Жаҳон шеъриятининг ёрқин юлдузи, ҳассос рус шоираси Марина Цветаева (1892-1941) қолдирган бой адабий меросида унинг фарзандларига ёзган мактублари алоҳида эътиборга молик. Эътиборингизга ҳавола қилинаётган мактуб аслида 1937-38 йиллар, май ойларида ёзилган бўлиб, 1969 йилда «Новый мир» журналининг 4-сонида босилган (Таржимондан).
Марина Цветаева
БОЛАЛАРГА МАКТУБ
Азиз болалар!
Мен барчангизни бирдек яхши кўраман, барчангиз азизсиз менга. Сизлар ҳам билар каби катта-кичик одамларсиз. Ҳар бир авлод, ҳар бир насл ўзига хос. Менинг сизларга айтадиган гапларим кўп.
Ҳеч вақт сувни бекордан бекорга исроф қилмангиз. Худди шу дамларда саҳроларда кимдир сувсизликдан жон бераётганини унутманг. Зинҳор калта ўйламангки, мен сув тўккан ўша одамга, ўша чўлга етиб борармиди деб. Сув етиб бормаса ҳам, ўша кимса худди шу сувни ичмаса ҳам, дунёда яна битта қонунларда ёзилмаган жиноят камаяди.
Ҳеч қачон нонни ерга ташламанг, урвоғини ҳам. Уволи тутмасин. Қаерда кўриб қолсангиз, ердами, оёқ остидами, қўлингизга олиб, қўл етадиган, кўз тушадиган жойга қўйинг. Бу дунёда ташналикдан мадори қуриётганлар билан бирга бурда нонга зорлар ҳам бор. Ҳар қалай, тупроққа, чангга, лойга ботиб, қоришиб ётган нонни олиб егандан кўра баландроқ жойдаги тоза нонни олиб ейиш қулайроқ, егани ўзига ботади. Сизни билмаса ҳам дуо қилади. Савобга қоласиз.
Ҳеч қачон телба одамлардан қўрқманг. Уларга дучлансангиз, дардига шерик бўлинг. Балким шунда ўзингиз ҳам билмаган ҳолда уни шу дарддан болаларча соддалигингиз, самимиятингиз, беғуборлигингиз, таъмасизлигингиз билан фориғ этарсиз. Уни дилидагини топишга урининг, нимани истайди ўзи, сўраб билинг, сўраб кўринг. Одам тафтини одам кўтаради, ахир. Бундайларнинг устидан асло кулманг! Бошқалар ҳам кулаяптилар-ку, гапиришаяпти-ку, деб гуноҳингизни бошқаларга ағдарманг, Ўзингизга ўзингиз лойқайд бўлманг, ўзингизга ўзингиз маъсул бўлинг. Эркин, мустақил фикрлашга ўрганинг.
Ота-онангизни ранжитманг. Улардан бўлар-бўлмасга аразламанг, Унутмангки, улар ҳам сиздек қачонлардир бола бўлишган, вақти-соати етиб, сиз ҳам улардек кексаясиз. Ота-оналарингизни эрта қаришларига, бу дунёдан бевақт кўз юмишларига сабабчи бўлиб қолишдан сақланинг. Уларни ерни тепиб юришларининг ўзи катта бебаҳо давлат, суянчиқ.
Йўлингизда тош кўринса, олиб ташланг. Фараз қилингки, сиз чопиб кетаяпсиз, кўрмай-билмай шу тошга суриниб кетдингиз. Бурнингиз қонади, шикастландингиз. Ҳеч бўлмаса, ўзингиз учун шу тошни йўлдан четга олиб қўйинг.
Одамлар орасида, транспортларда ўзингиздан каттага жой беришдан уялманг, аксинча, бермасангиз уялинг! Моддий томондан устунлигингизни ҳеч вақт кўз-кўзламанг.
Рақибингиз, душманингизни енгсангиз, ғурурланманг. Ғолиблик нашидасини ичдан англаб етишнинг, сезишнинг ўзи-кифоя. Бировнинг ортидан мазах қилиб кулманг, ҳаттоки айбини, камчиликларини билсангиз ҳам. Айниқса, сизни гиж-гижлаганлардан қочинг, улар сизни гиж-гижлаб қочиб кетишади.
Синалмаган отнинг ёнидан ўтманг.
Ўз уйинггизга тош отманг, бу уй сиз билан қолади, ўзгалар уйига сизни барибир киритишмайди, сиғмайсиз, ортиқчасиз уларга.
Китобни варақлаганда, варақни юқори қисмидаги учидан очиб боринг. Нега дейсизми? Чунки китоб ўқилганда пастдан юқорига эмас, юқоридан пастга қараб ўқилади.
Тамадди қилаётиб, ликопчангизни ўзингизга яқинроқ, қулайроқ қўйинг. Бехосдаан дастурхонгами, қаршингиздаги кишигами, тиззангизгами тўкилиб кетмасин.
Мабода, сизга буларнинг бари романтика дейишса, улардан сўраб кўринг: “Романтика нима ўзи?” Шунда улар тилини тишлаб қолишади, илмсизликларини билдириб қўйишади. Фақат фикрлай олмайдиган одамларгина шундай савол беришади. Сиз уларга Жуковскийнинг ўлмас, буюк сўзлари билан жавоб беринг: “Романтика — бу юрак”.
Ойгул Суюндиқова таржимаси
Hassos rus shoirasi Marina Svetaeva (1892-1941) qoldirgan boy adabiy merosida uning farzandlariga yozgan maktublari alohida e’tiborga molik. E’tiboringizga havola qilinayotgan maktub aslida 1937-38 yillar, may oylarida yozilgan bo’lib, 1969 yilda «Noviy mir» jurnalining 4-sonida bosilgan.(Tarjimon)
Marina Svetayeva
BOLALARGA MAKTUB
Aziz bolalar!
Men barchangizni birdek yaxshi ko’raman, barchangiz azizsiz menga. Sizlar ham bilar kabi katta-kichik odamlarsiz. Har bir avlod, har bir nasl o’ziga xos. Mening sizlarga aytadigan gaplarim ko’p.
Hech vaqt suvni bekordan bekorga isrof qilmangiz. Xuddi shu damlarda sahrolarda kimdir suvsizlikdan jon berayotganini unutmang. Zinhor kalta o’ylamangki, men suv to’kkan o’sha odamga, o’sha cho’lga yetib borarmidi deb. Suv yetib bormasa ham, o’sha kimsa xuddi shu suvni ichmasa ham, dunyoda yana bitta qonunlarda yozilmagan jinoyat kamayadi.
Hech qachon nonni yerga tashlamang, urvog’ini ham. Uvoli tutmasin. Qaerda ko’rib qolsangiz, yerdami, oyoq ostidami, qo’lingizga olib, qo’l yetadigan, ko’z tushadigan joyga qo’ying. Bu dunyoda tashnalikdan madori quriyotganlar bilan birga burda nonga zorlar ham bor. Har qalay, tuproqqa, changga, loyga botib, qorishib yotgan nonni olib yegandan ko’ra balandroq joydagi toza nonni olib yeyish qulayroq, yegani o’ziga botadi. Sizni bilmasa ham duo qiladi. Savobga qolasiz.
Hech qachon telba odamlardan qo’rqmang. Ularga duchlansangiz, dardiga sherik bo’ling. Balkim shunda o’zingiz ham bilmagan holda uni shu darddan bolalarcha soddaligingiz, samimiyatingiz, beg’uborligingiz, ta’masizligingiz bilan forig’ etarsiz. Uni dilidagini topishga urining, nimani istaydi o’zi, so’rab biling, so’rab ko’ring. Odam taftini odam ko’taradi, axir. Bundaylarning ustidan aslo kulmang! Boshqalar ham kulayaptilar-ku, gapirishayapti-ku, deb gunohingizni boshqalarga ag’darmang, O’zingizga o’zingiz loyqayd bo’lmang, o’zingizga o’zingiz ma’sul bo’ling. Erkin, mustaqil fikrlashga o’rganing.
Ota-onangizni ranjitmang. Ulardan bo’lar-bo’lmasga arazlamang, Unutmangki, ular ham sizdek qachonlardir bola bo’lishgan, vaqti-soati yetib, siz ham ulardek keksayasiz. Ota-onalaringizni erta qarishlariga, bu dunyodan bevaqt ko’z yumishlariga sababchi bo’lib qolishdan saqlaning. Ularni yerni tepib yurishlarining o’zi katta bebaho davlat, suyanchiq.
Yo’lingizda tosh ko’rinsa, olib tashlang. Faraz qilingki, siz chopib ketayapsiz, ko’rmay-bilmay shu toshga surinib ketdingiz. Burningiz qonadi, shikastlandingiz. Hech bo’lmasa, o’zingiz uchun shu toshni yo’ldan chetga olib qo’ying.
Odamlar orasida, transportlarda o’zingizdan kattaga joy berishdan uyalmang, aksincha, bermasangiz uyaling! Moddiy tomondan ustunligingizni hech vaqt ko’z-ko’zlamang.
Raqibingiz, dushmaningizni yengsangiz, g’ururlanmang. G’oliblik nashidasini ichdan anglab yetishning, sezishning o’zi-kifoya. Birovning ortidan mazax qilib kulmang, hattoki aybini, kamchiliklarini bilsangiz ham. Ayniqsa, sizni gij-gijlaganlardan qoching, ular sizni gij-gijlab qochib ketishadi.
Sinalmagan otning yonidan o’tmang.
O’z uyinggizga tosh otmang, bu uy siz bilan qoladi, o’zgalar uyiga sizni baribir kiritishmaydi, sig’maysiz, ortiqchasiz ularga.
Kitobni varaqlaganda, varaqni yuqori qismidagi uchidan ochib boring. Nega deysizmi? Chunki kitob o’qilganda pastdan yuqoriga emas, yuqoridan pastga qarab o’qiladi.
Tamaddi qilayotib, likopchangizni o’zingizga yaqinroq, qulayroq qo’ying. Bexosdaan dasturxongami, qarshingizdagi kishigami, tizzangizgami to’kilib ketmasin.
Maboda, sizga bularning bari romantika deyishsa, ulardan so’rab ko’ring: “Romantika nima o’zi?” Shunda ular tilini tishlab qolishadi, ilmsizliklarini bildirib qo’yishadi. Faqat fikrlay olmaydigan odamlargina shunday savol berishadi. Siz ularga Jukovskiyning o’lmas, buyuk so’zlari bilan javob bering: “Romantika — bu yurak”.
Oygul Suyundiqova tarjimasi
