Oktavio Paz. She’rlar. Xurshid Davron va Qandilat Yusupova tarjimalari

04531 март —  атоқли шоир Октавио Паз  таваллуд топган кун

    Жаҳон адабиётининг ёрқин вакили Октавио Паз (Oktavio Paz) испанча шеъриятни бадиий кашфиётлари билан бойитган, фикрларни жамлашга мойил, метафораларга бой, юксак рухиятли интеллектуал шоирдир. Бир муддат Мексиканинг Ҳиндистондаги элчиси сифатида ишлаган шоир Бобурийлар сулоласи тарихи билан қизиққан, бу қизиқиш унинг шеърларида ҳам акс этган.

ОКТАВИО ПАЗ
ШЕЪРЛАР
Хуршид Даврон таржималари
045

056Октавио Паз (испанчада: Oktavio Paz; русчада: Октавио Пас) (1914.31.3 — Мехико — 1998) — мексикалик шоир. Биринчи шеърий тўплами «Но пасаран» 1936—39 й.ларда Испанияда бўлган фуқаролар урушига бағишланган. «Инсон илдизи» (1937), «Сенинг равшан соянг остида» (1937), «Дунё чеккасида» (1942), «Мадҳия мағзи» (1954), «Қуёшнинг тоши» (1957), «Яхлит шамол» (1966) ва бошқа тўпламларида Октавио Паз миллий лирикани бадиий кашфиётлари биланн бойитган, фикрларни жамлашга мойил, метафораларга бой, юксак рухиятли интеллектуал шоир сифатида намоён бўлади. У қадимий Мексика ҳамда Осиё халқлари маданий меросига тез-тез мурожаат этади. «Ёлғизликнинг чалкаш йуллари» (1956) эссе-китобида мексикаликлар руҳиятини, Мексиканинг тарихий ўзига хосликларини тадқиқ этади. Октавио Пазнинг фикрича, шоирнинг ҳозирги жамиятдаги вазифаси инсон ва ташқи дунё бирлигини тиклашдир.
Октавио Паз Мексиканинг Ҳиндистондаги элчиси (1962—64), Гарвард ун-тининг фахрий доктори (1981). Санъат ва сиёсат соҳасидаги бир неча журналларга, жумладан, «Плурал» («Plural») журналига бошчилик килган.  Нобель мукофоти лауреати (1990).

045
ҲУМОЮН* МАҚБАРАСИ

080

Арилар тортишуви
Ё маймунлар баҳсидан
Пайдо бўлиб бирлашмиш

( Тошу ҳаво, қушлардан
Юксалган қирмиз олов
Сув узра муаллақ вақт)

Сассизлик обидаси

* Ҳумоюн — Бобур мирзонинг тўнғич ўғли

ИККИ ВУЖУД

Учрашади икки вужуд
Икки тўлқин мисоли
Уммондай чексиз тунда.

Учрашади икки вужуд
Илдизлардай чирмашиб.
Боғдай чайқалган тунда

Баъзан эса икки вужуд
Икки совуқ тош каби
Саҳродай унсиз тунда.

Баъзан эса икки вужуд
Бамисли икки ханжар
Совуқ чарақлар тунда.

Ва баъзида икки вужуд
Учар икки юлдуздай
Бўм-бўш осмонли тунда…

ҚИЗ

Эй қиз, шивирласанг “Дарахт” деб секин,
У юксала бошлар осмонга қараб
Юксалгани сайин, унга  тикилиб,
Яшилланар бизнинг нигоҳларимиз.

Эй қиз, шивирласанг “Осмон” деб секин,
Шамол билан жанг бошлар булут,
Бу бепоён осмону фалак
Айланар тип-тиниқ жанг майдонига.

Эй қиз, шивирласанг “Сув” дея секин,
Қуриган булоқлар қайнай бошлайди,
Япроқлар чўмилар,тошлар чўмилар,
Биз эса булутга айланажакмиз.

Эй қиз, бир сўз демадинг, энди
Сап-сариқ долғали қуёш ёлида
Бизни узоқларга олиб кетажак
Ва олиб қайтажак, қўл тегизмасдан,
Яна ўша-ўша жойга кун ўртасида —
Яна ўзимизга олиб қайтажак.

ТОШ

Мен умримни туш кўрдим,
Узоқ-узоқ йўл юрдим.
Чор атрофга тўймасдан
Уфқ томонга бордим.

Аммо,тушим узилди,
Яна ўнгимда кўрдим
Харсангтошга михланган
Занжир билан турардим.

Бош эгиб турар эдим,
Қайғудан кўзим тиниб,
Занжирмас,тушлар билан
Қабртошга михланиб.

ЯШИЛ СИЁҲ БИЛАН

Яшил сиёҳ билан боғу роғлар,ўрмонларни чизаман,
ҳарфлар бўлиб шовуллаган япроқларни чизаман,
пайдо этаман сўз дарахтларини,
энг охири сўзларимдан ёндираман юлдузларни.

Сўзларим тўкилсин қордай оқ баданинг узра,
қорли далаларга тўкилган япроқлар бўронидай,
уйимни ўраган чирмовуқ каби
чирмасин қоғозларни сўзларим яшиллиги

Сўзларим тўкилсин қўлинг, бўйнинг, сийнангга,
киндигинг, денгиздек сокин пешонангга,
сўзларим тўкилсин қирмизи сочларингга,
чечак найчасини қимтиган тишларингга.

Баҳор япроқларга кўмган дарахтдек
безангин ям-яшил сўзларим билан,
безангин ям-яшил юлдузлар билан
ва кўзингда чароғон юлдузлар порлаб
юксакларга тикил, самога тикил

Октавио ПАЗ
ШЕЪРЛАР
Қандилат Юсупова таржималари
055

Шеърсиз, шеъриятсиз ҳеч бир жамиятни қуриб бўлмайди, бироқ жамиятнинг ўзи худди шеър каби ҳамиша ҳам пок бўлавермайди. Гоҳо улар биргина оламга сиғмайди. Чунки ҳар иккисининг бир-бирига ўхшамаган ўз дунёси мавжуд бўлади…

Октавио Паз

043    Октавио Паз… Ўтган аср  Мексика ва испанча  адабиётининг  номи ўчмас ҳамда нодир истеъдоди. Улкан қалб соҳиби, бетакрор шеърлар муаллифи, теран туйғулар ҳамда фикрлар ҳукмдори.

  Октавио Паз 1914 йил, 31- март куни  таваллуд топади. Эрта болалик чоғлариданоқ бувасининг кутубхонаси туфайли шеърият билан тез ошно бўлган бола Октавио    Лотин Америкаси ва Европа адабиётининг классик ёзувчилари ижоди билан мукаммал танишиб чиқади. 1920 йилларда у Европа адабиётининг машҳур вакиллари бўлмиш Жерардо Диего, Хуан Рамон Жименес ва  Антонио Макадо ижодларидан улкан таассурот олади. 1931 йилда Октавио ўсмирлик даврининг илк муваффаққияти ҳисобланмиш қалдирғоч шеърий китобини чоп эттиради. Орадан икки йил ўтгач, 19 ёшида у иккинчи тўплами – “Luna Silvestre” (“Бегона ҳилол”) ни нашр этади.

1937 йилда  Паз Мексика университетидаги ҳуқуқ йўналишидаги ўқишини ташлаб, Юкатандаги оддий ишчи ва деҳқонларнинг болалари таълим оладиган Мерида мактабида ишлай  бошлайди. Айни ўша йилларда шоир ўзининг энг ўтли мисраларини ижод этади. Худди шу ерда у Т.С.Эллиот ижодидан таъсирланиб яратган шеъри “Entre la piedra y la for” (“Тош ва гул орасида”)ни қоғозга туширади.

Айни шу йили Октавио Пас Испанияда бошланган фуқаролар уруши бошланганини эшитиб, Европага отланади. Испанияда таъсис этилган Иккинчи Халқаро Ёзувчилар қўмитасининг Маданият мудофааси бўлимига аъзо этиб қабул қилинади. Бир йилдан кейин она юртига яна қайтиб келган шоир “Мутафаккир” номли адабий журналга асос солади ва 1941 йилгача ушбу журнални нашр этиш билан шуғулланади.

1943 йилда шоир Қўшма Штатлардаги Калифорния университетида  таҳсил ола бошлайди.  Икки йилдан сўнг эса Мексиканинг дипломатик хизматига ишга киради ва Нью-Йорк шаҳрига муваққат ишга қўйилади. 1945 йилда у Париж шаҳрига хизматга юборилади.

1952 йилда Октавио Паз биринчи марта Ҳиндистон ва Японияга сафар қилади. Кейинги йили у Швейцарияга хизмат ишлари билан юборилади. 1954 йили Мексика заминига қайтиб келган Паз ўзининг энг машҳур шеърларидан бири “Piedra de sol” (“Тошқуёш”)ни яратади ва уни “Liberted bajo palabra” (“Қасамлар қўйнидаги озодлик”) деб аталган шаърий тўпламида эълон этади.

Паз  1962 йилда Мексика давлатининг Ҳиндистондаги мухтор элчиси этиб тайинланади.  Кейинчалик она юртига қайтган  шоир 1968 йилнинг октябр ойида у Мексикада бўлиб ўтган талабалар намойиши туфайли дипломатик  хизматидан бўшатилади.

Бир муддат  Парижда истиқомат қилган шоир 1969 йилда яна ўз Ватанига қайтиб келади. Шу йили у бир гуруҳ мексикалик демократик руҳдаги шоирлар ҳамда бир қатор лотин америкалик ёзувчилар билан биргаликда “Plural” (“Халқ орзуси”) номли журнал (1970-1976) ни чоп эт бошлайди.

1969 йилдан 1970 йилга қадар Паз Кэмбридж Университетида етакчи  профессор сифатида фаолият олиб боради.

1975 йили Мексика ҳукумати “Халқ орзуси” журналини ёпиб ташлагандан сўнг Паз “Vielta” (“Рақобат”) номли янги журналини очади ва умрининг охиригача – 1998 йилгача ушбу журналнинг бош муҳаррири сифатида фаолият олиб боради.

Октавио Паз инсонлар ўртасидаги тенг ҳуқуқийлик ҳамда озодлик ҳаракатлари учун 1971 йилда адабиёт йўналиши бўйича Қуддуси Шариф (Иерусалим) мукофотига сазовор бўлади. 1982 йилда эса  олий унвонлардан бири ҳисобланмиш Нюстадт мукофотига ҳам лойиқ деб топилади.  Ва ниҳоят, 1990 йилда Октавио Паз халқаро Нобель мукофоти билан тақдирланади.

 Юксак шеърият тимсолига айланган шоир  1998 йилнинг 19 апрел куни ўсма касаллиги туфайли ҳаётдан кўз юмади.

ТАРЖИМОН

055

Томчилар куйини тинглаган каби…

Томчилар куйини тинглаган каби
Тингла мени ҳам…
Дардсиз, туйғусиз…
Қалбим шивалаган ёмғирдай оқар,
Сув бу — ҳаво, ҳаво эса он,
Онларда саргардон шу умрим ўтар.
Зулумот қопламай туриб оламни
Ёпирилиб келар қуюқ туманлик.
Менинг эса кўнглим ҳувиллаб борар,
Сониялар ичра босади ғашлик.

Оҳ, ўша чоғларда азизам, севгим,
Ёмғирдай тингласанг ўксик бу дилим.

Англасайдинг мени эшитмай туриб,
Кўзларинг сўзласа эди ғамимни.
Гарчи тирикману жонсиз мурдаман,
Ёмғир олаверар тўйган жонимни.
Сув бу — ҳаво, борлиқ эса Сўз:
Бари сўзлайверар шўр қисматимиз.
Кун, ой, йиллар оша дардим каттарар,
Ёмғирда излайман сени чорасиз.
Ялтираган асфальт йўлак устидан
Кўтарилар буғлар,
адашаман мен.
Қоронғу кечада сарсар кезаман,
Қидираман сени зулмат ичидан.
Сен,
сенинг қаддинг,
сенинг сочларинг
Ногоҳ тўқнаш келиб қолар кўчада.
Ўтиб кетасану юрагим вайрон,
Лоақал сезмайсан шу томчилардай.
Ялтираган асфальт йўлак устида
Қолиб кетар фақат сенинг изларинг.
Мен тунлар тентиган ҳазин дамда сен
Ширин тушлар кўриб ухларсан сокин.
Тингларман мен ўша онлик нафасинг,
Бармоқларинг гўё сийпалар юзим,
Бармоқларинг чўғдай куйдирар кўзим,
Бармоқларинг менга қайта жон берар.
Шундай масъуд умрим лаҳзаларида
Ёмғир куйларидек тинглагил мени.
Йиллар ўтиб кетар, қайтмас лаҳзалар,
Ҳайҳот, кўрарманми мен яна сени?!
Йўқсан! Мавҳумликсан!
Саробдай узооқ,
Бутун ер юзаси шалаббо сенсиз.
Буюк вақт ҳукмида ночор, нотавон,
Айвонда ёмғирни тингларман маъюс.
Қоронғу зулматда ҳамон изларман,
Япроқлар қўйнида титрар нафасим.
Сув – ҳаво, ҳаво – он, борлиқ Сўз эмас –
Сенинг соянг кўмиб ташлар ҳаммасин!

Оқибатсизлик

Одамман.
Ҳунарим – яшамоқ.
Баҳайбат тун кечар теварагимда.
Осмонга қарайман:
Юлдузлар ёзар.
Англайман уларни тушунмасдан мен…
Ва мен ҳам ёзаман,
ёзаман,
Ва шу паллада
Кимдир мени пойлаб умрин ўтказар.

“Кимсасиз кўчада”

Узун ва кимсасиз кўчада,
қоп-қора кечада
юриб қоқиламан,
тураман яна,
кўрдай юриииб кетавераман.
Соқов тошчаларни, ғариб баргларни
Эзғилаб ўтаман кўрдай, гарангдай.
Яна кимдир менинг ортимдан келар,
У ҳам босиб ўтар тошларни, баргни.
Тўхтасам, тўхтайди,
юрсам, югурар,
Қарайман: Ҳеч ким йўқ.
Қоронғу кўча.
Фақат қадамларим эшитар мени,
Кўчадан-кўчага ўтиб бораман.
Гўё бутун умр изғийман шундай,
Мени ҳеч ким кутмас,
ҳеч ким эргашмас.
Ногоҳ тўқнаш келиб қолса ҳам кимдир
У ҳам кўрдай, гунгдай кўрмас ҳеч кимни.

Келмоқ ва кетмоқлик ораси

Келмоқ ва кетмоқлик орасида жим
Хазонрез вақт ўтар беқарор,
Ўтмишга бағишлаб шаффоф умрини.

Думалоқ ер узра жимжитлик кезар,
Дунёни сукунат тебратар.

Барчаси фонийлик, бари омонат,
Эга бўлолмаймиз аммо умрбод.

Мана қоғоз, китоб, қалам, бўш қадаҳ,
Қолган нарсаларнинг бирон номи йўқ!

Вақт тез уриб турар икки чаккамда,
Титроқ ҳадик қайнаб оқар қонимда.

Бедард деворларга урилган шуъла,
Умидсиз ортига қайтадир яна.

Дунёнинг кўзида топиб умримни,
Бўшлиққа тикилиб кўрдим ўзимни.

Лаҳзалар сочилар.
Вақт қурбон бўлган,
Мен келдим ва кетдим.
Мен – сукунатман…
“Бечора юракка”

Чорасиз юракка
бир жой йўқ экан
дарахтлар орасида ҳам.
Мен…
Қаерга келганимни
билмай яшадим.

Кўприк устида

Тун ва кун ораси,
Сен ва мен орамиз –
Кўприк.

Кўприк устида сен
ўзингни учратасан.
Дунё боғлаб берар
сени сен билан.

Қирғоқдан қирғоққа
Ҳамиша узалар
Ёрқин камалак.
Мен ўша камалакка
осилиииб
яшашим керак!

Ўтган тонг

Сочинг дарахтзордай қуюқ,
Ёйилиб ётар,
Тананг ёндиради танамни.
Сен ухлаган дамда тундан улуғсан,
Тушларинг сеҳрлар бутун оламни.
Биз қанчалар улкан бўлсак шунчалар
Дунё кичрайиб борар.
Ташқарида ўтар асов машиналар,
Улар қайтмас бўлган руҳларни ташир…

Оқар сув оқади,
Оқаверади,
Фақат биз эрта ҳам
Отажак тонгда
…Уйғонамизми?..

044  Jahon adabiyotining yorqin vakili Oktavio Paz (Oktavio Paz) ispancha she’riyatni badiiy kashfiyotlari bilan boyitgan, fikrlarni jamlashga moyil, metaforalarga boy, yuksak ruxiyatli intellektual shoirdir. Bir muddat Meksikaning Hindistondagi elchisi sifatida ishlagan shoir Boburiylar sulolasi tarixi bilan qiziqqan, bu qiziqish uning she’rlarida ham aks etgan.

OKTAVIO PAZ
SHE’RLAR
Xurshid Davron tarjimalari
045

Oktavio Pas  Paz (1914.31.3 — Mexiko — 1998) — meksikalik shoir. Birinchi she’riy to’plami «No pasaran» 1936—39 y.larda Ispaniyada bo’lgan fuqarolar urushiga bag’ishlangan. «Inson ildizi» (1937), «Sening ravshan soyang ostida» (1937), «Dunyo chekkasida» (1942), «Madhiya mag’zi» (1954), «Quyoshning toshi» (1957), «Yaxlit shamol» (1966) va boshqa to’plamlarida Oktavio Paz milliy lirikani badiiy kashfiyotlari bilann boyitgan, fikrlarni jamlashga moyil, metaforalarga boy, yuksak ruxiyatli intellektual shoir sifatida namoyon bo’ladi. U qadimiy Meksika hamda Osiyo xalqlari madaniy merosiga tez-tez murojaat etadi. «Yolg’izlikning chalkash yullari» (1956) esse-kitobida meksikaliklar ruhiyatini, Meksikaning tarixiy o’ziga xosliklarini tadqiq etadi. Oktavio Pazning fikricha, shoirning hozirgi jamiyatdagi vazifasi inson va tashqi dunyo birligini tiklashdir.
Oktavio Paz Meksikaning Hindistondagi elchisi (1962—64), Garvard un-tining faxriy doktori (1981). San’at va siyosat sohasidagi bir necha jurnallarga, jumladan, «Plural» («Plural») jurnaliga boshchilik kilgan. Nobel` mukofoti laureati (1990).

045

HUMOYUN* MAQBARASI

Arilar tortishuvi
YO maymunlar bahsidan
Paydo bo’lib birlashmish

( Toshu havo, qushlardan
Yuksalgan qirmiz olov
Suv uzra muallaq vaqt)

Sassizlik obidasi

* Humoyun — Bobur mirzoning to’ng’ich o’g’li

IKKI VUJUD

045

Uchrashadi ikki vujud
Ikki to’lqin misoli
Ummonday cheksiz tunda.

Uchrashadi ikki vujud
Ildizlarday chirmashib.
Bog’day chayqalgan tunda

Va ba’zida ikki vujud
Ikki sovuq tosh kabi
Sahroday unsiz tunda.

Va ba’zida ikki vujud
Bamisli ikki xanjar
Sovuq charaqlar tunda.

Va ba’zida ikki vujud
Uchar ikki yulduzday
Bo’m-bo’sh osmonli tunda…

QIZ

Ey qiz, shivirlasang “Daraxt” deb sekin,
U yuksala boshlar osmonga qarab
Yuksalgani sayin, unga tikilib,
Yashillanar bizning nigohlarimiz.

Ey qiz, shivirlasang “Osmon” deb sekin,
Shamol bilan jang boshlar bulut,
Bu bepoyon osmonu falak
Aylanar tip-tiniq jang maydoniga.

Ey qiz, shivirlasang “Suv” deya sekin,
Qurigan buloqlar qaynay boshlaydi,
Yaproqlar cho’milar,toshlar cho’milar,
Biz esa bulutga aylanajakmiz.

Ey qiz, bir so’z demading, endi
Sap-sariq dolg’ali quyosh yolida
Bizni uzoqlarga olib ketajak
Va olib qaytajak, qo’l tegizmasdan,
Yana o’sha-o’sha joyga kun o’rtasida —
Yana o’zimizga olib qaytajak.

TOSH

Men umrimni tush ko’rdim,
Uzoq-uzoq yo’l yurdim.
Chor atrofga to’ymasdan
Ufq tomonga bordim.

Ammo,tushim uzildi,
Yana o’ngimda ko’rdim
Xarsangtoshga mixlangan
Zanjir bilan turardim.

Bosh egib turar edim,
Qayg’udan ko’zim tinib,
Zanjirmas,tushlar bilan
Qabrtoshga mixlanib.

YASHIL SIYOH BILAN

Yashil siyoh bilan bog’u rog’lar,o’rmonlarni chizaman,
harflar bo’lib shovullagan yaproqlarni chizaman,
paydo etaman so’z daraxtlarini,
eng oxiri so’zlarimdan yondiraman yulduzlarni.

So’zlarim to’kilsin qorday oq badaning uzra,
qorli dalalarga to’kilgan yaproqlar bo’roniday,
uyimni o’ragan chirmovuq kabi
chirmasin qog’ozlarni so’zlarim yashilligi

So’zlarim to’kilsin qo’ling, bo’yning, siynangga,
kindiging, dengizdek sokin peshonangga,
so’zlarim to’kilsin qirmizi sochlaringga,
chechak naychasini qimtigan tishlaringga.

Bahor yaproqlarga ko’mgan daraxtdek
bezangin yam-yashil so’zlarim bilan,
bezangin yam-yashil yulduzlar bilan
va ko’zingda charog’on yulduzlar porlab
yuksaklarga tikil, samoga tikil

Oktavio PAZ
SHE’RLAR
Qandilat Yusupova tarjimalari
055

She’rsiz, she’riyatsiz hech bir jamiyatni qurib bo’lmaydi, biroq jamiyatning o’zi xuddi she’r kabi hamisha ham pok bo’lavermaydi. Goho ular birgina olamga sig’maydi. Chunki har ikkisining bir-biriga o’xshamagan o’z dunyosi mavjud bo’ladi…

Oktavio Paz

 Oktavio Paz… O’tgan asr Meksika va ispancha adabiyotining nomi o’chmas hamda nodir iste’dodi. Ulkan qalb sohibi, betakror she’rlar muallifi, teran tuyg’ular hamda fikrlar hukmdori.

Oktavio Paz 1914 yil, 31- mart kuni tavallud topadi. Erta bolalik chog’laridanoq buvasining kutubxonasi tufayli she’riyat bilan tez oshno bo’lgan bola Oktavio Lotin Amerikasi va Yevropa adabiyotining klassik yozuvchilari ijodi bilan mukammal tanishib chiqadi. 1920 yillarda u Yevropa adabiyotining mashhur vakillari bo’lmish Jerardo Diego, Xuan Ramon Jimenes va Antonio Makado ijodlaridan ulkan taassurot oladi. 1931 yilda Oktavio o’smirlik davrining ilk muvaffaqqiyati hisoblanmish qaldirg’och she’riy kitobini chop ettiradi. Oradan ikki yil o’tgach, 19 yoshida u ikkinchi to’plami – “Luna Silvestre” (“Begona hilol”) ni nashr etadi.

1937 yilda Paz Meksika universitetidagi huquq yo’nalishidagi o’qishini tashlab, Yukatandagi oddiy ishchi va dehqonlarning bolalari ta’lim oladigan Merida maktabida ishlay boshlaydi. Ayni o’sha yillarda shoir o’zining eng o’tli misralarini ijod etadi. Xuddi shu yerda u T.S.Elliot ijodidan ta’sirlanib yaratgan she’ri “Entre la piedra y la for” (“Tosh va gul orasida”)ni qog’ozga tushiradi.

Ayni shu yili Oktavio Pas Ispaniyada boshlangan fuqarolar urushi boshlanganini eshitib, Yevropaga otlanadi. Ispaniyada ta’sis etilgan Ikkinchi Xalqaro Yozuvchilar qo’mitasining Madaniyat mudofaasi bo’limiga a’zo etib qabul qilinadi. Bir yildan keyin ona yurtiga yana qaytib kelgan shoir “Mutafakkir” nomli adabiy jurnalga asos soladi va 1941 yilgacha ushbu jurnalni nashr etish bilan shug’ullanadi.

1943 yilda shoir Qo’shma Shtatlardagi Kaliforniya universitetida tahsil ola boshlaydi. Ikki yildan so’ng esa Meksikaning diplomatik xizmatiga ishga kiradi va N`yu-York shahriga muvaqqat ishga qo’yiladi. 1945 yilda u Parij shahriga xizmatga yuboriladi.

1952 yilda Oktavio Paz birinchi marta Hindiston va Yaponiyaga safar qiladi. Keyingi yili u Shveytsariyaga xizmat ishlari bilan yuboriladi. 1954 yili Meksika zaminiga qaytib kelgan Paz o’zining eng mashhur she’rlaridan biri “Piedra de sol” (“Toshquyosh”)ni yaratadi va uni “Liberted bajo palabra” (“Qasamlar qo’ynidagi ozodlik”) deb atalgan sha’riy to’plamida e’lon etadi.

Paz 1962 yilda Meksika davlatining Hindistondagi muxtor elchisi etib tayinlanadi. Keyinchalik ona yurtiga qaytgan shoir 1968 yilning oktyabr oyida u Meksikada bo’lib o’tgan talabalar namoyishi tufayli diplomatik xizmatidan bo’shatiladi.

Bir muddat Parijda istiqomat qilgan shoir 1969 yilda yana o’z Vataniga qaytib keladi. Shu yili u bir guruh meksikalik demokratik ruhdagi shoirlar hamda bir qator lotin amerikalik yozuvchilar bilan birgalikda “Plural” (“Xalq orzusi”) nomli jurnal (1970-1976) ni chop et boshlaydi.

1969 yildan 1970 yilga qadar Paz Kembridj Universitetida yetakchi professor sifatida faoliyat olib boradi.

1975 yili Meksika hukumati “Xalq orzusi” jurnalini yopib tashlagandan so’ng Paz “Vielta” (“Raqobat”) nomli yangi jurnalini ochadi va umrining oxirigacha – 1998 yilgacha ushbu jurnalning bosh muharriri sifatida faoliyat olib boradi.

Oktavio Paz insonlar o’rtasidagi teng huquqiylik hamda ozodlik harakatlari uchun 1971 yilda adabiyot yo’nalishi bo’yicha Quddusi Sharif (Ierusalim) mukofotiga sazovor bo’ladi. 1982 yilda esa oliy unvonlardan biri hisoblanmish Nyustadt mukofotiga ham loyiq deb topiladi. Va nihoyat, 1990 yilda Oktavio Paz xalqaro Nobel  mukofoti bilan taqdirlanadi.

Yuksak she’riyat timsoliga aylangan shoir 1998 yilning 19 aprel kuni o’sma kasalligi tufayli hayotdan ko’z yumadi.

TARJIMON

055

Tomchilar kuyini tinglagan kabi…

Tomchilar kuyini tinglagan kabi
Tingla meni ham…
Dardsiz, tuyg’usiz…
Qalbim shivalagan yomg’irday oqar,
Suv bu — havo, havo esa on,
Onlarda sargardon shu umrim o’tar.
Zulumot qoplamay turib olamni
Yopirilib kelar quyuq tumanlik.
Mening esa ko’nglim huvillab borar,
Soniyalar ichra bosadi g’ashlik.

Oh, o’sha chog’larda azizam, sevgim,
Yomg’irday tinglasang o’ksik bu dilim.

Anglasayding meni eshitmay turib,
Ko’zlaring so’zlasa edi g’amimni.
Garchi tirikmanu jonsiz murdaman,
Yomg’ir olaverar to’ygan jonimni.
Suv bu — havo, borliq esa So’z:
Bari so’zlayverar sho’r qismatimiz.
Kun, oy, yillar osha dardim kattarar,
Yomg’irda izlayman seni chorasiz.
Yaltiragan asfal`t yo’lak ustidan
Ko’tarilar bug’lar,
adashaman men.
Qorong’u kechada sarsar kezaman,
Qidiraman seni zulmat ichidan.
Sen,
sening qadding,
sening sochlaring
Nogoh to’qnash kelib qolar ko’chada.
O’tib ketasanu yuragim vayron,
Loaqal sezmaysan shu tomchilarday.
Yaltiragan asfal`t yo’lak ustida
Qolib ketar faqat sening izlaring.
Men tunlar tentigan hazin damda sen
Shirin tushlar ko’rib uxlarsan sokin.
Tinglarman men o’sha onlik nafasing,
Barmoqlaring go’yo siypalar yuzim,
Barmoqlaring cho’g’day kuydirar ko’zim,
Barmoqlaring menga qayta jon berar.
Shunday mas’ud umrim lahzalarida
Yomg’ir kuylaridek tinglagil meni.
Yillar o’tib ketar, qaytmas lahzalar,
Hayhot, ko’rarmanmi men yana seni?!
Yo’qsan! Mavhumliksan!
Sarobday uzooq,
Butun yer yuzasi shalabbo sensiz.
Buyuk vaqt hukmida nochor, notavon,
Ayvonda yomg’irni tinglarman ma’yus.
Qorong’u zulmatda hamon izlarman,
Yaproqlar qo’ynida titrar nafasim.
Suv – havo, havo – on, borliq So’z emas –
Sening soyang ko’mib tashlar hammasin!

Oqibatsizlik

Odamman.
Hunarim – yashamoq.
Bahaybat tun kechar tevaragimda.
Osmonga qarayman:
Yulduzlar yozar.
Anglayman ularni tushunmasdan men…
Va men ham yozaman,
yozaman,
Va shu pallada
Kimdir meni poylab umrin o’tkazar.

“Kimsasiz ko’chada”

Uzun va kimsasiz ko’chada,
qop-qora kechada
yurib qoqilaman,
turaman yana,
ko’rday yuriiib ketaveraman.
Soqov toshchalarni, g’arib barglarni
Ezg’ilab o’taman ko’rday, garangday.
Yana kimdir mening ortimdan kelar,
U ham bosib o’tar toshlarni, bargni.
To’xtasam, to’xtaydi,
yursam, yugurar,
Qarayman: Hech kim yo’q.
Qorong’u ko’cha.
Faqat qadamlarim eshitar meni,
Ko’chadan-ko’chaga o’tib boraman.
Go’yo butun umr izg’iyman shunday,
Meni hech kim kutmas,
hech kim ergashmas.
Nogoh to’qnash kelib qolsa ham kimdir
U ham ko’rday, gungday ko’rmas hech kimni.

Kelmoq va ketmoqlik orasi

Kelmoq va ketmoqlik orasida jim
Xazonrez vaqt o’tar beqaror,
O’tmishga bag’ishlab shaffof umrini.

Dumaloq yer uzra jimjitlik kezar,
Dunyoni sukunat tebratar.

Barchasi foniylik, bari omonat,
Ega bo’lolmaymiz ammo umrbod.

Mana qog’oz, kitob, qalam, bo’sh qadah,
Qolgan narsalarning biron nomi yo’q!

Vaqt tez urib turar ikki chakkamda,
Titroq hadik qaynab oqar qonimda.

Bedard devorlarga urilgan shu’la,
Umidsiz ortiga qaytadir yana.

Dunyoning ko’zida topib umrimni,
Bo’shliqqa tikilib ko’rdim o’zimni.

Lahzalar sochilar.
Vaqt qurbon bo’lgan,
Men keldim va ketdim.
Men – sukunatman…
“Bechora yurakka”

Chorasiz yurakka
bir joy yo’q ekan
daraxtlar orasida ham.
Men…
Qaerga kelganimni
bilmay yashadim.

Ko’prik ustida

Tun va kun orasi,
Sen va men oramiz –
Ko’prik.

Ko’prik ustida sen
o’zingni uchratasan.
Dunyo bog’lab berar
seni sen bilan.

Qirg’oqdan qirg’oqqa
Hamisha uzalar
Yorqin kamalak.
Men o’sha kamalakka
osiliiib
yashashim kerak!

O’tgan tong

Soching daraxtzorday quyuq,
Yoyilib yotar,
Tanang yondiradi tanamni.
Sen uxlagan damda tundan ulug’san,
Tushlaring sehrlar butun olamni.
Biz qanchalar ulkan bo’lsak shunchalar
Dunyo kichrayib borar.
Tashqarida o’tar asov mashinalar,
Ular qaytmas bo’lgan ruhlarni tashir…

Oqar suv oqadi,
Oqaveradi,
Faqat biz erta ham
Otajak tongda
…Uyg’onamizmi?..

044

(Tashriflar: umumiy 2 589, bugungi 1)

3 izoh

Izoh qoldiring