Японияда Tакубокуни жуда севишади. Мамлакатда шоирга қўйилган юзлаб ҳайкалларгина эмас, унинг шеърларига қўйилган минглаб ёдгорликлар мавжудлиги кишини ҳайратга солади. Яна бир ҳайратланарли томони шундаки, қашшоқликда ва хасталикда яшаган, арзимас пулга зор бўлган шоир китоблари миллион-миллион нусхада нашр этилмоқда, шусиз ҳам давлатли китоббосар ва китобсотар   фирмаларни бойитмоқда .

Исикава (Ишикава) Такубоку (яп. 石川 啄木 ; 20.02.1886 — 13.04.1912) Япониянинг Хансю оролидаги Сибутами қишлоғида туғилган. Қашшоқ қишлоқ роҳибининг оиласида туғилган гўдакка Хадзимэ исмини беришган. Такубоку — шоирнинг тахаллуси бўлиб, «какку» маъносини англатади.

Шоирнинг «Интилиш» деб аталган илк китоби япон шеъриятига янги овоз,кучли шахс кириб келганидан дарак берди. Иккинчи тўплами «Бир кафт қум» эса япон шеъриятининг гултожи бўлди. Анъанавий танканинг мавзу доирасини кенгайтирган Такубоку ўз шеърий битикларида инсон ҳаётининг буюк манзараларини яратди. Бу манзаралар баъзан оний кайфият билан чегараланса-да,уларнинг замирида бутун бир инсон умрининг ҳасратлари,ҳайратлари ётади.

Оғир хасталик шоир умрини эрта хазон қилди. У йигирма етти ёшга тўлмай вафот этди. Унинг қабртошига дўстлари томонидан ушбу сатрлар битиб қўйилган:

Ҳар дақиқа тайёрман
Ўз ўрнимдан туришга
Ва ёв билан курашга.

Японияда Tакубокуни жуда севишади. Мамлакатда шоирга қўйилган юзлаб ҳайкалларгина эмас, унинг шеърларига қўйилган минглаб ёдгорликлар мавжуд. Унинг шеърларини ёд билмаган япон дунёда топилмаса керак. Мен ҳатто Тошкентдаги Япон боғида бир кўрсатувни тасвирга олиш пайтида тасодифан боққа келишган кунчиқар мамлакатидан келган туристлар билан суҳбатлашиб бунга иқрор бўлганман.

ИШИКАВА  ТАКУБОКУ
КУЗ ШЕЪРЛАРИ
Хуршид Даврон таржималари

* * *

Ватаним осмони,
Бунча йироқсан!
Мен ёлғиз бир ўзим
Томга чиқдиму
Қайтиб тушдим ғамгин ва маъюс.

* * *

Бош остига қўйсам
Мовий нурин таратган
Қайғунинг маржонини
Ва тонггача тингласам
Қайинлар ингроғини.

* * *

Атроф чўкар
Кечқуруннинг
Бўшлиқларига.
Тўрт томондан
Қалқиб-қалқиб чиқади қайғу.

* * *
«Уни ким ўқиса
Қайғуни англар!»
У шундай деб
Китобни оловга ташлади.
Доно одам, яхши иш қилдинг!

* * *

Кузнинг боши.
Қандай тоза сув.
Унда ювиниб
Тиниқ тортар
Менинг ўйларим.

* * *

Куз овози.
Аввалига
Эшитилар-эшитилмас
Қулоғимга шпивирлар секин.
Ғамгин одат.

* * *

Кўзларим ўрганган
Бу тоғларга.
Бироқ, куз келганда
Ҳаяжонга ботиб, ўйлайман:
«Яшамасми унда худолар!»

* * *

Секин-секин
Сочилар ёмғир.
Тикиламан
Тош йўлакларга.
Қуриб қолар кўзимдаги ёш.

* * *

Ёшликда қандай бўлсам
Яна ўшандайман.
Ўйлайман:
«Қани энди бир дўстим бўлса,
Юрагимни мен унга очсам».

* * *

Бир-бирига тегар-тегмас
Елкалар аро
Бир дақиқа кўзга чалиндинг.
Шуниям
Ёзиб қўйдим кундалигимга.

* * *

О, кошки,
Унутсам,
Баҳорда
Тош йўлакларни
Майсаларга кўмилишини.

* * *

Гўё қачонлардир
Бешикда ётиб
Тушларимда
Уни кўрганман.
У менга шундай азиз.

* * *
Қуёш боқар,
Ёмғир ҳам оқар.
Чирмашади
Чорбоғдаги
Гуллаб ётган хаги шохлари.

* * *

Куз осмони
Шишадай тиниқ.
Бирон шарпа кўрмайсан унда.
Қанчалар сен ёлғизсан, осмон.
Ҳеч бўлмаса қора қарға учиб ўтсайди.

* * *

Ёмғирдан кейинги
Чароғон оймомо.
Томлардаги
Ҳўл бостирмалар
Товланади ғамгин ялтираб.

* * *

Мен очликдан қийналган куни
Ўйнатганча ингичка думин
Яқинлашар оч қолган кучук
Ва суйкалар оёқларимга.
Енгил тортар дилим озгина.

* * *

Чирилдоқлар чириллар ўтда.
Йўл четида, тошнинг устида
Ёлғиз ўзим ўтирганимча
Гоҳо кулиб, гоҳо ўкириб
Ўз-ўзимга сўз уқтираман.

* * *

Оғир дардга чалиниб
Қолгандан буён,
Оғзимни ним очиб
Ухламоққа
Ўрганиб қолдим.

* * *

Узоқ вақт кўрмаган
Қадрдон дўстимни
Учратиб қолгандайман.
Қандай роҳат бағишлайди
Сувнинг товуши.

* * *

Ота каби
Куз бешафқат.
Она каби
Куз меҳрибон —
Уйсиз қолган ўғилларига.

* * *
Ивата тоғи.
Ҳозир чирилдоқлар
Чириллар балки,
Тўрт томондан
Унинг пойида.

* * *

Куз келди.
Муҳаббат ташвиши
Тарк этмас мени.
Тунлари ухламайман.
Ёввойи ғозлар қичқириғи.

* * *

Бўтакўзлар!
Қанча сўзни
Айтди бу гуллар.
Унинг менга сукут сақлаган.
Қиз юборибди.

* * *

Қайинларни шамол силкитар,
Гадоларни қучади шамол.
Қучар тоғдаги
Ибодатхонани.
Тош отнинг қулоғига шивирлар шамол.

* * *

Ёмғир ёғиб ўтди
Ўрмон устидан.
Қий-чув солди манмунлар.
Улар одамзодга
Қанчалар ўхшаш!

* * *

Чексиз-чексиз чўзилиб ётар
Жонсиз қумлар, ўлик қумлар.
Гоби сахросида яшаган Худо —
Дарҳақиқат,
Кузнинг худоси.

* * *

Ой ёғдуси —
Менинг соғинчим
Тўлдирди осмонни, ерни
Ва айланди
Куз кечасига.

* * *

Туннинг ғамгин товушлари
Тўкилар сукунатга.
Ёлғиз кезиб, эринмасдан
Бир-бир териб олаяпман
Ердан уларни.

* * *

Қишлоққа қайтган,
Чарчаган йўлчи
Толиқиб ухлаб қолгандай,
Шундан сокин, шундай хотиржам
Қиш кириб келди.

    Isikava (Ishikava) Takuboku (yap. 石川 啄木; 20.02.1886 — 13.04.1912) Yaponiyaning Xansyu orolidagi Sibutami qishlog’ida tug’ilgan. Qashshoq qishloq rohibining oilasida tug’ilgan go’dakka Xadzime ismini berishgan. Takuboku — shoirning taxallusi bo’lib, «kakku» ma’nosini anglatadi.

Shoirning «Intilish» deb atalgan ilk kitobi yapon she’riyatiga yangi ovoz,kuchli shaxs kirib kelganidan darak berdi. Ikkinchi to’plami «Bir kaft qum» esa yapon she’riyatining gultoji bo’ldi. An’anaviy tankaning mavzu doirasini kengaytirgan Takuboku o’z she’riy bitiklarida inson hayotining buyuk manzaralarini yaratdi. Bu manzaralar ba’zan oniy kayfiyat bilan chegaralansa-da,ularning zamirida butun bir inson umrining hasratlari,hayratlari yotadi.

Og’ir xastalik shoir umrini erta xazon qildi. U yigirma yetti yoshga to’lmay vafot etdi. Uning qabrtoshiga do’stlari tomonidan ushbu satrlar bitib qo’yilgan:

Har daqiqa tayyorman
O’z o’rnimdan turishga
Va yov bilan kurashga.

Yaponiyada Takubokuni juda sevishadi. Mamlakatda shoirga qo’yilgan yuzlab haykallargina emas, uning she’rlariga qo’yilgan minglab yodgorliklar mavjud. Uning she’rlarini yod bilmagan yapon dunyoda topilmasa kerak. Men hatto Toshkentdagi Yapon bog’ida bir ko’rsatuvni tasvirga olish paytida tasodifan boqqa kelishgan kunchiqar mamlakatidan kelgan turistlar bilan suhbatlashib bunga iqror bo’lganman.

ISHIKAVA TAKUBOKU
KUZ SHE’RLARI
Xurshid Davron tarjimalari

* * *

Vatanim osmoni,
Buncha yiroqsan!
Men yolg’iz bir o’zim
Tomga chiqdimu
Qaytib tushdim g’amgin va ma’yus.

* * *

Bosh ostiga qo’ysam
Moviy nurin taratgan
Qayg’uning marjonini
Va tonggacha tinglasam
Qayinlar ingrog’ini.

* * *

Atrof cho’kar
Kechqurunning
Bo’shliqlariga.
To’rt tomondan
Qalqib-qalqib chiqadi qayg’u.

* * *
«Uni kim o’qisa
Qayg’uni anglar!»
U shunday deb
Kitobni olovga tashladi.
Dono odam, yaxshi ish qilding!

* * *

Kuzning boshi.
Qanday toza suv.
Unda yuvinib
Tiniq tortar
Mening o’ylarim.

* * *

Kuz ovozi.
Avvaliga
Eshitilar-eshitilmas
Qulog’imga shpivirlar sekin.
G’amgin odat.

* * *

Ko’zlarim o’rgangan
Bu tog’larga.
Biroq, kuz kelganda
Hayajonga botib, o’ylayman:
«Yashamasmi unda xudolar!»

* * *

Sekin-sekin
Sochilar yomg’ir.
Tikilaman
Tosh yo’laklarga.
Qurib qolar ko’zimdagi yosh.

* * *

Yoshlikda qanday bo’lsam
Yana o’shandayman.
O’ylayman:
«Qani endi bir do’stim bo’lsa,
Yuragimni men unga ochsam».

* * *

Bir-biriga tegar-tegmas
Yelkalar aro
Bir daqiqa ko’zga chalinding.
Shuniyam
Yozib qo’ydim kundaligimga.

* * *

O, koshki,
Unutsam,
Bahorda
Tosh yo’laklarni
Maysalarga ko’milishini.

* * *

Go’yo qachonlardir
Beshikda yotib
Tushlarimda
Uni ko’rganman.
U menga shunday aziz.

* * *
Quyosh boqar,
Yomg’ir ham oqar.
Chirmashadi
Chorbog’dagi
Gullab yotgan xagi shoxlari.

* * *

Kuz osmoni
Shishaday tiniq.
Biron sharpa ko’rmaysan unda.
Qanchalar sen yolg’izsan, osmon.
Hech bo’lmasa qora qarg’a uchib o’tsaydi.

* * *

Yomg’irdan keyingi
Charog’on oymomo.
Tomlardagi
Ho’l bostirmalar
Tovlanadi g’amgin yaltirab.

* * *

Men ochlikdan qiynalgan kuni
O’ynatgancha ingichka dumin
Yaqinlashar och qolgan kuchuk
Va suykalar oyoqlarimga.
Yengil tortar dilim ozgina.

* * *

Chirildoqlar chirillar o’tda.
Yo’l chetida, toshning ustida
Yolg’iz o’zim o’tirganimcha
Goho kulib, goho o’kirib
O’z-o’zimga so’z uqtiraman.

* * *

Og’ir dardga chalinib
Qolgandan buyon,
Og’zimni nim ochib
Uxlamoqqa
O’rganib qoldim.

* * *

Uzoq vaqt ko’rmagan
Qadrdon do’stimni
Uchratib qolgandayman.
Qanday rohat bag’ishlaydi
Suvning tovushi.

* * *

Ota kabi
Kuz beshafqat.
Ona kabi
Kuz mehribon —
Uysiz qolgan o’g’illariga.

* * *
Ivata tog’i.
Hozir chirildoqlar
Chirillar balki,
To’rt tomondan
Uning poyida.

* * *

Kuz keldi.
Muhabbat tashvishi
Tark etmas meni.
Tunlari uxlamayman.
Yovvoyi g’ozlar qichqirig’i.

* * *

Bo’tako’zlar!
Qancha so’zni
Aytdi bu gullar.
Uning menga sukut saqlagan.
Qiz yuboribdi.

* * *

Qayinlarni shamol silkitar,
Gadolarni quchadi shamol.
Quchar tog’dagi
Ibodatxonani.
Tosh otning qulog’iga shivirlar shamol.

* * *

Yomg’ir yog’ib o’tdi
O’rmon ustidan.
Qiy-chuv soldi manmunlar.
Ular odamzodga
Qanchalar o’xshash!

* * *

Cheksiz-cheksiz cho’zilib yotar
Jonsiz qumlar, o’lik qumlar.
Gobi saxrosida yashagan Xudo —
Darhaqiqat,
Kuzning xudosi.

* * *

Oy yog’dusi —
Mening sog’inchim
To’ldirdi osmonni, yerni
Va aylandi
Kuz kechasiga.

* * *

Tunning g’amgin tovushlari
To’kilar sukunatga.
Yolg’iz kezib, erinmasdan
Bir-bir terib olayapman
Yerdan ularni.

* * *

Qishloqqa qaytgan,
Charchagan yo’lchi
Toliqib uxlab qolganday,
Shundan sokin, shunday xotirjam
Qish kirib keldi.