Кулсанг, майли, қилмайман парво!
Ҳеч алдаши мумкинми, хўш, айт, —
Мен кўксимда асраган дунё!

Ҳаёт Шарафи

Альбом варағи

Еримиз бамисли каттакон бир йўл,
Биз эса доимо унда йўловчи.
Гоҳ отда, гоҳ яёв — шошамиз нуқул
Бамисли овини қувлаган овчи.
Ўтаркаи имлаймиз, берамиз савол,
Рўмолча силкиймиз фойтундан гоҳо;
Баслашмоқ, қучишмоқ истаймиз мудом,
Бир зум тек турмайди отимиз аммо.
Бекатда сен билан учрашдик ногоҳ,
Гўзал хулқ шаҳзода Александр, биз.
Почтачи бурғуни чалар-у, эвоҳ,
Дарҳол айрилмоққа яна мажбурмиз.

Асл Ҳақиқат

Келганда баҳорий ёруғ кундузлар
Куртаклар барг ёзар, ғунчалар кулар;
Тўлин ой сочади кумуш ёғдулар,
Осмонни тўлдирар шаффоф юлдузлар;
Ул шаҳло кўзларки, куйлаган пайти
Юрагим тубидан отилар байтим —
Ва лекин қўшиғу гулу юлдузлар,
Тўлин ой, қуёшу гўзал ул кўзлар
Қувонч бахш этмасин бизларга қанча,
Бу фоний дунёда бари вақтинча.

Зерафина

Мен кезаман тунги ўрмонда,
Орзуларим юртидир ўрмон.
Латофатли, сирли қиёфанг
Унда мени тарк этмас бир он.
Айт, бу — ҳарир ўртигингми ё
Юзгинангнинг ўзими, гўзал?
Эҳтимол у — дарахт оралаб
Ойдан тушган самовий бир ҳал?
Балки бу мен — жимликни бузган
Кўз ёшимнинг томчиларидир?
Балки у сен — йиғлаб бесазо
Менга ҳасрат қиларсан бир-бир?

Бўм-бўш, жим-жит денгиз соҳилин
Тун пардаси қоплаб бир замон,
Ой боққанда булут ортидан
Мавжлар сўрар шивирлаб ҳайрон:
Айт, тентакми анави одам,
Ё ошиқми, ким бўлди ўзи —
Бир қарасанг, яйрару кулар,
Бир қарасанг ёш тўла кўзи.
Айёрона чарақлаб шунда
Ой шивирлар энгашиб яқин:
«У ҳам тентак, ҳам ошиқ эрур,
Боз устига шоирдир тағин».

Ҳаволайди бир кумуш чорлоқ,
Гоҳ тўш уриб мавжга овора,
Гоҳ юксалар тўлқинлар узра;
Ой баландлаб борар тобора.
Наҳанглару скат — балиқлар
Сув юзига чиқар ошкора,
Чорлоқ эса гоҳ юксак, гоҳ паст;
Ой баландлаб борар тобора.
Оҳ, азизам, эй фоний қалбим,
Сен ҳадикдан, ғамдан садпора:
Шундоққина яқин совуқ қаър,
Ой баландлаб борар тобора.

Англадимки, суюклиман мен,
Сен севасан жону дилингдан;
Лекин рости, бир чўчиб тушдим
Изҳорингни тинглаб тилингдан.
Мен куйладим тоғларга чиқиб,
Қўшиқ айтдим яйраб, жўш уриб.
Мен йиғладим бориб денгизга
Қуёш чўккан ҳудудни кўриб.
Юрагим ҳам худди қуёшдек
Ловуллайди ёғдуга тўлиб,
У ҳам чўкди ишқ денгизига
Улкан бўлиб, гўзал чўғ бўлиб.

Бизга ажиб қизиқиш билан
Бўйнин чўзиб мўралар чорлоқ;
Чунки ақиқ дудоқларингга
Мен шавқ билан босганман қулоқ!
Унинг жуда билгиси келар
Не гаплигин иккимиз аро:
Дудоқларинг не билан машғул —
Сўз биланми, бўса билан ё?
Аммо қалбда қандай талотум? —
Билгим келар жон деб ўзим ҳам:
Не ажабки, бўсалар — сўзга,
Сўз бўсага айланар бу дам!

У кийикдек мендан хавфсиниб,
Тошдан-тошга отилди енгил!
Ғувиллаган тоғ шамолидан
Тўзғиб кетди тилларанг кокил.
Унга етдим тоғ четида мен, —
Соҳил бўлмиш тикка қояда.
Унинг аччиқ, шахт гапларига
Ширин сўзлар айтдим ғоятда.
Сўнг ўлтирдик Осмон остида,
Шундоққина жаннатга ёндош;
Бу пайт сувнинг қора қаърига
Секин-секин ботарди қуёш.
Ва ниҳоят мавжлар қаърига
Буткул чўкди гўзал нур, мана.
Долғаларни унинг ўстидан
Қувиб денгиз қилди тантана.
Мотам тутма қуёшга, жоним!
Нур йитмади денгиз қаърида;
Шу лаҳзадан бошлаб ҳам ўзи,
Ҳам бор тафти менинг бағримда!

Шу чўққида қуриб бутхона
Тоат билан хушлайлик руҳни, —
Биз учинчи Аҳд ул-жадидга
Берилайлик қувиб андуҳни!
Энди қалбнинг икки хил феъли
Ҳақидаги миш-мишлар битди.
Бу кунларда гуноҳдан чўчиб
Тағин қийнаш одати йитди.
Илғадингми, тангри саси бор
Бу кўпирган тубсиз қаър аро?
Кўряпсанми осмонда унинг
Минглаб шами сочмоқда зиё?
Бор мавжудот ичра тангри бор,
Тангри билан борлиқ гўзал, ҳур.
Тангри — зулмат, тангри нур, ҳаёт,
Тангри — бизнинг бўсалар эрур.

Милтиллайди митти юлдузлар
Денгиз узра тунга қасдма-қасд.
Гоҳ-гоҳ чўзиқ пишқириқ саслар
Келар очиқ денгиздан элас.
Совуқ Шимол аёзи ўйнаб
Мавжлар сочин тарар туманда,
Шундай кўпчиб арғанун найи
Рақс тушади ҳар гал чалганда.
Мажусийлар оҳангларию
Черков куйи чирмашиб кетар,
Улар сирли Арши аълога,
Юлдузларга жаранглаб етар.
Юлдузлар-чи, тобора чақнаб
Улканлашар, рақс тушар шаддод
Ва поёнсиз бўшлиқда кезар
Худди улкан қуёшдек озод.
Денгиз арзин тинглару осмон,
Жўр бўлади ёввойи куйлаб,
Чақнаб учар олов булбуллар
Нурга чўмган меҳварлар бўйлаб.
Денгиз қаъри, осмон гумбази
Сурон ичра қоришиб порлар,
Қалбни буюк омухталикка —
Бўронларнинг қўйиига чорлар.

Бари шарпа, бари омонат:
Бўсалар ҳам, ишқ ҳам, ҳаёт ҳам!
Ишонасан сенгина фақат,
Мангу дея уларни, эркам!
Бизники деб неники севсак,
Бари ёлғон, оний бир рўё,
Унутгайдир барини юрак,
Кўз уйқуга кетгай бепарво.

Соҳилда бир қиз туриб
Тикади кўкка нигоҳ,
Ловуллар экан ғуруб
Хўрсиниб чекади оҳ.
«Қайғурма, қизча! Бу ҳол
Қуёшга одат мангу:
Қаршингда чўкиб беҳол,
Балқийди ортингдан у».

Менинг кемам, қора елканим
Учиб борар тўлқинлар аро;
Билиб туриб азобларимни
Тўхтатмайсан қийноқни асло.
Шамол каби бебурд юрагинг,
Гоҳ бундаю, ундадир гоҳо;
Менинг кемам, қора елканим
Учиб борар тўлқинлар аро.

Паст кетдингки шунчалар, охир
Одамларга айтишдан қочдим.
Аммо чиқиб очиқ денгизга
Балиқларга сирингни очдим.
Истардимки, ер узра сени
Вафодорга мудом йўйсинлар.
Аммо денгиз кенгликларида
Бебурдлигинг билиб қўйсинлар.
Кўчган тоғдек солиб ғулув,
Мавжлар гувлайди;
Резаланиб кўпирар-у,
Қумга қўлайди.
Улканлашар улар тинмай
Кўтариб сурон, —
Балки бизга кўмак бергай
Бетийиқ туғён?!

Мен хаёл сураман соҳилда чарчоқ,
Мох босган қояда ўлтириб ёлғиз.
Шамол ғувиллайди, қичқирар чорлоқ,
Тўлқинлар сапчийди, қутурар денгиз.
Ёнимда бор эди не-не гулжамол,
Дўстларим давраси бор эди тенгсиз,
Айт улар қайларда?.. Ғувиллар шамол,
Тўлқинлар сапчийди, қутурар денгиз.

Ғуруб ёниб, денгиз бўшлиғи
Алангага чулғанди бутун.
Вужудимни донгизга беринг,
Биродарлар, мен кўз юмган кун.
Мен денгизни севдим доимо,
У дўст эди менга бегумон,
Қасирғали бир туйғу билай
Бахш этарди қалбимга дармон.

003

«Yoshlik iztiroblari» — buyuk olmon shoiri Haynrix Hayneni (1797—1836) dunyoga tanitgan «Qo’shiqlar kitobi»ning birinchi qismi. Undagi she’rlar va balladalarda insoniy dardlar, oshiqona ehtiroslar, sururiy shiddat, latif mutoibalar go’zal shakllarda, faqat Haynegagina xos bo’lgan kuchli badiiy vositalarda o’z ifodasini topgan. Taniqli shoir Abdulla Sher tomonidan asliyatdan amalga oshirilgan tarjimada aynan mana shu xususiyat va fazilatlar saqlab qolingan. Shuningdek, kitobdan Hayne ijodining keyingi davriga taalluqli «Zerafina» turkumi ham o’rin olgan.

Haynrih Hayne
YOSHLIK IZTIROBLARI
Abdulla Sher tarjimasi

Haynrix Hayne (1797.13.12, Dyussel`dorf — 1856.17.2, Parij) — nemis shoiri, publitsist, tanqidchi va mutafakkir. Bonn, Gyottingen, Berlin universitetlarida o’qigan (1819—25). Birinchi she’riy to’plami «Qo’shiqlar kitobi» (1827) romantizm ruhida yozilgan bo’lib, unda nemislar hayotidagi meshchanlik, xudbinlik qoralanadi. Keyingi «Yo’l manzaralari» (1826-31) nasriy asarida ham shu yo’nalishni davom ettirib, inson erki, shaxsini xo’rlovchi tartiblarga qarshi chiqadi, bu tartiblarni himoya qiluvchi kuchlarni, davlat idoralarini tanqid qiladi. Shundan so’ng Hayne Germaniyaning hukmron doiralari bilan kelisha olmay, 1831 yilda Parijga ketishga majbur bo’ladi va u yerda umrining oxirigacha siyosiy mahbus sifatida yashab qoladi. «Frantsuz ishlari» (1832), «Lyutetsiya» (1854) kitoblari frantsuz siyosiy hayotining yilnomasidan iborat. 1843— 44 yillarda yozilgan «Zamonaviy she’rlar», shuningdek «Atta Troll`» (1842), «Germaniya. Qish ertagi» (1844) poemalari o’z davrining ilg’or asarlaridandir. «Atta Troll`» majoziy doston bo’lib, «hayvonlar eposi» tarzida yozilgan, o’tkir hajviy yo’nalishga ega. Bunda Pireneya tog’larida yashovchi xalq siymosida nemis meshchanlari va soxta inqilobchilar fosh qilingan. «Germaniya» dostonida esa og’ir mehnat bilan yashayotgan nemis ishchilarining obrazi tasvirlangan. Shoirning ijodiy faoliyatida muhim ahamiyatga ega bo’lgan «Romansero» (1851), «E’tirof» (1854) she’riy kitoblari ham mavjud. Haynening asarlari 20-yillarda Cho’lpon, 30-yillarda Mirtemir va 1997 yilda Abdulla Sher tarjimasida o’zbek tilida nashr etilgan.

RO’YOLAR

Tushlarda yondirdi meni qilib tang,
Ehtiros, zarkokil, gullar, sho’x ko’zlar,
Bol labdan otilgan ul achchiq so’zlar,
Alamli qo’shiqlar, qayg’uli ohang.
Ul tushlar bugun yo’q, tortmishlar xira
Surati yodimda hatto o’ngigan!
Va lekin o’shanda she’rga singigan
Ehtiros olovi o’chmagay sira.
Ey yetim qo’shig’im! Sen qolding faqat,
Bor endi ul go’zal ro’yo izidan,
Ro’yoviy go’zalning o’pib yuzidan,
Ro’yoviy salomim yetkaz shu fursat!

Men tush ko’rdim, dahshatli bir tush, 034
Ham qo’rqitar, ham aylar sarhush.
Ul dahshatli manzara hamon
Yuragimni titratar yomon.
Ajib bog’da yurar emishman,
Faqat quvonch tuyar emishman.
Menga boqib hatto chechaklar
Qutlar emish aytib ertaklar.
Kuylar emish qushlar ham quvnoq
Bir yoqimli navoni yangroq
Quyosh zarrin yog’du socharmish.
Atirgullar g’uncha ocharmish.
Ko’katlarda huzurbaxsh nafas,
Xushbo’y yellar bir zum ham tinmas.
Bari xandon, bari charaqlar,
Maftun qilib dilni, yaraqlar.
O’rtasida gulzorning, lekin,
Marmar hovuz mavjlanar sekin,
Bir chetida ko’rdim hovuzning
Xush qaddini kir chaygan qizning.
Yuzi mayin, nigohi mayin,
Tillolanar sochi on sayin.
Ro’paramda bo’lmishdi paydo
Ham notanish, ham tanish barno.
Kir chayardi go’zal shoshilib,
Bir g’alati xirgoyi qilpb:
«Oqib-oqib, oppoq suv,
Oq surpimni oppoq yuv!»
Yaqinlashib ul qizga shu payt
Savol berdim: «Ey nozanin, ayt,
Ayt-chi menga, buning sirini —
Chaymoqdasan kimning kirini?»
Darhol dedi: «Tayyor turgil sen,
Kafaningni chaymoqdaman men».
Chiqar-chiqmas og’zidan shu so’z
G’oyib bo’ldi hammasi izsiz.
Yana chorlar sehrli makon,
Ko’z oldimda yovvoyi o’rmon:
Daraxtlari osmonni bo’ylar,
Meni qurshar cheki yo’q o’ylar.
Nogoh yangrab aksi sadosi
Kelar olis bolta ovozi;
Quloq tutib o’sha tomonga,
Men singaman qora o’rmonga.
Unda ko’m-ko’k yalanglik aro
Ulkan eman bo’y cho’zmish tanho.
Boq! O’sha qiz aylanar uni,
Va kesishga shaylanar uni.
Bir me’yorda so’ng urar bolta
U xirgoyi qilgapi holda:
«O’tkir boltam, keskirsan,
Tezroqqina kesgin san!»
Yaqinlashpb ul qizga shu payt
Savol berdim: «Ey nozanin, ayt,
Ayt-chi menga, shoshib kim uchun
Eman sandiq yasaysan bugun?»
Darhol dedi: «Vaqt ziq, bilgin sen
Tobutingni yasayapman men».
Chiqar-chiqmas og’zidan shu so’z
G’oyib bo’ldi hammasi izsiz.
O’ngga boqdim, so’lga boqdim g’ash,
Atrofimda ship-pshydam bir dasht.
Ne qilishni men sho’rlik bilmay,
Turib qoldim qoqqan qoziqday.
Tavakkal deb, so’ng, olg’a yurdim,
Olislarda oq narsa ko’rdim.
Yaqin borib, hayhot, qoldim lol:
O’sha qizni tanidim darhol.
Dasht chetida kimgadir ilhaq.
Belkurakda kovlarda xandaq.
Yurak yutib boqdim yuziga, —
Dahshatlarning suluv qiziga.
Yer kovlardi suluv shoshilib
Bir g’alati xirgoyi qilib:
«Belkuragim, sensan zo’r,
Kovlab bergin katta go’r!»
Yaqinlashib ul qizga shu aayt
Savol berdim: «Ey nozanin, ayt,
Ayt-chi menga, bu nima demak?
Dasht ichida xandaq ne kerak?»
Darhol dedi: «Sekinroq gapir,
Qaziyapman sen uchun qabr».
Shu so’zlarni aytar-aytmas qiz
Ulkan chuqur ochdi-ku og’iz.
Ul xandaqqa quladim nogoh.
Vujudimni muzlatdi titroq;
Meni quchdi sovuq zimiston,
Bir qichqirib uyg’ondim shu on.

O’zimni tushimda qo’ribman o’zim,
Egnimda oq ko’ylak, ipakli libos,
Kattakon bazmga kiribman noxos,
Suyukli yorimga tushibdi ko’zim.
«Kelin hali sizmi, — debman — gulyuzim
Chin dildan qutlayman, yarashibdi, soz!»
Go’yo yuguribdi jismimga ayoz
Jaranglab chiqsa-da, garchand, har so’zim.
Alamli ko’z yoshlar to’kmish shunda jim
Suyukli qaroqlar yerga tikilib.
Tomchida qolibdi qalqqan suratim.
Oh, mayin qaroqlar, muloyim nigoh,
Doim-ku aldaysiz qalbimni tilib,
Sizga ishonaman tushda ham, evoh!

Tushimda kichkina, baqaloq odam
Soxta bir xiromda yurarmish sipo,
Ko’ylagi top-toza, chiroyli, ammo
Yuragi qora-yu, o’zi muttaham.
Yuragi qora-yu, ochko’z, bekaram,
Garchand bir qarashda oqil, purma’no;
Aslida qo’rqog’-u, o’ta behayo,
Garchandki mardlikdan loflar ursa ham.
«Yaxshilab qara-chi! Bildingmi u kim?»
Deya tush ma’budi ko’rsatdi — men jim
Sehrli ko’zguga tikildim giryon:
Baqaloq turardi mehrob qoshida
Yonida kashishga yorim derdi: «Ha!»
«Omin!» deb kulardi ming-minglab shayton!

Nega chopar qonim quturib?
Nega yonar yurak jo’sh urib?
Tinim bilmay gupuradi qon,
Yonishlardan yuragim bejon.
Bunga sabab dahshatli bir tush,
Shundan erur qondagi xuruj:
Qora o’g’li tunning kelibdi,
Tezda olib meni yelibdi.
Ko’rganmishmiz charog’on bir uy,
Unda chiltor, maishatu kuy.
Bir yon qandil, bir yonda mash’al,
Meni tortmish yasatilgan zal.
To’y borarmish unda fusunkor,
Ahli mehmon yayrar baxtiyor.
To’rga boqdim men titrab-qaqshab:
Kelin edi sevgilim, yo rab!
Mening yorim — go’zal kelinchak,
Kuyov edi unga yot erkak.
Ikkisi ham purviqor, quvnoq,
Men qotmishdim, rangim bo’rday oq.
Sozlar yangrar, yangrar sho’x kulgu,
Bu quvonchdan bir menda qayg’u.
Kelin yashnab, yonardi lov-lov,
Uning qo’lin qisardi kuyov.
Kuyov, mana, qadah to’ldirar,
Bitta ho’plab, kelinga berar.
Kelin ho’plab jilmayadi shod —
U qonimni ichardi, hayhot!
Naqsh olmani olib bir mahal
Kuyoviga uzatar go’zal.
Kuyov kesar, labida kulgu, —
Yuragimni kesar edi u.
Bir-biriga, yongancha lov-lov,
Tikiladi kslinu kuyov,
Mana, o’par kuyov kelinni —
Sovuq o’lim o’padi meni.
Og’zim to’la qo’rg’oshin go’yo,
Aytolmayman biror so’z hatto.
Navbat yetdi raqsga ham darrov,
Birinchi juft — kelinu kuyov.
Lol qotmishman men hushim uchib,
Ular o’ynar bir-birin quchib;
Shivirlaydi kuyov shu nafas,
Qizararu kelin, indamas.

Sokin tunda shirin tush aro
Sehru jodu ila, g’olibo,
Kirib keldi xonamga yorim,
Suyukligim, tengsiz dildorim.
Men to’ymayman — qanday go’zal u!
Men to’ymayman — labida kulgu!
Kulgusidan o’saru ko’ngil,
Bulbul bo’lib sayray boshlar til:
«Ne istasang ayamayman, ol,
Tuni bo’yi faqat shunda qol,
Meniki bo’l, quchgil, dilnavoz,
Qichqirgunga qadar to xo’roz!»
U boqardi, ma’yus, mehribon,
Bor ishqini aylab armug’on.
Tovshi ketmas qulog’imdan hech:
«Meni desang — oxiratdan kech!»
«Baxsh etayin jonu zarimni,
Yosh umrimni, yo’g’u borimni,
Hammasini baxsh etay, ammo
Oxiratdan kechmayman aslo!»
So’zim qat’iy, ovozim yangroq,
Mayinlashar nigohim biroq.
Shu sas ketmas qulog’imdan hech:
«Meni desang — oxiratdan kech!»
Qulog’imga har so’z quyilar,
Qalb yongandek go’yo tuyular:
Haroratdan men bo’lib lohas,
Zo’rg’a-zo’rg’a olardim nafas.
Atrofimda sochib zarrin nur
Uchar edi ne-ne malak, hur,
Lekin birdan, boq, shaytonu jin
Malaklarga boshladi hujum.
Malaklarni quvib ketdilar,
Malaklarni mag’lub etdilar;
Yovuz kuchlar so’ngra juda tez
Singib ketdi zulmatga beiz.
Men-chi, yana lazzat qo’ynida,
Yana qo’lim yorning bo’ynida,
U ko’ksimga cho’chib egar bosh,
Ammo to’kar ko’zdan achchiq yosh.
Bilarmishman yosh sababini,
O’parmishman g’uncha labini:
«Bas qil, gulim, yig’lama, bas qil!
Muhabbatim taftini his qil!
Muhabbatim taftini his qil!» —
Qonim muzlab birdan qotdi til:
Va yorilib gulduradi qa’r,
Ko’z oldimda paydo bo’ldi jar.
Qop-qorong’u ul jardan nogoh
Insu jinslar uchib chiqib, oh,
Sevgilimni olib ketdilar;
Men turardim tanhoyu besar.
Bir yovvoyi raqs ila, qora, —
Yovuz ruhlar o’rar tobora,
Qisib kelar tegramdan ular
Va hammasi qah-qahlab kular.
Qisib kelar, mendan uchar hush,
Qulog’imda dahshatli tovush:
«Sendan bo’lmas oxirat endi,
Biznikisan to abad endi!»

To’liq tovoi to’ladim-ku, nechun bu paysal?
Qonli hamroh, yana neni kutasan mahtal?
Xonamdaman, kutmoqdaman qanchadan buyon,
Hatto tun ham yarimladi, kelin yo’q hamon.
Qabristondan shamol esdi ohista shu payt,
Shamolginam! Qaylig’imni ko’rgandirsan, ayt?
Paydo bo’lib bir to’p arvoh oppoq kafanda,
Tirjayishib bosh silkitar menga deya: «Ha!»
Ne xabar bor, qani menga aytgin-chi darrov,
Alangadan libos kiygan, ey qora naynov?
«Ajdarlari o’t pusqurgan harir foytunda
Xo’jayinlar hozir bo’lgay sal o’tmay shunda».
Sen-chi, kulrang libos kiygan mitti baqaloq,
Ne gaping bor, aytgil menga, tinglayin bu choq.
U indamay bir zum menga tikilar zimdan,
So’ng boshini chayqagancha yitar ko’zimdan.
Paxmoq do’stim g’ingshib-g’ingshib vovullar muncha?
Qora mushuk ko’zi, yo rab, lovullar muncha?
Sochin yulib nechun dodlar ayollar purg’am?
Alla aytar boshim uzra nechun enagam?
Enagajon, bu allangni yig’ishtir bugun,
O’zga hayot boshlanadi bugun men uchun.
Enagajon, bugun mening to’yim bo’lmoqda,
Bir qaragin, mehmonlarga uyim to’lmoqda.
Bir qaragin! Bular kabi sertavoze’ kam!
Qo’lga olmish shlyapaga qo’shib boshni ham.
Oyoqlari hilviragan sirtmoqdagilar,
Shamol yo’q-ku, kechikdingiz nega bu safar?
Yalmog’iz ham supurgida keldi, tasanno,
Fotiha ber, bu o’g’lingga, yalmog’iz momo!
Ochildiyu ohaknusxa yuzdagi og’iz;
«Abadiy qol! Omin!» — dedi momom yalmog’iz.
Qiltiragan sozandalar — o’n ikki nafar,
Ko’r g’ijjakchi ayol ortda tez-tez qoqilar;
Chaqa qilib qoq suyakdan bechora chovni,
Masxaraboz kelar minib ozg’in go’rkovni.
Boq, o’n ikki rohiba ham raqs tushib qolar
Boq, qo’shmachi g’ilay xotin ularga rahbar.
Shahvatparast o’n ikki pop kelar hay-huylab,
Bir uyatsiz ashulani cherkovcha kuylab.
Eskifurush! Oqarmasin rangingiz, do’stim,
Nechun menga jahannamda mo’ynali po’stin?!
To abadiy unda issiq tekinu to’kin,
Shodu gado gunohkorga yetarli o’rin.
Uchib kelar bukri, qiyshiq gulchi qizlar ham,
Xonam ichra boshi bilan yurishar shaxdam.
Shoshilasiz muncha, ahli chigirtkaoyoq,
Qovurg’angiz shaqillatmang, bas qiling shu choq!
Qochib chiqmish go’yo bu tun do’zaxdagilar,
Borgan sari ko’payishar, uvlab baqirar.
Do’zax val`si yangrar, mana, jim bo’ling bir pas,
Go’zal yorim yetib kelgay, demak, shu nafas.
Jim bo’linglar, ey arvohlar, yo’qoling yoki!
Eshitmayman o’z so’zimni o’zim hattoki.
To’xtagandek bo’ldi foytun, qara-chi, oqsoch,
Qayoqdasan? Mehmonlarga darvozani och.
Xush kelibsan! Chekmadingmi, jonim, ko’p zahmat?
Xush kelibsiz kashish ota, o’ting, marhamat!
Parvo qilmay dumingizu tuyog’ingizga,
Otaxonim, men o’zimni baxsh etdim sizga!
Suyukligim, nechun lolsan, buncha ranging oq?
Kashish ota nikohlaydi bizni hoziroq.
Unga, axir, men to’ladim qon ila tovon, —
Sening vasling oldida u hech gapmas, inon.
Tizza cho’kkin, diloromim, yonimga tezroq,
Tizza bukdi, asta cho’kdi — qanday baxtli choq!
U ko’ksimga — qoqchorakka boshini qo’ydi.
Men quchdim-u, qalbim go’yo bir olov tuydi.
Tilla kokil har yonimdan meni o’rardi,
Yor yuragi qoq yuragim uzra urardi.
Ham quvonchu ham dard ila tepardi ular,
Intilardi Arshi a’lo tomon baravar.
Suzib borar bir oromda, arib g’amlari
Tangri taxti maqom tutgay yuksaklik sari;
Ammo bunda faqat dasht, faqat alanga,
Do’zax o’ti o’rlay boshlar oyoqdan tanga.
Qora tunning yovuz o’g’li, boq, shu tariqa —
Tund tikilib bizga berar qora fotiha.
Donli kitob tutganicha turar — na dahshat!
Ibodati shakkoklikdir, so’zlari — la’nat.
Chor atrofda qichqirig’u faryodu hushtak,
Guvlagandek go’yo dolg’a, go’yo guldurak.
Shunda nogoh yarq etadi bir yog’du — tamom!
«Abadiy qol! Omin!» — deydi yalmog’iz momom.

Men bekam uyidan ketdim bosh olib,
Ko’z yetgan tomonga, tunda yo’l solib.
Qabriston yonidan o’tarkan, lekin,
Nimadir qabr uzra imladi sekin.
Qarasam sozanda chorlar qaltirab,
To’lin oy nurida oppoq, yaltirab:
«Birodar, beri kel!» deb shivirladi,
Qabr uzra, so’ng, tussiz bug’doy o’rladi.
Sozanda edi u bir payt qadrdon,
O’z qabri ustida cho’kmishdi bu on.
Sitrapi qo’liga oldi-yu darhol,
Qo’shig’in boshladi bo’g’ilib xiyol:
«Boshla sozim qadim qo’shiqni,
Undan yonsin qalbi oshiqning.
Torlaringda muncha alamlar?
Malaklar der: jannat sharobi,
Shayton deydi: do’zax azobi,
Ishq deb atar uni odamlar».
Tugashi bilanoq qo’shiqning so’zi,
Qabrlar ochildi o’zidan-o’zi.
Arvohlar yig’ilib qoldiyu bir qur,
Sozanda atrofin o’rab, bo’ldi jo’r:
«Oh, ishq! Bizni qildingu majnun,
Bu yotoqqa keltirding u kun,
Ko’zni bog’lab, aylading zabun —
Senmi yana chorlagan bu tun?»
Hammasi irg’ishlar cho’ng davra olib,
Qiyqirib, uvillab, uvvoslar solib;
Sozanda atrofin tobora o’rar,
Sozanda torlarga yana qo’l urar:
«Davra oling, yashang, yashang!
Xush kelibsiz!
Tez yelibsiz
Chorlovimga — o’yin boshlang!
Biz qancha payt berkindik lol,
Inimizda sichqon misol.
Bir yayraylpk bugun do’stlar,
Lekin bizni
Kuzatmasmi sinchkov ko’zlar?
Sho’xlik qilib hayotda ko’p
Shov-shuv soldik behuda xo’p,
Muhabbat deb kechdik jondan.
Har biringiz bugun kuylab
Tarixingiz boring so’ylab:
Bir payt nechun, ayting, nechun
Baxti qora,
Qalbi qora
Bu Maskanga tutdi nigun?
O’rtaga chiqaru qiltiriq arvoh,
So’zini boshlaydi g’o’ng’illab nogoh:
Xalfa edim, abjir edim
Nina bilan, qaychi bilan;
Yerdan ko’kka sanchir edim
Nina bilan, qaychi bilan;
Ustam qizi bir kun ko’rdi
Nina bilan, qaychi bilan;
Yuragimga nashtar urdi
Nina bilan, qaychi bilan;
Arvohlar jo’r bo’lib xaxolar quvnoq,
O’rtaga chiqadi ikkinchi arvoh.
Rinal`doyu Rinal`dini,
Shinderhanno, Orlandini
Va ayniqsa Karl Mo’o’r
Qahramonim edi eng zo’r.
Ularga men sevgida ham
Taqlid qilib ichdim qasam,
Yor suvratin va men badbaxt
Xayolimdan quvdim har vaqt.
Men sevardim ohlar urib,
Omad kulmay, yurib-yurib,
Tushar edi qo’lim nogoh
Cho’ntagiga qo’shnimning goh.
Nom chiqardim ko’cha-ko’yda,
So’ng bir kuni dilgir o’yda
Yoshim artib, tutdi qo’lim
Hamyonida uning pulin.
Shunda ko’pdan ayirdilar,
Qo’lginamni qayirdilar.
O’shandan so’ng qamoqxona
Menga bo’ldi g’amxo’r ona.
Yorni o’ylab, to’kib yoshim,
Jun to’qirdim egib boshim.
Rinal`doning ruhi qaqshab,
Olib keldi meni boshlab».
Arvohlar jo’r bo’lib xaxolar quvnoq,
Pardozda chiqadi uchinchi arvoh:
«Tomoshada qirol edim,
Oshiqlarga timsol edim.
«YO rabbim!» deb hayqirib goh,
Goh xo’rsinib tortardim oh.
Men Mortimer bo’ldim ko’p vaqt,
Mariyani sevdim bebaxt!
Loqayd edi, lekin, u qiz,
Yetim qoldi mendagi his.
Chidolmadim, bir kun kelib,
«Mariya, sen iloham!» deb,
Yuragimga suqdim titroq
Xanjarimni sal chuqurroq».
Arvohlar jo’r bo’lib xaxolar quvnoq,
Chiqar oq chakmonda to’rtinchi arvoh:
«Professor vaysardi minbardan loqayd,
Men esa bemalol uxlardim bu choq.
Menga xush yoqardi ammo kechki payt
Professor qizin qo’ltiqlab kezmoq.
Darchadan qo’l silkib boqardi ul moh,
Gullarning sarasi, suyukli jonon.
Gullarning sarasin, lekin, uzdi, oh,
Badavlat, maydakash, hissiz korchalon.
Men la’nat o’qidim puldoru pulga,
Men la’nat o’qidim bevafo gulga!
O’limni chorladim, qadahda og’u:
«Men — do’sting o’limman, ko’tar!», dedi u»
Arvohlar jo’r bo’lib xaxolar quvnoq.
Beshinchi arvoh der bo’ynida sirtmoq:
«Davrada may ichib kerilar graf,
Chiroyli qiziyu boyligin maqtab.
Ey graf, ne kerak menga boyliging?
Menga bas qizginang — gul chiroyliging.
Tambayu qulfi xo’b grafning ammo,
Sodiq malayi ko’p grafning ammo.
Ammo qulf, malaylar menga chikora,
Dovordan oshdim men tunda ilk bora.
Yorim darchasiga chiqay degan choq
Men so’kish eshitdim, ortimdan nogoh:
«Shoshilma, bachchag’ar, to’xta, mutahham!
Zar-zevar yoqadi xo’p o’zimga ham!»
Menga qo’l uzatdi shunday deb graf,
Malaylar kelishdi darrov hoy-huylab.
«Men o’g’ri emasman, qo’yvoring, la’nat,
Go’zal yer payida kelganman faqat.
Behuda yolvorish behuda oh-voh!
Zum o’tmay oradan taxt bo’ldi sirtmoq.
Chiqdiyu lol qoldi quyosh saharda —
Chayqalgan murdamni ko’rarkan dorda».
Arvohlar jo’r bo’lib xaxolar quvnoq,
Der boshin qo’ltiqlab oltinchi arvoh:
«Ovga chiqdim, men ishqda intiq,
Pusib bordim, qo’limda miltiq.
Quzgun sayrar boshimga yondosh:
«Ketsin bu bosh, kesilsin bu bosh!»
Men bor-yo’g’i kaptar otaman,
Ovni yorga sovg’a etaman.
Shu o’y bilan butazorda jim
Gaza qilib ovni poyladim.
G’uv-g’uvlashar, kim u, bexatar?
Birdaniga ikkala kaptar!
Men tepkini ko’tarib bordim,
Qay ko’z bnlan ko’rayki — yorim!
Qayliqqinam — eng suluv kaptar,
O’zga yigit bag’rida yayrar.
Eski mergan mo’ljalga chaqqon:
Shu on yigit bo’ldi qora qon.
So’ngra meni sudradi jallod,
Kundaga bosh qo’ydim benajot,
Quzg’un sayrar boshimga yondosh:
«Ketsin bu bosh, kesilsin bu bosh!»
Arvohlar jo’r bo’lib xaxolar quvnoq,
O’rtaga chiqadi sozanda arvoh:
«Menga yoqar qadimiy qo’shiq,
Yorim uchun kuyladim jo’shib.
Agar ishqda yurak poradir,
Qo’shiq unga na chikoradir!
Arvohlar xaxolab o’yin tushadi,
Atrofni qiyqiriq battar quchadi.
Shu mahal soat bir — cherkov bong urdi,
Arvohlar shoshilib qabrga kirdi.

Orom bo’ldi uyqu jonimga,
Unutildi kulfatu qayg’u,
Kecha tushda keldi yonimga
Suluvlardan suluvroq suluv.
Marmar kabi yuzlari oppoq,
G’aroyibdan g’aroyib edi.
Kiprigida yoshlari munchoq,
Kokillari ajoyib edi.
Sekin keldi, keldi, dilxasta
Marmar yuzli do’ndiqcham mening,
Yuragimga bosh qo’ydi asta
Marmar yuzli do’ndiqcham mening.
Menda quvonch, menda iztirob, —
Lovullaydi Olov yuragim.
Na quvonchu yorda va azob, —
Muz purkaydi go’zal ko’kragi.
«Na quvonch-u, na azob bugun, —
Muz purkaydi ko’kragim faqat.
Biroq meni albatta bir kun
Lovullatgay qodir muhabbat.
Garchand qon yo’q labu yuzimda,
Yuragimda gupurmaydi qon;
Sen cho’chimay o’pgin ko’zimdan,
Borligimda muhabbat omon».
Meni quchdi, quvonch, ehtiros
Va azobdan ko’zim nam mening;
Ammo yitdi qichqirgach xo’roz
Marmar yuzli do’ndiqcham mening.

Chorlovimga keldilar bu tun
Ruhlar enib so’z qudratiga;
Ketkazolmay ularni men xun
Yana zulmat saltanatiga.
Hayajonu dahshat ichra lol
Men unutdim sirli duoni;
Endi ruhlar qo’ymasdan alhol
Sudrashadi men benavoni.
«Keting bundan, qora daymonlar!
Istamayman, keting shu zahot!
Menga suyuk — yashil o’rmonlar,
Menga suyuk — nurafshon hayot.
Men izlayman doim serfusun —
Qo’l tegmagan chechakni besar;
Nechun kerak bu hayot, nechun,
Muhabbatni tuymasa agar?
Mayli, uni bir bora ko’rsam,
Mayli, bossam bag’rimga bir, bor!
Lablaridan bir bora so’rsam,
G’amdan forig’, titrab, baxtiyor!
Tikilaman g’uncha og’izga,
«Yur!» desa bas, bir og’iz kalom,—
Quloq qoqmay, shu onda sizga
Ergashmoqqa tayyorman tamom».
Ruhlar meni tinglashadi jim
So’zni bo’lmay, bosh irg’ab bu payt.
Nozikkinam, yoningga keldim;
Nozikkinam, sevasanmi, ayt?

Qo’shiqlar

Sahar turib fol ko’raman:
Kelarmi bugun yorim?
Oqshom horib oh uraman:
Kelmadi-ku bugun ham!
Uyqu bermas tuni bo’yi
Bedor dardim — hamxonam.
Uyqusirab kuni bo’yi
Tentirayman parishon.

Yeru ko’kka sig’mayman bu dam!
Sal vaqt o’tmay keladi yorim,
Go’zallardan go’zal dildorim, —
Hovliqasan, yurak, muncha ham!
Eh, soatlar muncha imillar,
Na to’xtaydi, na ketar tezlab,
Ko’hna yo’ldan sudralar esnab,—
Tezlaca-chi, muncha imillar!
Men betoqat, intiq kutaman!
Soatlar-chi, yozuvlar, biroq,
Til birkitib bo’ladi yengmoq
Ishq shashtini kalaka bilan!

Kezinaman, ko’ngilda qayg’u,
Daraxtzorni oralab, yolg’iz;
Armonimga aylangan orzu
Yuragimga sanchadi bigiz.
Kim o’rgatdi sizga, qushlarjon,
Sayramoqni yayrab yuksakda?
Sizni tinglab uyg’onar pinhon,
Eski azob yana yurakda!
«Har tong kelib nozanin suluv
Qo’shiq bilan mast qildi bizni
Va o’rgatdi biz qushlarga u
Tilla kabi jarangdor so’zni»…
Ey quv qushlar, bas, gapingizga
Quloq solmoq aqldanmas, bas!
Men dardimni bermayman sizga,
Hech kim uni tortib ololmas!

Ko’ksimga qo’lingni qo’ygin, sevgilim, —
Tingla, taqillaydi nedir betinim!
U yerda o’ltirib yovuz duradgor
Mening tobutimni yasaydi bedor.
Tunu kun tinmasdan taqillatar u,
Ko’pdanki bu «taq-taq» bermaydi uyqu.
Ey usta, bo’laqol, tezroq bo’laqol,
Men juda charchadim, uxlay bemalol!

Dardlarimning go’zal beshigi,
Oromimning gulgun dahmasi,
Go’zal shahar, ochgil eshiging,
Men ketarman, qolar hammasi!
Xush qol endi, ul suyuk jonon
Oyoq qo’ygan uy ostonasi;
Xush qol endi, omon bo’l, omon,
Ilk visolning pok gulxonasi!
Yaxshm edm ko’rmasam agar
Yuragsmning podshosi, seni,
Qiynamasdan hajru alamlar,
Muhabbatning balosi meni!
Dadil ishqni yashirib besas
Yashasa ham mayli yuragim;
Bir havodan sen bilan nafas
Olish edi yolg’iz tilagim.
Ammo meni quvding-ku, ey gul,
Bir so’zingga dil bo’ldi gado.
Men hushimnp yo’qotdim butkul,
Iztirobda yuragim ado.
Men ketaman tolg’in, ko’zda yosh,
Aso tutib, chidab jabrga,
Men ketaman qo’yayin deb bosh
Olislarda sovuq qabrga.

Shoshma, darg’a, shiddatli darg’a,
Bandargohga bir zum qaytay men —
Xush qol deyin suluv dildorga,
Ovrupoga vido aytay men.
Sachrar qonim, ko’zimdan sachrar,
Ko’kragimdan otilar qonim,
Qonim bilan bitgayman endi
Dardlarimning qonli dostonin.
Nechun ko’rib birdan, go’zalim,
Cho’chib ketding bugun qonimdan?
Axir, qon-ku yuragim doim
Senga oshiq bo’lgan onimdan!
Eslaysanmi, jannatda qadim
Makkor ilon keltirgan g’amni,
Aldaganin olma yedirib
Ajdodimiz bani Odamni?
O’sha olma tufayli Yerga
Olib tushdi o’limni Havo,
Troyani Eris yoqdi, sen —
Ham o’ldirdb, ham yoqding ammo!

Qasrlaru tog’lar qaraydi
Oyna qilib Rayndaryoni;
Yelkanimni shamol taraydi,
Yaraqlatar quyosh har yonin.
O’ynar daryo, tovlanadi suv,
Oltin mavjlar meni aylar mast;
Unut bo’lgan ul totli tuyg’u
Uyg’onadi qalbimga payvast.
Daryo mayin, daryo dilkusho,
Zarhalini sachratar nekbaxt,
O’z qa’rida asrar u ammo
Ajal bilan zulmatni har vaqt.
Ichi zulmat, usti yaltiroq, —
Suratisan yorimning, daryo!
Sirtdan boqsa, sen ham sho’x, quvnoq,
Mehribonsan, shafiqsan go’yo!

Ruhim tushib dastavval behad,
Oh qopladi jonu tanimni;
Men chidadim, so’ramang faqat —
Qanday qilib chidaganimni!

Men bezak yasasam sarv shoxidan,
Atirgul, zarbofu ipak, shohidan,
Kitobim o’rasam, so’ng, saqlab sukut,
Toki sha’rlarimga bo’lsin gul tobut.
Qaniydi svvgimni qabrga qo’ysam!
Oromgul o’sardi qabr uzra ul dam,
U gulni pa uzib, men na ko’rgayman —
Gul bo’lay o’zim deb yerga kirgayman.
Olovli qo’shiqlar bunda to’fondek,
Bir paytlar Etnada qo’ngan vulqondek
Otilib chiqmishlar ko’ngil qa’ridan,
Ishqimning chaqinli ohanglaridan!
Ular endi yotar cho’zilib bejon —
Tumanga burkangan sovuq bir armon!
Va lekin qo’zg’olgay avvalgi olov,
Gar qo’nsa ularga muhabbat birrov.
Shu ezgu umiddan lovullar yurak,
Qachondir qo’ngusi muhabbat beshak
Va beshak tushgaydir qo’lingga, mohtob,
Olis, yot o’lkada bir payt bu kitob.
Qo’shiqlar jodudan ul dam qutilar.
O’shanda tirilar beshak harflar ham,
O’shanda ko’rajak go’zal nigohing
Ularning qismatin, ishqiyu ohin.

Romanslar

G’amgin Yigit

Tortib ketar ortga yuragi
Bu yigitni kim ko’rsa agar.
U — g’ussaning so’lg’in chechagi,
Yuzlarida rangdan yo’q asar.
Hatto silar loqayd shamol ham
Sovutay deb cho’r manglayini.
Eng qo’l yetmas sohibjamol ham
Izhor etgay unga ra’yini.
U tark etar gavjum shaharni,
O’rmon ichra izlaydi orom.
U tinglaydi quvnoq qushlarni,
Barglar tili uni etar rom.
Ammo qushlar sayrashdan to’xtab,
Qotib qolar barglar shu onda,
G’amgin yigit oh urib, siqtab,
Qadam qo’ygan chog’i o’rmonda.

Tog’ Sadosi

Vodiyga tushadi tog’dan suvoriy,
Sekinlaydi yo’rg’a ot:
«Oldinda yor qo’li quchgaymi va yo
Qabru zulumot?»
Yangrar tog’dan shu zahot:
«Qabru zulumot!»
Suvoriy yo’l bosar dilida alam,
Xo’rsinib deydi faqat:
«Qismatim o’limni ko’rmishmi ravo?—
Demak, qabrda rohat!»
Yangrar tog’dan shu fursat:
«Qabrda —rohat!»
Suvoriy titraydi, ko’zini qoplar
Alam yoshi batamom.
«Na chora, topgayman, demak, qabrda,
Demak, qabrda orom!»
Yangraydi tog’dan kalom:
«Qabrda — orom!»

Aka-Ukalar

Cho’qqi uzra cho’ng qasr har tun
Qorong’iga tikilar munglig’.
Pastda esa — yovvoyi uchqun:
Jaranglaydi ikki olmos tig’.
Birodarlar chiqmish maydonga,
Tomirlarda quturar g’azab.
Nechun bunday tashnalik qonga,
Nega qo’llar tig’ tutmish, yo rab?
Go’zal bekach Laura ko’zi
Otash solmish dillar qatiga.
Ikkisi ham loyiq der o’zin
Nomdor qizning muhabbatiga.
Qay birodar, lekin, ul suluv
Qiz yuragin zabt etgay abjir?
Bitishuvdir — qonli olishuv,
Ajrim qilgay yalang’och shamshir!
Avj oladi, boq, shiddatli jang
Zarb ketidan zarblar beomon.
Ey botirlar, to’xtang, aldanmang,
Bir yovuzlik bu tunda pinhon!
Bu ne qonxo’r qasrdir, evoh,
Evoh, qanday qonxo’r vodiy bu?! —
Aka-uka bir-bir tortib oh,
Tig’ zarbidai qulaydi, yohu!
Yitib ketdi nechalab asr,
Necha avlod kirdi qabrga.
Biroq bo’m-bo’sh qayg’uli qasr
Boqib turar hanuz adirga.
Adirda-chi! Har tun shu odat,
Shu mo»jiza har tun ro’y berar:
O’n ikkiga borganda soat
Qilichlashar ikki birodar.

Sho’rlik Peter

Hans bilan Greta xushhol,
Charx uradi raqsda ikkisi.
Faqat Peter tikiladi lol
Xuddi bo’rdek oqarib yuzi.
Kelin-kuyov — Hansu Greta,
Taqinchoqlar naqadar go’zal!
Tirnog’ini tishida kertar
Jomakorda Peter bu mahal.
Anduh ichra, so’ngra, shivirlar
Baxtli juftdan ololmay ko’zin:
«O’ylik yigit bo’lmasaydim gar
O’ldirardim o’zimni o’zim!»

«Yurakdagi qattiq bir azob,
Bir og’riqdan ko’ksim qontalash;
Qayga bormay o’sha iztirob
Meni quvar qilib xomtalash.
Yuguraman sevgilim tomon,
Gretamda bor deya davo;
Ko’zlariga boqqanim zamon
Men qochaman ortimga ammo.
Men chiqaman tog’ cho’qqisiga
Va turaman tanho, dilxasta;
Dosh berolmay alam hissiga
Men yig’layman tikilib pastga».

III

Sho’rlik Peter mastdek tebranar,
Murda kabi nimjonu rangpar.
Bir oz yurar, so’ng to’xtar behol,
Yo’lovchilar bosh chayqashar lol.
O’rtog’iga shivirlar bir qiz:
«Go’rdan chiqqan arvoh-ku, esiz!»
Unday dema, ey mohi tal’at,
Endi kirar go’rga u faqat!
U ayrilmish yuzi gulgundan,
Endi kechgay dunyoi dundan,
Do’st tutinib endi qabr ila,
Qiyomatni kutgay sabr ila.

Mahbus Qo’shig’i

Lizani jodulab qo’yganda buvim,
Olomon «Yoqilsin!» deb qildi talab.
Qancha zo’r bo’lmasin hakam uquvi,
Hech iqror bo’lmadi buvim ataylab.
Tashlangan chog’ida cho’g’dek qozonga
O’lguday baqirib buvim soldi dod;
Qora dud o’rlagan payti osmonga
Quzg’unga aylanib u qoqdi qanot.
Qanotli sehrgar, qora buvijon,
Panjara ortidan ichkariga kir!
Bir bo’lak pishlog’u jindak shirin non
Keltirib, buvijon, qornimni to’ydir.
Qanotli sehrgar, qora buvijon,
Muruvvat ko’rsatgin osilgan paytim:
Jasadim sirtmoqda chayqalgan zamon
Xolam cho’qimasin ko’zimni, aytgin.

Chopar

O’tirginu egarga tezda,
Ey mahramim, bo’sh qo’y yuganni,
O’tib qiru o’rmonu tuzdan,
Qasriga bor qirol Dunkanning.
Otxonaga otni bog’larkan,
Bolalardan bilgin sirini:
«Uzatmoqda qiblagoh Dunkan
Qizlaridan qaysi birini?»
«Qo’ng’ir sochni!» — desa bolalar
O’qday uchgin ortingga darhol.
«Zarkokilni!» — desa bolalar
Yo’lga chiqqin shoshmay, bemalol.
Yo’l-yo’lakay dam ber bedovga,
Do’kondordan sotib ol arqon.
Bir og’iz so’z aytmay birovga,
Hovliqmasdan qaytgin men tomon.

Qayliq opqochish

Men sensiz qaytmayman bundan, suyuklim,
Birga ketasan
Ko’hnayu qadrdon, olis uyimga,
Kimsasiz, g’amginu yolg’iz uyimga,
Onam bo’sag’ada o’ltirar har kun,
O’g’liga intizor, yo’l qarar har kun.
«Ket bundan, tund odam, o’z holimga qo’y,
Nechun chorlaysan?
Nafasing qaynog’-u, qo’llaring sovuq,
Ko’zlaring chaqnar-u, rangingda rang io’q,
Bormayman, xush yoqar bu sirdosh dunyo,
Bu gullar dunyosi, serquyosh dunyo!»
Serquyosh dunyoyu gullarni unut,
Mening shirinim!
O’rgangin sen endi harir libosga,
Ko’lingni uzatgin jarangdor sozga,
Nikoh qo’shig’ini kuyla men uchun;
Olamga taratsin ul qo’shiqni tun.

Don Ramiro

«Donna Klara! Donna Klara!
Suyukligim, umrim quvonchi!
Mahkum etding meni o’limga
Mahkum etding achinmay sira.
Donna Klara! Donna Klara!
Hayot — go’zal, hayot shirindir!
Qa’rda esa, qorong’u go’rda
Rutubatu sovuq va dahshat.
Donna Klara! Erta tong bilan
Don Fernando mehrob qoshida
Seni juftim deya ataydi,
Aytasanmi meni to’yingga?»
«Don Ramiro! Don Ramiro!»
Sanchiladi qalbga har so’zing,
Sanchiladi qismat yulduzni
Masxarali tig’idan ziyod.
Don Ramiro! Don Ramiro!
Unut endi qayg’ularingni:
Bu dunyoda nima ko’p — qiz ko’p,
Tangri hukmi ayriliq ekan.
Don Ramiro, sen arablarni
Yengding ajib jasorat bilan.
O’zni yengib endi o’shanda
Erta bilan kelgin to’yimga».
«Donna Klara! Donna Klara!
Ont ichaman kelaman deb, ha,
Ha, raqsga ham etaman taklif,
Xayrli tun, xush qol tonggacha».
«Xayrli tun!» — Darcha yopildi,
Xo’rsinaru pastda Ramiro,
Tosh qotgancha turadi uzoq;
So’ng nihoyat singar zulmatga. —
So’ng nihoyat tugab sarkash jang, —
Tun taxtini egallaydi tong
Va Toledo anvoyi bog’dek
Uyg’onadi gullar qo’ynida.
Saroylarning peshtoqlarida
Nayzabozlik qilar kun nuri,
Cherkovlarning yuksak qubbasi
Yarqiraydi quyma oltipdek.
G’uvillagan ari inidek
Sado berar qo’ng’iroqxona.
Samolarga uchar munojot
Tangrplarning qutlug’ uyidan.
Pastda esa, qaranglar! Qarang!
Bozorjoyning butxonasidan
Chiqib kelar shoshqin olomon,
To’lqinlanar ulkan bir oqim.
Jo’mardlaru xonimlar xushvaqt,
Tovlanadi zarbof liboslar.
Qo’ng’iroqning jaranglariga
Omuxtadir arg’anun sasi.
Lekin hamma yo’l berar darhol
Hurmat bilan, tavoze’ bilan
O’tsin deya kuyovu kelin —
Don Fernando, Donna Klara,
Mana, oxir kuyov qasriga
Yetib keldi odamlar mavji;
Bobolarning rusmiga ko’ra
Nikoh bazmi boshlandi bunda,
Taomdan so’ng jo’mardlar uchun
Navbat keldi o’yin-kulgiga.
Sezilmasdan o’tib borar vaqt,
Cho’ka boshlar zamin uzra tun.
Mehmonlarning bari raqs uchun
Yig’ildilar zal o’rtasida;
Sham nurida ming shamdek yonar
Taqinchoqlar, zarrin liboslar.
To’rdagi xos, baland kursidan
O’rin oldi kuyovu kelin;
Don Fernando, Donna Klara
Shivirlashar nazokat bilan.
To’lqnnlatar zalni tobora
Mehmonlarnipg suronli mavji.
Qo’shnog’ora gumburlar o’zga,
Bir o’zgacha yangraydi surnay.
«Yuragimning hukmdori, ayt,
Ayt-chi, nechun bu dam nigohing
Qadalmishdir zalning burchiga?» —
Ajablanib so’raydi jo’mard.
«Ko’rmayapsan, nahot, Fernando,
Qora rido kiygan odamni?»
Kuyov esa jilmayar mayin,
«U—bor-yo’g’i soya-ku xolos!»
Ammo birdan qo’zg’alar soya,
Yaqinlashar qop-qora odam.
Ramironi tanir-u, darhol
Bosh irgatar titrab Klara.
Bu payt bazm chiqadi avjga,
Uchqur raqsda juft-juft mehmonlar
Aylanadi chirpirak bo’lib,
Farsh silkinar, gumburlar bo’g’iq.
«Don Ramiro, jon deb sen bilan
Raqs tushmoqqa men-ku tayyorman,
Lekin, ayt-chi, nima sababdan
Paydo bo’lding qora libosda?»
Don Ramiro tig’dek nigohin
Klaraga sanchar jimgina;
Ko’l uzatib beliga deydi:
«Buyurding-ku kelgin deb o’zing!»
Turfa juftlar aro ikkisi
Bir yovvoyi raqsda uchadi,
Qo’shnog’ora gumburlar o’zga,
Bir o’zgacha yangraydi surnay.
«Yuzing hatto qordan ham oppoq» —
Der Klara sirli qo’rquvda.
«Buyurding-ku kelgin deb o’zing!» —
Ramironing javobi bo’g’iq.
Sirli yolqin sochadi shamlar,
Quyuqlashar raqqoslar mavji,
Qo’shnog’ora gumburlar o’zga,
Bir o’zgacha yangraydi surnay.
«Xuddi muzga o’xshaydi qo’ling!» —
Shivirlaydi titrab Klara.
«Buyurding-ku kelgin deb o’zing!» —
Yana olg’a uchadi ular.
«Oh, qo’y meni, bo’ldi, Ramiro!
Nafasingda o’limning hidi!»
Tund va sovuq uning javobi:
«Buyurding-ku kelgin deb o’zing!»
Qizigan farsh tutaydi go’yo,
Avjga chiqar g’ijjaklar rosa.
Xuddi afsun sehriga banddek
Yorug’ zalda aylanar barcha,
«Oh, qo’y meni, qo’yvor, Ramiro!» —
Eshitilar ayolning zori.
O’zgarmaydi ammo Ramiro:
«Buyurding-ku kelgin deb o’zing!»
«Unday bo’lsa, ket, xudo haqqi!» —
Yolboradi ingrab Klara.
Chiqar-chiqmas og’zidan shu so’z
G’oyib bo’lar Ramiro izsiz.
Tosh qotadi donna Klara,
Yuragida qabr sovug’i.
Xayollari kuchsiz qaltirab
Zimistonga singadi bir-bir.
Tarqaladi, nihoyat, tuman,
Ochiladi quyuq kipriklar.
Lekin yana hayrat zarbidan
Ko’zlarini yummoq istaydi.
Ajab, bazm boshidan buyon
O’z o’rnidan jilmabdi kelin;
Jo’mard esa uning yonida
Mehr bilan shivirlar sekin:
«Nega ranging oqarib ketdi?
Nega buncha nigohing gamgin?» —
«Ramiro-chi?» — pichirlar kelin
Tosh qotgancha sirli qo’rquvda.
Tirishadi kuyov manglayi,
Ijirg’anib, bir seskanar u:
«Nechun, xonim, qon haqida so’z? —
Tush paytida o’lgan Ramiro».

Belzatsar

Yarmidan og’di ham tun allaqachon;
Oromga bosh qo’ydi sokin Bobilon.
Faqat yuksakdagi saroyda yolqin,
Shohona davrada tinmaydi shovqin.
Undagi oliyshon koshona aro
Belzatsar bazm aylar, avjida safo.
Mahramlar ta’zimda tutar paydar-pay, —
Tillodek tovlanar qadahlarda may.
Qadahlar jaranglar, mahramlar kuylar,
Podshodan cho’chimay kayf bilan so’ylar.
Bir payt shoh qizarar yuzi lovullab,
May uning qonida uyg’otar g’azab.
So’qir kin dastida ketar o’zidan,
Tangriga haqorat yog’ar so’zidan.
Gerdayib keltirar yaratganga shak,
Mahramlar qiyqirib chaladi chapak.
Shoh mag’rur, chimrilib, siltaydi qo’lni
Yahvo mehrobiga yo’llaydi qulni.
Buyurar zud borib olib kelishni
Muqaddas ul o’lja — oltin idishni.
Ul qutlug’ idishni to’ldirib, evoh,
Harom qo’llariga oladiyu shoh,
Sipqorar sharobni turganicha tik,
Baqirar, so’ng, sochib og’zidan ko’pik:
«Sen, Yahvo, mahkumsan mazaxga mangu, —
Bobilon podshosi — mening hukmim shu!»
Shu so’zlar og’izdan chiqar-chiqmas, boq,
Bir qo’rquv his qildi yuragida shoh.
Qiyqiriq, qahqaha daf’atan so’ndi.
Qabriston jimligi davraga qo’ndi.
Boq, yo rab! Shu mahal chiqqandek qordan
Bir qo’l o’sib chiqdi oppoq devordan,
So’ngra yoza ketdi devorga majhul,
Cho’ng, olov harflarni qiyalatib ul.
Murdadek qotgancha, oqarib yuzi,
Dirillab titradi podshoning tizi.
Mahramlar yuragi bazo’r urardi,
Bazm ahli vahm ichra qotib turardi.
Donolar, ramollar chorlandi, hayhot,
Olov so’z sirini bilmadi hech zot.
Belzatsarni esa omad tark etdi:
O’sha tun qullari chavaqlab ketdi.

Minnezengerlar

Mana, kelar minnozengerlar
To’p-to’p bo’lib she’r bahsi uchun.
Shoir ahli maydonga kirar,
Zap bellashuv bo’ladi bugun!
Jo’shqin xayol, olovyol xayol
Minnezenger uchun tulpordir.
Unga san’at qalqondek qurol,
Uning so’zdan qilichi bordir.
Tegu taxtli xonimlar bugun
G’urfalarda yonar misli cho’g’.
Faqat yo’qdir yuzlari gulgun.
Asl sovrin ular ichra yo’q.
Gar o’zgalar chiqsa maydonga
Yengmoq uchun ot qo’yib sog’lom,
Minnezenger azaldan qonga
Bo’yalgandir qalban batamom.
Kuylab-kuylab, yurak qonidan
Buyuk qo’shiq yaratgan kuni,
Asta chiqib gul makonidan
G’uncha og’iz sharaflar uni.

Darcha Ostida

Rangpar Haynrix o’tar besazo,
Tashlar Hedvix darchadan nigoh.
«YO rab! — deydi qichqirib barno, —
Muncha rangpar, bamisli arvoh!»
Shunda Haynrix ko’tarib ko’zin,
Tashlar Hedvix tomonga nigoh.
O’sha kundan Hedvixning o’zi.
Rangpar erur bamisli arvoh.
Go’zal Hedvix endi farxunda,
Har kun tashlar darchadan nigoh
Va quchadi Haynrixnn tunda
Chiqqan payti qabrdan arvoh.

Yarador Jo’mard

Qadim naql yodimda doim,
Yangrab turar ul g’amgin navo:
Jo’mard yigit ahdida qoim,
Mahbubasi, lekin, bevafo.
U ne qilsin! Nopok dildorga
Majbur boqar nafratli ko’zi,
U chidolmas alamga, orga,
O’z ishqidan uyalar o’zi.
Lekin tayyor zarba bermoqqa,
Raqiblarni bo’yagay qonga:
«Sevgilimni nopok demoqqa
Azm etganlar chiqsin maydonga!»
U hammani jim qilar, yo rab,
O’z dardiga yetmaydi kuchi;
Yuragini teshgay shu sabab
Nayzasining charxlangan uchi.

Dengiz Safari

Men machtaga suyanganimcha
Tikilaman bir-bir mavjlarga:
«Alvido, ey, jonajon Vatan!
Uchqur kemam chiqdi safarga!»
Ana, go’zal yorimning uyi,
Darchasida o’yinqaroq nur.
Men qanchalar tikilmay, ammo,
Qo’l silkimas hech kimsa bir qur.
Ko’z yoshlarim, bas endi, to’xtang,
Ko’zlarimga tutmangiz parda!
Saqlan, saqlan, bemor yuragim,
Tors yorilib ketma dardlardan!

Pushaymon Haqida Qo’shiq

Janob Ul`rix boradi tanho,
Barglar yayrar, shovullar o’rmon,
Ko’zi tushar yaproqlar aro
Yashiringai qizga nogahon.
O’z-o’ziga deydi boy: «Evoh,
Menga tanish bu gulgun siymo.
Goho ovda, gavjum joyda goh
Paydo bo’lib imlar doimo.
Ikki gulbarg kabi lablari
Muloyimu mayin, beg’ubor.
So’zlarining, va lekin, bari
Goho tussiz, gohida makkor.
Mo’rcha miyon og’zi suluvning,
Atirgulday bag’oyat zebo,
Makkor bargi ostida uning
Qora ilon vishillar ammo.
Uning momiq yuzida nafis
Kuldurgichi — chuqurchasi bor,
Chuqurchamas, u jardir tagsiz.
Ko’ngil o’zin otishga tayyor.
Zar kokili go’zal begumon,
Go’zal boshga bezakdir, ko’rkdir,
Kokil emas, mug’ombir shayton
Qasdim uchun to’qigan to’rdir.
Ko’zlarida cho’g’ bor zangori,
To’lqinlanar moviy nur titrab.
Eshigiga do’zaxning borib,
Keldim debman jannatga, yo rab!»
Janob Ul`rix boradi tanho,
Barglar titrar, ingraydi o’rmon.
O’zga arvoh bo’ladi paydo,
Tikiladi rangparu nolon.
O’z-o’ziga deydi boy: «Evoh,
Meni jondan sevgan onam bu!
Goh qilig’-u, so’zim bilan goh
Unga doim keltirdim qayg’u!
Oh, qaniydi, mehrim ko’z yoshin
Quritsaydi mehribonimning!
Ko’tarsaydi bir zumga boshin,
Berar edim yurak qonimni!»
Janob Ul`rix boradi sekin,
Kech ham qo’nar o’rmonga shoshib.
Barglar aro bir ovoz, lekin,
Shom yeliga kelar mingashib.
O’z ovozin boy taniydi tez,
Aksi sado bu so’zlar beshak,
Mayna qilar sho’x qushlar shu kez
Chirqillashib, chalishib hushtak:
«Janob Ul`rix zap qo’shiq kuylar,
Pushaymon deb qo’shiq atalar.
Bir qo’shiqki, tugasa agar
Yana boshdan darhol qaytalar».
Qadimgi Romansni Kuylagan Xonanda Ayolga
Yodimdadir, sehrlab meni
Ko’z oldimda yarq etding ilk bor!
Yangrar ekan aziz ohang, oh,
Yuragimda turdiyu titroq
Yosh quyildi ko’zimdan nogoh, —
Ketmish edi mendan ixtiyor.
Qaytgan kabi eng shirin tushim,
Bolaligim bo’ldi namoyon;
Sham nurida nim yorug’ xonam,
Shivirlaydi xudojo’y onam,
Ertak bilan andarmon men ham,
Tashqarida g’uvillar bo’ron.
Jonlanadi g’aroyib ertak,
Tark etadi qabrin har jo’mard;
Ronsevalda boshlanadi jang,
Roland tortar ayilni tarang,
Uchib borar botirlar, qarang,
Ular ichra Ganelon nomard.
U jo’mardga qilar xiyonat,
Behol Roland so’ng bor jahd etar,
Qo’l cho’zadi bazo’r burg’uga,
Keyin ketar so’nggi uyquga,
Buyuk Karl botar qayg’uga
Va tushim ham so’ngiga yetar.
Birdaniga guvillar olqish,
Men o’ngimga qaytaman darhol.
Chekinadi ajib afsona.
«Yasha!» deydi hamma mastona,
Guvillaydi tomoshaxona,
Ta’zim qilar hammaga ayol.

Dukatlar Haqida Qo’shiq

Dukatlarim, oltin dukatlar,
Qaylardasiz? Beringiz xabar!
Do’stingizmi oltin baliqlar,
Makoningiz endi dengizmi,
Quvnab-sakrab sho’ng’idingizmi?
YO do’st bo’lib oltin gullarga
Adirlarda charaqlarmisiz,
Shudringlarday yaraqlarmisiz?
YO do’st bo’lib oltin qushlarga
Moviy ko’kda charx urarmisiz,
Gala-gala shod yurarmisiz?
YO do’st bo’lib, oltin yulduzlar
Davrasida socharmisiz nur —
Tungi ko’kdan qiqirlab masrur?
Oh, dukatlar, oltin dukatlar,
Topolmadim, qayga qochgansiz:
Na yam-yashil adirda borsiz,
Na charx urgan qushlarga yorsiz,
Na ko’klardan yog’du sochasiz, —
Sudxo’rimning changalidasiz,
Po’lat sandiq qamalidasiz!
Paderborn Dashtidagi Suhbat
Eshitdingmi, olisda sado —
G’ijjak yangrar, yangraydi sho’x soz?
Davra qurib xo’b, nozik ado
Qizlar raqsda etadi parvoz.
«Eh, do’stginam, yaxshi tinglab boq,
U g’ijjakning ovozi emas;
Cho’chqachalar chiyillar bu choq,
Cho’chqaniki xo’rillagan sas».
Eshitdingmi yangroq burg’uni?
Mard ovchilar chopar o’rmonda,
Nay chaladi yoyib suruvni,
Cho’pon yigit o’tloq tomonda.
«Eh, do’stginam, tingla yaxshiroq,
Burg’u hammas, nay ham emas bu;
Cho’chqalarga ko’tarib tayoq
Cho’chqaboqar soladi hay-huv».
Eshitdingmi qo’shiqni, dilshod,
Xushovozlar jaranglaydi jo’r?
Farishtalar qoqishib qanot,
Qarsak ila olqishlar masrur.
«Eh, azizim, ser sol, jim qolib,
Farishtamas ular hech qanday!
G’ozlarini oldiga solib,
Qo’shiq aytib o’tar bolakay».
Eshitdingmi, ayt, qo’ng’iroqni? —
Bir diltortar sehrli sado!
Cherkov bongi ahli qishloqni
Ibodatga chorlar ruhafzo.
Eh, do’stginam, u jo’n qo’ng’iroq,
Har kun yangrar mollar bo’ynida —
Boshlarini silkitgani choq
Molxonaning zulmat qo’ynida».
Ko’rdingmi, boq, o’rtigi harir
Bir nozanin menga silkir bosh?
U — sevganim, tengsiz dilbardir,
Quvonchidan ko’zlarida yosh.
«Eh, do’stginam, senga imlar, boq,
O’rmonchining qari xotini;
Qilt-qilt qilar — boshi qaltiroq,
Maymoqlanar tez-tez qoqilib».
Xayolparast, deb mendan bu payt
Kulsang, mayli, qilmayman parvo!
Hech aldashi mumkinmi, xo’sh, ayt, —
Men ko’ksimda asragan dunyo!

Hayot Sharafi

Al`bom varag’i

Yerimiz bamisli kattakon bir yo’l,
Biz esa doimo unda yo’lovchi.
Goh otda, goh yayov — shoshamiz nuqul
Bamisli ovini quvlagan ovchi.
O’tarkai imlaymiz, beramiz savol,
Ro’molcha silkiymiz foytundan goho;
Baslashmoq, quchishmoq istaymiz mudom,
Bir zum tek turmaydi otimiz ammo.
Bekatda sen bilan uchrashdik nogoh,
Go’zal xulq shahzoda Aleksandr, biz.
Pochtachi burg’uni chalar-u, evoh,
Darhol ayrilmoqqa yana majburmiz.

Asl Haqiqat

Kelganda bahoriy yorug’ kunduzlar
Kurtaklar barg yozar, g’unchalar kular;
To’lin oy sochadi kumush yog’dular,
Osmonni to’ldirar shaffof yulduzlar;
Ul shahlo ko’zlarki, kuylagan payti
Yuragim tubidan otilar baytim —
Va lekin qo’shig’u gulu yulduzlar,
To’lin oy, quyoshu go’zal ul ko’zlar
Quvonch baxsh etmasin bizlarga qancha,
Bu foniy dunyoda bari vaqtincha.

Zerafina

Men kezaman tungi o’rmonda,
Orzularim yurtidir o’rmon.
Latofatli, sirli qiyofang
Unda meni tark etmas bir on.
Ayt, bu — harir o’rtigingmi yo
Yuzginangning o’zimi, go’zal?
Ehtimol u — daraxt oralab
Oydan tushgan samoviy bir hal?
Balki bu men — jimlikni buzgan
Ko’z yoshimning tomchilaridir?
Balki u sen — yig’lab besazo
Menga hasrat qilarsan bir-bir?

Bo’m-bo’sh, jim-jit dengiz sohilin
Tun pardasi qoplab bir zamon,
Oy boqqanda bulut ortidan
Mavjlar so’rar shivirlab hayron:
Ayt, tentakmi anavi odam,
YO oshiqmi, kim bo’ldi o’zi —
Bir qarasang, yayraru kular,
Bir qarasang yosh to’la ko’zi.
Ayyorona charaqlab shunda
Oy shivirlar engashib yaqin:
«U ham tentak, ham oshiq erur,
Boz ustiga shoirdir tag’in».

Havolaydi bir kumush chorloq,
Goh to’sh urib mavjga ovora,
Goh yuksalar to’lqinlar uzra;
Oy balandlab borar tobora.
Nahanglaru skat — baliqlar
Suv yuziga chiqar oshkora,
Chorloq esa goh yuksak, goh past;
Oy balandlab borar tobora.
Oh, azizam, ey foniy qalbim,
Sen hadikdan, g’amdan sadpora:
Shundoqqina yaqin sovuq qa’r,
Oy balandlab borar tobora.

Angladimki, suyukliman men,
Sen sevasan jonu dilingdan;
Lekin rosti, bir cho’chib tushdim
Izhoringni tinglab tilingdan.
Men kuyladim tog’larga chiqib,
Qo’shiq aytdim yayrab, jo’sh urib.
Men yig’ladim borib dengizga
Quyosh cho’kkan hududni ko’rib.
Yuragim ham xuddi quyoshdek
Lovullaydi yog’duga to’lib,
U ham cho’kdi ishq dengiziga
Ulkan bo’lib, go’zal cho’g’ bo’lib.

Bizga ajib qiziqish bilan
Bo’ynin cho’zib mo’ralar chorloq;
Chunki aqiq dudoqlaringga
Men shavq bilan bosganman quloq!
Uning juda bilgisi kelar
Ne gapligin ikkimiz aro:
Dudoqlaring ne bilan mashg’ul —
So’z bilanmi, bo’sa bilan yo?
Ammo qalbda qanday talotum? —
Bilgim kelar jon deb o’zim ham:
Ne ajabki, bo’salar — so’zga,
So’z bo’saga aylanar bu dam!

U kiyikdek mendan xavfsinib,
Toshdan-toshga otildi yengil!
G’uvillagan tog’ shamolidan
To’zg’ib ketdi tillarang kokil.
Unga yetdim tog’ chetida men, —
Sohil bo’lmish tikka qoyada.
Uning achchiq, shaxt gaplariga
Shirin so’zlar aytdim g’oyatda.
So’ng o’ltirdik Osmon ostida,
Shundoqqina jannatga yondosh;
Bu payt suvning qora qa’riga
Sekin-sekin botardi quyosh.
Va nihoyat mavjlar qa’riga
Butkul cho’kdi go’zal nur, mana.
Dolg’alarni uning o’stidan
Quvib dengiz qildi tantana.
Motam tutma quyoshga, jonim!
Nur yitmadi dengiz qa’rida;
Shu lahzadan boshlab ham o’zi,
Ham bor tafti mening bag’rimda!

Shu cho’qqida qurib butxona
Toat bilan xushlaylik ruhni, —
Biz uchinchi Ahd ul-jadidga
Berilaylik quvib anduhni!
Endi qalbning ikki xil fe’li
Haqidagi mish-mishlar bitdi.
Bu kunlarda gunohdan cho’chib
Tag’in qiynash odati yitdi.
Ilg’adingmi, tangri sasi bor
Bu ko’pirgan tubsiz qa’r aro?
Ko’ryapsanmi osmonda uning
Minglab shami sochmoqda ziyo?
Bor mavjudot ichra tangri bor,
Tangri bilan borliq go’zal, hur.
Tangri — zulmat, tangri nur, hayot,
Tangri — bizning bo’salar erur.

Miltillaydi mitti yulduzlar
Dengiz uzra tunga qasdma-qasd.
Goh-goh cho’ziq pishqiriq saslar
Kelar ochiq dengizdan elas.
Sovuq Shimol ayozi o’ynab
Mavjlar sochin tarar tumanda,
Shunday ko’pchib arg’anun nayi
Raqs tushadi har gal chalganda.
Majusiylar ohanglariyu
Cherkov kuyi chirmashib ketar,
Ular sirli Arshi a’loga,
Yulduzlarga jaranglab yetar.
Yulduzlar-chi, tobora chaqnab
Ulkanlashar, raqs tushar shaddod
Va poyonsiz bo’shliqda kezar
Xuddi ulkan quyoshdek ozod.
Dengiz arzin tinglaru osmon,
Jo’r bo’ladi yovvoyi kuylab,
Chaqnab uchar olov bulbullar
Nurga cho’mgan mehvarlar bo’ylab.
Dengiz qa’ri, osmon gumbazi
Suron ichra qorishib porlar,
Qalbni buyuk omuxtalikka —
Bo’ronlarning qo’yiiga chorlar.

Bari sharpa, bari omonat:
Bo’salar ham, ishq ham, hayot ham!
Ishonasan sengina faqat,
Mangu deya ularni, erkam!
Bizniki deb neniki sevsak,
Bari yolg’on, oniy bir ro’yo,
Unutgaydir barini yurak,
Ko’z uyquga ketgay beparvo.

Sohilda bir qiz turib
Tikadi ko’kka nigoh,
Lovullar ekan g’urub
Xo’rsinib chekadi oh.
«Qayg’urma, qizcha! Bu hol
Quyoshga odat mangu:
Qarshingda cho’kib behol,
Balqiydi ortingdan u».

Mening kemam, qora yelkanim
Uchib borar to’lqinlar aro;
Bilib turib azoblarimni
To’xtatmaysan qiynoqni aslo.
Shamol kabi beburd yuraging,
Goh bundayu, undadir goho;
Mening kemam, qora yelkanim
Uchib borar to’lqinlar aro.

Past ketdingki shunchalar, oxir
Odamlarga aytishdan qochdim.
Ammo chiqib ochiq dengizga
Baliqlarga siringni ochdim.
Istardimki, yer uzra seni
Vafodorga mudom yo’ysinlar.
Ammo dengiz kengliklarida
Beburdliging bilib qo’ysinlar.
Ko’chgan tog’dek solib g’uluv,
Mavjlar guvlaydi;
Rezalanib ko’pirar-u,
Qumga qo’laydi.
Ulkanlashar ular tinmay
Ko’tarib suron, —
Balki bizga ko’mak bergay
Betiyiq tug’yon?!

Men xayol suraman sohilda charchoq,
Mox bosgan qoyada o’ltirib yolg’iz.
Shamol g’uvillaydi, qichqirar chorloq,
To’lqinlar sapchiydi, quturar dengiz.
Yonimda bor edi ne-ne guljamol,
Do’stlarim davrasi bor edi tengsiz,
Ayt ular qaylarda?.. G’uvillar shamol,
To’lqinlar sapchiydi, quturar dengiz.

G’urub yonib, dengiz bo’shlig’i
Alangaga chulg’andi butun.
Vujudimni dongizga bering,
Birodarlar, men ko’z yumgan kun.
Men dengizni sevdim doimo,
U do’st edi menga begumon,
Qasirg’ali bir tuyg’u bilay
Baxsh etardi qalbimga darmon.

003

(Tashriflar: umumiy 4 896, bugungi 1)

13 декабрь — атоқли олмон шоири Ҳайнрих Ҳайне таваллуд топган кун

Ҳайнриҳ Ҳайне ЁШЛИК ИЗТИРОБЛАРИ Абдулла Шер таржимаси

Haynrih Hayne YOSHLIK IZTIROBLARI Abdulla Sher tarjimasi

O'xshash maqolalar.

Chin yurakdan qutlaymiz!

Umar Xayyom. Navruznoma

Haynrix Hayne. Ishqiy qo’shiqlar. Abdulla Sher tarjimalari

Abdulla Sher. She’rlar

Abdulla Sher. Navoiy sog’inchi

Izoh qoldiring Отменить ответ

Ҳайнриҳ Ҳайне
ЁШЛИК ИЗТИРОБЛАРИ
Абдулла Шер таржимаси

Haynrih Hayne
YOSHLIK IZTIROBLARI
Abdulla Sher tarjimasi