Пушкиннинг рус маданияти тақдиридаги роли бениҳоя буюк. У янги рус адабиётига асос солиш билан бирга рус адабий тилининг ҳам шаклланишига улкан ҳисса қўшди. Рус адабиётида реализм ва халқчиллик тамойилларининг, қатор шеърий жанрларнинг шаклланиши ва тараққиёти Пушкин номи билан чамбарчас боглик,. Пушкиннинг ранг-баранг ижоди нафақат кейинги рус адабиёти, балки мусиқа, театр, балет, рангтасвир сингари санъат турларининг ҳам ривожланишига катта таъсир кўрсатди.

А. С. ПУШКИН
УНГА БОҚИНГ, АНГЛАГАЙСИЗ МУҲАББАТНИ
Ҳумоюн Акбар таржималари

Пушкин Александр Сергеевич [1799.26.5 (6.6), Москва — 1837.29.1 (10.2), Петербург] — рус ёзувчиси, янги рус адабиётининг асосчиси. Онаси Надежда Осиповна Пётр I қўлида тарбия кўрган ҳабаш — А.П.Ганнибалнинг набираси бўлган. Пушкинда нафис сўзга муҳаббатнинг пайдо булишида энагаси Арина Родионовнанинг таъсири, айниқса, катта. Ўша даврнинг энг нуфузли ўқув юртларидан бири — Петербург яқинидаги Царское село (ҳозирги Пушкин шаҳри) лицейида ўқиш (1811—17) Пушкиннинг шоир ва эрксевар инсон сифатида шаклланишида муҳим омил бўлган.

Пушкиннинг дастлабки шеърлари 1913 йилда матбуот юзини кўрди. У лицейда ўқиб юрган кезларида 120 га яқин шеър ва 2 достон (тугалланмаган) ёзади. Лицей билан хайрлашув кечасига бағишланган шеъри эса шу кечада қатнашган Г. Р. Державиннинг юксак баҳосига сазовор бўлиб, у Пушкиннинг буюк шоир бўлиб етишишини башорат қилади.

Пушкиннинг рус жамиятидаги эрксевар кучлар таъсирида ёзилган зулм ва крепостнойликни фош этувчи шеърлари, «Яшил чироқ» тўгарагида иштирок этиши подшоҳ Александр I ни ниҳоятда ғазаблантирди. У 1820 йил майида Пушкинни Екатеринославга сургун қилди.

Кавказ ва Қрим саёҳатлари Пушкин ижодида янги даврнинг бошланишига имкон берди. У дастлаб Ж. Байрон таъсирида романтик достонларини ёзди. Пушкин романтизмининг илк намунаси — «Кавказ асири» достони (1820—21) 20-йиллардаги эрксевар ёшлар кайфиятини ифодалагани учун улар ўртасида катта муваффақият қозонди. Пушкин воқеликни романтик бўёқлар билан тасвир этишда давом этиб, «Ака-ука қароқчилар» (1821—22) ва «Боқчасарой фонтани» (1923) достонларини яратди. «Лўлилар» достони эса Пушкиннинг ижодий тадрижида рўй берган жиддий бурилишнинг самараси бўлди.

1824 йил Пушкин хизмат вазифасидан озод этилиб, Михайловское қишлоғи (Псков)га сургунга юборилади. Иккинчи марта тазйиққа учраган шоир қисқа муддатли руҳий эзилишдан сўнг мутолаага берилиб, шу атрофдаги аҳолининг эртак ва қўшикларини тўплайди, «Борис Годунов» трагедияси (1825), «Граф Нулин» достони, «Қуръонга татаббу», «Андрей Шенъе», «19 октябрь» ва бошқа машҳур шеърларини ёзади, «Евгений Онегин» шеърий романи устидаги ишни давом эттиради.

20-йиллар охири — 30-йиллар бошларида Пушкин ижодида реализм тантана қилиб, у «Граф Нулин»дан ташқари, «Полтава» (1828—9), «Коломнадаги уй» (1830), «Мис чавандоз» (1833) достонлари ва кейинчалик шоирнинг «кичик трагедиялар»ини ташкил этган баъзи бир пьесалари ҳамда насрий асарлари («Белкин қиссалари», «Капитан қизи» ва б.) ни яратади.

«Евгений Онегин» шеърий романининг 1833 йилда нашр этилиши рус адабиёти тарихида улкан воқеа бўлди. Романда Пушкин яшаган даврнинг муҳим масалалари ўз инъикосини топди, ўша даврда кенг тарқалган кишилар характери тарихий, ижтимоий ва маиший шароит фонида зўр маҳорат билан тасвир этилди.

Пушкин 1830 йил кузини Болдино қишлоғида ўтказди. Рус адабиёти тарихига «Болдино кузи» сифатида кирган бу даврда шоир «Коломнадаги уй» достони, «Белкин қиссалари», шунингдек, бошқа «кичик трагедиялар»ини ижод қилди. Бу асарларнинг ҳар бири, айниқса, «Хасис рицарь», «Ўлат чоғидаги базм», «Тош меҳмон», «Моцарт ва Сальери» «кичик трагедиялар»и оламшумул аҳамиятга молик масалаларни кўтарганлиги билан Пушкин ижодида алоҳида бир саҳифани ташкил этади.

Пушкин 1831 йил ёзида шароит тақозоси билан ташки ишлар коллегиясида хизмат қилар экан, давлат архивида ишлаш имкониятидан фойдаланиб, Буюк Пётр тарихини ёзмоқчи бўлади. Архивда ишлаш Пушкинга Россиянинг тарихи ва ҳозирги давридаги мураккаб масалаларни тўғри тушунтириш имконини беради. Пушкиннинг «Мис чавандоз» достони унинг дунёқарашида рўй берган ана шундай ўзгаришларнинг натижаси сифатида майдонга келади.

Пушкин 30-йиллар Россия тарихи билан қизиқиб, Пугачёв қўзғолонининг пайдо бўлиш сабабларини қунт билан ўрганди, қўзғолон содир бўлган жойларга бориб, рус халқ қўшиқлари, эртак ва ривоятларни ёзиб олди. Пушкин Пугачёв қўзғолони ҳақида тўплаган бу материаллардан «Пугачёв тарихи» асари (1833), «Дубровский» (1832—33) ва «Капитан қизи» (1833—36) қиссаларида самарали фойдаланди.

Пушкин 1831—32 йилларда дўстлари томонидан нашр этилган «Литературная газета» («Адабиёт газетаси»)да фаол иштирок этиб, адабиётда халқчиллик ва реализмнинг тантана қозониши учун курашди. Узоқ давом этган саъй-ҳаракатдан сўнг 1836 йил апрелида «Современник» («Замондош») журналининг 1-сонини чиқаришга муваффақ бўлди. Пушкиннинг рус адабиёти олдидаги хизматлари буюклашган ва ижодий фаолияти янги-янги қирралар касб этиб боргани сайин унинг атрофидаги қора кучлар тобора бирлаша ва фаоллаша бошладилар. Шунинг натижаси ўлароқ унинг Жорж Дантес билан дуэли уюштирилиб, улуғ рус шоири ҳалок этилди.

Пушкиннинг рус маданияти тақдиридаги роли бениҳоя буюк. У янги рус адабиётига асос солиш билан бирга рус адабий тилининг ҳам шаклланишига улкан ҳисса қўшди. Пушкиннинг ижоди нафақат кейинги рус адабиёти, балки мусиқа, театр, балет, рангтасвир сингари санъат турларининг ҳам ривожланишига катта таъсир кўрсатди. Бошқа қардош адабиётлар қатори 20-аср ўзбек адабиётининг тараққиётида ҳам Пушкин ижодининг таъсири сезиларлидир.

ДЎСТЛАРИМГА

Парвардигор бахш этмиш сизга
Олтин кундуз, олтин кечалар,
Хумор қизлар кўз тутмиш сизга
Синчков нигоҳ дилга ўт қалар.

Ўйнанг, куйланг, менинг дўстларим!
Шўх оқшомлар ўткинчи, бир зум.
Ташвиш билмас бахтингизга жим
Кўзёш билан қилгум табассум.

1816

КАЗАК

Ярим тунда бир сафар
Туман ва зулмат аро,
Дарё бўйлаб жим ўтар
Чапани казак танҳо.

Қора телпак чаккада,
Чопони чангга ботган.
Тўппонча ён, чеккада,
Қиличи ерга теккан.

Содиқ от, жилов ҳоли
Қадами шаҳдам-шаҳдам;
Тўлқиндай узун ёли
Олисларга боққан дам.

Учрар бир-икки уйлар,
Йиқилган ёғоч девор;
Қишлоққа борар йўллар,
Бу ён қалин қайинзор.

“Ўрмонда топилмас қиз,–
Ўйлади чапдаст Денис, –
Гўзаллар уйда бу кез
Тунда юрмаслар ёлғиз”.

Жиловни силтар донлик,
Пошна-ла ниқтар, онда,
От чопар мисли ўқдек,
Ёғоч уйлар томонга.

Булутда ой товланар
Олис осмон-фалакда;
Дарчадан оловланар
Гўзал маъюс ва якка.

Мард кўриб гўзал қизни;
Юраги дукиллайди.
От чапга бурар изни –
Ва дарча тиқиллайди.

“Тун қораяр тобора,
Яширинди ой тунга.
Тезроқ бўл, бекам, қара
Сув берсанг-чи, отимга.”

“Йўқ! Навқирон йигитга
Қўрққум яқин боргани,
Қўрққум уйдан чиқишга,
Отингга сув бергани”.

“Оҳ! Албатта, гўзал қиз,
Дўст бўлгин ундан кўра!”
“Тун гўзалга хавф ҳаргиз”.
“Бахтим! Қўрқмагин сира!

Ишон, бекажон, етар;
Ёлғон қўрқувни ташла!
Олтинга тенг вақт кетар;
Кел, албатта, йўл бошла!

Бедовга ўлтир, сен-ла
Олисга борай, албат;
Бахтли бўласан мен-ла:
Дўст бўлса, ҳар ер жаннат”.

Шўрлик қиз нетар? Кўнди
Енгдими қўрқув, бадкор;
Бирга кетарди энди,
Казак бўлди бахтиёр.

Елишиб, кезди дунё.
Бир-бирин севди, албат;
Икки ҳафта қилди вафо,
Уч ҳафтада хиёнат.

1815

ДАРЧА

Яқинда, бир оқшом маҳали,
Туман қучган чўлнинг қамари.
Ўз йўлида сузгани сари,
Бир қиз кўрдим – дарчадан нари.
Ўйга чўмиб ёлғиз ўлтирар,
Энтикади, ҳадик бор дилда,
Кўзларда хавотир… термулар
Дўм пастига, қоронғу йўлга.

“Бу ёққа!” – бесабр пичирлаб,
Қиз узатди қўлин, ҳойнаҳой.
Дарча аста-аста қисирлаб …
Зулмат ичра яширинди ой.
“Бахтли, – дедим дилимда ҳижрон, –
Висол сени кутмоқда бу дам.
Ахир қачон бир гўзал оқшом
Очилгайдир дарча менга ҳам?”

ЯНГИЛИК

— Янгиликлар борми? “Худо ҳаққи, йўқ”.
— Йўқ, алдама: бари сенга аён-ку,
Уят, ўртоғингга кўзинг қилиб лўқ
Ағёрдай, доимо дилинг пинҳон-ку,
Хафамисан мендан ё, оға, узр?
Ўжар бўлма: менга битта гап айт, бас…
“Оҳ, мени тинч қўйгин, билганим шудир:
Аҳмоқсан, бу эса янгилик эмас.”

1813-1817

* * *

Кечиринг, вафодор эманлар!
Кечир, сокин далалар бағри.
Ҳавойи дилхуши замонлар
Ҳаётимнинг чопқир кунлари!..
Кечир, Тригорск, бахт мени
Доим қарши олган эй, макон!
Меҳрингизни кеч англадимми
Сизни мангу тарк этажак он?

Сизни олиб кетгум хаёлда
Аммо шунда қолгайдир қалбим.
Балки (ширин орзум хаёлда!)
Далаларга мен яна қайтгум,
Тригорск ёнбағирлари
Ҳам серсоя жўказор бағри,
Ақл, шодлик, гўзаллик сари,
Эрк ва дўстлик ошиғи каби.

1817-1820

* * *

Ўрмон этагида, водийга яқин,
Ажиб бир гўшада, жилғаси заррин,
Видолашди Алина, навқирон Эдвин;
Эшитгандим сўнгги бўсалар сасин.

Ой чиқса ҳам – Алина ул гўшада,
Кутар, кўкси титрайди соғинчидан.
Тонг отса ҳам – қиз кўз тикар ўшанда,
Бўм-бўш йўлга, оқ туманлар ичидан.

Жилға бўйлаб, ўшал тол соясида,
Кўрган экан қўшни қишлоқ чўпони,
Маҳзун тўлқинларнинг ойнасида,
Оташ кунда пода ҳайдаган они.

Йиллар ўтди – ўтди шу кўча-куйдан;
Кўзим тушди – қайтиб келарди Эдвин.
ўамгин келар, эманзорга водийдан
Ажиб ул гўшага, жилғаси заррин.

Эдвин боқар – ўшал толнинг остида
Тақсир роҳиб кутар эди бу замон,
Ундадир қабр, янги хоч тик устида,
Хочда эса қуриган чамбар, хазон.

Дил эзилиб, қўрқув келар ўйига
Бу ерда ким? – битикни ўқиркан жим,
Бош эгиб… йиқилар роҳиб пойига
Ва эшитдим унинг сўнгги нафасин…

1819

МЕНИНГ… ИШҚИЙ ШЕЪРИМ

Эй, сиз севги оловида ёнмаганлар,
Унга боқинг, англагайсиз муҳаббатни.
Эй, сиз севиб, кўнгли совиб, тўнмаганлар,
Унга боқинг: ҳис этгайсиз яна бахтни.

1819

АЖНАБИЙ ҚИЗГА

Сен англамас сўзлар, оҳларда,
Битарканман видо ашъорим,
Аммо хушҳол иштибоҳларда
Эътиборинг сўргум, дилдорим:

Азизам, қалбим ҳеч сўнмагай,
Туйғум сўнмас фироқларда жим
Илтижо қилмоқдан тинмагай
Ёлғиз сенга, сенга азизим.

Боқсанг ҳамки ўзга ҳар кимга,
Ишон фақат қалбимга маним,
Аввалгидай ишондинг унга,
Англамай ҳам изтиробларин.

1822

* * *

Ҳаммаси тугади: орамиз очиқ.
Пойингга тиз чўкиб сўнгги бор,
Аламли сўзларим айтолдим, дилдор.
Тугади… – эшитдим, жавобинг аччиқ.

Алдамасман яна ўзимни минбад,
Ҳижронда ортингдан бормам изма-из.
Балки унутарман барини, шаксиз –
Менга яралмаган экан муҳаббат.
Сен навниҳол гўзал: соф қалбингда чўғ,
Ҳали сени севар шайдоларинг кўп.

1824

* * *

Қонимда ёнади истак гулхани,
Сен боис қалбимда ғусса ва титроқ,
Бўса ол: мен учун бўсалар таъми
Асал ва шаробдан кўра тотлироқ.

Мен сари бошингни эга қол маъюс,
Розиман, ўлсам ҳам шу ҳаловатда,
То сўниб бораркан қувончли кундуз,
Босиб келар тунги соя, одатда.

1825

УЗУМ

Сира йўқдир гуллардан арзим,
Баҳор ўтгач, бўлгувчи хазон;
Лек новдада товланган узум,
Тоғ пойида етилган жонон.

Яшил водий ҳури, дилрабо
Олтин кузнинг дилхуш боғидай;
Узун-узун, нозикдир, гўё
Ўн етти ёш қиз бармоғидай.

1824

* * *

Аҳвол қалай, оғайничалиш?
Кофир каби рангинг оқармиш,
Сочларинг ҳам турибди тикка!
Балки сулув билан бир четда
Тутилдингми, девордан нари,
Шунда сени ўғри сингари,
Қувишдими қоровуллари?
Ё қўрқдингми оч арвоҳлардан,
Ёки оғир, чўнг гуноҳлардан,
Ёниб азоб чекармисан сен,
Ажиб шеърлар битармисан сен?

1825

A. S. PUSHKIN
UNGA BOQING, ANGLAGAYSIZ MUHABBATNI
Humoyun Akbar tarjimalari

Pushkin Aleksandr Sergeevich [1799.26.5 (6.6), Moskva — 1837.29.1 (10.2), Peterburg] — rus yozuvchisi, yangi rus adabiyotining asoschisi. Onasi Nadejda Osipovna Pyotr I qo’lida tarbiya ko’rgan habash — A.P.Gannibalning nabirasi bo’lgan. Pushkinda nafis so’zga muhabbatning paydo bulishida enagasi Arina Rodionovnaning ta’siri, ayniqsa, katta. O’sha davrning eng nufuzli o’quv yurtlaridan biri — Peterburg yaqinidagi Sarskoe selo (hozirgi Pushkin shahri) litseyida o’qish (1811—17) Pushkinning shoir va erksevar inson sifatida shakllanishida muhim omil bo’lgan.

Pushkinning dastlabki she’rlari 1913 yilda matbuot yuzini ko’rdi. U litseyda o’qib yurgan kezlarida 120 ga yaqin she’r va 2 doston (tugallanmagan) yozadi. Litsey bilan xayrlashuv kechasiga bag’ishlangan she’ri esa shu kechada qatnashgan G. R. Derjavinning yuksak bahosiga sazovor bo’lib, u Pushkinning buyuk shoir bo’lib yetishishini bashorat qiladi.

Pushkinning rus jamiyatidagi erksevar kuchlar ta’sirida yozilgan zulm va krepostnoylikni fosh etuvchi she’rlari, «Yashil chiroq» to’garagida ishtirok etishi podshoh Aleksandr I ni nihoyatda g’azablantirdi. U 1820 yil mayida Pushkinni Yekaterinoslavga surgun qildi.Kavkaz va Qrim sayohatlari Pushkin ijodida yangi davrning boshlanishiga imkon berdi. U dastlab J. Bayron ta’sirida romantik dostonlarini yozdi. Pushkin romantizmining ilk namunasi — «Kavkaz asiri» dostoni (1820—21) 20-yillardagi erksevar yoshlar kayfiyatini ifodalagani uchun ular o’rtasida katta muvaffaqiyat qozondi. Pushkin voqelikni romantik bo’yoqlar bilan tasvir etishda davom etib, «Aka-uka qaroqchilar» (1821—22) va «Boqchasaroy fontani» (1923) dostonlarini yaratdi. «Lo’lilar» dostoni esa Pushkinning ijodiy tadrijida ro’y bergan jiddiy burilishning samarasi bo’ldi.

1824 yil Pushkin xizmat vazifasidan ozod etilib, Mixaylovskoe qishlog’i (Pskov)ga surgunga yuboriladi. Ikkinchi marta tazyiqqa uchragan shoir qisqa muddatli ruhiy ezilishdan so’ng mutolaaga berilib, shu atrofdagi aholining ertak va qo’shiklarini to’playdi, «Boris Godunov» tragediyasi (1825), «Graf Nulin» dostoni, «Qur’onga tatabbu», «Andrey Shen’e», «19 oktyabr`» va boshqa mashhur she’rlarini yozadi, «Yevgeniy Onegin» she’riy romani ustidagi ishni davom ettiradi.20-yillar oxiri — 30-yillar boshlarida Pushkin ijodida realizm tantana qilib, u «Graf Nulin»dan tashqari, «Poltava» (1828—9), «Kolomnadagi uy» (1830), «Mis chavandoz» (1833) dostonlari va keyinchalik shoirning «kichik tragediyalar»ini tashkil etgan ba’zi bir p`esalari hamda nasriy asarlari («Belkin qissalari», «Kapitan qizi» va b.) ni yaratadi.

«Yevgeniy Onegin» she’riy romanining 1833 yilda nashr etilishi rus adabiyoti tarixida ulkan voqea bo’ldi. Romanda Pushkin yashagan davrning muhim masalalari o’z in’ikosini topdi, o’sha davrda keng tarqalgan kishilar xarakteri tarixiy, ijtimoiy va maishiy sharoit fonida zo’r mahorat bilan tasvir etildi.Pushkin 1830 yil kuzini Boldino qishlog’ida o’tkazdi. Rus adabiyoti tarixiga «Boldino kuzi» sifatida kirgan bu davrda shoir «Kolomnadagi uy» dostoni, «Belkin qissalari», shuningdek, boshqa «kichik tragediyalar»ini ijod qildi. Bu asarlarning har biri, ayniqsa, «Xasis ritsar`», «O’lat chog’idagi bazm», «Tosh mehmon», «Motsart va Sal`eri» «kichik tragediyalar»i olamshumul ahamiyatga molik masalalarni ko’targanligi bilan Pushkin ijodida alohida bir sahifani tashkil etadi.

Pushkin 1831 yil yozida sharoit taqozosi bilan tashki ishlar kollegiyasida xizmat qilar ekan, davlat arxivida ishlash imkoniyatidan foydalanib, Buyuk Pyotr tarixini yozmoqchi bo’ladi. Arxivda ishlash Pushkinga Rossiyaning tarixi va hozirgi davridagi murakkab masalalarni to’g’ri tushuntirish imkonini beradi. Pushkinning «Mis chavandoz» dostoni uning dunyoqarashida ro’y bergan ana shunday o’zgarishlarning natijasi sifatida maydonga keladi.Pushkin 30-yillar Rossiya tarixi bilan qiziqib, Pugachyov qo’zg’olonining paydo bo’lish sabablarini qunt bilan o’rgandi, qo’zg’olon sodir bo’lgan joylarga borib, rus xalq qo’shiqlari, ertak va rivoyatlarni yozib oldi. Pushkin Pugachyov qo’zg’oloni haqida to’plagan bu materiallardan «Pugachyov tarixi» asari (1833), «Dubrovskiy» (1832—33) va «Kapitan qizi» (1833—36) qissalarida samarali foydalandi.

Pushkin 1831—32 yillarda do’stlari tomonidan nashr etilgan «Literaturnaya gazeta» («Adabiyot gazetasi»)da faol ishtirok etib, adabiyotda xalqchillik va realizmning tantana qozonishi uchun kurashdi. Uzoq davom etgan sa’y-harakatdan so’ng 1836 yil aprelida «Sovremennik» («Zamondosh») jurnalining 1-sonini chiqarishga muvaffaq bo’ldi. Pushkinning rus adabiyoti oldidagi xizmatlari buyuklashgan va ijodiy faoliyati yangi-yangi qirralar kasb etib borgani sayin uning atrofidagi qora kuchlar tobora birlasha va faollasha boshladilar. Shuning natijasi o’laroq uning Jorj Dantes bilan dueli uyushtirilib, ulug’ rus shoiri halok etildi.

Pushkinning rus madaniyati taqdiridagi roli benihoya buyuk. U yangi rus adabiyotiga asos solish bilan birga rus adabiy tilining ham shakllanishiga ulkan hissa qo’shdi. Pushkinning ijodi nafaqat keyingi rus adabiyoti, balki musiqa, teatr, balet, rangtasvir singari san’at turlarining ham rivojlanishiga katta ta’sir ko’rsatdi. Boshqa qardosh adabiyotlar qatori 20-asr o’zbek adabiyotining taraqqiyotida ham Pushkin ijodining ta’siri sezilarlidir.

DO’STLARIMGA

Parvardigor baxsh etmish sizga
Oltin kunduz, oltin kechalar,
Xumor qizlar ko’z tutmish sizga
Sinchkov nigoh dilga o’t qalar.

O’ynang, kuylang, mening do’stlarim!
Sho’x oqshomlar o’tkinchi, bir zum.
Tashvish bilmas baxtingizga jim
Ko’zyosh bilan qilgum tabassum.

1816

KAZAK

Yarim tunda bir safar
Tuman va zulmat aro,
Daryo bo’ylab jim o’tar
Chapani kazak tanho.

Qora telpak chakkada,
Choponi changga botgan.
To’pponcha yon, chekkada,
Qilichi yerga tekkan.

Sodiq ot, jilov holi
Qadami shahdam-shahdam;
To’lqinday uzun yoli
Olislarga boqqan dam.

Uchrar bir-ikki uylar,
Yiqilgan yog’och devor;
Qishloqqa borar yo’llar,
Bu yon qalin qayinzor.

“O’rmonda topilmas qiz,–
O’yladi chapdast Denis, –
Go’zallar uyda bu kez
Tunda yurmaslar yolg’iz”.

Jilovni siltar donlik,
Poshna-la niqtar, onda,
Ot chopar misli o’qdek,
Yog’och uylar tomonga.

Bulutda oy tovlanar
Olis osmon-falakda;
Darchadan olovlanar
Go’zal ma’yus va yakka.

Mard ko’rib go’zal qizni;
Yuragi dukillaydi.
Ot chapga burar izni –
Va darcha tiqillaydi.

“Tun qorayar tobora,
Yashirindi oy tunga.
Tezroq bo’l, bekam, qara
Suv bersang-chi, otimga.”

“Yo’q! Navqiron yigitga
Qo’rqqum yaqin borgani,
Qo’rqqum uydan chiqishga,
Otingga suv bergani”.

“Oh! Albatta, go’zal qiz,
Do’st bo’lgin undan ko’ra!”
“Tun go’zalga xavf hargiz”.
“Baxtim! Qo’rqmagin sira!

Ishon, bekajon, yetar;
Yolg’on qo’rquvni tashla!
Oltinga teng vaqt ketar;
Kel, albatta, yo’l boshla!

Bedovga o’ltir, sen-la
Olisga boray, albat;
Baxtli bo’lasan men-la:
Do’st bo’lsa, har yer jannat”.

Sho’rlik qiz netar? Ko’ndi
Yengdimi qo’rquv, badkor;
Birga ketardi endi,
Kazak bo’ldi baxtiyor.

Yelishib, kezdi dunyo.
Bir-birin sevdi, albat;
Ikki hafta qildi vafo,
Uch haftada xiyonat.

1815

DARCHA

Yaqinda, bir oqshom mahali,
Tuman quchgan cho’lning qamari.
O’z yo’lida suzgani sari,
Bir qiz ko’rdim – darchadan nari.
O’yga cho’mib yolg’iz o’ltirar,
Entikadi, hadik bor dilda,
Ko’zlarda xavotir… termular
Do’m pastiga, qorong’u yo’lga.

“Bu yoqqa!” – besabr pichirlab,
Qiz uzatdi qo’lin, hoynahoy.
Darcha asta-asta qisirlab …
Zulmat ichra yashirindi oy.
“Baxtli, – dedim dilimda hijron, –
Visol seni kutmoqda bu dam.
Axir qachon bir go’zal oqshom
Ochilgaydir darcha menga ham?”

YANGILIK

— Yangiliklar bormi? “Xudo haqqi, yo’q”.
— Yo’q, aldama: bari senga ayon-ku,
Uyat, o’rtog’ingga ko’zing qilib lo’q
Ag’yorday, doimo diling pinhon-ku,
Xafamisan mendan yo, og’a, uzr?
O’jar bo’lma: menga bitta gap ayt, bas…
“Oh, meni tinch qo’ygin, bilganim shudir:
Ahmoqsan, bu esa yangilik emas.”

1813-1817

* * *

Kechiring, vafodor emanlar!
Kechir, sokin dalalar bag’ri.
Havoyi dilxushi zamonlar
Hayotimning chopqir kunlari!..
Kechir, Trigorsk, baxt meni
Doim qarshi olgan ey, makon!
Mehringizni kech angladimmi
Sizni mangu tark etajak on?

Sizni olib ketgum xayolda
Ammo shunda qolgaydir qalbim.
Balki (shirin orzum xayolda!)
Dalalarga men yana qaytgum,
Trigorsk yonbag’irlari
Ham sersoya jo’kazor bag’ri,
Aql, shodlik, go’zallik sari,
Erk va do’stlik oshig’i kabi.

1817-1820

* * *

O’rmon etagida, vodiyga yaqin,
Ajib bir go’shada, jilg’asi zarrin,
Vidolashdi Alina, navqiron Edvin;
Eshitgandim so’nggi bo’salar sasin.

Oy chiqsa ham – Alina ul go’shada,
Kutar, ko’ksi titraydi sog’inchidan.
Tong otsa ham – qiz ko’z tikar o’shanda,
Bo’m-bo’sh yo’lga, oq tumanlar ichidan.

Jilg’a bo’ylab, o’shal tol soyasida,
Ko’rgan ekan qo’shni qishloq cho’poni,
Mahzun to’lqinlarning oynasida,
Otash kunda poda haydagan oni.

Yillar o’tdi – o’tdi shu ko’cha-kuydan;
Ko’zim tushdi – qaytib kelardi Edvin.
o’amgin kelar, emanzorga vodiydan
Ajib ul go’shaga, jilg’asi zarrin.

Edvin boqar – o’shal tolning ostida
Taqsir rohib kutar edi bu zamon,
Undadir qabr, yangi xoch tik ustida,
Xochda esa qurigan chambar, xazon.

Dil ezilib, qo’rquv kelar o’yiga
Bu yerda kim? – bitikni o’qirkan jim,
Bosh egib… yiqilar rohib poyiga
Va eshitdim uning so’nggi nafasin…

1819

MENING… ISHQIY SHE’RIM

Ey, siz sevgi olovida yonmaganlar,
Unga boqing, anglagaysiz muhabbatni.
Ey, siz sevib, ko’ngli sovib, to’nmaganlar,
Unga boqing: his etgaysiz yana baxtni.

1819

AJNABIY QIZGA

Sen anglamas so’zlar, ohlarda,
Bitarkanman vido ash’orim,
Ammo xushhol ishtibohlarda
E’tiboring so’rgum, dildorim:

Azizam, qalbim hech so’nmagay,
Tuyg’um so’nmas firoqlarda jim
Iltijo qilmoqdan tinmagay
Yolg’iz senga, senga azizim.

Boqsang hamki o’zga har kimga,
Ishon faqat qalbimga manim,
Avvalgiday ishonding unga,
Anglamay ham iztiroblarin.

1822

* * *

Hammasi tugadi: oramiz ochiq.
Poyingga tiz cho’kib so’nggi bor,
Alamli so’zlarim aytoldim, dildor.
Tugadi… – eshitdim, javobing achchiq.

Aldamasman yana o’zimni minbad,
Hijronda ortingdan bormam izma-iz.
Balki unutarman barini, shaksiz –
Menga yaralmagan ekan muhabbat.
Sen navnihol go’zal: sof qalbingda cho’g’,
Hali seni sevar shaydolaring ko’p.

1824

* * *

Qonimda yonadi istak gulxani,
Sen bois qalbimda g’ussa va titroq,
Bo’sa ol: men uchun bo’salar ta’mi
Asal va sharobdan ko’ra totliroq.

Men sari boshingni ega qol ma’yus,
Roziman, o’lsam ham shu halovatda,
To so’nib borarkan quvonchli kunduz,
Bosib kelar tungi soya, odatda.

1825

UZUM

Sira yo’qdir gullardan arzim,
Bahor o’tgach, bo’lguvchi xazon;
Lek novdada tovlangan uzum,
Tog’ poyida yetilgan jonon.

Yashil vodiy huri, dilrabo
Oltin kuzning dilxush bog’iday;
Uzun-uzun, nozikdir, go’yo
O’n yetti yosh qiz barmog’iday.

1824

* * *

Ahvol qalay, og’aynichalish?
Kofir kabi ranging oqarmish,
Sochlaring ham turibdi tikka!
Balki suluv bilan bir chetda
Tutildingmi, devordan nari,
Shunda seni o’g’ri singari,
Quvishdimi qorovullari?
YO qo’rqdingmi och arvohlardan,
Yoki og’ir, cho’ng gunohlardan,
Yonib azob chekarmisan sen,
Ajib she’rlar bitarmisan sen?

1825

Aleksandr Pushkin. Tanlangan asarlar. 3-jild. Dostonlar by Khurshid Davron on Scribd