Шавкат Р а ҳ м о н. Абадият оралаб. Тошкент, “Mовароуннаҳр”, 2012.
Шавкат Раҳмон шеъри – тириклик ва тирикчилик тарҳу фарқи оша тийрак боқаётган нигоҳларга аталган, ҳақиқат ҳақида ёниб, мижмардаги чўғдай яллиғланиб турган эзгу, курашчан, юртпарвар, одамий қалблар шеъри.
“КЎЗИМНИ ЯШНАТСА РУБОБИЙ РАНГЛАР…”
Шодмонқул Салом
Шеърнинг феъл-атворига ёвқурлик, жўмардлик, покизалик, некбинлик ва қай бир маънода сўфийлик хосдир. Изтиробли қўрқуви, эзгин умиди, бетама юпанчи ҳамишалик бўлган, ўзини ўзга – теградаги олам билан мунтазам ва ҳаққоний қиёсловчи, ҳайратли Юраккина англашга қодир, таассуротини тил ўгириб беришга ожиз илоҳий мувозанат сири Шеърга ўралган, Шеърда яширин.
Руҳият фаслларида шамолдек тез ўтиб кетмайдиган, баҳору кузаги ўз-ўзича қайталайдиган, бироқ ажиб бир мавсумлар ҳам борки, улар шоир шуурида неча марта юз очади – ҳеч кимга маълум эмас. Шу боисдан ҳам шеър умри инсон умрини тан олмайди! Шоирнинг ҳамишабаҳор туйғулар боғидаги Сўзи шуурнинг ноаён пучмоқларида нурланади, ранг олади, пишиб етилади. Шоирнинг шеърга кўчувида биз амал қиладиган қонуниятлар кучини йўқотган бўлади. Юрак қўрида тобланган Сўз оддийликка, бир хилликка бўй бермай, бадиий сўзга дўнади, шеър бўлиб тилга чиқади. Тилни куйдириб, оловланиб, ўзга юракларга йўл олади. Қаҳратон ёққан сандал қошида тафт элитиб, яшнаган баҳорни оқ қоғозга муҳрлаётган бармоқлар – тўрхалта кўтарган ёки таомга чўзилган оддий қўллар эмас. Шу сабаб ҳам шеър умри ҳайрат “тийғи” узра бир боргина содир бўлади, шоир ҳолатини мангуга зарб этади.
“Зулфиқор руҳ” билан 46 йил яшаган мардона шоир Шавкат Раҳмон йигирма беш асрлик шеърият хирмонига ўзининг мўъжаз, аммо залворли улушини қўша олди. Унинг шеъри нурли нуқталарда бино бўлиб, ақлни шоширувчи сир ва ижодий “очиқ юзли”лик билан юраклар мулкига айланди, “юқумли” бўлди. Унинг ёвқур руҳияти бизга шу шеърлар орқали таниш ва қадрдондир.
Шавкат Раҳмон шеъри – ички тартибот, қатъий интизом, аниқ симметрия асосида пишиқ қурилган, илдизи миллат илдизига туташган сўзларни, мийиғида жилва этган аччиқ истеҳзоларни, муросасиз, бешафқат айтимларни ўзига сиғдирган тирик Сўзлар шеъридир.
Шавкат Раҳмон шеъри – ранглар тўқнашувидан илҳом олиб камалак бичаётган хаёл париларининг сўзонлари, азим тоғлар хўрсиниқлари, шовурига Сулаймон девлари-да сано айтаётган улуғ ва мукаррам дарёларнинг ўзанлари, жасур нигоҳлару ўткир тиғларда орияти ярқираган вужуд ва руҳ курашидан барпо бўлган нидолар, гурролар шеъри.
Шавкат Раҳмон шеъри – тириклик ва тирикчилик тарҳу фарқи оша тийрак боқаётган нигоҳларга аталган, ҳақиқат ҳақида ёниб, мижмардаги чўғдай яллиғланиб турган эзгу, курашчан, юртпарвар, одамий қалблар шеъри.
“Шеър ўз ҳолича туғилишни истайди, сен эса унга кўмак бермоқчи бўласан”, дейди испан шоири Хуан Рамос Хименес. Шавкат Раҳмон шеъри – одатий, кўникилган назмий қолиплардан холи ва тилга андак малол ҳолатлари билан-да табиий туғилган, кенгликлардан келган эркинлик шеъри.
Оловранг баргларнинг салтанатида
Япроқдай қовжираб ёнганда бағрим,
Фазо жимлигидай куз талъатидан
Меҳрга айланди ҳаттоки қаҳрим.
Дилимда нола йўқ, чашмимда – жола,
Сокин ишқ оташи ёқар жисмимни.
Хаёлим шу қадар кетди ҳаволаб,
Ҳаттоки унутиб қўйдим исмимни.
Исмим нимайди, деб кундан сўрадим,
Порлаб сўйлаб кетди: энди исминг йўқ.
Шамол гулханлари кўкка ўрлади:
Биз каби руҳинг бор, аммо жисминг йўқ.
Руҳимни дунёга қўшиб ўстирдим,
Энди табиатнинг доно тошиман.
Қаландар шамол ҳам суйган дўстимдир,
Ҳар бир чумолининг қариндошиман.
Заминга санчилган бир терак каби
Ўйимда титрайди мозий – хотира.
Агарда қўзғалсам оғочлар сафи
Илдизин қўпориб келар ортимдан.
Оловранг баргларнинг жим даврасида
Нақадар юксалиб кетдим ўлимдан,
Бағрим куйиб кетди жозиб сасидан
Бахтиёр бўлганда само йўлида.
Оний жамолидан кўзим қамашди,
Лаҳзада қорайиб кетди қорликлар.
Йилдирим сингари ўткир қарашдан
Заминга қуладим бахтиёрликдан…
…Эй қиз, қуёш янглиғ ботарман энди,
Қуёшдай ёғдулар тўкарсан, эй қиз.
Эй қиз, тупроқ бўлиб ётарман энди,
Осмонда осмондай ўтарсан, эй қиз.
Шеърнинг номи – “Висолсиз ишқ”. Сарлавҳаданоқ ўқувчи кўникмасини қондирган англам – ҳижрон, айролиққа доир таассурот шеър матнида гўёки йўқ. Шу “йўқ”ликдан мангу ҳижронни туйдирадиган ва юракка ойдин неъмат улашадиган нур шеър руҳига жам бўлган. Кундуздай ёруғ, тонгдай тиниқ, самимий, бекин, айни чоқда, изтиробли видолар. Қофияга эниб келган қабариқ сўз равишлари янги ўқувчини излайди, унинг шеърий тафаккурини ўзга бир маъво остонасига элтади.
Инсон кўзлари ўн миллиондан зиёд рангни фарқлар экан. Шоир тафаккурида кесишажак ранглар, уларнинг ҳаёт–хаёл–туш кенгликларида ишғол этган майдони нақадар рангин! “Оний жамолидан кўзим қамашди”, “Қизиб кетар ер томирлари”, “Ётурман нарсалар аро нарсадай”, “Сувлар симоб каби ялтирар” ва ҳоказо… Шоирнинг руҳида айқашган ранглар тўзони шу зайл сўз шаклини олади, рамзларга айланади.
“Абадият оралаб” китобидан ўрин олган ҳар бир шеър такрор-такрор ўқиладиган, бироқ сири, сеҳри кетиб қолмайдиган адабий ҳодислардир. Улардан фақат завқ олмоқ лозим.
“KO’ZIMNI YASHNATSA RUBOBIY RANGLAR…”
Shodmonqul Salom
She’rning fe’l-atvoriga yovqurlik, jo’mardlik, pokizalik, nekbinlik va qay bir ma’noda so’fiylik xosdir. Iztirobli qo’rquvi, ezgin umidi, betama yupanchi hamishalik bo’lgan, o’zini o’zga – tegradagi olam bilan muntazam va haqqoniy qiyoslovchi, hayratli Yurakkina anglashga qodir, taassurotini til o’girib berishga ojiz ilohiy muvozanat siri She’rga o’ralgan, She’rda yashirin.
Ruhiyat fasllarida shamoldek tez o’tib ketmaydigan, bahoru kuzagi o’z-o’zicha qaytalaydigan, biroq ajib bir mavsumlar ham borki, ular shoir shuurida necha marta yuz ochadi – hech kimga ma’lum emas. Shu boisdan ham she’r umri inson umrini tan olmaydi! Shoirning hamishabahor tuyg’ular bog’idagi So’zi shuurning noayon puchmoqlarida nurlanadi, rang oladi, pishib yetiladi. Shoirning she’rga ko’chuvida biz amal qiladigan qonuniyatlar kuchini yo’qotgan bo’ladi. Yurak qo’rida toblangan So’z oddiylikka, bir xillikka bo’y bermay, badiiy so’zga do’nadi, she’r bo’lib tilga chiqadi. Tilni kuydirib, olovlanib, o’zga yuraklarga yo’l oladi. Qahraton yoqqan sandal qoshida taft elitib, yashnagan bahorni oq qog’ozga muhrlayotgan barmoqlar – to’rxalta ko’targan yoki taomga cho’zilgan oddiy qo’llar emas. Shu sabab ham she’r umri hayrat “tiyg’i” uzra bir borgina sodir bo’ladi, shoir holatini manguga zarb etadi.
“Zulfiqor ruh” bilan 46 yil yashagan mardona shoir Shavkat Rahmon yigirma besh asrlik she’riyat xirmoniga o’zining mo»jaz, ammo zalvorli ulushini qo’sha oldi. Uning she’ri nurli nuqtalarda bino bo’lib, aqlni shoshiruvchi sir va ijodiy “ochiq yuzli”lik bilan yuraklar mulkiga aylandi, “yuqumli” bo’ldi. Uning yovqur ruhiyati bizga shu she’rlar orqali tanish va qadrdondir.
Shavkat Rahmon she’ri – ichki tartibot, qat’iy intizom, aniq simmetriya asosida pishiq qurilgan, ildizi millat ildiziga tutashgan so’zlarni, miyig’ida jilva etgan achchiq istehzolarni, murosasiz, beshafqat aytimlarni o’ziga sig’dirgan tirik So’zlar she’ridir.
Shavkat Rahmon she’ri – ranglar to’qnashuvidan ilhom olib kamalak bichayotgan xayol parilarining so’zonlari, azim tog’lar xo’rsiniqlari, shovuriga Sulaymon devlari-da sano aytayotgan ulug’ va mukarram daryolarning o’zanlari, jasur nigohlaru o’tkir tig’larda oriyati yarqiragan vujud va ruh kurashidan barpo bo’lgan nidolar, gurrolar she’ri.
Shavkat Rahmon she’ri – tiriklik va tirikchilik tarhu farqi osha tiyrak boqayotgan nigohlarga atalgan, haqiqat haqida yonib, mijmardagi cho’g’day yallig’lanib turgan ezgu, kurashchan, yurtparvar, odamiy qalblar she’ri.
“She’r o’z holicha tug’ilishni istaydi, sen esa unga ko’mak bermoqchi bo’lasan”, deydi ispan shoiri Xuan Ramos Ximenes. Shavkat Rahmon she’ri – odatiy, ko’nikilgan nazmiy qoliplardan xoli va tilga andak malol holatlari bilan-da tabiiy tug’ilgan, kengliklardan kelgan erkinlik she’ri.
Olovrang barglarning saltanatida
Yaproqday qovjirab yonganda bag’rim,
Fazo jimligiday kuz tal’atidan
Mehrga aylandi hattoki qahrim.
Dilimda nola yo’q, chashmimda – jola,
Sokin ishq otashi yoqar jismimni.
Xayolim shu qadar ketdi havolab,
Hattoki unutib qo’ydim ismimni.
Ismim nimaydi, deb kundan so’radim,
Porlab so’ylab ketdi: endi isming yo’q.
Shamol gulxanlari ko’kka o’rladi:
Biz kabi ruhing bor, ammo jisming yo’q.
Ruhimni dunyoga qo’shib o’stirdim,
Endi tabiatning dono toshiman.
Qalandar shamol ham suygan do’stimdir,
Har bir chumolining qarindoshiman.
Zaminga sanchilgan bir terak kabi
O’yimda titraydi moziy – xotira.
Agarda qo’zg’alsam og’ochlar safi
Ildizin qo’porib kelar ortimdan.
Olovrang barglarning jim davrasida
Naqadar yuksalib ketdim o’limdan,
Bag’rim kuyib ketdi jozib sasidan
Baxtiyor bo’lganda samo yo’lida.
Oniy jamolidan ko’zim qamashdi,
Lahzada qorayib ketdi qorliklar.
Yildirim singari o’tkir qarashdan
Zaminga quladim baxtiyorlikdan…
…Ey qiz, quyosh yanglig’ botarman endi,
Quyoshday yog’dular to’karsan, ey qiz.
Ey qiz, tuproq bo’lib yotarman endi,
Osmonda osmonday o’tarsan, ey qiz.
She’rning nomi – “Visolsiz ishq”. Sarlavhadanoq o’quvchi ko’nikmasini qondirgan anglam – hijron, ayroliqqa doir taassurot she’r matnida go’yoki yo’q. Shu “yo’q”likdan mangu hijronni tuydiradigan va yurakka oydin ne’mat ulashadigan nur she’r ruhiga jam bo’lgan. Kunduzday yorug’, tongday tiniq, samimiy, bekin, ayni choqda, iztirobli vidolar. Qofiyaga enib kelgan qabariq so’z ravishlari yangi o’quvchini izlaydi, uning she’riy tafakkurini o’zga bir ma’vo ostonasiga eltadi.
Inson ko’zlari o’n milliondan ziyod rangni farqlar ekan. Shoir tafakkurida kesishajak ranglar, ularning hayot–xayol–tush kengliklarida ishg’ol etgan maydoni naqadar rangin! “Oniy jamolidan ko’zim qamashdi”, “Qizib ketar yer tomirlari”, “Yoturman narsalar aro narsaday”, “Suvlar simob kabi yaltirar” va hokazo… Shoirning ruhida ayqashgan ranglar to’zoni shu zayl so’z shaklini oladi, ramzlarga aylanadi.
“Abadiyat oralab” kitobidan o’rin olgan har bir she’r takror-takror o’qiladigan, biroq siri, sehri ketib qolmaydigan adabiy hodislardir. Ulardan faqat zavq olmoq lozim.
Манба: «Тафаккур» журнали, 2014,№ 1
