Ушбу афсона-ҳикояларни ўзбекчага ўгирган Раҳимжон Раҳмат уларни ўқувчига тавсия қилар экан, биргина жумлани илова қилади:»Ўқинг, инсон қалби нечоғлик сева олишига ҳайронлар қолинг».
ЎРТА АСР ЯПОН АФСОНАЛАРИДАН
Раҳимжон Раҳмат таржимаси
АКИКО
Бир вақтлар пойтахтдан унчалик узоқ бўлмаган Сёцанийи ибодатхонасидаги қабристон ёнида кичкинагина уй бўлиб, унда Такахама исмли кекса киши яшарди. Қўни-қўшнилари уни вазмин ва юмшоқкўнгил киши бўлгилиги учун хурмат киларди, аммо озгина девоналиги бор дейишарди. Ахир буддавийликнинг барча маросимларини адо этиб юрадиган эсли-хушли одам уйланиши ва ўзидан зурриёд қолдириши, авлодини давоб эттириши лозим. Лекин у йигирма йилдан буён ёлғиз яшарди. Унинг бегона аёллар билан яшринча ишқий муносабати тўғрисида гап-сўзлар ҳам йўқ эди. Ёз кунларининг бирида Такахама ўзини ёмон ҳис қилди ва умри поёнига ётганлигини тушинди: яқин қариндошлари — бева опаси ва унинг йигирма ёшлардаги ўғлини чақиртирди. Қариндошлар етиб келиб чолнинг дардига ҳамдард бўлишга харакат қилишди.
Кун жуда иссиқ эди. Бева ва унинг ўғли ҳаёт билан видолашаётган Такахаманинг ёнида эди. Боёқиш ухлаб қолди. Қаёқдандир хонага каттагина капалак учиб кириб, беморнинг ёстиғи четига қўнди. Беванинг ўғли уни елпиғич билан хайдади, лекин капалак бир учиб, яна ўша жойга қўнди. Йигит уни ташқарига — боғ томонга қувлади, лекин унинг қочгиси келмасди. Ғазабланган йигит қўлидаги елпиғични қаттиқ-қаттиқ силкитиб капалакни боғдан нарига — қабрстон томон қувишга тушди.Капалак ўзини ғалати тутарди: озгина қочгандек бўлиб яна қўниб олар, гўё яна «мени қувла» дегандек, йигит яқин келганда эса қочгандек бўларди. Капалак уни қаёққадир алдаб олиб кетаётгандек эди. Ичида қўрқув пайдо бўлган йигит бу нарса капалак қиёфасига кириб олган Ма* эмасмикан деб ўйлай бошлади.
У барибир капалакни қува-қува қабристон ичкарисига кириб қолганини сезмай ҳам қолди. Капалак ўсиб ётган ўтлар орасидан учиб ўтиб, кабртошлардан бирининг ёнига борганида ўз-ўзидан изсиз ғойиб бўлди. Йигит капалакни излаб топмоқчи бўлди, тополмади. Лекин капалак ғойиб бўлган жойдаги қабртош диққатини тортди. Қабртошда “Акико” деган исм ёзилган эди, ундаги ёзувдан яна маълум бўлишича, Акико ўн саккиз ёшида вафот этган эди. Қабртошга ўйилга иероглифларнинг ҳар жой — ҳар жойини кўк зах ўтлари қоплаб олганди, булар қабртошнинг камида йигирма йил аввал ўрнатилганлигни билдирарди. Қизиғи шуки, қабртош атрофидаги тозалик, озодалик кимдир бу ерга ҳар куни келишидан дарак берарди: қабртош ёнига қўйиган гул хали қуриб улгирмаган, идишдаги сув ҳам тиниқ эди.
Йигит уйига қайтганда чол вафот этиб бўлганди. Бечора уйкуси ичида жон берганди, юзида эса кулги акс этарди. Йигит онасига қаёққа кетиб қолганлигини ва қабристонда нималар кўрганлигини сўзлаб берди.
— Оҳ!- ҳитоб қилди аёл. – Бу ўша Акико!
— Ким у Акико,- деб сўради ўғли.
Бева деди:
— Амакинг ёшлик пайти қўшнисининг жозибали Акико исмли қизига унаштирилган эди.Лекин, бечора қизтўйига яқин қолганда, тўсатдан касалланиб ўлди. Амакинг эса қаттиқ азоб чекканди. Ўшанда у ҳеч қачон уйланмасликка ва аёл зотига қайрилиб қарамасликка сўз берганди. Шундан кейин у Акиконинг қабридан узоқ кетишни истамай, қабристон ёнига кичкина уй қуриб олди ва бутун умрини шу ерда ўтазди. Ва ҳар куни қишни қиш демай, ёзни ёз демай қизнинг қабрига келиб ибодат қилиб ўтирарди. Бўлиб ўтган ҳодиса ҳиқида эслатишларини ёқтирмасди, ўзи эса бу тўғрида ҳеч кимга бир оғиз ҳам гапирмаган…
Ниҳоят, Акико уни йўқлаб келди: оппоқ катта капалак унинг қалби эди.
* Ма — одамга зиёни тегадиган ёвуз руҳ.
СИР
Анча йиллар бурун Тамба ўлкасида Инамурай Генсуке деган бадавлат савдогар яшаган эди.Унинг О-Соно исмли ёлғиз қизи бор эди. Қиз жуда гўзал ва ақлли бўлиб улғайди; отаси унинг қишлоқ ўқитувчиси берадиган билимдан кўра кучлироқ билим олиши зарурлиги ҳақида ўйлай бошлади. Инамурай ишончли ҳамроҳларга қўшиб қизини Киото шаҳрига жўнатди, қиз бу шаҳарда таълим олиши, шаҳарлик оқбилак хонимларнинг одатлари ва назокатли хатти-харакатларини ўрганиши лозим эди.
Бир неча йиллар ўтиб қиз қишлоғига қайтиб келди. Кейин уни отаси бир бой савдогарнинг Нагарайю исмли ўғлига турмушга узатди. О-Соно деярли тўрт йил давомида бахтли турмуш кечирди ва битта ўғил туғди.
Лекин ҳар ким пешонасига ёзилганини кўради.
Қиш фаслида О-Соно қаттиқ шамоллаб қолди ва шифокорларнинг ҳар қанча давою малҳамларига қарамай, вафот этди.Уни қабрга қўйиб ўйга қайтганларидан кейин,ҳеч қанча ўтмай, кутилмаганда марҳуманинг ўғли онаси қабрдан тирилиб келганлигини, ҳозир эса юқори қаватдаги хонасида эканлигини айтади. Ҳатто аёл унга ҳеч сўз демай, майингина кулиб қўйганлиги, бола бўлса қўрққанидан пастга қочиб тушганлигини гапиради. Нагарайю ёнига хизматкорини олиб юқори қаватдаги хонага чиқади, жинчироқнинг хира ёруғида чиндан ҳам ўлган аёлнинг шарпа каби қиёфасига кўзи тушади. Шарпа илгари кўйлак ва хар хил безаклари сақланадиган шкаф ёнида муаллақ тургандек эди. Унинг юзи ва елкаси аниқ кўриниб турарди, лекин белидан пастга қараб ингичкалашиб йўқ бўлиб кетгандек эди.
Одамлар бу манзарадан қўрқувга тушиб, бир-бирларини туртганича хонани тарк этишди.Кейин эса пастда тўпланишиб, кўрганларини муҳокама қила бошлашди.О-Сононинг умр йўлдоши — Нагарайининг онаси шундай деди:
— Аёл зоти ҳамиша ўзининг кўйлаклари ва тақинчоқларига қаттиқ боғланган бўлади. Балки О-Соно яна бир мартта тириклигида кийган кўйлаклари ва таққан тақинчоқларини кўргани келгандир. Менинг эшитишимча, кўпинча вафот этганлар, уларнинг кийим-кечаги ибодатхонага бериб юборилмагунича, нариги дунёдан қайтиб келаверади. Келинглар, О-Сононинг кийимлари ва бошқа буюмларини ибодатхонага совға қиламиз, зора бечоранинг безовта руҳи ором топса.
Ҳамма бу таклифга рози бўлди ва тезроқ шундай қилиш кераклигини такидлашди. О-Сононинг барча кийиму тақинчоқларини айтилган жойга топширишди. Лекин шундан кейин ҳам ҳар куни у ўша шкаф ёнида пайдо бўлаверди. Уй уй эмас, одамларни қўрқитадиган ёмон жойга айланди.Ҳамма тинчини йўқотди, кўнгилларга қўрқув ин қурди. Охири О-Сононинг овсинларидан бири ибодатхона руҳонийсининг ёнига ёрдам сўраб борди ва бўлаётган ғайриоддий ҳодисани гапириб берди. Зийрак ва чуқур билимли бош руҳоний қурқув аралаш гапираётган аёлнинг сўзларини диққат билан тинглаб бўлиб, деди:
— Ўша хонада, ё шкафнинг ичида ёинки унинг ёнида қандайдир буюм ёки нарса бор, ўша нарса О-Сононинг руҳини тинимсиз безовта қилаяпти.
— Шкафнинг ичида ва ундаги қутиларда ҳеч нарса қолдирмаганмиз, — деди аёл.
— Яхши, — деди руҳоний, — бугун уйларингга бораман ва ўша хонага кириб сизларга ёрдам беришга ҳаракат қиламан.Лекин сен шундай топшириқ беришинг керакки, мен хонадалигимда ҳеч ким ёнимга кирмасин, қачонки ўзим чақирсамгина киришлари мумкин.
Қуёш ботгач, руҳоний Нагараюининг уйига борди.
Уни юқоридаги хонага олиб чиқишди ва у Будданинг илоҳий каломларини ўқий бошлади.Тун яримлагунича ҳеч нарса содир бўлмади. Лекин тун ярмидан ўтганидан сўнг шкаф ёнида ўлган аёлнинг хира қиёфаси кўринди.Руҳоний бундай пайтларда ўқиладиган оятларни ўқиб, аёлнинг қиёфа-шарпасига мурожаат қилди:
— Мен бу ерга сенга ёрдам бериш учун келдим. Балки шкафнинг қутилари ичида оромингни бузаётган бирор нарса бордир. Мен ўша нарсани излаб топайми?
Шарпа “Ҳа”дегандек бошини сал қимирлатди. Руҳоний ўрнидан туриб шкафнинг барча қутиларини бирма-бир қараб чиқди, лекин ҳеч қандай буюмга кўзи тушмади. Юзи сўлғин шарпа эса мунгга тўлган кўзларини шкафдан узмас эди.
— Шарпа нимани истаётган экан? — деб ўйлади руҳоний.
Тўсатдан унинг хаёлига бир фикр келди: балки шкафнинг ичидаги қутилар тубига тўшалган қалин қоғозлар остида нимадир бўлиши мукинмикан…
Биринчи қутини очди – ҳеч нарса йўқ. Иккинчи ва учинчи қути тубига тўшалган қоғозлар остида ҳам ҳеч нарса йўқ эди. Лекин тўртинчи қути остига қўйилган қоғознинг остида ётган бир даста хатларга кўзи тушди. Руҳоний хатларни О-Сононинг арвоҳига кўрсатиб:
— Сени безовта қилаётган нарсалар шу эдими? деб сўради.
Аёлнинг шарпаси бошини эгиб хатларга диққат билан қараб қолди.
— Бу хатлар шу бугуннинг ўзида ибодатхонада ёқиб юборилади, — деди руҳоний. — Уларни мендан бошқа ҳеч ким ўқимайди.
Шарпа бир жилмайиб кўздан ғойиб бўлди.
Тонг ота бошлаган эди, руҳоний юқоридаги хонани тарк этиб, пастга тушди. Ўша кеча ўйда ҳеч ким ухламаган эди. Ҳамма руҳоний нима дейишини кутиб ўтирган эди.
— Энди безовта бўлишга ҳеч хожат қолмади, — деди у. — Шарпа бошқа қайтиб келмайди.
Хатлар йўқ қилиб ташланди. Улар О-Сононинг Киото шаҳрига ўқишга бормасдан бурунги ишқий мактублари эди.
Фақат руҳонийгина бу хатларда нима ёзилгалигини биларди ва бу сирни бировга айтмай, ўзи билан гўрга олиб кетди.
O’RTA ASR YAPON AFSONALARIDAN
Rahimjon Rahmat tarjimasi
AKIKO
Bir vaqtlar poytaxtdan unchalik uzoq bo’lmagan Syotsaniyi ibodatxonasidagi qabriston yonida kichkinagina uy bo’lib, unda Takaxama ismli keksa kishi yashardi. Qo’ni-qo’shnilari uni vazmin va yumshoqko’ngil kishi bo’lgiligi uchun xurmat kilardi, ammo ozgina devonaligi bor deyishardi. Axir buddaviylikning barcha marosimlarini ado etib yuradigan esli-xushli odam uylanishi va o’zidan zurriyod qoldirishi, avlodini davob ettirishi lozim. Lekin u yigirma yildan buyon yolg’iz yashardi. Uning begona ayollar bilan yashrincha ishqiy munosabati to’g’risida gap-so’zlar ham yo’q edi. Yoz kunlarining birida Takaxama o’zini yomon his qildi va umri poyoniga yotganligini tushindi: yaqin qarindoshlari — beva opasi va uning yigirma yoshlardagi o’g’lini chaqirtirdi. Qarindoshlar yetib kelib cholning dardiga hamdard bo’lishga xarakat qilishdi.
Kun juda issiq edi. Beva va uning o’g’li hayot bilan vidolashayotgan Takaxamaning yonida edi. Boyoqish uxlab qoldi. Qayoqdandir xonaga kattagina kapalak uchib kirib, bemorning yostig’i chetiga qo’ndi. Bevaning o’g’li uni yelpig’ich bilan xaydadi, lekin kapalak bir uchib, yana o’sha joyga qo’ndi. Yigit uni tashqariga — bog’ tomonga quvladi, lekin uning qochgisi kelmasdi. G’azablangan yigit qo’lidagi yelpig’ichni qattiq-qattiq silkitib kapalakni bog’dan nariga — qabrston tomon quvishga tushdi.Kapalak o’zini g’alati tutardi: ozgina qochgandek bo’lib yana qo’nib olar, go’yo yana «meni quvla» degandek, yigit yaqin kelganda esa qochgandek bo’lardi. Kapalak uni qayoqqadir aldab olib ketayotgandek edi. Ichida qo’rquv paydo bo’lgan yigit bu narsa kapalak qiyofasiga kirib olgan Ma* emasmikan deb o’ylay boshladi.
U baribir kapalakni quva-quva qabriston ichkarisiga kirib qolganini sezmay ham qoldi. Kapalak o’sib yotgan o’tlar orasidan uchib o’tib, kabrtoshlardan birining yoniga borganida o’z-o’zidan izsiz g’oyib bo’ldi. Yigit kapalakni izlab topmoqchi bo’ldi, topolmadi. Lekin kapalak g’oyib bo’lgan joydagi qabrtosh diqqatini tortdi. Qabrtoshda “Akiko” degan ism yozilgan edi, undagi yozuvdan yana ma’lum bo’lishicha, Akiko o’n sakkiz yoshida vafot etgan edi. Qabrtoshga o’yilga ierogliflarning har joy — har joyini ko’k zax o’tlari qoplab olgandi, bular qabrtoshning kamida yigirma yil avval o’rnatilganligni bildirardi. Qizig’i shuki, qabrtosh atrofidagi tozalik, ozodalik kimdir bu yerga har kuni kelishidan darak berardi: qabrtosh yoniga qo’yigan gul xali qurib ulgirmagan, idishdagi suv ham tiniq edi.
Yigit uyiga qaytganda chol vafot etib bo’lgandi. Bechora uykusi ichida jon bergandi, yuzida esa kulgi aks etardi. Yigit onasiga qayoqqa ketib qolganligini va qabristonda nimalar ko’rganligini so’zlab berdi.
— Oh!- hitob qildi ayol. – Bu o’sha Akiko!
— Kim u Akiko,- deb so’radi o’g’li.
Beva dedi:
— Amaking yoshlik payti qo’shnisining jozibali Akiko ismli qiziga unashtirilgan edi.Lekin, bechora qizto’yiga yaqin qolganda, to’satdan kasallanib o’ldi. Amaking esa qattiq azob chekkandi. O’shanda u hech qachon uylanmaslikka va ayol zotiga qayrilib qaramaslikka so’z bergandi. Shundan keyin u Akikoning qabridan uzoq ketishni istamay, qabriston yoniga kichkina uy qurib oldi va butun umrini shu yerda o’tazdi. Va har kuni qishni qish demay, yozni yoz demay qizning qabriga kelib ibodat qilib o’tirardi. Bo’lib o’tgan hodisa hiqida eslatishlarini yoqtirmasdi, o’zi esa bu to’g’rida hech kimga bir og’iz ham gapirmagan…
Nihoyat, Akiko uni yo’qlab keldi: oppoq katta kapalak uning qalbi edi.
* Ma — odamga ziyoni tegadigan yovuz ruh.
SIR
Ancha yillar burun Tamba o’lkasida Inamuray Gensuke degan badavlat savdogar yashagan edi.Uning O-Sono ismli yolg’iz qizi bor edi. Qiz juda go’zal va aqlli bo’lib ulg’aydi; otasi uning qishloq o’qituvchisi beradigan bilimdan ko’ra kuchliroq bilim olishi zarurligi haqida o’ylay boshladi. Inamuray ishonchli hamrohlarga qo’shib qizini Kioto shahriga jo’natdi, qiz bu shaharda ta’lim olishi, shaharlik oqbilak xonimlarning odatlari va nazokatli xatti-xarakatlarini o’rganishi lozim edi.
Bir necha yillar o’tib qiz qishlog’iga qaytib keldi. Keyin uni otasi bir boy savdogarning Nagarayyu ismli o’g’liga turmushga uzatdi. O-Sono deyarli to’rt yil davomida baxtli turmush kechirdi va bitta o’g’il tug’di.
Lekin har kim peshonasiga yozilganini ko’radi.
Qish faslida O-Sono qattiq shamollab qoldi va shifokorlarning har qancha davoyu malhamlariga qaramay, vafot etdi.Uni qabrga qo’yib o’yga qaytganlaridan keyin,hech qancha o’tmay, kutilmaganda marhumaning o’g’li onasi qabrdan tirilib kelganligini, hozir esa yuqori qavatdagi xonasida ekanligini aytadi. Hatto ayol unga hech so’z demay, mayingina kulib qo’yganligi, bola bo’lsa qo’rqqanidan pastga qochib tushganligini gapiradi. Nagarayyu yoniga xizmatkorini olib yuqori qavatdagi xonaga chiqadi, jinchiroqning xira yorug’ida chindan ham o’lgan ayolning sharpa kabi qiyofasiga ko’zi tushadi. Sharpa ilgari ko’ylak va xar xil bezaklari saqlanadigan shkaf yonida muallaq turgandek edi. Uning yuzi va yelkasi aniq ko’rinib turardi, lekin belidan pastga qarab ingichkalashib yo’q bo’lib ketgandek edi.
Odamlar bu manzaradan qo’rquvga tushib, bir-birlarini turtganicha xonani tark etishdi.Keyin esa pastda to’planishib, ko’rganlarini muhokama qila boshlashdi.O-Sononing umr yo’ldoshi — Nagarayining onasi shunday dedi:
— Ayol zoti hamisha o’zining ko’ylaklari va taqinchoqlariga qattiq bog’langan bo’ladi. Balki O-Sono yana bir martta tirikligida kiygan ko’ylaklari va taqqan taqinchoqlarini ko’rgani kelgandir. Mening eshitishimcha, ko’pincha vafot etganlar, ularning kiyim-kechagi ibodatxonaga berib yuborilmagunicha, narigi dunyodan qaytib kelaveradi. Kelinglar, O-Sononing kiyimlari va boshqa buyumlarini ibodatxonaga sovg’a qilamiz, zora bechoraning bezovta ruhi orom topsa.
Hamma bu taklifga rozi bo’ldi va tezroq shunday qilish kerakligini takidlashdi. O-Sononing barcha kiyimu taqinchoqlarini aytilgan joyga topshirishdi. Lekin shundan keyin ham har kuni u o’sha shkaf yonida paydo bo’laverdi. Uy uy emas, odamlarni qo’rqitadigan yomon joyga aylandi.Hamma tinchini yo’qotdi, ko’ngillarga qo’rquv in qurdi. Oxiri O-Sononing ovsinlaridan biri ibodatxona ruhoniysining yoniga yordam so’rab bordi va bo’layotgan g’ayrioddiy hodisani gapirib berdi. Ziyrak va chuqur bilimli bosh ruhoniy qurquv aralash gapirayotgan ayolning so’zlarini diqqat bilan tinglab bo’lib, dedi:
— O’sha xonada, yo shkafning ichida yoinki uning yonida qandaydir buyum yoki narsa bor, o’sha narsa O-Sononing ruhini tinimsiz bezovta qilayapti.
— Shkafning ichida va undagi qutilarda hech narsa qoldirmaganmiz, — dedi ayol.
— Yaxshi, — dedi ruhoniy, — bugun uylaringga boraman va o’sha xonaga kirib sizlarga yordam berishga harakat qilaman.Lekin sen shunday topshiriq berishing kerakki, men xonadaligimda hech kim yonimga kirmasin, qachonki o’zim chaqirsamgina kirishlari mumkin.
Quyosh botgach, ruhoniy Nagarayuining uyiga bordi.
Uni yuqoridagi xonaga olib chiqishdi va u Buddaning ilohiy kalomlarini o’qiy boshladi.Tun yarimlagunicha hech narsa sodir bo’lmadi. Lekin tun yarmidan o’tganidan so’ng shkaf yonida o’lgan ayolning xira qiyofasi ko’rindi.Ruhoniy bunday paytlarda o’qiladigan oyatlarni o’qib, ayolning qiyofa-sharpasiga murojaat qildi:
— Men bu yerga senga yordam berish uchun keldim. Balki shkafning qutilari ichida oromingni buzayotgan biror narsa bordir. Men o’sha narsani izlab topaymi?
Sharpa “Ha”degandek boshini sal qimirlatdi. Ruhoniy o’rnidan turib shkafning barcha qutilarini birma-bir qarab chiqdi, lekin hech qanday buyumga ko’zi tushmadi. Yuzi so’lg’in sharpa esa mungga to’lgan ko’zlarini shkafdan uzmas edi.
— Sharpa nimani istayotgan ekan? — deb o’yladi ruhoniy.
To’satdan uning xayoliga bir fikr keldi: balki shkafning ichidagi qutilar tubiga to’shalgan qalin qog’ozlar ostida nimadir bo’lishi mukinmikan…
Birinchi qutini ochdi – hech narsa yo’q. Ikkinchi va uchinchi quti tubiga to’shalgan qog’ozlar ostida ham hech narsa yo’q edi. Lekin to’rtinchi quti ostiga qo’yilgan qog’ozning ostida yotgan bir dasta xatlarga ko’zi tushdi. Ruhoniy xatlarni O-Sononing arvohiga ko’rsatib:
— Seni bezovta qilayotgan narsalar shu edimi? deb so’radi.
Ayolning sharpasi boshini egib xatlarga diqqat bilan qarab qoldi.
— Bu xatlar shu bugunning o’zida ibodatxonada yoqib yuboriladi, — dedi ruhoniy. — Ularni mendan boshqa hech kim o’qimaydi.
Sharpa bir jilmayib ko’zdan g’oyib bo’ldi.
Tong ota boshlagan edi, ruhoniy yuqoridagi xonani tark etib, pastga tushdi. O’sha kecha o’yda hech kim uxlamagan edi. Hamma ruhoniy nima deyishini kutib o’tirgan edi.
— Endi bezovta bo’lishga hech xojat qolmadi, — dedi u. — Sharpa boshqa qaytib kelmaydi.
Xatlar yo’q qilib tashlandi. Ular O-Sononing Kioto shahriga o’qishga bormasdan burungi ishqiy maktublari edi.
Faqat ruhoniygina bu xatlarda nima yozilgaligini bilardi va bu sirni birovga aytmay, o’zi bilan go’rga olib ketdi.
