31 октябрь – атоқли арман шоири Аветик Исаакян таваллуд топган кун

   Улуғ рус шоири Александр Блок Аветик Исаакяннинг шеърларини рус тилига ўгираркан, дўстларига ҳайратланиб мактублар йўллайди: « … Шуни айтишим лозимки, менинг бу шоирга меҳрим тушди, уни яхши кўриб қолдим… Исаакян – биринчи рақамли шоир. Эҳтимол, бундайин содда ва тиниқ тил талант бугунги кунда бутун Европада ҳам топилмас…»

Аветик Исаакян
ШЕЪРЛАР

Аветик Исаакян – арман классик шоири. У 1875 йил 31 октябрда Арманистоннинг Александрополь шаҳрида дунёга келди. Шу ерда бошланғич таълим олиб, Эчмиадзин семинари ва Лейпцих, Цюрих университетларида таҳсил олди. Болалигидан шеъриятга катта муҳаббат қўйди, шеърлари адабий журналларда чоп этилди. Шоир узоқ йиллар чет эллар – Швейцария, Германия, Австрия, Италия, Францияда яшади; асарларида ўз Ватани соғинчи ва орзу-ўйлари билан нафас олди.

Унинг бой адабий мероси дунёнинг кўплаб тилларига таржима қилинган. Хусусан, улуғ рус шоири Александр Блок унинг шеърларини рус тилига ўгираркан, дўстларига ҳайратланиб мактублар йўллайди: « … Бу ажойиб шоирни таржима қилиш – ўта машаққатли. Меҳнатим қай даражада чиққанлигини муҳокама қилиш – менинг ишим эмас. Бироқ шуни айтишим лозимки, менинг бу шоирга меҳрим тушди, уни яхши кўриб қолдим… Исаакян – биринчи рақамли шоир. Эҳтимол, бундайин содда ва тиниқ тил талант бугунги кунда бутун Европада ҳам топилмас…»
Аветик Исаакян 1957 йил 17 октябрда Ереванда вафот этди.

* * *

Тунлар боғимда кўз ёш
Тўкаётир мажнунтол.
Қайғудан кўтармас бош,
Изтиробда ғамғин тол.

Ярқирар тонг ҳур мисол
Қўнғироқ соч бошини
Силкиб, артар мажнунтол
Тўккан аччиқ ёшини.

* * *

Тоғ чўққиси ортида қуёш,
Ғира-шира олисда ўтлоқ.
Тинди қушлар куйи-да юввош,
Менинг уйқум келмайди мутлоқ.

Том оралаб ой боқади, гул
Баргларида кўчади мезон.
Салқин ҳаво торқилайди йўл
Тун тоқида юлдузлар томон.

О, майин ел, юлдузли дунё,
Қани бу тун азиз дилдорим?
О, юлдузлар, танҳосиз, танҳо,
Қайда кезар тун бўйи ёрим?

Тонг отади, эшик очилиб,
Туман босар, ёғмоқда ёмғир.
Ёлғиз қайтар от ҳам дил тилиб,
Оҳ, ёр уйга қайтмайди, ахир!

ОНАМГА

Она юртдан олис-олисда
Саргардонман – на уй, на ором.
Она, қолдим айрилиб сиздан,
Ғариб сайёҳ каби беором.

Тоғдан учган бу қушлар билар:
– Онам йўлда йўламадими?
Денгиз бўйлаб шовдирар еллар:
– Онам салом йўлламадими?

Кўчиб кетди шамоллар бесас,
Жанубга йўл олади қушлар.
Юрагимга зар сочиб ҳавас,
Жанубга кўз солади қушлар.

Юзларингиз, ширин сўзингиз
Соғинаман, азиз онажон!…
Айлансайдим тушга, изингиз
Топар эдим албат, бегумон.

Тунлар тушсам дилингиз томон,
Қучсам – гўё ҳуши йўқ туман.
Кетсам – кулиб, йиғлаб, онажон,
Ёндиргувчи соғинчлар билан!

* * *

Ўлсам, кўминг мени Алагяз
Тоғидаги шоҳсупага, то
Эссин Манташ чўққисидан соз
Бошим узра энг сарин ҳаво.

Токи қабрим ёнида ийиб
Буғдойзорлар тебранган сайин
Мажнунтоллар сочини ёйиб,
Кўз ёш тўксин жимгина, майин.

* * *

Тушларимда – шўр сувлар бўйи,
Қалбда оғриқ, ёнбошлайман жим.
Аллалайди тушларим куйи,
Тўлқинларни ичиб тўймас қум.

Тушда – ёнлаб ўтар дўстларим,
Қувнаб, куйлаб, ҳайқирар бетин.
Менга боқмас, чорламас ҳеч ким,
Сукутдаман, тортаман ғамғин.

* * *

Мендан узоқларда ўзга юртлар бор,
Унда яшаётган диллар мен каби.
Гоҳида ёлғизу, маҳзун ва бедор,
Ёниб-куяр, менга талпинар қалби.

Шунда туюлади ул олис қўлга
Йўллайман оташин, сирли ўтинчим.
Қўлим узатаман олтинсоч гулга,
Сочларини силай бошлар соғинчим.

* * *

Қанотлари учқур қорамтир бургут,
Осмондан тушгандай кўксимни ўяр.
Тишида – юрагим, парвозида ўт,
Энг баланд чўққини айланиб суяр.

Тоғларни қиялаб учар, кўк ичра,
Қалбимни ирғитар илкис қонатиб.
Шундан қулоғимдан кетмайди сира –
Шовуллаб туради бургут қаноти.

* * *

Тонг нурига ёғилар титроқ –
Қутлаётир тўрғай бу дамни.
У зулматдан, ғамлардан йироқ,
Ёниб куйлар севги, оламни.

Қоронғулик ичра йўл очиб,
Юрак тўкар зарралаб ўкинч.
Бўзтўрғайнинг навоси сочиб
Ўтар эгик бош узра севинч!

* * *

Тушимга кирибди: тотли куй чалиб,
Тебраниб, эшилиб кетмоқда карвон.
Тоғ оралаб, ўрлаб, қалбга ўт солиб,
Нурларга қўшилиб кетмоқда карвон.

Карвонда борадур суюкли дилдор,
Кўзларида жилва, либоси ҳашам…
Ортидан қолмайман, соғинчим бисёр,
Карвон қалбим тилиб,кул этар танам.

Дил яра, беланиб чангу тупроққа,
Ёлғиз қолдим ютиб ҳасратли ўйим.
Карвон ўтиб кетди узоқ-узоққа,
Майин жаранглатиб қўнғироқ куйин.

Ойгул Суюндиқова таржималари

31 oktyabr – atoqli arman shoiri Avetik Isaakyan tavallud topgan kun

   Ulug’ rus shoiri Aleksandr Blok Avetik Isaakyanning she’rlarini rus tiliga o’girarkan, do’stlariga hayratlanib maktublar yo’llaydi: « … Shuni aytishim lozimki, mening bu shoirga mehrim tushdi, uni yaxshi ko’rib qoldim… Isaakyan – birinchi raqamli shoir. Ehtimol, bundayin sodda va tiniq til talant bugungi kunda butun Yevropada ham topilmas…»

Avetik Isaakyan
SHE’RLAR

Avetik Isaakyan – arman klassik shoiri. U 1875 yil 31 oktyabrda Armanistonning Aleksandropol` shahrida dunyoga keldi. Shu yerda boshlang’ich ta’lim olib, Echmiadzin seminari va Leyptsix, Syurix universitetlarida tahsil oldi. Bolaligidan she’riyatga katta muhabbat qo’ydi, she’rlari adabiy jurnallarda chop etildi. Shoir uzoq yillar chet ellar – Shveytsariya, Germaniya, Avstriya, Italiya, Frantsiyada yashadi; asarlarida o’z Vatani sog’inchi va orzu-o’ylari bilan nafas oldi.
Uning boy adabiy merosi dunyoning ko’plab tillariga tarjima qilingan. Xususan, ulug’ rus shoiri Aleksandr Blok uning she’rlarini rus tiliga o’girarkan, do’stlariga hayratlanib maktublar yo’llaydi: « … Bu ajoyib shoirni tarjima qilish – o’ta mashaqqatli. Mehnatim qay darajada chiqqanligini muhokama qilish – mening ishim emas. Biroq shuni aytishim lozimki, mening bu shoirga mehrim tushdi, uni yaxshi ko’rib qoldim… Isaakyan – birinchi raqamli shoir. Ehtimol, bundayin sodda va tiniq til talant bugungi kunda butun Yevropada ham topilmas…» Avetik Isaakyan 1957 yil 17 oktyabrda Yerevanda vafot etdi.

* * *

Tunlar bog’imda ko’z yosh
To’kayotir majnuntol.
Qayg’udan ko’tarmas bosh,
Iztirobda g’amg’in tol.

Yarqirar tong hur misol
Qo’ng’iroq soch boshini
Silkib, artar majnuntol
To’kkan achchiq yoshini.

* * *

Tog’ cho’qqisi ortida quyosh,
G’ira-shira olisda o’tloq.
Tindi qushlar kuyi-da yuvvosh,
Mening uyqum kelmaydi mutloq.

Tom oralab oy boqadi, gul
Barglarida ko’chadi mezon.
Salqin havo torqilaydi yo’l
Tun toqida yulduzlar tomon.

O, mayin yel, yulduzli dunyo,
Qani bu tun aziz dildorim?
O, yulduzlar, tanhosiz, tanho,
Qayda kezar tun bo’yi yorim?

Tong otadi, eshik ochilib,
Tuman bosar, yog’moqda yomg’ir.
Yolg’iz qaytar ot ham dil tilib,
Oh, yor uyga qaytmaydi, axir!

ONAMGA

Ona yurtdan olis-olisda
Sargardonman – na uy, na orom.
Ona, qoldim ayrilib sizdan,
G’arib sayyoh kabi beorom.

Tog’dan uchgan bu qushlar bilar:
– Onam yo’lda yo’lamadimi?
Dengiz bo’ylab shovdirar yellar:
– Onam salom yo’llamadimi?

Ko’chib ketdi shamollar besas,
Janubga yo’l oladi qushlar.
Yuragimga zar sochib havas,
Janubga ko’z soladi qushlar.

Yuzlaringiz, shirin so’zingiz
Sog’inaman, aziz onajon!…
Aylansaydim tushga, izingiz
Topar edim albat, begumon.

Tunlar tushsam dilingiz tomon,
Quchsam – go’yo hushi yo’q tuman.
Ketsam – kulib, yig’lab, onajon,
Yondirguvchi sog’inchlar bilan!

* * *

O’lsam, ko’ming meni Alagyaz
Tog’idagi shohsupaga, to
Essin Mantash cho’qqisidan soz
Boshim uzra eng sarin havo.

Toki qabrim yonida iyib
Bug’doyzorlar tebrangan sayin
Majnuntollar sochini yoyib,
Ko’z yosh to’ksin jimgina, mayin.

* * *

Tushlarimda – sho’r suvlar bo’yi,
Qalbda og’riq, yonboshlayman jim.
Allalaydi tushlarim kuyi,
To’lqinlarni ichib to’ymas qum.

Tushda – yonlab o’tar do’stlarim,
Quvnab, kuylab, hayqirar betin.
Menga boqmas, chorlamas hech kim,
Sukutdaman, tortaman g’amg’in.

* * *

Mendan uzoqlarda o’zga yurtlar bor,
Unda yashayotgan dillar men kabi.
Gohida yolg’izu, mahzun va bedor,
Yonib-kuyar, menga talpinar qalbi.

Shunda tuyuladi ul olis qo’lga
Yo’llayman otashin, sirli o’tinchim.
Qo’lim uzataman oltinsoch gulga,
Sochlarini silay boshlar sog’inchim.

* * *

Qanotlari uchqur qoramtir burgut,
Osmondan tushganday ko’ksimni o’yar.
Tishida – yuragim, parvozida o’t,
Eng baland cho’qqini aylanib suyar.

Tog’larni qiyalab uchar, ko’k ichra,
Qalbimni irg’itar ilkis qonatib.
Shundan qulog’imdan ketmaydi sira –
Shovullab turadi burgut qanoti.

* * *

Tong nuriga yog’ilar titroq –
Qutlayotir to’rg’ay bu damni.
U zulmatdan, g’amlardan yiroq,
Yonib kuylar sevgi, olamni.

Qorong’ulik ichra yo’l ochib,
Yurak to’kar zarralab o’kinch.
Bo’zto’rg’ayning navosi sochib
O’tar egik bosh uzra sevinch!

* * *

Tushimga kiribdi: totli kuy chalib,
Tebranib, eshilib ketmoqda karvon.
Tog’ oralab, o’rlab, qalbga o’t solib,
Nurlarga qo’shilib ketmoqda karvon.

Karvonda boradur suyukli dildor,
Ko’zlarida jilva, libosi hasham…
Ortidan qolmayman, sog’inchim bisyor,
Karvon qalbim tilib,kul etar tanam.

Dil yara, belanib changu tuproqqa,
Yolg’iz qoldim yutib hasratli o’yim.
Karvon o’tib ketdi uzoq-uzoqqa,
Mayin jaranglatib qo’ng’iroq kuyin.

Oygul Suyundiqova tarjimalari