Форс замини инсоният тамаддуни бешикларидан бири саналади. Форс шеърияти ва унинг буюк сиймолари Бобо Тоҳир, Умар Хайём, Фаридиддин Аттор, Саъдий Шерозий, Ҳофиз Шерозий қолдирган ижодий мерос жаҳон тафаккури ва маданияти хазинасидан муносиб ўрин олган. Бугун сизга номларини тилга олган шоирлар ижодидан айрим намуналарни тақдим этамиз.

МУМТОЗ ФОРС ШЕЪРИЯТИДАН

Бобо ТОҲИР
(980-1055)

Ҳассос ва дилкаш дубайтийлари — тўртликлари билан жаҳоний шуҳрат қозонган ва форсий сўз санъатининг олтин фондидан жой олган шоир Эроннинг шимоли-ғарбидаги Ҳамадон шаҳрида туғилган. Унинг форсийда тахминан 350 та дубайтийси маълум бўлиб, дунёнинг кўплаб тилларига таржима қилинган. У ирфон соҳиби, ўз таъбири билан айтганда, самовот илмининг донишманди эди. Мусиқадан яхшигина хабардор бўлиб, ўз тароналарини куйга солиб айтиб юрган.

ДУБАЙТИЙЛАР

* * *

Кел, эй кўнгил , кел, эй дўсти қадрдон,
Ул ишни қилмаки, сўнгги пушаймон.
Бу тушкун, қайғули кунлар-да ўтгай,
Сурармиз биз-да давронлар беармон.

* * *

Худо зикрин қилмайсан, бу не ҳол?
Нафсдан айру келмайсан, бу неҳол?
Сенинг қадринг малаклардан  баланддир,
Сен ўз қадринг билмайсан, бу не ҳол ?

* * *

Ғамим беҳад, бу дарднинг йўқ ҳисоби,
Илож топмай ошар дил изтироби.
Тушунмас бу насиҳатгўй, Худойим,
Менга боғлиқ эмас-ку ишқ азоби?!

Форс тилидан Эргаш ОЧИЛОВ таржимаси

Умар ХАЙЁМ
(1048-1123)

Буюк математик, мунажжим, файласуф, ҳаким ва мутафаккир шоир сифатида донг таратган Ғиёсиддин Абулфатҳ Умар ибн Иброҳим Хайём Нишопурий бошчилигида Исфаҳондаги расадхонада 1074-1079 йиллар мобайнида ишлаб чиқилган мукаммал йил тақвими Европада ундан 500 йил кейин жорий қилинган Григориан календаридан ҳам аниқроқ бўлган. У илмда ҳам, ижодда ҳам ўзини Абу Али ибн Синонинг ҳассос ва садоқатли шогирди ҳисоблаб, устозининг бир қатор асарлари (жумладан, “Хутба” фалсафий рисоласи)ни арабчадан форсчага таржима қилиб, шарҳлаб беради, унинг ғоя ва қарашларини давом эттиради. “Рисолат ул-кавн ва-т-таклиф” (“Коинот ва унинг вазифалари ҳақида рисола”), “Рисола фи-л-вужуд” (“Борлиқ ҳақида рисола”), “Рисола фи куллиёти вужуд” (“Борлиқнинг умумийлиги ҳақида рисола”) каби фалсафий асарларида Ибн Синонинг вориси ва издоши сифатида намоён бўлади.

РУБОИЙЛАР

* * *

Мени ҳалок этмиш ғаму ҳижронинг,
Этагингни тутдим кетган замонинг.
Кетдинг-у ғамингдан минг кўнгил ўлди,
Қайтдинг, яна минг жон бўлди қурбонинг.

* * *

Дилим илмлардан маҳрум бўлмабди,
Бир сир қолмабдики мавҳум бўлмабди.
Туну кун ўйладим етмиш икки йил,
Онгладим — ҳеч нарса маълум бўлмабди.

* * *

Бизлар бўлмасак ҳам жаҳон бўлғуси,
Бизлардан на ному нишон бўлғуси.
Аввал-ку йўқ эдик, етмовди ҳалал
Яна бўлмасак ҳам, ҳамон бўлғуси.

* * *

Кекса, ёш — ҳаётга ҳар кимки етар –
Ҳаммаси изма-из бирма-бир ўтар.
Бу дунё ҳеч кимга қолмас абадий,
Келдилар, кетамиз, келишар, кетар.

Форс тилидан Шоислом ШОМУҲАМЕДОВ таржимаси

Фаридиддин АТТОР
(1145-1221)

  Жаҳон адабиётининг забардаст намояндаси Фаридиддин Аттор жуда сермаҳсул шоир бўлиб, унинг 40 тадан 190 тагача асар ёзгани нақл қилинади. Улар орасида “Мантиқ ут-тайр”, “Илоҳийнома”, “Асрорнома”, “Мусибатнома”, “Жавҳаруз-зот”, “Хусравнома”, “Булбулнома”, “Панднома”, “Уштурнома”, “Мазҳар ул-ажойиб” достонлари машҳур. “Мухторнома” тўплами 5000 рубоийдан иборат. Алишер Навоий унинг назмий меросини 120 минг, Давлатшоҳ Самарқандий 250 минг байтга яқин деб кўрсатадилар. Насрда эса биргина “Тазкират ул-авлиё” асарини яратиб, унда 97 та шайху авлиё ҳаёти ва фаолияти ҳақида маълумот беради.

РУБОИЙЛАР

* * *

Май тут, санамо, дил ғаму ҳасратга тўла,
Ювсин у жаҳон қайғусини бир йўла.
Тез бўл! Қара: майса чиқа келди ердан,
Сен кирмай ерга жомни жомга ула!

* * *

Гул очди юзин, биз-да кўнгил очгаймиз,
Май шавқи билан ғам қўлидан қочгаймиз.
Гул қовжирагай ўтса баҳор, вақт етса,
Бизлар-да ажал шарбатини ичгаймиз.

* * *

Эй дил, шод бўл, яхши-ёмон ўтгусидир,
Бир куни гулни бегумон ўтгусидир.
Бор неъматию қувончи бу дунёнинг
Умринг каби солганча сурон ўтгусидир.

Бобо АФЗАЛ
(XIII аср)

Бобо Афзал тахаллусли Муҳаммад ибн Ҳасан ибн Ҳусайн Афзалиддин Кошоний машҳур форс-тожик шоири ва файласуфи бўлиб, баъзи ғазалларини истисно қилганда, асосан, рубоий ёзиш билан шуғулланган. Шоирдан 483 та рубоий етиб келган бўлиб, уларда ҳакимона мулоҳазалар сўфиёна мушоҳадалар билан омухта бўлиб кетган. “Минҳожул-мубаййин” (“Ҳақ йўлининг баёни’), “Мадорижул-камол’ (“Камолот мақомлари”), “Роҳи анжоми нома” (“Илоҳий йўлнинг ниҳояси”), “Арзнома”, “Жовидоннома» (“Барҳаётлик сири”) номли фалсафий асарлари ҳам мавжуд.

РУБОИЙЛАР

* * *

Ақлингни йиғиб, англа ҳаёт мазмунини,
Ол қўлга чувалган ишларинг тизгинини.
Бутхона бўлибди ҳар хаёлдан кўнглинг,
Синдир бутини — Каьбага айлантир уни,

* * *

Нодон кишилар нонга сира бўлмади зор,
Ноқис кишиларнинг ҳамиша омади ёр.
Боқ, банда бўлишга арзммас зотларнинг
Қўлида қатор чўри билан қуллари бор.

* * *

Бу ишқ азалийдиру абад бўлгайдир,
Бу ишқ ошиғи беадад бўлгайдир.
Юз берса қиёмат, ишқ ўтидан  ҳар дил –
Ўтган эса бебаҳра, у рад бўлгайдир.

* * *

Қаттиқ бўлсанг, тиғдек юкори тутишар,
Юмшоқ бўлсанг, мум каби эзиб ўтишар.
Эгри бўлсанг, тортишар ўзга ёйдек,
Тўғри бўлсанг, ўқдек  узоққа отишар.

Форс тилидан Эргаш ОЧИЛОВ таржимаси

Саъдий ШЕРОЗИЙ
(1203-1291)

Ўзининг ахлоқий-фалсафий асарлари орқали машҳур бўлган сўз санъаткори, форс-тожик шоири, адиб ва мутафаккир. Бошланғич маълумотни отаси Мушрифиддин Шерозийдан олади. Мўғуллар Эронни забт этгач, Боғдодга бориб, “Низомия” ва “Мустансирия” мадрасаларида ўқийди.
Шайх Саъдий турли адабий жанрларда ижод қилган бўлса-да, Ўзбекистонда уни, асосан, “Бўстон”  (Чустий  таржимаси) ва “Гулистон” (Ғ.Ғулом, Ш.Шомуҳамедов ва Р.Комиловлар таржимаси) орқали танийдилар. Лекин у форс шеърияти оламида ғазал жанрини юксак даражага кўтарган буюк шоирдир.

ҒАЗАЛЛАР

* * *

Эй сорбон, оҳиста юр, ороми жоним борадур,
Тандин дилу жоним олиб, ул дилситоним*  борадур.

Қолурмумен олис бўлиб, бечораю маъюс бўлиб,
Қалбим фироқ тиғи тилиб, то устухоним борадур.

Дердим қилиб найранг — фусун*, сиррим этай пинхон бу кун,
Пинҳон бўлолмас чунки хун*, дилдан ниҳоним борадур.

Саркаш нигоримдан жудо, айшу қарорим бебақо,
Манқал*да оташдек қаро дуд бирла қоним борадур.

Чексам-да зулм бедодини, ҳам ваъдалар барбодини,
Кўксимда тутгум ёдини, токи забоним борадур.

Тўхтат бир оз, эй сорбон, карвонни қилма тез чунон,
Сарви равон ишқида жон — руҳи равоним*  борадур.

Қайт, кўзларимга қўй оёқ, эй дилфириб*, кетма йироқ,
Эй нозанин, кўкка бу чоқ оҳу фиғоним борадур!

То субҳки уйқу билмадим, носиҳ*ни  кўзга илмадим,
Аммо атайлаб қилмадим — қўлдан иноним*  борадур.

Сабр айла, дер, менга жарас*, ёр васлини қилма ҳавас,
Бу менга лойиқ иш эмас, чун хонумонум борадур,

Ундай чиқар жону бу тан, сабил қолур деб кўп сухан,
Тинглаган эрдим, энди ман кўрдимки, жоним борадур.

Қилма фиғон, эй Саъдиё, ҳеч арзимас ул бевафо,
Тоқатни қўймас бу жафо, ақлу имоним борадур.

Форс тилидан Шоислом ШОМУҲА ММЕДОВ таржимаси

* * *

Бир дилбари жоним менинг олди дилу жоним менинг,
Олди дилу жоним менинг бир дилбари жоним менинг.

Лаб берса жононим менинг жонлангуси жоним менинг,
Жонлангуси жоним менинг лаб берса жононим менинг.

Фирдавси ризвоним менинг дўст кўйининг тупроғидир,
Дўст кўйининг тупроғидир фирдавси ризвоним менинг.

Кўнглим бу — ҳайроним менинг шайдою сайронинг сенинг,
Шайдою сайронинг сенинг кўнглим бу — ҳайроним менинг.

Юсуфи Канъоним менинг ҳусн элининг подшоси сен,
Ҳусн элининг подшоси сен Юсуфи Канъоним менинг.

Сарви гулистоним менинг хуш қадду бўйингдир сенинг,
Хуш қадду бўйингдир сенинг сарви гулистоним менинг.

Ҳофиз ғазалхоним менинг сўз ичра султоним менинг,
Сўз ичра султоним менинг Ҳофиз ғазалхоним менинг.

Форс тилидан Сирожиддин САЙЙИД таржимаси

Ҳофиз ШЕРОЗИЙ
(1326-1389)

Хожа Ҳофиз номи билан шуҳрат қозонган Шамсуддин Муҳаммад Ҳофиз Шерозий Эроннинг Шероз шаҳрида туғилган. Ёш Муҳаммад маърака-йиғинларда Қуръонни, қиссахонлик кечаларида халқ китобларини ёқимли ўқиб бериб рўзғор тебратади. Шунинг учун ҳам уни Ҳофиз деб улуғлайдилар ва бу ном кейинчалик шоирнинг адабий тахаллусига айланиб кетади.
Ҳофиз моҳир хаттот ҳам бўлиб, тирикчилик учун турли китобларни кўчирган. Қуръонни китобат қилган. Шоир ҳуснихатининг кўзгуси бўлган Амир Хусрав Деҳлавий “Хамса”сининг бир нусхаси Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти қўлёзмалар фондида сақланади.

ҒАЗАЛЛАР

Агар кўнглимни шод этса  ўшал Шероз жонони,
Қаро холига бахш этгум Самарқанду Бухорони.

Сун, эй соқий, майи боқий, ки жаннатда тополмассан
Бу Рукнобод қирғоғида сўлим ўлгон Мусаллони.

Шу алдоқчи, қизиқчи, фитначи шўхлар қўлидан дод,
Кўнгулдан элтдилар сабрим қилиб туркларча яғмо*ни.

Менинг нуқсонли ишқимга унинг ҳусни* эмас муҳтож,
Гўзал юз ҳеч талаб қилмас бўёқ ҳам зебу орони.

Гапир чолғучидан, майдан — жаҳон сиррини кам изла,
Ечолмас ҳеч киши ҳикмат-ла бу оғир муаммони.

Мен ул Юсуфдаги чексиз гўзалликдан аниқ билдим:
Чиқормиш ишқ номус пардасидан ул Зулайҳо*ни.

Ёмон, дединг, қувондим ман, Худо ҳаққи, сўзинг тўғри,
Гўзалроқ айлади аччиқ сўзинг лаъли шакархони.

Насиҳат тинглагил, жоно, тутурлар жону дилдан дўст
Ақлли, бахтли ёшлар ҳурмат айлаб кекса донони.

Ғазал этдинг-у дур сочдинг, ёқимли куйда, эй  Ҳофиз,
Фалак назмингга гавҳардек нисор этсин Сурайёни.

* * *

Аё соқий, суниб жоминг, қил эҳсон -яшнасин диллар,
Кўринди аввал ишқ осон-у, сўнгра тушди мушкуллар.

Сабо ечмоқчи бўлган сочининг хуш бўйига онтким,
Муанбар*  ҳалқа-ҳалқа сочидан қон бўлди бу диллар.

Ботир сажжода*ни майга агар пири муғон*  айтса,
Йўловчи*га эрур маьлум йўл аҳволи ва манзиллар.

Менга ёр уйида ишрат қуриш имкони йўқ ҳар дам,
Қилуркан қўнғироқ фарёдки, боғланг юкни ғофиллар.

Қоронғидир кеча, қўрқинчли мавж, даҳшатлидир гирдоб,
На билгай ҳолимизни четда турган юки енгиллар.

Ёмон от бирла фош ўлди ишим охир ўжарликдан,
Нечук ёшрин қолур сир сўзласа мажлисда оқиллар.

Агар васл истасанг, ундан йироққа кетма, эй Ҳофиз,
Тилакни изла, қўй дунёни, бер орзуга тадбиллар*.

Форс тилидан ХУРШИД таржималари

ЮЛДУЗ БЕЛГИЛИ  СЎЗЛАРГА ИЗОҲ
————

Дилситон — дилни олувчи , кўнгилни ўзига асир қилувчи; маҳбуба, маъшуқа.
Фусун — афсун, сеҳр, жоду.
Хун — қон.
Манқал — оташ; қўра; кўчма ўчоқ.
Руҳи равон — жон, ҳаёт, тирикпик.
Дилфириб — мафтун қилувчи, йўлдан оздирувчи; дилрабо.
Носих — насиҳатгўй.
Инон — ихтиёр, тизгин, жилов.
Жарас — қўнғироқ.
Яғмо — талон-тарож, ғиротгарлик.
Ҳусн — илоҳий жамол, маҳбуб дийдори.
Зулайҳо — Бу ерда Шарқда машҳур Юсуф ва Зулайҳо қиссасига ишора қилинмоқда. Бошқа ишқий қиссалардан фарқли, унда Юсуф — маъшуқ, Зулайҳо — ошиқ ҳисобланади. Илоҳий ҳусну малоҳат соҳиби бўлган Юсуф ҳажрида Зулайҳо девона бўлиб, одамларнинг таъна-маломатига қолади.
Муанбар — муаттар, хушбўй.
Сажжода — жойнамоз.
Пири муғон-муғлар пири. Муғ-оташпараст; мажозан: пир. Пири муғондан мақсад комил инсон бўлиб, май сотувчи (майфуруш) сўзи ўрнида қўлланади ва руҳоний раҳбар маъносини англатади.
Йўловчи(солик) — тариқатга кириб, риёзат босқичларини босиб ўтиш орқали Худо сари сайр қилаётган киши.
Тадбил — ўзгартириш, алмаштириш.

   Fors zamini insoniyat tamadduni beshiklaridan biri sanaladi. Fors she’riyati va uning buyuk siymolari Bobo Tohir, Umar Xayyom, Farididdin Attor, Sa’diy Sheroziy, Hofiz Sheroziy qoldirgan ijodiy meros  jahon tafakkuri va madaniyati xazinasidan munosib o’rin olgan. Bugun sizga nomlarini tilga olgan shoirlar ijodidan ayrim namunalarni taqdim etamiz.

MUMTOZ FORS SHE’RIYATIDAN

Bobo TOHIR
(980-1055)

Hassos  va dilkash dubaytiylari — to’rtliklari bilan jahoniy shuhrat qozongan va forsiy so’z san’atining oltin fondidan joy olgan shoir Eronning shimoli-g’arbidagi Hamadon shahrida tug’ilgan. Uning forsiyda taxminan 350 ta dubaytiysi ma’lum bo’lib, dunyoning ko’plab tillariga tarjima qilingan. U irfon sohibi, o’z ta’biri bilan aytganda, samovot ilmining donishmandi edi. Musiqadan yaxshigina xabardor bo’lib, o’z taronalarini kuyga solib aytib yurgan.

DUBAYTIYLAR

* * *

Kel, ey ko’ngil , kel, ey do’sti qadrdon,
Ul ishni qilmaki, so’nggi pushaymon.
Bu tushkun, qayg’uli kunlar-da o’tgay,
Surarmiz biz-da davronlar bearmon.

* * *

Xudo zikrin qilmaysan, bu ne hol?
Nafsdan ayru kelmaysan, bu nehol?
Sening qadring malaklardan balanddir,
Sen o’z qadring bilmaysan, bu ne hol ?

* * *

G’amim behad, bu dardning yo’q hisobi,
Iloj topmay oshar dil iztirobi.
Tushunmas bu nasihatgo’y, Xudoyim,
Menga bog’liq emas-ku ishq azobi?!

Fors tilidan Ergash OCHILOV tarjimasi

Umar XAYYOM
(1048-1123)

Buyuk matematik, munajjim, faylasuf, hakim va mutafakkir shoir sifatida dong taratgan G’iyosiddin Abulfath Umar ibn Ibrohim Xayyom Nishopuriy boshchiligida Isfahondagi rasadxonada 1074-1079 yillar mobaynida ishlab chiqilgan mukammal yil taqvimi Yevropada undan 500 yil keyin joriy qilingan Grigorian kalendaridan ham aniqroq bo’lgan. U ilmda ham, ijodda ham o’zini Abu Ali ibn Sinoning hassos va sadoqatli shogirdi hisoblab, ustozining bir qator asarlari (jumladan, “Xutba” falsafiy risolasi)ni arabchadan forschaga tarjima qilib, sharhlab beradi, uning g’oya va qarashlarini davom ettiradi. “Risolat ul-kavn va-t-taklif” (“Koinot va uning vazifalari haqida risola”), “Risola fi-l-vujud” (“Borliq haqida risola”), “Risola fi kulliyoti vujud” (“Borliqning umumiyligi haqida risola”) kabi falsafiy asarlarida Ibn Sinoning vorisi va izdoshi sifatida namoyon bo’ladi.

RUBOIYLAR

* * *

Meni halok etmish g’amu hijroning,
Etagingni tutdim ketgan zamoning.
Ketding-u g’amingdan ming ko’ngil o’ldi,
Qaytding, yana ming jon bo’ldi qurboning.

* * *

Dilim ilmlardan mahrum bo’lmabdi,
Bir sir qolmabdiki mavhum bo’lmabdi.
Tunu kun o’yladim yetmish ikki yil,
Ongladim — hech narsa ma’lum bo’lmabdi.

* * *

Bizlar bo’lmasak ham jahon bo’lg’usi,
Bizlardan na nomu nishon bo’lg’usi.
Avval-ku yo’q edik, yetmovdi halal
Yana bo’lmasak ham, hamon bo’lg’usi.

* * *

Keksa, yosh — hayotga har kimki yetar –
Hammasi izma-iz birma-bir o’tar.
Bu dunyo hech kimga qolmas abadiy,
Keldilar, ketamiz, kelishar, ketar.

Fors tilidan Shoislom SHOMUHAMEDOV tarjimasi

Farididdin ATTOR
(1145-1221)

 Jahon adabiyotining zabardast namoyandasi Farididdin Attor juda sermahsul shoir bo’lib, uning 40 tadan 190 tagacha asar yozgani naql qilinadi. Ular orasida “Mantiq ut-tayr”, “Ilohiynoma”, “Asrornoma”, “Musibatnoma”, “Javharuz-zot”, “Xusravnoma”, “Bulbulnoma”, “Pandnoma”, “Ushturnoma”, “Mazhar ul-ajoyib” dostonlari mashhur. “Muxtornoma” to’plami 5000 ruboiydan iborat. Alisher Navoiy uning nazmiy merosini 120 ming, Davlatshoh Samarqandiy 250 ming baytga yaqin deb ko’rsatadilar. Nasrda esa birgina “Tazkirat ul-avliyo” asarini yaratib, unda 97 ta shayxu avliyo hayoti va faoliyati haqida ma’lumot beradi.

RUBOIYLAR

* * *

May tut, sanamo, dil g’amu hasratga to’la,
Yuvsin u jahon qayg’usini bir yo’la.
Tez bo’l! Qara: maysa chiqa keldi yerdan,
Sen kirmay yerga jomni jomga ula!

* * *

Gul ochdi yuzin, biz-da ko’ngil ochgaymiz,
May shavqi bilan g’am qo’lidan qochgaymiz.
Gul qovjiragay o’tsa bahor, vaqt yetsa,
Bizlar-da ajal sharbatini ichgaymiz.

* * *

Ey dil, shod bo’l, yaxshi-yomon o’tgusidir,
Bir kuni gulni begumon o’tgusidir.
Bor ne’matiyu quvonchi bu dunyoning
Umring kabi solgancha suron o’tgusidir.

Bobo AFZAL
(XIII asr)

Bobo Afzal taxallusli Muhammad ibn Hasan ibn Husayn Afzaliddin Koshoniy mashhur fors-tojik shoiri va faylasufi bo’lib, ba’zi g’azallarini istisno qilganda, asosan, ruboiy yozish bilan shug’ullangan. Shoirdan 483 ta ruboiy yetib kelgan bo’lib, ularda hakimona mulohazalar so’fiyona mushohadalar bilan omuxta bo’lib ketgan. “Minhojul-mubayyin” (“Haq yo’lining bayoni’), “Madorijul-kamol’ (“Kamolot maqomlari”),“Rohi anjomi noma” (“Ilohiy yo’lning nihoyasi”), “Arznoma”, “Jovidonnoma» (“Barhayotlik siri”) nomli falsafiy asarlari ham mavjud.

RUBOIYLAR

* * *

Aqlingni yig’ib, angla hayot mazmunini,
Ol qo’lga chuvalgan ishlaring tizginini.
Butxona bo’libdi har xayoldan ko’ngling,
Sindir butini — Ka`baga aylantir uni,

* * *

Nodon kishilar nonga sira bo’lmadi zor,
Noqis kishilarning hamisha omadi yor.
Boq, banda bo’lishga arzmmas zotlarning
Qo’lida qator cho’ri bilan qullari bor.

* * *

Bu ishq azaliydiru abad bo’lgaydir,
Bu ishq oshig’i beadad bo’lgaydir.
Yuz bersa qiyomat, ishq o’tidan har dil –
O’tgan esa bebahra, u rad bo’lgaydir.

* * *

Qattiq bo’lsang, tig’dek yukori tutishar,
Yumshoq bo’lsang, mum kabi ezib o’tishar.
Egri bo’lsang, tortishar o’zga yoydek,
To’g’ri bo’lsang, o’qdek uzoqqa otishar.

Fors tilidan Ergash OCHILOV tarjimasi

Sa’diy SHEROZIY
(1203-1291)

O’zining axloqiy-falsafiy asarlari orqali mashhur bo’lgan so’z san’atkori, fors-tojik shoiri, adib va mutafakkir. Boshlang’ich ma’lumotni otasi Mushrifiddin Sheroziydan oladi. Mo’g’ullar Eronni zabt etgach, Bog’dodga borib, “Nizomiya” va “Mustansiriya” madrasalarida o’qiydi.
Shayx Sa’diy turli adabiy janrlarda ijod qilgan bo’lsa-da, O’zbekistonda uni, asosan, “Bo’ston” (Chustiy tarjimasi) va “Guliston” (G’.G’ulom, SH.Shomuhamedov va R.Komilovlar tarjimasi) orqali taniydilar. Lekin u fors she’riyati olamida g’azal janrini yuksak darajaga ko’targan buyuk shoirdir.

G’AZALLAR

* * *

Ey sorbon, ohista yur, oromi jonim boradur,
Tandin dilu jonim olib, ul dilsitonim* boradur.

Qolurmumen olis bo’lib, bechorayu ma’yus bo’lib,
Qalbim firoq tig’i tilib, to ustuxonim boradur.

Derdim qilib nayrang — fusun*, sirrim etay pinxon bu kun,
Pinhon bo’lolmas chunki xun*, dildan nihonim boradur.

Sarkash nigorimdan judo, ayshu qarorim bebaqo,
Manqal*da otashdek qaro dud birla qonim boradur.

Cheksam-da zulm bedodini, ham va’dalar barbodini,
Ko’ksimda tutgum yodini, toki zabonim boradur.

To’xtat bir oz, ey sorbon, karvonni qilma tez chunon,
Sarvi ravon ishqida jon — ruhi ravonim* boradur.

Qayt, ko’zlarimga qo’y oyoq, ey dilfirib*, ketma yiroq,
Ey nozanin, ko’kka bu choq ohu fig’onim boradur!

To subhki uyqu bilmadim, nosih*ni ko’zga ilmadim,
Ammo ataylab qilmadim — qo’ldan inonim* boradur.

Sabr ayla, der, menga jaras*, yor vaslini qilma havas,
Bu menga loyiq ish emas, chun xonumonum boradur,

Unday chiqar jonu bu tan, sabil qolur deb ko’p suxan,
Tinglagan erdim, endi man ko’rdimki, jonim boradur.

Qilma fig’on, ey Sa’diyo, hech arzimas ul bevafo,
Toqatni qo’ymas bu jafo, aqlu imonim boradur.

Fors tilidan Shoislom SHOMUHA MMEDOV tarjimasi

* * *

Bir dilbari jonim mening oldi dilu jonim mening,
Oldi dilu jonim mening bir dilbari jonim mening.

Lab bersa jononim mening jonlangusi jonim mening,
Jonlangusi jonim mening lab bersa jononim mening.

Firdavsi rizvonim mening do’st ko’yining tuprog’idir,
Do’st ko’yining tuprog’idir firdavsi rizvonim mening.

Ko’nglim bu — hayronim mening shaydoyu sayroning sening,
Shaydoyu sayroning sening ko’nglim bu — hayronim mening.

Yusufi Kan’onim mening husn elining podshosi sen,
Husn elining podshosi sen Yusufi Kan’onim mening.

Sarvi gulistonim mening xush qaddu bo’yingdir sening,
Xush qaddu bo’yingdir sening sarvi gulistonim mening.

Hofiz g’azalxonim mening so’z ichra sultonim mening,
So’z ichra sultonim mening Hofiz g’azalxonim mening.

Fors tilidan Sirojiddin SAYYID tarjimasi

Hofiz SHEROZIY
(1326-1389)

Xoja Hofiz nomi bilan shuhrat qozongan Shamsuddin Muhammad Hofiz Sheroziy Eronning Sheroz shahrida tug’ilgan. Yosh  Muhammad ma’raka-yig’inlarda Qur’onni, qissaxonlik kechalarida xalq kitoblarini yoqimli o’qib berib ro’zg’or tebratadi. Shuning uchun ham uni Hofiz deb ulug’laydilar va bu nom keyinchalik shoirning adabiy taxallusiga aylanib ketadi.
Hofiz mohir xattot ham bo’lib, tirikchilik uchun turli kitoblarni ko’chirgan. Qur’onni kitobat qilgan. Shoir husnixatining ko’zgusi bo’lgan Amir Xusrav Dehlaviy “Xamsa”sining bir nusxasi O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti qo’lyozmalar fondida saqlanadi.

G’AZALLAR

Agar ko’nglimni shod etsa o’shal Sheroz jononi,
Qaro xoliga baxsh etgum Samarqandu Buxoroni.

Sun, ey soqiy, mayi boqiy, ki jannatda topolmassan
Bu Ruknobod qirg’og’ida so’lim o’lgon Musalloni.

Shu aldoqchi, qiziqchi, fitnachi sho’xlar qo’lidan dod,
Ko’nguldan eltdilar sabrim qilib turklarcha yag’mo*ni.

Mening nuqsonli ishqimga uning husni* emas muhtoj,
Go’zal yuz hech talab qilmas bo’yoq ham zebu oroni.

Gapir cholg’uchidan, maydan — jahon sirrini kam izla,
Yecholmas hech kishi hikmat-la bu og’ir muammoni.

Men ul Yusufdagi cheksiz go’zallikdan aniq bildim:
Chiqormish ishq nomus pardasidan ul Zulayho*ni.

Yomon, deding, quvondim man, Xudo haqqi, so’zing to’g’ri,
Go’zalroq ayladi achchiq so’zing la’li shakarxoni.

Nasihat tinglagil, jono, tuturlar jonu dildan do’st
Aqlli, baxtli yoshlar hurmat aylab keksa dononi.

G’azal etding-u dur sochding, yoqimli kuyda, ey Hofiz,
Falak nazmingga gavhardek nisor etsin Surayyoni.

* * *

Ayo soqiy, sunib joming, qil ehson -yashnasin dillar,
Ko’rindi avval ishq oson-u, so’ngra tushdi mushkullar.

Sabo yechmoqchi bo’lgan sochining xush bo’yiga ontkim,
Muanbar* halqa-halqa sochidan qon bo’ldi bu dillar.

Botir sajjoda*ni mayga agar piri mug’on* aytsa,
Yo’lovchi*ga erur ma`lum yo’l ahvoli va manzillar.

Menga yor uyida ishrat qurish imkoni yo’q har dam,
Qilurkan qo’ng’iroq faryodki, bog’lang yukni g’ofillar.

Qorong’idir kecha, qo’rqinchli mavj, dahshatlidir girdob,
Na bilgay holimizni chetda turgan yuki yengillar.

Yomon ot birla fosh o’ldi ishim oxir o’jarlikdan,
Nechuk yoshrin qolur sir so’zlasa majlisda oqillar.

Agar vasl istasang, undan yiroqqa ketma, ey Hofiz,
Tilakni izla, qo’y dunyoni, ber orzuga tadbillar*.

Fors tilidan XURSHID tarjimalari

YULDUZ BELGILI SO’ZLARGA IZOH
————

Dilsiton — dilni oluvchi , ko’ngilni o’ziga asir qiluvchi; mahbuba, ma’shuqa.
Fusun — afsun, sehr, jodu.
Xun — qon.
Manqal — otash; qo’ra; ko’chma o’choq.
Ruhi ravon — jon, hayot, tirikpik.
Dilfirib — maftun qiluvchi, yo’ldan ozdiruvchi; dilrabo.
Nosix — nasihatgo’y.
Inon — ixtiyor, tizgin, jilov.
Jaras — qo’ng’iroq.
Yag’mo — talon-taroj, g’irotgarlik.
Husn — ilohiy jamol, mahbub diydori.
Zulayho — Bu yerda Sharqda mashhur Yusuf va Zulayho qissasiga ishora qilinmoqda. Boshqa ishqiy qissalardan farqli, unda Yusuf — ma’shuq, Zulayho — oshiq hisoblanadi. Ilohiy husnu malohat sohibi bo’lgan Yusuf hajrida Zulayho devona bo’lib, odamlarning ta’na-malomatiga qoladi.
Muanbar — muattar, xushbo’y.
Sajjoda — joynamoz.
Piri mug’on-mug’lar piri. Mug’-otashparast; majozan: pir. Piri mug’ondan maqsad komil inson bo’lib, may sotuvchi (mayfurush) so’zi o’rnida qo’llanadi va ruhoniy rahbar ma’nosini anglatadi.
Yo’lovchi(solik) — tariqatga kirib, riyozat bosqichlarini bosib o’tish orqali Xudo sari sayr qilayotgan kishi.
Tadbil — o’zgartirish, almashtirish.