Япон шеърияти қадимий анъаналарига гоят бой. Қуёшчиқар мамлакатида даставвал танка (бешликлар) урф бўлди. Кейинги асрларда эса хайкулар (учликлар) кириб келди. Улар ҳайратли даражада қисқа, бор-йўғи уч қотор, холос. Аммо, ҳар бири сеҳрли суратларга ўхшайди. Учликлар бнр қарашда содда,  ўта жўн, ташбeҳсиздай туюлади, аслида эса ундай эмас. Япон шеъриятини бутун дунёга танитган танка, хайкулар ёзган шоирларнинг сон-саноғи йўқ. Уларнинг орасида энг машҳурлари Сайгё (1118—1190), Мацую Басё (1644-1694), Ёса Бусон (1716-1783), Кобаяси Иссе (1769-1827), Масаока Сики (1867-1902)лардир. Бугун ана шу номлари саналган ва бошқа япон шоирларининг хайкуларини шоира Фарида Афрўз таржимасида тақдим этамиз.

МУМТОЗ ЯПОН ШЕЪРИЯТИДАН
ХАЙКУЛАР (УЧЛИКЛАР)
Фарида Афрўз таржималари

КЎКЛАМ

1
Мен соғинган севинч айёми
Остонада баҳор — янги йил.
Мовий осмон яна-да мовий.

2
Эски йилни кузатар, гўё,
Ўлтирадир бемалол
Дастурхонга боқаркан мушук.

3
Шамшод дарахти шохига
Илашиб қолди бу кун
Яна менинг варрагим.

4
Эриётган музлар устида
Потраб учар ола қарғалар,
Кўкламни ҳилпиратиб.

5
Омоч сўқасига ёнбошлаб
Бир деҳқон ўйлайди боғ аро,
Бўзлаб турар бўзтўрғай.

6
Хушовозсан нақадар,
Рақс тушишга ҳам
Уриниб кўр, бақавой.

Исса

7
Бир мизғиб олайин узаниб,
Саҳар вақти уйғонсам агар
Кўз ўнгимда Янги йил бўлар.

8
Ҳар тарафга эврилиб ҳайрон
Ғунчалаган бутоқ устида
Сайрар эди бир булбул.

9
Қурбақалар қуриллар доим,
Кундузи тун бўлса эди, деб,
Қачон тонг отар деб тунлар.

10
Ҳовучида тутганича шам,
У баҳорни кузатар
Узоқ кезиб боғ ичра.

Бусон

11
Қўлларимда олуча гули,
Ҳаприқаман, Янги йил билан
Қутлай дейман эски дўстларни.

Сики

12
Илк Янги йил тонготари бу —
Олислардан кўринган суврат,
Бошим узра алвон булутлар.

Сюкай

13
Мана, кириб келди Янги йил,
Теваракда ташланар кўзга
Беғам юзи — ўткинчиларнинг.

Сичеку

14
Эриб битди ҳовузда музлар.
Бирга-бирга яшай бошлади
Сув билан Сув қадрдон.

15
Оҳ, оҳ, дейман,
Ҳақингизда яна не дейин
Оҳ, Ёсино олучалари?

Тэйсигу

16
Гоҳ одамлар қошига борар,
Узоқлашар улардан гоҳо,
Чўчиб-қўрқиб бир митти чумчуқ…

17
Қур-қур қўшиқ куйлар кўклам чоғ,
Вақиллашар ёз фаслида хўп
Ботқоқзорда бақалар…

Оникура

18
Қорлар эриб битдилар,
Туманларга ўранди тоғлар,
Қарғалар қағиллади.

Гёдай

19
Баҳор селлари,
Қайтадан туғилди дунё.
Олам нақадар гўзал.

Тай-си

20
Баҳор селлари,
Сувга тўлди жарликлар
Қасрнинг атрофида.

Сики

21
Баҳор селлари,
Уммонга қуйилмоқдадир
Лойқа сувлар…

Бусан

22
Баҳор селлари.
Оқимга йиқилиб тушди мушук,
Сакраб ўта олмади.

Хоро

23
Баҳор селлари. Шийпон остида,
Дўкончи ёнида турибман,
Китоблар ичинда гўзал сувратлар.

Сики

24
Очгил кўзларингни, оча қол,
Капалагим, уйғонгил энди,
Дўст бўлайлик келгил, иккимиз.

Басё

25
Капалагим, капалак,
Қандай тушлар кўргайсан?
Қаёнларда учиб юрибсан?

Тиё-ни

26
Боғ тарафга уч-тўрт одим
Судрар ўзин шиллиқ қурт —
Бу кун ҳам кечди, мана.

Гомэй

27
Фалакда юлдузлар бир хил
Нурларини таратар ҳар ён.
Бақаларнинг қўшиғи.

Кижаку

ЁЗ

1
Тоғларда саратон.
Булбуллар, какликлар, какку навоси,
На-да роҳат тинглаб англамак.

2
Қандай гўзал бу ёруғ Дунё,
Чигирткалар чириллар, ана,
Мана, кўкда лочинлар учар.

3
Ҳеч нарса йўқ менинг уйимда,
Кўнгилнинг тннчлиги,
Салқиндан ўзга.

4
Ёз кечаси. Икки мўъжаз уй,
Тикилишар
Майсазор томон.

Исса

5
Юлдузли тун.
Нақадар юксакда юлдузлар,
Нақадар улкан.

Сёхаку

6
Ёрқин ёнар оймомо,
Илғаб бўлмас қайин соясин —
Туман ичра дарахтзор.

Сюоси

7
Хира тортиб борар тун,
Заҳоб майдон қаърида
Сомон йўли ялтирар.

Идэзн

8
Ёзги момогулдирак.
Майсаларга мункиб жовдирар
Қишлоқи чумчуқлар.

Булон

9
Ёз ёмғирлари —
Совуқ шамол бўлмиш гўё
Олхўрининг япроқларини.

Сайморо

10
Какку қўшиқ айтмоқда.
Сиз, чивинлар, қурт-қумурсқалар,
Тинглангизлар, яхшироқ тингланг.

Исса

11
Фалакларда оймомо
Порлаётган кабидир ўзи.
Какку куйлади.

Баисииу

12
Бир варакай учиб келдилар
Тушлик пайти чивинлар
Ухлаб ётган одам устига.

Исса

13
Гала чивинларнинг виз-визи
Бўлмаса агар
Зерикарли бўларди дала.

Исса

14
Катта меҳмонхона ичра
Ёлғиз бир одам
Ва бир ёлғиз келгинди пашша.

Исса

15
Теваракда нақадар кўп
Улкан ва нотаннш ёғочлар.
Чириддоқлар чириллар.

Сики

16
Бўшаб қолди кўҳна уй,
Аввалгидек сайрар чирилдоқ
Остонанинг остида.

Сики

17
Атрофда сукунат.
Тош бағрида ингичка нидо,
Чирилдоқнинг овози.

Басё

18
Чирилдоқнинг сасидан билдим,
Демак тун қўнибди устимга.
Ой нақадар ялтирар.

19
Яна ёрқин ёнар ой,
Беркинишиб япроқлар соясига
Чирилдоқлар куйлашар.

Бусон

20
Алвон куйлагин кийиб
Ошиқади ниначи
Байрамга.

21
Ўз аксини ариқда
Кўриб қолди ниначи —
Тутар, яна тутар.

22
Қарагиси келмас, не бўлди?
Бирров боқмас қизил ғунчага,
Бу қандайин шиллиқ қурт?

Исса

23
Саллагулнинг бандини уздим,
Бутун кеча
Кайфим бузилди.

Бусон

24
Оҳ, қандай ёрқин!
Бу кеча қушлар ҳам инларининг
Ёпмадилар дарвозаларини.

Тиё-ни

25
Чорасиз юлдузлар.
Фалакларда уларга жой йўқ —
Шундай ёрқин эди ой.

Дэйкин

26
Жунжиккан кеча,
Шаффоф булоқ ичида
Мизғир гўё ой.

Рюсуй

27
Йиғлар гўдак, йиғлайди,
Осмондаги ой гардишин
Тутиб бер, деб йиғлайди.

Исса

28
Бу оламда неки бор босди
Кумуш шуълалар ила
Бир кечада оймомо.

Нангай

29
Жазирани унутмоқ учун
Расм чиза бошлайман энди —
Фудзидаги қорларнинг расмин.

Кисоку

30
Ёз кечаси.
Югуради булутдан булутга
Осмондаги ой.

Ранко

31
Варрак сотиб олдилар унга,
Кичкинтойнинг қовоғи солиқ,
Саваларди ёмғир дунёни.

Сёха

32
Ёнгани каби енгил ва осон,
Енгил ва осон сўнар
Тунги ёнар қурт.

Тин-э-даё

33
Чумолилар нетсинлар энди.
Ёз ёмғири бузиб, ювиб юборди
Шўрликларнинг инларин.

Гедай

СУМБУЛА

1
Ёруғ тушган жойга буюмим қўйдим,
Кузатиб турибман кўлканинг туғилишин
Сунбулада, пешин маҳали.

Кёси

2
Ёввойи ғоз галаси
Далаларга қўнди ғо-ғолаб,
Тунги совуқ забтига олди.

Кёроку

3
Шўхлик қилмай, менинг йўғимда
Бохабар бўл уйимдан,
Сен, доно чириддоғим.

Исса

4
О, сўзанак!
Қанча заҳмат чекдинг ва лекин
Қўниб олдинг майса бағрига.

Басё

ҚАҲРАТОН

1
Қишки бўрон —
Бурчакда мушук
Қўрқиб-писиб жовдирар

Ясо

2
Катакларда ухлар товуқлар.
Далаларни қоплар айни чоғ,
Яна, яна оппоқ қор.

Киэн

3
Итлар акиллайди —
Йўлчи келар қишлоқлар аро,
Тунги қорбўрон.

Мэй-мэй

4
Бир зот йўқ атрофда,
Қишки ой тентирар
Бир ўзи ёлғиз.

Росэки

5
Фалакларда ой сузар  —
Совуқдан рамақижон,
Жунжикади у.

Исса

6
Акиллар, итлар акиллар,
Отай десанг тошинг йўқ,
Қишки ой.

Тайги

7
Қиш шамоли қўйнида
Ёлғиз бир қуш жунжикар,
Совуққотар бечора.

Сампу

8
Ўчоқнинг ичида кулга беланиб
Дунёларни унутиб сайрар
Таниш чирилдоқ.

Басё

9
Ўчоқда ўт ёнар,
Атрофида мамнун одамлар —
Ҳаммаси ҳам ўзидан рози.

Исса

    Yapon she’riyati qadimiy an’analariga goyat boy. Quyoshchiqar mamlakatida dastavval tanka (beshliklar) urf bo’ldi. Keyingi asrlarda esa xaykular (uchliklar) kirib keldi. Ular hayratli darajada qisqa, bor-yo’g’i uch qotor, xolos. Ammo, har biri sehrli suratlarga o’xshaydi. Uchliklar bnr qarashda sodda,  o’ta jo’n, tashbehsizday tuyuladi, aslida esa unday emas. Yapon she’riyatini butun dunyoga tanitgan tanka, xaykular yozgan shoirlarning son-sanog’i yo’q. Ularning orasida eng mashhurlari Saygyo (1118—1190), Matsuyu Basyo (1644-1694), Yosa Buson (1716-1783), Kobayasi Isse (1769-1827), Masaoka Siki (1867-1902)lardir. Bugun ana shu nomlari sanalgan va boshqa yapon shoirlarining xaykularini shoira Farida Afro’z tarjimasida taqdim etamiz.

MUMTOZ YAPON SHE’RIYATIDAN
XAYKULAR (UCHLIKLAR)
Farida Afro’z tarjimalari

KO’KLAM

1
Men sog’ingan sevinch ayyomi
Ostonada bahor — yangi yil.
Moviy osmon yana-da moviy.

2
Eski yilni kuzatar, go’yo,
O’ltiradir bemalol
Dasturxonga boqarkan mushuk.

3
Shamshod daraxti shoxiga
Ilashib qoldi bu kun
Yana mening varragim.

4
Eriyotgan muzlar ustida
Potrab uchar ola qarg’alar,
Ko’klamni hilpiratib.

5
Omoch so’qasiga yonboshlab
Bir dehqon o’ylaydi bog’ aro,
Bo’zlab turar bo’zto’rg’ay.

6
Xushovozsan naqadar,
Raqs tushishga ham
Urinib ko’r, baqavoy.

Issa

7
Bir mizg’ib olayin uzanib,
Sahar vaqti uyg’onsam agar
Ko’z o’ngimda Yangi yil bo’lar.

8
Har tarafga evrilib hayron
G’unchalagan butoq ustida
Sayrar edi bir bulbul.

9
Qurbaqalar qurillar doim,
Kunduzi tun bo’lsa edi, deb,
Qachon tong otar deb tunlar.

10
Hovuchida tutganicha sham,
U bahorni kuzatar
Uzoq kezib bog’ ichra.

Buson

11
Qo’llarimda olucha guli,
Hapriqaman, Yangi yil bilan
Qutlay deyman eski do’stlarni.

Siki

12
Ilk Yangi yil tongotari bu —
Olislardan ko’ringan suvrat,
Boshim uzra alvon bulutlar.

Syukay

13
Mana, kirib keldi Yangi yil,
Tevarakda tashlanar ko’zga
Beg’am yuzi — o’tkinchilarning.

Sicheku

14
Erib bitdi hovuzda muzlar.
Birga-birga yashay boshladi
Suv bilan Suv qadrdon.

15
Oh, oh, deyman,
Haqingizda yana ne deyin
Oh, Yosino oluchalari?

Teysigu

16
Goh odamlar qoshiga borar,
Uzoqlashar ulardan goho,
Cho’chib-qo’rqib bir mitti chumchuq…

17
Qur-qur qo’shiq kuylar ko’klam chog’,
Vaqillashar yoz faslida xo’p
Botqoqzorda baqalar…

Onikura

18
Qorlar erib bitdilar,
Tumanlarga o’randi tog’lar,
Qarg’alar qag’illadi.

Gyoday

19
Bahor sellari,
Qaytadan tug’ildi dunyo.
Olam naqadar go’zal.

Tay-si

20
Bahor sellari,
Suvga to’ldi jarliklar
Qasrning atrofida.

Siki

21
Bahor sellari,
Ummonga quyilmoqdadir
Loyqa suvlar…

Busan

22
Bahor sellari.
Oqimga yiqilib tushdi mushuk,
Sakrab o’ta olmadi.

Xoro

23
Bahor sellari. Shiypon ostida,
Do’konchi yonida turibman,
Kitoblar ichinda go’zal suvratlar.

Siki

24
Ochgil ko’zlaringni, ocha qol,
Kapalagim, uyg’ongil endi,
Do’st bo’laylik kelgil, ikkimiz.

Basyo

25
Kapalagim, kapalak,
Qanday tushlar ko’rgaysan?
Qayonlarda uchib yuribsan?

Tiyo-ni

26
Bog’ tarafga uch-to’rt odim
Sudrar o’zin shilliq qurt —
Bu kun ham kechdi, mana.

Gomey

27
Falakda yulduzlar bir xil
Nurlarini taratar har yon.
Baqalarning qo’shig’i.

Kijaku

YOZ

1
Tog’larda saraton.
Bulbullar, kakliklar, kakku navosi,
Na-da rohat tinglab anglamak.

2
Qanday go’zal bu yorug’ Dunyo,
Chigirtkalar chirillar, ana,
Mana, ko’kda lochinlar uchar.

3
Hech narsa yo’q mening uyimda,
Ko’ngilning tnnchligi,
Salqindan o’zga.

4
Yoz kechasi. Ikki mo»jaz uy,
Tikilishar
Maysazor tomon.

Issa

5
Yulduzli tun.
Naqadar yuksakda yulduzlar,
Naqadar ulkan.

Syoxaku

6
Yorqin yonar oymomo,
Ilg’ab bo’lmas qayin soyasin —
Tuman ichra daraxtzor.

Syuosi

7
Xira tortib borar tun,
Zahob maydon qa’rida
Somon yo’li yaltirar.

Idezn

8
Yozgi momoguldirak.
Maysalarga munkib jovdirar
Qishloqi chumchuqlar.

Bulon

9
Yoz yomg’irlari —
Sovuq shamol bo’lmish go’yo
Olxo’rining yaproqlarini.

Saymoro

10
Kakku qo’shiq aytmoqda.
Siz, chivinlar, qurt-qumursqalar,
Tinglangizlar, yaxshiroq tinglang.

Issa

11
Falaklarda oymomo
Porlayotgan kabidir o’zi.
Kakku kuyladi.

Baisiiu

12
Bir varakay uchib keldilar
Tushlik payti chivinlar
Uxlab yotgan odam ustiga.

Issa

13
Gala chivinlarning viz-vizi
Bo’lmasa agar
Zerikarli bo’lardi dala.

Issa

14
Katta mehmonxona ichra
Yolg’iz bir odam
Va bir yolg’iz kelgindi pashsha.

Issa

15
Tevarakda naqadar ko’p
Ulkan va notannsh yog’ochlar.
Chiriddoqlar chirillar.

Siki

16
Bo’shab qoldi ko’hna uy,
Avvalgidek sayrar chirildoq
Ostonaning ostida.

Siki

17
Atrofda sukunat.
Tosh bag’rida ingichka nido,
Chirildoqning ovozi.

Basyo

18
Chirildoqning sasidan bildim,
Demak tun qo’nibdi ustimga.
Oy naqadar yaltirar.

19
Yana yorqin yonar oy,
Berkinishib yaproqlar soyasiga
Chirildoqlar kuylashar.

Buson

20
Alvon kuylagin kiyib
Oshiqadi ninachi
Bayramga.

21
O’z aksini ariqda
Ko’rib qoldi ninachi —
Tutar, yana tutar.

22
Qaragisi kelmas, ne bo’ldi?
Birrov boqmas qizil g’unchaga,
Bu qandayin shilliq qurt?

Issa

23
Sallagulning bandini uzdim,
Butun kecha
Kayfim buzildi.

Buson

24
Oh, qanday yorqin!
Bu kecha qushlar ham inlarining
Yopmadilar darvozalarini.

Tiyo-ni

25
Chorasiz yulduzlar.
Falaklarda ularga joy yo’q —
Shunday yorqin edi oy.

Deykin

26
Junjikkan kecha,
Shaffof buloq ichida
Mizg’ir go’yo oy.

Ryusuy

27
Yig’lar go’dak, yig’laydi,
Osmondagi oy gardishin
Tutib ber, deb yig’laydi.

Issa

28
Bu olamda neki bor bosdi
Kumush shu’lalar ila
Bir kechada oymomo.

Nangay

29
Jazirani unutmoq uchun
Rasm chiza boshlayman endi —
Fudzidagi qorlarning rasmin.

Kisoku

30
Yoz kechasi.
Yuguradi bulutdan bulutga
Osmondagi oy.

Ranko

31
Varrak sotib oldilar unga,
Kichkintoyning qovog’i soliq,
Savalardi yomg’ir dunyoni.

Syoxa

32
Yongani kabi yengil va oson,
Yengil va oson so’nar
Tungi yonar qurt.

Tin-e-dayo

33
Chumolilar netsinlar endi.
Yoz yomg’iri buzib, yuvib yubordi
Sho’rliklarning inlarin.

Geday

SUMBULA

1
Yorug’ tushgan joyga buyumim qo’ydim,
Kuzatib turibman ko’lkaning tug’ilishin
Sunbulada, peshin mahali.

Kyosi

2
Yovvoyi g’oz galasi
Dalalarga qo’ndi g’o-g’olab,
Tungi sovuq zabtiga oldi.

Kyoroku

3
Sho’xlik qilmay, mening yo’g’imda
Boxabar bo’l uyimdan,
Sen, dono chiriddog’im.

Issa

4
O, so’zanak!
Qancha zahmat chekding va lekin
Qo’nib olding maysa bag’riga.

Basyo

QAHRATON

1
Qishki bo’ron —
Burchakda mushuk
Qo’rqib-pisib jovdirar

Yaso

2
Kataklarda uxlar tovuqlar.
Dalalarni qoplar ayni chog’,
Yana, yana oppoq qor.

Kien

3
Itlar akillaydi —
Yo’lchi kelar qishloqlar aro,
Tungi qorbo’ron.

Mey-mey

4
Bir zot yo’q atrofda,
Qishki oy tentirar
Bir o’zi yolg’iz.

Roseki

5
Falaklarda oy suzar —
Sovuqdan ramaqijon,
Junjikadi u.

Issa

6
Akillar, itlar akillar,
Otay desang toshing yo’q,
Qishki oy.

Taygi

7
Qish shamoli qo’ynida
Yolg’iz bir qush junjikar,
Sovuqqotar bechora.

Sampu

8
O’choqning ichida kulga belanib
Dunyolarni unutib sayrar
Tanish chirildoq.

Basyo

9
O’choqda o’t yonar,
Atrofida mamnun odamlar —
Hammasi ham o’zidan rozi.

Issa