Umar Xayyom.Ruboiylar

Ashampoo_Snap_2017.12.23_22h56m46s_001_.png Буюк Умар Хайём таваллудининг 970 йиллиги олдидан (15 май)

Аввал тафаккурда туғилиб, кейин қалб қўрига йўғрилган Умар Хайём рубоийлари, бир сўз билан айтганда, Олам ва Одам ҳақида. Шоир дунё эврилишларига донишмандона босиқлик, таассуф аралаш лоқайдлик билан қарайди: дунёни ўзгартиришки қўлингдан келмас экан, уни деб қайғуриш беҳуда. Унинг учун туғилиш ва ўлим, яхшилик ва ёмонлик, ҳалол ва ҳаром — бир хил:  ҳаммаси ўз табиий қонуниятига асосланади.

УМАР ХАЙЁМ
РУБОИЙЛАР
09

1486097575113324366.jpgУлуғ файласуф, шоир, мунажжим, математик ва табиб бўлган Ғиёсиддин Абулфатҳ Умар ибн Иброҳим Хайём Нишопурий Эроннинг Нишопур шаҳрида туғилган. Аниқ фанлар соҳасида ўз даврининг ягонаси бўлган олим томонидан тузилган тақвим, манбаларнинг якдиллик билан гувоҳлик беришича, амалдаги Григориан календаридан ҳам аниқроқ бўлган. Унинг риёзиёт, илми нужум ва фалсафага оид бир қанча асарлари бизгача етиб келган.

Умар Хайём Нишопур, Балх, Самарқанд, Бухоро шаҳарларида ўқийди. Ривоятларга қараганда Салжуқийлар вазири Низомулмулк унга Нишопур ҳокимлигини таклиф қилади. Лекин Умар Хайём бунга рози бўлмайди. У 1074 йилдан бошлаб Исфахон расадхонаси ишларига раҳбарлик қилиб, математика, астрономия соҳасида тадқиқотлар олиб боради. Унинг математика, фалакиётшунослик, фалсафага оид бир қанча асарлари ва кашфиётлари маълум.

Масалан, 1077 йилда у юнон олими Эвклид китобига шарҳ ёзиб, бутун сонларнинг илдизини топиш йўлларини кўрсатиб беради. 1079 йилда Хайём янги ислоҳ қилинган календар ишлаб чиқаради. Бу календар Европада ундан 500 йил кейин қабул қилинган ва ҳозирги вақтгача қўлланилаётган Григориан календаридан ҳам аниқроқ бўлган. Шунингдек унинг «Рисолатул-кавн ват-таклиф» («Коинот ва унинг вазифалари»), «Рисола фил-вужуд» («Борлиқ ҳақида рисола»), «Рисола фи куллияти вужуд» («Борлиқ умумийлиги ҳақида рисола») каби асарлари ҳам машҳурдир.

Умар Хайём ўзини сира ҳам шоир деб ҳисобламаган. Рубоийларини илмий изланишлардан чарчаган пайтида турли дафгарларнинг ҳошиясига битган. Қисмат ўйинини қарангки, олим ўз умрининг асосий қисмини сарфлаган фаннинг турли соҳаларидаги буюк кашфиётлари бир чеккада қолиб, у иккинчи даражали ҳисоблаган рубоийлари Хайём номини дунёга таратди.

Умар Хайёмни дунёга машҳур қилган унинг рубоийларидир. Умар Хайём шоир бўлмаган, лекин ҳаёт ҳақида баъзи мулоҳазаларини 4 қаторлик шеър қилиб қоғозга тушириб қўяверган. ХVIII асрга қадар унинг рубоийлари ҳақида тадқиқотлар олиб борилмаган. У ҳақда дастлаб Оксфорд университети профессори Томас Гайд, ундан сўнг Фон Гомер Биргестел ва Меме Николослар тадқиқот олиб боришган. 1859 йили инглиз шоири ва таржимони Эдвард Фитжералд Умар Хайёмнинг 70 рубоийсини таржима қилиб эълон қилгандан сўнг, бу шеърлар жуда машҳур бўлиб кетган ва инглиз тилидан жаҳоннинг бошқа тилларига ҳам таржима қилинган.

Хайём рубоийларининг сони турли маълумотларда 11 тадан 1200 тагача эканлиги айтилади. Хайёмга нисбат бериладиган рубоийларни у ёзганлигига ҳам турли шубҳалар мавжуд. Айниқса, замондошлари «катта илм эгаси, мутаффакир, тақводор зот эди» деб улуғлаган шоирнинг майхўрлик, енгил ҳаёт, айш-ишрат, куфр, даҳрийлик мавзуларидаги рубоийлари ишончсиздир. Бундай рубоийлар Исломга қарши баъзи тоифалар томонидан атайлаб тўқиб чиқарилган, деган маълумотлар бор. Ҳатто Лондонда сақланаётган Умар Хайём рубоиёти қўлёзмаси ҳам сохта эканлиги аниқланган.

Умар Хайём рубоийлари кириб бормаган ўзбек хонадони бўлмаса керак. Унинг фалсафий мазмуни теран ва бадиий жиҳатдан пишиқ рубоийлари атоқли мутаржим Ш. Шомуҳамедов таржимасида бир неча марта нашр этилган. Кейинчалик Ж. Камол шоир рубоийларидан бир қанчасини ўз арузий вазни билан ўзбек тилига ўгирди.

Аввал тафаккурда туғилиб, кейин қалб қўрига йўғрилган Умар Хайём рубоийлари, бир сўз билан айтганда, Олам ва Одам ҳақида. Шоир дунё эврилишларига донишмандона босиқлик, таассуф аралаш лоқайдлик билан қарайди: дунёни ўзгартиришки қўлингдан келмас экан, уни деб қайғуриш беҳуда. Унинг учун туғилиш ва ўлим, яхшилик ва ёмонлик, ҳалол ва ҳаром — бир хил: ҳаммаси ўз табиий қонуниятига асосланади.

Дунёвий фалсафа вакили сифатида Хайём дунёни ақл элагида элайди — Олам ва Одам муаммосини умумфалсафа мезони билан ўлчайди. Шу маънода, Хайём ижодида биз одамдан ҳам, оламдан ҳам устун турадиган — дунёни қамраб оладиган шафқатсиз фалсафага дуч келамиз. Лекин фаранг файласуфи Ларошфуко: «Фалсафа ўтмиш ва келажак кулфатлари устидан тантана қилади, лекин бугуннинг қайғуси фалсафа устидан тантана қилади», — дегани каби Умар Хайём рубоийлари ҳам буюк мутафаккирнинг фалсафий мезонларига бўйсунмаган, уларни ёриб чиққан залворли фикрлар пўртанаси, беором қалбига сиғмаган оташин туйғулар силсиласидир. Агар шундай бўлмаганда, Хайёмнинг исёнкор шеърияти ҳам дунёга келмас эди.

Буюк олим, астроном Умар Хайём 1122 йили Нишопурда вафот этади.

09

***

Афсус, умр беҳуда бўлмишдир барбод,
Бўлмадим ҳаромдан бир нафас озод,
Буюрганин қилмай юзим қародир.
Амрингдан ташқари ишларингдан дод!

***

Дунёнинг тилаги, самари ҳам биз,
Ақл кўзин қораси — жавҳари ҳам биз.
Тўгарак жаҳонни узук деб билсак,
Шаксиз унинг кўзи — гавҳари ҳам биз.

***

Сен-мендан олдин ҳам тун-кун бор эди,
Айланга фалак ҳам бутун бор эди.
Тупроққа авайлаб қадамингни қўй,
Бу тупроқ қора кўз бир нигор эди.

***

Кулол дўконига кирдим бир сафар,
Дастгоҳда ишларди уста кўзагар,
Гадо қўлидан-у, шоҳнинг бошидан,
Кўзанинг бўйни-ю дастасин ясар.

***

Бизлар бўлмасак ҳам жаҳон бўлғуси,
Бизлардан на ному нишон бўлғуси,
Аввал-ку йўқ эдик, етмовди ҳалал
Яна бўлмасак ҳам, ҳамон бўлғуси.

***

Бу ернинг юзида ҳар зарраки бор,
Бир замон бўлмишди ой юзли дилдор.
Нозанинлар юзин гардин аста арт
Гўзал чеҳра эди бир вақт бу ғубор.

***

Дилим илмлардан маҳрум бўлмабди.
Бир сир қолмабдики мавҳум бўлмабди.
Туну кун ўйладим етмиш икки йил.
Онгладим — ҳеч нарса маълум бўлмабди.

***

Сенинг мафтунингман берайин хабар,
Уни икки сўзла этай мухтасар:
Ишқинг тупроқ қилгай, аммо меҳрингдан
Бошимни кўтариб бўлгум жилвагар.

***

Кекса, ёш — ҳаётга ҳар кимки етар —
Ҳаммаси изма-из бирма-бир ўтар.
Бу дунё ҳеч кимга қолмас абадй,
Келдилар, кетамиз, келишар, кетар.

***

Юрагим қонидан юз хона вайрон,
Уввос тортувимдан қўрқинч юз чандон,
Ҳар бир кипригимда қон дарёси бор,
Киприклар юмулса бошланур тўфон.

***

Афсуски йигитлик мавсуми битди,
Кўклам ўтиб кетди, қиш келиб етди,
Ёшлик деб аталган у севинч қуши
Билмадим, қачонлар келди-ю кетди.

***

Бу кўп эски равот, олам унга ном, —
Тун-кун тулпорига бор бунда ором.
Бу эски базм юзлаб Жамшиддан қолди,
Бу гўрда ётади юз-юзлаб Баҳром.

***

Йўқликдан пок келиб, нопок бўлдик биз,
Шўху қувноқ келиб, ғамнок бўлдик биз.
Кўзимиз тўла ёш юракда олов,
Умр елга кетди, ҳам ҳок бўлдик биз.

***

Бир ғариб кўнглини қила олсанг шод —
Яхшидир ер юзин қилгандан обод —
Лутфинг-ла бир дилни қул қила олсанг,
Афзалдир юз қулни қилмоқдан озод.

***

Нокасдан сир беркит, дилингно боғла,
Аблаҳдан яширин бўлмоқни чоғла,
Кишилар жонига ўз қилимишинг кўр,
Сен ҳам шунга кўз тут, шуни сўроқла.

***

Бу кун келар экан, қўлингдан, зинҳор,
азизлар хотирин шод эт, эй дилдор.
Ҳуснинг салтанати турмас абадий,
Тўсатдан қўлингдан кетиши ҳам бор.

***

Мол-дунё ҳасрати қилмасин афгор,
Мангу яшар киши қани, қайда бор?
Бир неча нафасинг танда омонат,
Омонатга омонат бўлмоқлик даркор.

***

Аҳил бўлса олов ичра ҳам инсон,
Аҳил кишиларга олов ҳам осон.
Ноаҳил кишилар суҳбатидан қоч,
Ноаҳил суҳбати ёмондан ёмон.

***

Ўзни доно билган уч-тўртта нодон
Eшак табиатин қилур намоён.
Булар суҳбатида сен ҳам эшак бўл,
Бўлмаса «кофир» деб қилишар эълон.

***

Бир сўнгакка сордек қаноат қилғон,
Афзалдир нокасга бўлгандан меҳмон.
Нокаснинг шиннилик нонидан яхши
Ўзинг топиб еган бурда арпа нон.

***

Мисоли бир олтин кўза бу днё
Суви гоҳо ширин, аччиқдир гоҳо,
Шунча умрим бор деб керилма асло.
Эгарлоқдир ажал оти доимо.

***

Мени ҳалок этмиш ғаму ҳижронинг,
Eтагингни тутдим кетган замонинг.
Кетдинг-у ғамингдан минг кўнгил ўлди,
Қайтдинг, яна минг жон бўлди қурбонинг.

***

Токай пастлар хизматин этасан бажо,
Ҳар емишга пашшадек қилма жон фидо,
Бир нонни икки кун е, тортма миннат,
Ўзга нондан ўз дил қонинг кўп авло.

***

Ғайратинг сарф этсанг киймоқ, ичмоққа,
Арзийди бу ишни маъзур тутмоққа.
Ҳушёр бўл, қолганин бари арзимас
Умрингни сарф этиб, ўтиб кетмоққа.

***

Бир қўлда Қуръону биттасида жом,
Баъзида ҳалолмиз, баъзида ҳаром,
Феруза гумбазли осмон остида
На чин мусулмонмиз, на кофир тамом.

***

Бирор киши чиқиб ҳар замон, мана Мен, дейди,
Молу сийму зари бор чунон, мана Мен, дейди.
Иши ривож топиб турганда, бир куни ажал,
Пистирмадан чиқиб ногаҳон, мана, мен дейди.

***

Келолмагач қайтиб ушбу оламга,
Қўрқамен, етмасмиз ёру ҳамдамга.
Бу дамни ғанимат ҳисоб этайлик,
Балки етолмасмиз ҳатто шу дамга.

***

Жонимиз бу танни тарк этиб кетар,
Икки ғишт гўримиз кўзин беркитар,
Кейин бошқа гўрга ғишт қўймоқ учун,
Бизнинг тупроқларни эзиб лой этар.

***

Келолмагач қайтиб ушбу оламга,
Қўрқамен, етмасмиз ёру ҳамдамга.
Бу дамни ғанимат ҳисоб этайлик,
Балки етолмасмиз ҳатто шу дамга.

***

Дилим бўлган эди битта ёрга зор,
У ўзга бир ерда ғамга гирифтор.
Мен ундан ўзумга дору изласам,
Нетай, табибимнинг ўзи ҳам бемор.

***

Ўлик-тирик ишин тузаткувчисен,
Тарқоқ коинотни кузаткувчисен,
Ёмон бўлсам ҳамки, сенинг бандангман,
Мен нима ҳам қилай? Яратгувчи – Сен!

***

Тингланг бу абадий садо бўлади,
Гадонинг душмани гадо бўлади,
Иккиси бир-бирин топишгунча то,
Ўртада бу дунё адо бўлади.

***

Кулол дўконига ташлади назар,
Икки мингча кўза жим суҳбат қурар:
— Қайсимиз сотувчи, — деди бир кўза, —
Қайсимиз олувчи, қани кўзагар.

***

Бозорда бир кулол кўрсатиб ҳунар,
Бир бўлак хом лойни тепиб пишитар,
Лой инграб айтади: Ҳой, секинроқ теп,
Мен ҳам кулол эдим, сендек, биродар.

***

Кетишдан қўрқмайман мен бу дунёда,
Чунки у дунёда умрим зиёда.
Вақти етгач танда омонат жонни
Топширайин шундай бўлгач ирода.

***

Жаҳон ғамин ема дўстим беҳуда,
Ғам емагил жаҳон тирриқдир жуда,
Бори ўтиб кетди, йўғи ҳали йўқ,
Бор-йўқни ғам қилмай яша осуда.

***

Шуҳрат топсанг, кишилар ҳасади ёмон,
Ёлғиз қолсанг сендан қилишар гумон.
Хизр бўлсанг ҳамки ҳеч кимни билма,
Сени ҳам билмасин майли бирон жон.

***

Сўзимга қулоқ ос, эй дўсти аъло,
Дунё ишларини ўйлама асло.
Қаноат гўшасин айлабон макон,
Олам ишларини қилғил тамошо.

***

Умрим қиймоқдадир, дардим бе илож,
Роҳат қисқа, заҳмат топмоқда ривож.
Худога минг бора шукрки, бало
Ва кулфатга мени этмади муҳтож.

***

Бахтингдан ободлик шохи унса ҳам,
Ҳаётинг либоси бўлса-да, ҳуррам.
Тананг чодирига суянма кўпам,
Тўрттала қозиғи сустдир, эй одам.

***

Қайда камол топдинг, жононам ўзинг,
Ойни уялтирар тунда юлдузинг.
Базм учун юзларим безар гўзаллар,
Жаҳон базмин безар бир сенинг юзинг.

***

Агар мулкинг Миср, ё Рум ёки Чин,
Ё ҳукмингда бутун ер юзин тутгин,
Охир бу бойликдан олар ҳиссанг, бил:
Ўн газ кафан билан икки газ замин.

***

Ўзгартириб бўлмас не битмиш қалам,
Фақат дил хун бўлур тортаверсанг ғам,
Бутун умр жигар қонин ютсанг ҳам,
Умринг узайтириб бўлмас бирор дам.

***

Олма сардафтари ишқнинг имлоси,
Ёшлик қасидасин жилва зиёси.
Eй, ишқ оламидан хабарсиз, билғил,
Ишқ эмасми асли ҳаёт маъноси.

***

Кимсани ранжитма, ранжитма ҳайҳот,
Ғазабинг бировга сочмагил, эй зот.
Ўзинг ранж чеку, ҳеч кимни ранжитма,
Роҳат десанг агар ўзинг ғамга бот.

***

Муҳаббат ўтида ёнмаса кўнгил,
Ҳолига вой дегил бемору заҳил.
Муҳаббатсиз ўтган ҳар би кунинг, бил:
Умрингдан беҳуда кетмиш беҳосил.

***

Бир бурчакда қотган нонга қаноат,
Истамадим ундан ортиқ ҳашамат.
Жону дилдан ҳарид этдим фақирлик,
Фақирликдан ортиқ кўрмадим давлат.

***

Поку, аҳил, оқил кишига ўртқо —
Бўлу ноаҳилдан қочавер йироқ.
Доно сенга заҳар тутса ҳам ичгил,
Қўл чўзмагил шарбат тутса ҳам аҳмоқ.

***

Дардга чалинмиш бу дили вайронам,
Ишқдан уйғонмади сармаст жононам,
Ошиқлик шаробин берганлари кун
Жигарим қони-ла, тўлди паймонам.

***

Ҳикмат чодирини тиклади Хайём,
Андух кўрасида ёнди ул ноком.
Умр ипин кесди ажал қайчиси,
Хизматига охир шул эрди инъом.

Шоислом Шомуҳамедов таржималари.

15 MAY — BUYUK UMAR XAYYOM TAVALLUDINING 970 YILLIGI

Avval tafakkurda tug‘ilib, keyin qalb qo‘riga yo‘g‘rilgan Umar Xayyom ruboiylari, bir so‘z bilan aytganda, Olam va Odam haqida. Shoir dunyo evrilishlariga donishmandona bosiqlik, taassuf aralash loqaydlik bilan qaraydi: dunyoni o‘zgartirishki qo‘lingdan kelmas ekan, uni deb qayg‘urish behuda. Uning uchun tug‘ilish va o‘lim, yaxshilik va yomonlik, halol va harom — bir xil: hammasi o‘z tabiiy qonuniyatiga asoslanadi.

UMAR XAYYOM
RUBOIYLAR
09

C5V3NsUXAAAl4jJ.jpgUlug‘ faylasuf, shoir, munajjim, matematik va tabib bo‘lgan G‘iyosiddin Abulfath Umar ibn Ibrohim Xayyom Nishopuriy Eronning Nishopur shahrida tug‘ilgan. Aniq fanlar sohasida o‘z davrining yagonasi bo‘lgan olim tomonidan tuzilgan taqvim, manbalarning yakdillik bilan guvohlik berishicha, amaldagi Grigorian kalendaridan ham aniqroq bo‘lgan. Uning riyoziyot, ilmi nujum va falsafaga oid bir qancha asarlari bizgacha yetib kelgan.

Umar Xayyom Nishopur, Balx, Samarqand, Buxoro shaharlarida o‘qiydi. Rivoyatlarga qaraganda Saljuqiylar vaziri Nizomulmulk unga Nishopur hokimligini taklif qiladi. Lekin Umar Xayyom bunga rozi bo‘lmaydi. U 1074 yildan boshlab Isfaxon rasadxonasi ishlariga rahbarlik qilib, matematika, astronomiya sohasida tadqiqotlar olib boradi. Uning matematika, falakiyotshunoslik, falsafaga oid bir qancha asarlari va kashfiyotlari ma’lum.

Masalan, 1077 yilda u yunon olimi Evklid kitobiga sharh yozib, butun sonlarning ildizini topish yo‘llarini ko‘rsatib beradi. 1079 yilda Xayyom yangi isloh qilingan kalendar ishlab chiqaradi. Bu kalendar Yevropada undan 500 yil keyin qabul qilingan va hozirgi vaqtgacha qo‘llanilayotgan Grigorian kalendaridan ham aniqroq bo‘lgan. Shuningdek uning “Risolatul-kavn vat-taklif” (“Koinot va uning vazifalari”), “Risola fil-vujud” (“Borliq haqida risola”), “Risola fi kulliyati vujud” (“Borliq umumiyligi haqida risola”) kabi asarlari ham mashhurdir.

Umar Xayyom o‘zini sira ham shoir deb hisoblamagan. Ruboiylarini ilmiy izlanishlardan charchagan paytida turli dafgarlarning hoshiyasiga bitgan. Qismat o‘yinini qarangki, olim o‘z umrining asosiy qismini sarflagan fanning turli sohalaridagi buyuk kashfiyotlari bir chekkada qolib, u ikkinchi darajali hisoblagan ruboiylari Xayyom nomini dunyoga taratdi.

Umar Xayyomni dunyoga mashhur qilgan uning ruboiylaridir. Umar Xayyom shoir bo‘lmagan, lekin hayot haqida ba’zi mulohazalarini 4 qatorlik she’r qilib qog‘ozga tushirib qo‘yavergan. XVIII asrga qadar uning ruboiylari haqida tadqiqotlar olib borilmagan. U haqda dastlab Oksford universiteti professori Tomas Gayd, undan so‘ng Fon Gomer Birgestel va Meme Nikoloslar tadqiqot olib borishgan. 1859 yili ingliz shoiri va tarjimoni Edvard Fitjerald Umar Xayyomning 70 ruboiysini tarjima qilib e’lon qilgandan so‘ng, bu she’rlar juda mashhur bo‘lib ketgan va ingliz tilidan jahonning boshqa tillariga ham tarjima qilingan.

Xayyom ruboiylarining soni turli ma’lumotlarda 11 tadan 1200 tagacha ekanligi aytiladi. Xayyomga nisbat beriladigan ruboiylarni u yozganligiga ham turli shubhalar mavjud. Ayniqsa, zamondoshlari “katta ilm egasi, mutaffakir, taqvodor zot edi” deb ulug‘lagan shoirning mayxo‘rlik, yengil hayot, aysh-ishrat, kufr, dahriylik mavzularidagi ruboiylari ishonchsizdir. Bunday ruboiylar Islomga qarshi ba’zi toifalar tomonidan ataylab to‘qib chiqarilgan, degan ma’lumotlar bor. Hatto Londonda saqlanayotgan Umar Xayyom ruboiyoti qo‘lyozmasi ham soxta ekanligi aniqlangan.

Umar Xayyom ruboiylari kirib bormagan o‘zbek xonadoni bo‘lmasa kerak. Uning falsafiy mazmuni teran va badiiy jihatdan pishiq ruboiylari atoqli mutarjim Sh. Shomuhamedov tarjimasida bir necha marta nashr etilgan. Keyinchalik J. Kamol shoir ruboiylaridan bir qanchasini o‘z aruziy vazni bilan o‘zbek tiliga o‘girdi.

Avval tafakkurda tug‘ilib, keyin qalb qo‘riga yo‘g‘rilgan Umar Xayyom ruboiylari, bir so‘z bilan aytganda, Olam va Odam haqida. Shoir dunyo evrilishlariga donishmandona bosiqlik, taassuf aralash loqaydlik bilan qaraydi: dunyoni o‘zgartirishki qo‘lingdan kelmas ekan, uni deb qayg‘urish behuda. Uning uchun tug‘ilish va o‘lim, yaxshilik va yomonlik, halol va harom — bir xil: hammasi o‘z tabiiy qonuniyatiga asoslanadi.

Dunyoviy falsafa vakili sifatida Xayyom dunyoni aql elagida elaydi — Olam va Odam muammosini umumfalsafa mezoni bilan o‘lchaydi. Shu ma’noda, Xayyom ijodida biz odamdan ham, olamdan ham ustun turadigan — dunyoni qamrab oladigan shafqatsiz falsafaga duch kelamiz. Lekin farang faylasufi Laroshfuko: «Falsafa o‘tmish va kelajak kulfatlari ustidan tantana qiladi, lekin bugunning qayg‘usi falsafa ustidan tantana qiladi», — degani kabi Umar Xayyom ruboiylari ham buyuk mutafakkirning falsafiy mezonlariga bo‘ysunmagan, ularni yorib chiqqan zalvorli fikrlar po‘rtanasi, beorom qalbiga sig‘magan otashin tuyg‘ular silsilasidir. Agar shunday bo‘lmaganda, Xayyomning isyonkor she’riyati ham dunyoga kelmas edi.

Buyuk olim, astronom Umar Xayyom 1122 yili Nishopurda vafot etadi.

09

***

Afsus, umr behuda bo‘lmishdir barbod,
Bo‘lmadim haromdan bir nafas ozod,
Buyurganin qilmay yuzim qarodir.
Amringdan tashqari ishlaringdan dod!

***

Dunyoning tilagi, samari ham biz,
Aql ko‘zin qorasi — javhari ham biz.
To‘garak jahonni uzuk deb bilsak,
Shaksiz uning ko‘zi — gavhari ham biz.

***

Sen-mendan oldin ham tun-kun bor edi,
Aylanga falak ham butun bor edi.
Tuproqqa avaylab qadamingni qo‘y,
Bu tuproq qora ko‘z bir nigor edi.

***

Kulol do‘koniga kirdim bir safar,
Dastgohda ishlardi usta ko‘zagar,
Gado qo‘lidan-u, shohning boshidan,
Ko‘zaning bo‘yni-yu dastasin yasar.

***

Bizlar bo‘lmasak ham jahon bo‘lg‘usi,
Bizlardan na nomu nishon bo‘lg‘usi,
Avval-ku yo‘q edik, yetmovdi halal
Yana bo‘lmasak ham, hamon bo‘lg‘usi.

***

Bu yerning yuzida har zarraki bor,
Bir zamon bo‘lmishdi oy yuzli dildor.
Nozaninlar yuzin gardin asta art
Go‘zal chehra edi bir vaqt bu g‘ubor.

***

Dilim ilmlardan mahrum bo‘lmabdi.
Bir sir qolmabdiki mavhum bo‘lmabdi.
Tunu kun o‘yladim yetmish ikki yil.
Ongladim — hech narsa ma’lum bo‘lmabdi.

***

Sening maftuningman berayin xabar,
Uni ikki so‘zla etay muxtasar:
Ishqing tuproq qilgay, ammo mehringdan
Boshimni ko‘tarib bo‘lgum jilvagar.

***

Keksa, yosh — hayotga har kimki yetar —
Hammasi izma-iz birma-bir o‘tar.
Bu dunyo hech kimga qolmas abady,
Keldilar, ketamiz, kelishar, ketar.

***

Yuragim qonidan yuz xona vayron,
Uvvos tortuvimdan qo‘rqinch yuz chandon,
Har bir kiprigimda qon daryosi bor,
Kipriklar yumulsa boshlanur to‘fon.

***

Afsuski yigitlik mavsumi bitdi,
Ko‘klam o‘tib ketdi, qish kelib yetdi,
Yoshlik deb atalgan u sevinch qushi
Bilmadim, qachonlar keldi-yu ketdi.

***

Bu ko‘p eski ravot, olam unga nom, —
Tun-kun tulporiga bor bunda orom.
Bu eski bazm yuzlab Jamshiddan qoldi,
Bu go‘rda yotadi yuz-yuzlab Bahrom.

***

Yo‘qlikdan pok kelib, nopok bo‘ldik biz,
Sho‘xu quvnoq kelib, g‘amnok bo‘ldik biz.
Ko‘zimiz to‘la yosh yurakda olov,
Umr yelga ketdi, ham hok bo‘ldik biz.

***

Bir g‘arib ko‘nglini qila olsang shod —
Yaxshidir yer yuzin qilgandan obod —
Lutfing-la bir dilni qul qila olsang,
Afzaldir yuz qulni qilmoqdan ozod.

***

Nokasdan sir berkit, dilingno bog‘la,
Ablahdan yashirin bo‘lmoqni chog‘la,
Kishilar joniga o‘z qilimishing ko‘r,
Sen ham shunga ko‘z tut, shuni so‘roqla.

***

Bu kun kelar ekan, qo‘lingdan, zinhor,
azizlar xotirin shod et, ey dildor.
Husning saltanati turmas abadiy,
To‘satdan qo‘lingdan ketishi ham bor.

***

Mol-dunyo hasrati qilmasin afgor,
Mangu yashar kishi qani, qayda bor?
Bir necha nafasing tanda omonat,
Omonatga omonat bo‘lmoqlik darkor.

***

Ahil bo‘lsa olov ichra ham inson,
Ahil kishilarga olov ham oson.
Noahil kishilar suhbatidan qoch,
Noahil suhbati yomondan yomon.

***

O‘zni dono bilgan uch-to‘rtta nodon
Eshak tabiatin qilur namoyon.
Bular suhbatida sen ham eshak bo‘l,
Bo‘lmasa “kofir” deb qilishar e’lon.

***

Bir so‘ngakka sordek qanoat qilg‘on,
Afzaldir nokasga bo‘lgandan mehmon.
Nokasning shinnilik nonidan yaxshi
O‘zing topib yegan burda arpa non.

***

Misoli bir oltin ko‘za bu dnyo
Suvi goho shirin, achchiqdir goho,
Shuncha umrim bor deb kerilma aslo.
Egarloqdir ajal oti doimo.

***

Meni halok etmish g‘amu hijroning,
Etagingni tutdim ketgan zamoning.
Ketding-u g‘amingdan ming ko‘ngil o‘ldi,
Qaytding, yana ming jon bo‘ldi qurboning.

***

Tokay pastlar xizmatin etasan bajo,
Har yemishga pashshadek qilma jon fido,
Bir nonni ikki kun ye, tortma minnat,
O‘zga nondan o‘z dil qoning ko‘p avlo.

***

G‘ayrating sarf etsang kiymoq, ichmoqqa,
Arziydi bu ishni ma’zur tutmoqqa.
Hushyor bo‘l, qolganin bari arzimas
Umringni sarf etib, o‘tib ketmoqqa.

***

Bir qo‘lda Qur’onu bittasida jom,
Ba’zida halolmiz, ba’zida harom,
Feruza gumbazli osmon ostida
Na chin musulmonmiz, na kofir tamom.

***

Biror kishi chiqib har zamon, mana Men, deydi,
Molu siymu zari bor chunon, mana Men, deydi.
Ishi rivoj topib turganda, bir kuni ajal,
Pistirmadan chiqib nogahon, mana, men deydi.

***

Kelolmagach qaytib ushbu olamga,
Qo‘rqamen, yetmasmiz yoru hamdamga.
Bu damni g‘animat hisob etaylik,
Balki yetolmasmiz hatto shu damga.

***

Jonimiz bu tanni tark etib ketar,
Ikki g‘isht go‘rimiz ko‘zin berkitar,
Keyin boshqa go‘rga g‘isht qo‘ymoq uchun,
Bizning tuproqlarni ezib loy etar.

***

Kelolmagach qaytib ushbu olamga,
Qo‘rqamen, yetmasmiz yoru hamdamga.
Bu damni g‘animat hisob etaylik,
Balki yetolmasmiz hatto shu damga.

***

Dilim bo‘lgan edi bitta yorga zor,
U o‘zga bir yerda g‘amga giriftor.
Men undan o‘zumga doru izlasam,
Netay, tabibimning o‘zi ham bemor.

***

O‘lik-tirik ishin tuzatkuvchisen,
Tarqoq koinotni kuzatkuvchisen,
Yomon bo‘lsam hamki, sening bandangman,
Men nima ham qilay? Yaratguvchi – Sen!

***

Tinglang bu abadiy sado bo‘ladi,
Gadoning dushmani gado bo‘ladi,
Ikkisi bir-birin topishguncha to,
O‘rtada bu dunyo ado bo‘ladi.

***

Kulol do‘koniga tashladi nazar,
Ikki mingcha ko‘za jim suhbat qurar:
— Qaysimiz sotuvchi, — dedi bir ko‘za, —
Qaysimiz oluvchi, qani ko‘zagar.

***

Bozorda bir kulol ko‘rsatib hunar,
Bir bo‘lak xom loyni tepib pishitar,
Loy ingrab aytadi: Hoy, sekinroq tep,
Men ham kulol edim, sendek, birodar.

***

Ketishdan qo‘rqmayman men bu dunyoda,
Chunki u dunyoda umrim ziyoda.
Vaqti yetgach tanda omonat jonni
Topshirayin shunday bo‘lgach iroda.

***

Jahon g‘amin yema do‘stim behuda,
G‘am yemagil jahon tirriqdir juda,
Bori o‘tib ketdi, yo‘g‘i hali yo‘q,
Bor-yo‘qni g‘am qilmay yasha osuda.

***

Shuhrat topsang, kishilar hasadi yomon,
Yolg‘iz qolsang sendan qilishar gumon.
Xizr bo‘lsang hamki hech kimni bilma,
Seni ham bilmasin mayli biron jon.

***

So‘zimga quloq os, ey do‘sti a’lo,
Dunyo ishlarini o‘ylama aslo.
Qanoat go‘shasin aylabon makon,
Olam ishlarini qilg‘il tamosho.

***

Umrim qiymoqdadir, dardim be iloj,
Rohat qisqa, zahmat topmoqda rivoj.
Xudoga ming bora shukrki, balo
Va kulfatga meni etmadi muhtoj.

***

Baxtingdan obodlik shoxi unsa ham,
Hayoting libosi bo‘lsa-da, hurram.
Tanang chodiriga suyanma ko‘pam,
To‘rttala qozig‘i sustdir, ey odam.

***

Qayda kamol topding, jononam o‘zing,
Oyni uyaltirar tunda yulduzing.
Bazm uchun yuzlarim bezar go‘zallar,
Jahon bazmin bezar bir sening yuzing.

***

Agar mulking Misr, yo Rum yoki Chin,
Yo hukmingda butun yer yuzin tutgin,
Oxir bu boylikdan olar hissang, bil:
O‘n gaz kafan bilan ikki gaz zamin.

***

O‘zgartirib bo‘lmas ne bitmish qalam,
Faqat dil xun bo‘lur tortaversang g‘am,
Butun umr jigar qonin yutsang ham,
Umring uzaytirib bo‘lmas biror dam.

***

Olma sardaftari ishqning imlosi,
Yoshlik qasidasin jilva ziyosi.
Ey, ishq olamidan xabarsiz, bilg‘il,
Ishq emasmi asli hayot ma’nosi.

***

Kimsani ranjitma, ranjitma hayhot,
G‘azabing birovga sochmagil, ey zot.
O‘zing ranj cheku, hech kimni ranjitma,
Rohat desang agar o‘zing g‘amga bot.

***

Muhabbat o‘tida yonmasa ko‘ngil,
Holiga voy degil bemoru zahil.
Muhabbatsiz o‘tgan har bi kuning, bil:
Umringdan behuda ketmish behosil.

***

Bir burchakda qotgan nonga qanoat,
Istamadim undan ortiq hashamat.
Jonu dildan harid etdim faqirlik,
Faqirlikdan ortiq ko‘rmadim davlat.

***

Poku, ahil, oqil kishiga o‘rtqo —
Bo‘lu noahildan qochaver yiroq.
Dono senga zahar tutsa ham ichgil,
Qo‘l cho‘zmagil sharbat tutsa ham ahmoq.

***

Dardga chalinmish bu dili vayronam,
Ishqdan uyg‘onmadi sarmast jononam,
Oshiqlik sharobin berganlari kun
Jigarim qoni-la, to‘ldi paymonam.

***

Hikmat chodirini tikladi Xayyom,
Andux ko‘rasida yondi ul nokom.
Umr ipin kesdi ajal qaychisi,
Xizmatiga oxir shul erdi in’om.

Shoislom Shomuhamedov tarjimalari.

09

(Tashriflar: umumiy 120 762, bugungi 52)

15 izoh

  1. Qadrdonlar imlo xatolar bordur boliwi aniq lekin kamroq xato qiliwga kitobxonga toliq yetkaziwga xarakat qilinglar zero bugungi xato kelajakka tasir qilmasin .silarga faqat omat moddiy tomondan doim kamchilik kormanglar sizlarga raxmat

  2. Рахмат шунчалик эътибор учун. Бунданда тўлиқроқ маълумотларни киритилишини кутиб қоламиз.

  3. Raxmat silaga zor menga yoqdi ishilarga omad ruboiylarini tahlilini qilib joylash imkoni bormi Oldindan raxmat

  4. Raxmat foydali ma’lumotlar uchun ruboilar betakror.Mehnatlaringizni qadrlaymiz .Kattadan katta raxmat.

  5. Таърифга суз ожиз. Канийдики Умар Хайём рубоийлари китоб холида дуконларда хам пайдо булсаю уйимиздаги китоб жавонимизни безаб турса.

Izoh qoldiring