28 МАРТ — ТАНИҚЛИ НАВОИЙШУНОС ОЛИМ, ЗУККО МУНАҚҚИД ИБРОҲИМ ҲАҚҚУЛ (1949-2022 ТАВАЛЛУДИНИНГ 75 ЙИЛЛИГИ
Иброҳим Ҳаққулов номи ва асарларини бугун бутун Ўзбекистон олимлари ва зиёлилари, талаба ёшлари яхши танийди. Домланинг “Занжирбанд шер қошида”, “Абадият фарзандлари”, “Ким нимага таянади?”, “Эътиқод ва ижод”, “Ижод иқлими”, “Мерос ва моҳият”, “Тақдир ва тафаккур”, “Талант – жасорат жавҳари”, “Ишқ ва ҳайрат олами” каби катор китобларининг ҳар бир сатри фикр уйғотади, мушоҳадага чорлайди. Фикрлайдиган инсон борки, у тирикдир, уйғоқдир. Дарё каби уйғоқ ёшларимиз сафи кенгайишида устоз Иброҳим Ҳаққул сабоқлари жуда-жуда зарур.
КУЧЛИ ИРОДА, БУТУН ШАХС ВА НАВОИЙГА
МУҲАББАТ – ИБРОҲИМ ҲАҚҚУЛДАГИ УЧ ФАЗИЛАТ
Зебо ҚОБИЛОВА
Қўқон давлат педагогика институти профессори,
филология фанлари доктори
Ҳаётда инсоннинг ўз ўрнини топишида устозларнинг алоҳида ўрни ва роли бор. Улар, аввало, ўз шахсияти билан шогирдларга ўрнак бўлади.
Филология фанлари доктори Иброҳим Ҳаққулов ҳақида сўз кетганда ҳам шогирдларга ўрнак бўларли устоз эканликларини алоҳида эътироф этиш лозим.
Мен домлани мактаб пайтларимдан биламан. 90-йилларда телевидение орқали “Ғазал гулшани” кўрсатуви намойиш этилар эди. Мен мазкур кўрсатувнинг барча сонларини кузатиб борувчи мухлислардан эдим. Кейинроқ домлага шогирд бўлиш ҳам насиб этди. 2021 йилда ўзбек мумтоз адабиётининг билимдони, тасаввуфшунос, навоийшунос олим Иброҳим Ҳаққулов маслаҳатлари остида “Бадиий ижодда таъсир ва издошлик (Амирий ижоди мисолида)” мавзусидаги докторлик ишимни ҳимоя қилдим.
Ўтган йиллар орасида мен домладан кучли иродага эга бўлишни, шахс сифатида бутунликка эришишни, мумтоз адабиётга ва Ҳазрат Навоий даҳосига катта муҳаббат ва ҳайрат билан қарашни ўргандим. Ҳар гал домла билан суҳбатлашар эканман, олам-олам таассуротга, маърифатга тўлиб бордим. Домладаги мумтоз адабиёт ва замонавий адабиётга бирдай, зукколик ва синчковлик билан муносабатни кўриб ҳайратланганман. Жаҳон адабиётининг дурдона асралари ҳақидаги мулоҳазалари, айниқса, “Ҳамлет” асари таҳлилидаги “Ҳар бир зиёли инсонда Ҳамлет яшаши керак. У шундай дейди: Дунё издан чиққан. Мен уни тўғриламоқ учун келдим!”, деган фикрлари ҳақиқий виждонли зиёлини ўйлашга чақиради. Ҳазрат Навоий ҳақида гап кетганида домланинг кўзларида доимо ҳайрат ва ҳаёжонни кўрганман. Домла Ҳазратни ҳар доим “Навоий бобо” деб гапирадилар. Домла билан суҳбатларда бировнинг ғийбати бўлмаган. Суҳбатлар чин маънодаги маърифий суҳбатлар эди.
Устоз Иброҳим Ҳаққул Алишер Навоий ижоди ҳақида кўп ва хўб айтганлар. Домла ҳаётликларида “Навоийга қайтиш” деб номланган китобларнинг 4 жилди нашрдан чиққан эди. Устоз умр вафо қилса, мазкур нашрни амалга оширишни, яъни Ҳазрат Навоий “Хамса”сига монанд 5 та китоб қилишни ният қилган эдилар. Устоз таваллудининг 75 йиллигига биз, шогирдлар “Навоийга қайтиш”нинг 5 жилдини нашрдан чиқардик. Шунингдек, Иброҳим Ҳаққул мушоҳадаларидан иборат “Мушоҳада ёғдуси”нинг 3 жилдини, турли китобларга ёзган сўзбошилари жамланган “Сўзбоши: ирфон ва ишонч” китоблари ҳам шогирдлари томонидан тартиб берилиб, нашр этилди.
Иш столим устида доим бўладиган ва тез-тез мутолаа қиладиган китобларимидан бири усозим Иброҳим Ҳаққулнинг “Навоийга қайтиш” деб номланган туркум китобларидир. Китобнинг ҳар бир нашрини ўқиган китобхон шеърият мулкининг султони ижод олами ва шахсиятини англашга қаратилган суҳбатлар, буюк сўз санъаткорининг “ўтлуғ бағр”идан тўкилган ғазал, рубоий, қитъа, фардлар шарҳи билан танишиб боради ва, ҳақиқатан ҳам, Навоийга қайтади, устозимиз таъбири билан айтганда, “олам ва одам ҳодисотларидан хабардор бўлади”.
“Навоийга қайтиш”нинг биринчи китоби 2007 йилда, иккинчиси 2011 йилда, учинчиси 2016 йилда, тўртинчиси 2021 йилда, 2024 йилда эса бешинчи жилд нашрдан чиқди. Мазкур китоблар улгуржи маданият таъсирига тушиб, мумтоз адабиёт чашмаларидан бебаҳра қолаётган, шу тахлит давом этилса, ўтмиш адабиётига мутлақо эҳтиёж сезмайдиган, басирати кўр, гўзаллик туйғусидан маҳрум, моддий дунё ташвишидан бошқасини тан олмайдиган авлоднинг пайдо бўлишидан ташвишланиб битилган. Домланинг таъбири билан айтганда: “мумтоз адабиёт – миллатнинг дунёқараши, ахлоқи, маънавияти ва бадиий дидига чуқур таъсир ўтказиб, уларни доимий равишда муҳофаза қила оладиган ижод намуналаридир. Мумтоз адабиёт вакилларининг ҳар бири ўз эътиқоди, ғоявий-бадиий нуқтаи назарини ҳимоя қила оладиган кучли ва жасур шахслардир”.
Ўзбек мумтоз адабиётининг улуғ намояндаси Алишер Навоий сўзларини тўтидек такрорлаш билан маърифатга эришиб бўлмаслигини, Навоийни билиш – бошқа, уни англай олиш – бошқа ҳодисалар эканлигини “Навоийга қайтиш”дан кейин яна бир карра англайсиз.
Биринчи китоб айнан “Навоийга қайтиш” деб номланган каттагина мақола билан бошланади. Мақоладаги: “Навоий сабоқларига амал қилган киши ўз-ўзидан халқ дарду ташвишларини енгиллатишга бел боғлайди. Навоийни етарли даражада билиш – адолат, диёнат ва иймон-эътиқоднинг кучига ишонч демак. Кўнглида шу ишонч ғолиб бўлган одамлар сони жамиятимизда қанча кўпайса, инсоний муаммолар ҳар қалай камайиб боради” каби сатрларни ўқиган китобхонда, шубҳасиз, мазкур китобни ўқишга иштиёқ янада ортади.
Китобда неча ўнлаб ғазаллар, рубойилар, қитъалар ва байтлар таҳлил қилинганки, бу таҳлил ва талқинлар Ҳазрат Навоий шахсияти ва ижодини англашга ёрдам беради.
Замона аҳлиға гарчи ўюнчилиқдур иш,
Енгар ҳам охир аларни замонанинг ўюни.
Устоз ушбу байтда замонасозлик найранги, шахсий ғараз ва иддаоларни кўзлаб замонга мослашиш ҳолати қораланганлиги, бу ҳолатни Навоий бобо ўз номи билан “ўюнчилиғ” деб аташи, бироқ бундай “ўюнчи”ларни забун этадиган бошқа бир катта ўйин – замонанинг ўйини борлиги эслатилганлигини ёзади. Беихтиёр домланинг фикрларига “ҳаққаст рост” деб юборасан: “Инсон шуни билиш, шу шафқатсиз ўйиндан ўзини четга олишга ожизлик қилади”.
Мен кўпинча Навоийнинг “ўтиб кетган ва етиб келмаганингдан камроқ гапир, чунки сен бу дамдасан” мазмунини берувчи “Мозию мустақбал аҳволин такаллум айла кам, Не учунким, дам бу дамдур, дам бу дамдур, дам бу дам” байтини такрорлаб юраман. “Навоийга қайтиш”да домла мазкур фикрга монанд мазмундаги қуйидаги байтларни шарҳлайди:
Чу мозий ўттию мустақбал ўртада эрмас,
Сенгаки ҳол эрмас муғтанам не ҳол ўлғай.
Бу дамни ориф эрсанг яхши тутки, жоҳил иши,
Етишмагангаву ўтганга қийлу қол ўлғай.
Яъни: “Mозий ўтди. Келажак ҳали илгарида. Айни фурсатдаги ҳолингни ғанимат билмасанг, бу қандай ҳол бўлади? Агар ориф эрсанг ҳар бир лаҳза ва нафасингни яхши қадрла, яхши ўтказ. Етиб келмагану ўтиб кетган ҳақида сўзлаш жоҳилнинг ишидир”. Байтлар талқинида устоз инсоннинг ўтмишидан ажралиб яшай олмаслигини, бироқ ўтган даврга муносабат чуқур илм, кенг мушоҳада ва маърифат зиёсидан юзага келиши лозимлигини, акс ҳолда, нафақат шахс камолотига, балки, умум тараққиётига таъсир етказиши ҳам мумкинлигини, аҳли ҳақиқат қарашларига кўра эса, бесамар орзуга айланган мозий ва келажак андишасини Оллоҳ билан ориф алоқасига бир ҳижоб эканлигини, бу парда барҳам топмас экан, на қалб, на руҳ олий мақомларга юксала олмаганидек, ишқ ва ҳақиқат завқ-шавқларини ҳам тўлиқ эгаллай олмаслигини таъкидлайди.
Китобдан ўрин олган шарҳу талқинлар орасида илмнинг фойдаси ҳақидаги қуйидаги рубоий ҳам бор:
Илми дин касб қилки, суд эрмас,
Чарх мушкилларини ҳал қилмоқ.
Лекин ул илм доғи нафъ этмас,
Билибон бўлмаса амал қилмоқ.
Қитъа шарҳи аввалида “Оллоҳ таолодан фойдали илм сўрангиз ва бефойдасидан сақланингиз” дейилган ҳадис келтирилиб, “чарх мушкулларини” ҳал қилмоққа ёрдам бермайдиган илмларни Навоий ҳазрат бефойда илм деб ҳисоблаганликлари, шунингдек, қитъада ҳаёт ва онг тараққиётига хизмат қилмайдиган илм – илмсизликдан ўзга нарса эмаслиги, тараққиёт учун билишнинг ўзигина кифоя қилмаслиги, билимга яраша амал ҳам керак, деган мазмун англашилиши айтилади. Хулоса ўрнида эса билган нарсани биламан, билмаганни билмайман дея олиш мана шу – ҳақиқий билим. Билим даражасига мувофиқ амал ва ҳаракат бу, чин олимга хос фазилат саналади, дейилади.
Навоийга қайтган ҳар бир инсон кучли иродага эга бўлишни, шахс сифатида бутунликка эришишни, мумтоз адабиётга ва Ҳазрат Навоий даҳосига катта муҳаббат ва ҳайрат билан қарашни ўрганишига сира шубҳа йўқ.
Китобни ёпар эканман, қуйидаги сатрлар онгу шууримда акс садо бериб жаранглайверади: “Етти ёшдан етмиш ёшгача ҳар бир ўзбек билиши керакки, Навоийнинг бетимсол шахсиятини севмасдан, Навоийнинг муҳташам ижодиётини етарли даражада ўрганмасдан, буюк шоир шеъриятини дунёга танитган порлоқ ҳақиқатларга таянмасдан, миллат сифатида биз олий мақомларга кўтарила олмаймиз”.
Иброҳим Ҳаққулов номи ва асарларини бугун бутун Ўзбекистон олимлари ва зиёлилари, талаба ёшлари яхши танийди. Домланинг “Занжирбанд шер қошида”, “Абадият фарзандлари”, “Ким нимага таянади?”, “Эътиқод ва ижод”, “Ижод иқлими”, “Мерос ва моҳият”, “Тақдир ва тафаккур”, “Талант – жасорат жавҳари”, “Ишқ ва ҳайрат олами” каби катор китоблари Мазкур китобга жойланган тадқиқотлар бугунги кунда республикамиз олий ўқув юртларида муҳим манба сифатида қўлланиб келинмоқда. Домланинг ҳар бир сатри фикр уйғотади, мушоҳадага чорлайди. Фикрлайдиган инсон борки, у тирикдир, уйғоқдир. Дарё каби уйғоқ ёшларимиз сафи кенгайишида устоз Иброҳим Ҳаққул сабоқлари жуда-жуда зарур.
Ibrohim Haqqul kitoblari
Yana Ibrohim Haqqul kitoblari
KUCHLI IRODA, BUTUN SHAXS VA NAVOIYGA
MUHABBAT – IBROHIM HAQQULDAGI UCH FAZILAT
Zebo QOBILOVA
Qo‘qon davlat pedagogika instituti professori,
filologiya fanlari doktori
Hayotda insonning o‘z o‘rnini topishida ustozlarning alohida o‘rni va roli bor. Ular, avvalo, o‘z shaxsiyati bilan shogirdlarga o‘rnak bo‘ladi.
Filologiya fanlari doktori Ibrohim Haqqulov haqida so‘z ketganda ham shogirdlarga o‘rnak bo‘larli ustoz ekanliklarini alohida e’tirof etish lozim.
Men domlani maktab paytlarimdan bilaman. 90-yillarda televideniye orqali “G‘azal gulshani” ko‘rsatuvi namoyish etilar edi. Men mazkur ko‘rsatuvning barcha sonlarini kuzatib boruvchi muxlislardan edim. Keyinroq domlaga shogird bo‘lish ham nasib etdi. 2021 yilda o‘zbek mumtoz adabiyotining bilimdoni, tasavvufshunos, navoiyshunos olim Ibrohim Haqqulov maslahatlari ostida “Badiiy ijodda ta’sir va izdoshlik (Amiriy ijodi misolida)” mavzusidagi doktorlik ishimni himoya qildim.
O‘tgan yillar orasida men domladan kuchli irodaga ega bo‘lishni, shaxs sifatida butunlikka erishishni, mumtoz adabiyotga va Hazrat Navoiy dahosiga katta muhabbat va hayrat bilan qarashni o‘rgandim. Har gal domla bilan suhbatlashar ekanman, olam-olam taassurotga, ma’rifatga to‘lib bordim. Domladagi mumtoz adabiyot va zamonaviy adabiyotga birday, zukkolik va sinchkovlik bilan munosabatni ko‘rib hayratlanganman. Jahon adabiyotining durdona asralari haqidagi mulohazalari, ayniqsa, “Hamlet” asari tahlilidagi “Har bir ziyoli insonda Hamlet yashashi kerak. U shunday deydi: Dunyo izdan chiqqan. Men uni to‘g‘rilamoq uchun keldim!”, degan fikrlari haqiqiy vijdonli ziyolini o‘ylashga chaqiradi. Hazrat Navoiy haqida gap ketganida domlaning ko‘zlarida doimo hayrat va hayojonni ko‘rganman. Domla Hazratni har doim “Navoiy bobo” deb gapiradilar. Domla bilan suhbatlarda birovning g‘iybati bo‘lmagan. Suhbatlar chin ma’nodagi ma’rifiy suhbatlar edi.
Ustoz Ibrohim Haqqul Alisher Navoiy ijodi haqida ko‘p va xo‘b aytganlar. Domla hayotliklarida “Navoiyga qaytish” deb nomlangan kitoblarning 4 jildi nashrdan chiqqan edi. Ustoz umr vafo qilsa, mazkur nashrni amalga oshirishni, ya’ni Hazrat Navoiy “Xamsa”siga monand 5 ta kitob qilishni niyat qilgan edilar. Ustoz tavalludining 75 yilligiga biz, shogirdlar “Navoiyga qaytish”ning 5 jildini nashrdan chiqardik. Shuningdek, Ibrohim Haqqul mushohadalaridan iborat “Mushohada yog‘dusi”ning 3 jildini, turli kitoblarga yozgan so‘zboshilari jamlangan “So‘zboshi: irfon va ishonch” kitoblari ham shogirdlari tomonidan tartib berilib, nashr etildi.
Ish stolim ustida doim bo‘ladigan va tez-tez mutolaa qiladigan kitoblarimidan biri usozim Ibrohim Haqqulning “Navoiyga qaytish” deb nomlangan turkum kitoblaridir. Kitobning har bir nashrini o‘qigan kitobxon she’riyat mulkining sultoni ijod olami va shaxsiyatini anglashga qaratilgan suhbatlar, buyuk so‘z san’atkorining “o‘tlug‘ bag‘r”idan to‘kilgan g‘azal, ruboiy, qit’a, fardlar sharhi bilan tanishib boradi va, haqiqatan ham, Navoiyga qaytadi, ustozimiz ta’biri bilan aytganda, “olam va odam hodisotlaridan xabardor bo‘ladi”.
“Navoiyga qaytish”ning birinchi kitobi 2007 yilda, ikkinchisi 2011 yilda, uchinchisi 2016 yilda, to‘rtinchisi 2021 yilda, 2024 yilda esa beshinchi jild nashrdan chiqdi. Mazkur kitoblar ulgurji madaniyat ta’siriga tushib, mumtoz adabiyot chashmalaridan bebahra qolayotgan, shu taxlit davom etilsa, o‘tmish adabiyotiga mutlaqo ehtiyoj sezmaydigan, basirati ko‘r, go‘zallik tuyg‘usidan mahrum, moddiy dunyo tashvishidan boshqasini tan olmaydigan avlodning paydo bo‘lishidan tashvishlanib bitilgan. Domlaning ta’biri bilan aytganda: “mumtoz adabiyot – millatning dunyoqarashi, axloqi, ma’naviyati va badiiy didiga chuqur ta’sir o‘tkazib, ularni doimiy ravishda muhofaza qila oladigan ijod namunalaridir. Mumtoz adabiyot vakillarining har biri o‘z e’tiqodi, g‘oyaviy-badiiy nuqtayi nazarini himoya qila oladigan kuchli va jasur shaxslardir”.
O‘zbek mumtoz adabiyotining ulug‘ namoyandasi Alisher Navoiy so‘zlarini to‘tidek takrorlash bilan ma’rifatga erishib bo‘lmasligini, Navoiyni bilish – boshqa, uni anglay olish – boshqa hodisalar ekanligini “Navoiyga qaytish”dan keyin yana bir karra anglaysiz.
Birinchi kitob aynan “Navoiyga qaytish” deb nomlangan kattagina maqola bilan boshlanadi. Maqoladagi: “Navoiy saboqlariga amal qilgan kishi o‘z-o‘zidan xalq dardu tashvishlarini yengillatishga bel bog‘laydi. Navoiyni yetarli darajada bilish – adolat, diyonat va iymon-e’tiqodning kuchiga ishonch demak. Ko‘nglida shu ishonch g‘olib bo‘lgan odamlar soni jamiyatimizda qancha ko‘paysa, insoniy muammolar har qalay kamayib boradi” kabi satrlarni o‘qigan kitobxonda, shubhasiz, mazkur kitobni o‘qishga ishtiyoq yanada ortadi.
Kitobda necha o‘nlab g‘azallar, ruboyilar, qit’alar va baytlar tahlil qilinganki, bu tahlil va talqinlar Hazrat Navoiy shaxsiyati va ijodini anglashga yordam beradi.
Zamona ahlig‘a garchi o‘yunchiliqdur ish,
Yengar ham oxir alarni zamonaning o‘yuni.
Ustoz ushbu baytda zamonasozlik nayrangi, shaxsiy g‘araz va iddaolarni ko‘zlab zamonga moslashish holati qoralanganligi, bu holatni Navoiy bobo o‘z nomi bilan “o‘yunchilig‘” deb atashi, biroq bunday “o‘yunchi”larni zabun etadigan boshqa bir katta o‘yin – zamonaning o‘yini borligi eslatilganligini yozadi. Beixtiyor domlaning fikrlariga “haqqast rost” deb yuborasan: “Inson shuni bilish, shu shafqatsiz o‘yindan o‘zini chetga olishga ojizlik qiladi”.
Men ko‘pincha Navoiyning “o‘tib ketgan va yetib kelmaganingdan kamroq gapir, chunki sen bu damdasan” mazmunini beruvchi “Moziyu mustaqbal ahvolin takallum ayla kam, Ne uchunkim, dam bu damdur, dam bu damdur, dam bu dam” baytini takrorlab yuraman. “Navoiyga qaytish”da domla mazkur fikrga monand mazmundagi quyidagi baytlarni sharhlaydi:
Chu moziy o‘ttiyu mustaqbal o‘rtada ermas,
Sengaki hol ermas mug‘tanam ne hol o‘lg‘ay.
Bu damni orif ersang yaxshi tutki, johil ishi,
Yetishmagangavu o‘tganga qiylu qol o‘lg‘ay.
Ya’ni: “Moziy o‘tdi. Kelajak hali ilgarida. Ayni fursatdagi holingni g‘animat bilmasang, bu qanday hol bo‘ladi? Agar orif ersang har bir lahza va nafasingni yaxshi qadrla, yaxshi o‘tkaz. Yetib kelmaganu o‘tib ketgan haqida so‘zlash johilning ishidir”. Baytlar talqinida ustoz insonning o‘tmishidan ajralib yashay olmasligini, biroq o‘tgan davrga munosabat chuqur ilm, keng mushohada va ma’rifat ziyosidan yuzaga kelishi lozimligini, aks holda, nafaqat shaxs kamolotiga, balki, umum taraqqiyotiga ta’sir yetkazishi ham mumkinligini, ahli haqiqat qarashlariga ko‘ra esa, besamar orzuga aylangan moziy va kelajak andishasini Olloh bilan orif aloqasiga bir hijob ekanligini, bu parda barham topmas ekan, na qalb, na ruh oliy maqomlarga yuksala olmaganidek, ishq va haqiqat zavq-shavqlarini ham to‘liq egallay olmasligini ta’kidlaydi.
Kitobdan o‘rin olgan sharhu talqinlar orasida ilmning foydasi haqidagi quyidagi ruboiy ham bor:
Ilmi din kasb qilki, sud ermas,
Charx mushkillarini hal qilmoq.
Lekin ul ilm dog‘i naf’ etmas,
Bilibon bo‘lmasa amal qilmoq.
Qit’a sharhi avvalida “Olloh taolodan foydali ilm so‘rangiz va befoydasidan saqlaningiz” deyilgan hadis keltirilib, “charx mushkullarini” hal qilmoqqa yordam bermaydigan ilmlarni Navoiy hazrat befoyda ilm deb hisoblaganliklari, shuningdek, qit’ada hayot va ong taraqqiyotiga xizmat qilmaydigan ilm – ilmsizlikdan o‘zga narsa emasligi, taraqqiyot uchun bilishning o‘zigina kifoya qilmasligi, bilimga yarasha amal ham kerak, degan mazmun anglashilishi aytiladi. Xulosa o‘rnida esa bilgan narsani bilaman, bilmaganni bilmayman deya olish mana shu – haqiqiy bilim. Bilim darajasiga muvofiq amal va harakat bu, chin olimga xos fazilat sanaladi, deyiladi.
Navoiyga qaytgan har bir inson kuchli irodaga ega bo‘lishni, shaxs sifatida butunlikka erishishni, mumtoz adabiyotga va Hazrat Navoiy dahosiga katta muhabbat va hayrat bilan qarashni o‘rganishiga sira shubha yo‘q.
Kitobni yopar ekanman, quyidagi satrlar ongu shuurimda aks sado berib jaranglayveradi: “Yetti yoshdan yetmish yoshgacha har bir o‘zbek bilishi kerakki, Navoiyning betimsol shaxsiyatini sevmasdan, Navoiyning muhtasham ijodiyotini yetarli darajada o‘rganmasdan, buyuk shoir she’riyatini dunyoga tanitgan porloq haqiqatlarga tayanmasdan, millat sifatida biz oliy maqomlarga ko‘tarila olmaymiz”.
Ibrohim Haqqulov nomi va asarlarini bugun butun O‘zbekiston olimlari va ziyolilari, talaba yoshlari yaxshi taniydi. Domlaning “Zanjirband sher qoshida”, “Abadiyat farzandlari”, “Kim nimaga tayanadi?”, “E’tiqod va ijod”, “Ijod iqlimi”, “Meros va mohiyat”, “Taqdir va tafakkur”, “Talant – jasorat javhari”, “Ishq va hayrat olami” kabi kator kitoblari Mazkur kitobga joylangan tadqiqotlar bugungi kunda respublikamiz oliy o‘quv yurtlarida muhim manba sifatida qo‘llanib kelinmoqda. Domlaning har bir satri fikr uyg‘otadi, mushohadaga chorlaydi. Fikrlaydigan inson borki, u tirikdir, uyg‘oqdir. Daryo kabi uyg‘oq yoshlarimiz safi kengayishida ustoz Ibrohim Haqqul saboqlari juda-juda zarur.
Maqolaning asl manbai
Ibrohim Haqqul kitoblari
Yana Ibrohim Haqqul kitoblari
