31 октябрь — шоира Бахтинисо Маҳмудова таваллуд топган кун
Шоиранинг “юрагига юрагини тўккан шомлар, кўзига илиниб, кўнглига кўриниб ўтган ёмғирлар, пойига йиқилган хазонлар, дарё-дарё оққан шамоллар, кўзига ажинлар солиб ўтган ойдин фасллар” тароватини ҳис этиш, мусиқасини тинглаш ва англаш учун инсон… бу дунёнинг одами бўлмаслиги керак.
Нуриддин ЭГАМОВ
ЧУЧКИРГАН ДАРАХТГА СУЯНИБ…
Унинг “…дан сўнг” деб номланган шеъри бор. Ўқиганмисиз?
Бетартиб, кимсасиз қолган хонамда
Оқланган деворлар юради изғиб.
Бу бўм-бўш қадаҳлар шовқинни ичган,
Кечиккан таомлар турар ичикиб.
Дераза суяниб дарпардаларга,
Осмонлар ҳақида айтади қўшиқ.
Оппоқ деворларнинг қаршисида жим,
Ўзини оқлолмай йиғлайди эшик…
Шеър сарлавҳасидаги уч нуқта ўрнига “Туғилган кун” сўзини қўйиб ўқийверинг. Ҳа, бу сатрлар менинг айбим билан яралган бўлса ажабмас. Бундан икки йил муқаддам айнан шу 31 октябрь кечаси қоғозга тушган. Унинг туғилган кунида… Ўша кеча ярим тунда телефонимга СМС хабар тарзида тушган эди бу дардли мисралар…
Кейинги пушаймондан фойда йўқ. Ўшанда яна ваъдани қуюқ қилдиму одатдагидай боролмадим. Ўйламабманки, бир муштипар синглим бор-будини тўкиб, дастурхонни қуюқ қилиб, интизор бўлишини…
Кутилган фақат мен эдимми?
Келмаган фақат мен эдимми?
Яна кечилмасдан кечирилган-чи?
* * *
Бахтинисо менга дайравотини кўрсатгиси келарди. Ҳар бир қўнғироғида, ҳар бир мактубида қўлларимдан тортқилаб дайравоти томон судрарди.
Менинг эса ўша дайравотга чиқишга ҳушим йўқ эди. Чунки аниқ билардимки, у Бахтинисонинг битикларида тавсиф этилмишдагидан зиёдроқ сўлим бўла олмайди.
Ўша у “шеърдай ўқиган”, “унинг овозида чучкириб юборадиган” соҳир дарахтлар синглимнинг тахайюлидагидан-да гўзалроқ бўлганига ҳануз ишонгим келмайди.
Шоиранинг “юрагига юрагини тўккан шомлар, кўзига илиниб, кўнглига кўриниб ўтган ёмғирлар, пойига йиқилган хазонлар, дарё-дарё оққан шамоллар, кўзига ажинлар солиб ўтган ойдин фасллар” тароватини ҳис этиш, мусиқасини тинглаш ва англаш учун инсон… бу дунёнинг одами бўлмаслиги керак.
…Бахтинисо бўлиши керак.
…Фаришта бўлиши керак…
***
“Компьютериям, телефониям жонга тегди. Сизга ХАТ ёзаман…”
Нега шундай деганини кейинроқ англадим.
Бу қоғоз деганлари ҳарна табиатга яқинроқ. Ҳарна тирик жонга менгзайди. Ҳар ҳолда совуқ тугмаларни чиқиллатганингдан кўра унга тўкилган бошқачароқ…
Шундан сўнг ундан еттита ХАТ олдим. Ҳеч бир хаттот бундай гўзал хат битолмас. Ҳеч бир мусаҳҳиҳ бунчалик бехато ёзолмас… Ҳеч бир мусоҳиб бунчалик самимий бўлолмас…
Уларнинг ҳар бирида у… тўкилган эди… Гўё тўлиб-тошган юраги чок-чокидан сўкилиб кетгандай…
Юрагимни юк босди. Қизиқ, одам дегани кечагина танишган, ҳали тузукроқ танимаган кишига ҳам шу тарзда тўкила оладими? Гўё мени юз йилдан бери биладию, одатдагидай бор сирини тўкиб солаяпти… ҳеч бир ҳадиксиз… ҳеч бир ётсирашсиз… Яна шу даражада самимий ва беғуборки… Момоси, буваси, аяси, тоғаси, жиянлари, атрофини қуршаган шоиру чала шоир дўстлари, уни “шогирдим” деб ўзини улуғлаган бир чақага қиммат нусхалар… ҳаммасини кўриб тургандекман….
“…Худо хоҳласа, келсангиз, яна нималардир ҳақида суҳбатлашамиз. Қишлоғимизни кўрсатаман. Дайравотга олиб бораман… Ҳар бир кўчасию йўлакларига менинг орзуларим, армонларим сингиб кетган қишлоғим сизга албатта ёқади. Мени “Бахтиниса” деб чақирадиган бувам билан суҳбатингиз қовушса керак. Чунки бувамга ўхшаб сиз ҳам қуёшнинг боласига ўхшайсиз…
Мен бугунни яшайман, кечани яшаб бўлганман, эртани яшашимга ҳали вақт бор…
Худойимнинг тарозиси тўғри ишлайди…”
Назаримда “Худо ва йиғи” ўша ХАТларда бошлангандек…
Бир буюртма иш олгандим ўшанда. Бир муассаса тарихию фаолиятига доир китоб чиқариш керак экан. Устозларим ишониб топширишди. Уч жойда ишлардим. Қўлим- қўлимга тегмайди. Аксига олиб буюртма учун бор-йўғи уч ой вақт беришди. Қаерданам хўп деб қўйдим, дейман. Ҳали архивга чопаман, ҳали ўша ерда ишлаган фахрийлар билан учрашишга… Ҳеч ишим унмайди.
Охири буюртмани рад этишга шайланиб, устозимнинг олдига кетаётувдим, телефонимга тушган навбатдаги СМС сасидан ҳушёр тортдим. Кутганимдай хабар ундан экан. Бахтинисо ўзи ўқиётган китобдан ёқтирган сатрларини доимо менга илинарди. Энг ҳайратланарлиси, бу хабарлар ҳамиша менинг вазиятимга, кайфиятимга, ўша лаҳзадаги руҳиятимга мос ва хос тушарди…
Бу сафар ҳам худди шундай бўлди. Экрандаги хабарга кўз ташладим. Қайсидир алломадан олинган ҳикмат экан: “Тоғни жойидан қўзғатишни эплаган одам ишни майда тошларни у ёқдан бу ёққа ташишдан бошлаган…”
Тавба дедим. Ғайб дегани шумикан?! Ичимдагини қаердан англади бу қиз?
Шу икки сатр гап менга қанчалик куч берганини тасаввур ҳам қила олмайсиз. У айтганидай ишни майда тошлардан ҳар тунги соат учда туриб, еттигача камда беш бет қоралашдан бошладим. Ўн кунда эллик бет бўлди, бир ойда юз эллик… Белгиланган муддатга бормай, ростмана китоб тайёр бўлди-қолди…
Муштдеккина жуссаси билан ҳаммани суяшга қодир эди у. Ҳали Қорақалпоғистондаги опа-сингил дугоналарининг контракти, ҳали водийдаги дўстининг чиқмай қолган китоби… учун қайғурарди.
Гўё ўзида ҳаммаси бадастирдай… Гўё дунёда ундан беғаму беташвиш одам йўқ… Гўё дунёнинг тоғдай зил-замбил тошлари мана шу мўъжаз аравачага юклаб қўйилган…
Телеграм архивимдаги Истамбулдан келган сўнгги садони (…дан бир кун аввал эди) қайта-қайта тинглайман: “Нуриддин ака… Нилуфар опа, мен яхшиман… Фақат томоғим… Аввалгидай қаттиқ-қаттиқ гапира олмаяпман…”
Радиода берилган сўнгги суҳбатига қулоқ тутаман: “Йигирма беш йил яшадиму икки юз эллик хил хулоса…”
…Ижодкор дўстларим бугун Бахтинисони хотирлаш учун Чироқчининг Олмазорига таклиф этишди.
Бу гал ҳам бора олмаяпман…
Оёқларим тортаверадию, юрагим зирқирайди.
“Фақатки юрагим беҳузур, бешон,
Минг йилки кўникмас кўникканимга…”
Хаёлан унинг уйи ёнидаги олмалардан бирига суянаман. Нигоҳларим билан дайравотни излайман. Унинг орзуларию армонларига сирдош бўлган дайравотни….
Барглари тўкилган дарахт эса силкиниб-силкиниб чучкираверади…
31 oktyabr — shoira Baxtiniso Mahmudova tavallud topgan kun
Shoiraning “yuragiga yuragini to‘kkan shomlar, ko‘ziga ilinib, ko‘ngliga ko‘rinib o‘tgan yomg‘irlar, poyiga yiqilgan xazonlar, daryo-daryo oqqan shamollar, ko‘ziga ajinlar solib o‘tgan oydin fasllar” tarovatini his etish, musiqasini tinglash va anglash uchun inson… bu dunyoning odami bo‘lmasligi kerak.
Nuriddin EGAMOV
CHUCHKIRGAN DARAXTGA SUYANIB…
Uning “…dan so‘ng” deb nomlangan she’ri bor. O‘qiganmisiz?
Betartib, kimsasiz qolgan xonamda
Oqlangan devorlar yuradi izg‘ib.
Bu bo‘m-bo‘sh qadahlar shovqinni ichgan,
Kechikkan taomlar turar ichikib.
Deraza suyanib darpardalarga,
Osmonlar haqida aytadi qo‘shiq.
Oppoq devorlarning qarshisida jim,
O‘zini oqlolmay yig‘laydi eshik…
She’r sarlavhasidagi uch nuqta o‘rniga “Tug‘ilgan kun” so‘zini qo‘yib o‘qiyvering. Ha, bu satrlar mening aybim bilan yaralgan bo‘lsa ajabmas. Bundan ikki yil muqaddam aynan shu 31 oktyabr kechasi qog‘ozga tushgan. Uning tug‘ilgan kunida… O‘sha kecha yarim tunda telefonimga SMS xabar tarzida tushgan edi bu dardli misralar…
Keyingi pushaymondan foyda yo‘q. O‘shanda yana va’dani quyuq qildimu odatdagiday borolmadim. O‘ylamabmanki, bir mushtipar singlim bor-budini to‘kib, dasturxonni quyuq qilib, intizor bo‘lishini…
Kutilgan faqat men edimmi?
Kelmagan faqat men edimmi?
Yana kechilmasdan kechirilgan-chi?
Baxtiniso menga dayravotini ko‘rsatgisi kelardi. Har bir qo‘ng‘irog‘ida, har bir maktubida qo‘llarimdan tortqilab dayravoti tomon sudrardi.
Mening esa o‘sha dayravotga chiqishga hushim yo‘q edi. Chunki aniq bilardimki, u Baxtinisoning bitiklarida tavsif etilmishdagidan ziyodroq so‘lim bo‘la olmaydi.
O‘sha u “she’rday o‘qigan”, “uning ovozida chuchkirib yuboradigan” sohir daraxtlar singlimning taxayyulidagidan-da go‘zalroq bo‘lganiga hanuz ishongim kelmaydi.
Shoiraning “yuragiga yuragini to‘kkan shomlar, ko‘ziga ilinib, ko‘ngliga ko‘rinib o‘tgan yomg‘irlar, poyiga yiqilgan xazonlar, daryo-daryo oqqan shamollar, ko‘ziga ajinlar solib o‘tgan oydin fasllar” tarovatini his etish, musiqasini tinglash va anglash uchun inson… bu dunyoning odami bo‘lmasligi kerak.
…Baxtiniso bo‘lishi kerak.
…Farishta bo‘lishi kerak…
“Kompyuteriyam, telefoniyam jonga tegdi. Sizga XAT yozaman…”
Nega shunday deganini keyinroq angladim.
Bu qog‘oz deganlari harna tabiatga yaqinroq. Harna tirik jonga mengzaydi. Har holda sovuq tugmalarni chiqillatganingdan ko‘ra unga to‘kilgan boshqacharoq…
Shundan so‘ng undan yettita XAT oldim. Hyech bir xattot bunday go‘zal xat bitolmas. Hyech bir musahhih bunchalik bexato yozolmas… Hyech bir musohib bunchalik samimiy bo‘lolmas…
Ularning har birida u… to‘kilgan edi… Go‘yo to‘lib-toshgan yuragi chok-chokidan so‘kilib ketganday…
Yuragimni yuk bosdi. Qiziq, odam degani kechagina tanishgan, hali tuzukroq tanimagan kishiga ham shu tarzda to‘kila oladimi? Go‘yo meni yuz yildan beri biladiyu, odatdagiday bor sirini to‘kib solayapti… hech bir hadiksiz… hech bir yotsirashsiz… Yana shu darajada samimiy va beg‘uborki… Momosi, buvasi, ayasi, tog‘asi, jiyanlari, atrofini qurshagan shoiru chala shoir do‘stlari, uni “shogirdim” deb o‘zini ulug‘lagan bir chaqaga qimmat nusxalar… hammasini ko‘rib turgandekman….
“…Xudo xohlasa, kelsangiz, yana nimalardir haqida suhbatlashamiz. Qishlog‘imizni ko‘rsataman. Dayravotga olib boraman… Har bir ko‘chasiyu yo‘laklariga mening orzularim, armonlarim singib ketgan qishlog‘im sizga albatta yoqadi. Meni “Baxtinisa” deb chaqiradigan buvam bilan suhbatingiz qovushsa kerak. Chunki buvamga o‘xshab siz ham quyoshning bolasiga o‘xshaysiz…
Men bugunni yashayman, kechani yashab bo‘lganman, ertani yashashimga hali vaqt bor…
Xudoyimning tarozisi to‘g‘ri ishlaydi…”
Nazarimda “Xudo va yig‘i” o‘sha XATlarda boshlangandek…
Bir buyurtma ish olgandim o‘shanda. Bir muassasa tarixiyu faoliyatiga doir kitob chiqarish kerak ekan. Ustozlarim ishonib topshirishdi. Uch joyda ishlardim. Qo‘lim- qo‘limga tegmaydi. Aksiga olib buyurtma uchun bor-yo‘g‘i uch oy vaqt berishdi. Qayerdanam xo‘p deb qo‘ydim, deyman. Hali arxivga chopaman, hali o‘sha yerda ishlagan faxriylar bilan uchrashishga… Hyech ishim unmaydi.
Oxiri buyurtmani rad etishga shaylanib, ustozimning oldiga ketayotuvdim, telefonimga tushgan navbatdagi SMS sasidan hushyor tortdim. Kutganimday xabar undan ekan. Baxtiniso o‘zi o‘qiyotgan kitobdan yoqtirgan satrlarini doimo menga ilinardi. Eng hayratlanarlisi, bu xabarlar hamisha mening vaziyatimga, kayfiyatimga, o‘sha lahzadagi ruhiyatimga mos va xos tushardi…
Bu safar ham xuddi shunday bo‘ldi. Ekrandagi xabarga ko‘z tashladim. Qaysidir allomadan olingan hikmat ekan: “Tog‘ni joyidan qo‘zg‘atishni eplagan odam ishni mayda toshlarni u yoqdan bu yoqqa tashishdan boshlagan…”
Tavba dedim. G‘ayb degani shumikan?! Ichimdagini qayerdan angladi bu qiz?
Shu ikki satr gap menga qanchalik kuch berganini tasavvur ham qila olmaysiz. U aytganiday ishni mayda toshlardan har tungi soat uchda turib, yettigacha kamda besh bet qoralashdan boshladim. O‘n kunda ellik bet bo‘ldi, bir oyda yuz ellik… Belgilangan muddatga bormay, rostmana kitob tayyor bo‘ldi-qoldi…
Mushtdekkina jussasi bilan hammani suyashga qodir edi u. Hali Qoraqalpog‘istondagi opa-singil dugonalarining kontrakti, hali vodiydagi do‘stining chiqmay qolgan kitobi… uchun qayg‘urardi.
Go‘yo o‘zida hammasi badastirday… Go‘yo dunyoda undan beg‘amu betashvish odam yo‘q… Go‘yo dunyoning tog‘day zil-zambil toshlari mana shu mo‘’jaz aravachaga yuklab qo‘yilgan…
Telegram arxivimdagi Istambuldan kelgan so‘nggi sadoni (…dan bir kun avval edi) qayta-qayta tinglayman: “Nuriddin aka… Nilufar opa, men yaxshiman… Faqat tomog‘im… Avvalgiday qattiq-qattiq gapira olmayapman…”
Radioda berilgan so‘nggi suhbatiga quloq tutaman: “Yigirma besh yil yashadimu ikki yuz ellik xil xulosa…”
…Ijodkor do‘stlarim bugun Baxtinisoni xotirlash uchun Chiroqchining Olmazoriga taklif etishdi.
Bu gal ham bora olmayapman…
Oyoqlarim tortaveradiyu, yuragim zirqiraydi.
“Faqatki yuragim behuzur, beshon,
Ming yilki ko‘nikmas ko‘nikkanimga…”
Xayolan uning uyi yonidagi olmalardan biriga suyanaman. Nigohlarim bilan dayravotni izlayman. Uning orzulariyu armonlariga sirdosh bo‘lgan dayravotni….
Barglari to‘kilgan daraxt esa silkinib-silkinib chuchkiraveradi…
