Куни-кеча Навоий-30 даги китоб дўконига кирган эдим. Дўкондаги китобларни кўздан кечирар эканман, Муҳаммад Юсуфнинг бир китобчасига кўзим тушди. Китоб сарлавҳасини ўқибоқ, шууримга «Муҳаммад тирик бўлганда китобига бундай ном қўймаган бўларди», деган фикр келди..

Хуршид ДАВРОН
«ЯХШИ» ШЕЪРИ  НЕГА МЕНГА БАҒИШЛАНГАН?

P. S.  Муҳаммад Юсуфнинг «Яхши» шеъри билан боғлиқ яна бир қизиқ гапни айтмабман. Гап шундаки, шоирнинг деярли ҳамма шеърлари қўшиқ бўлганидек, «Яхши»ниям Ғиёс Бойтоевдан бошлаб бир қатор хонандалар куйлашди. Аммо… Аммо, уларнинг деярли ҳаммасида шеърнинг сўнгги 4 сатри айтилмаган. Ҳамма гап «Қирқта чала мулладан Битта мусулмон яхши» сатрларида, янада аниқ айтсам «Мусулмон яхши» деган урғуда. Ҳам хонанда қўрқуви, ҳам сиёсий цензура, аниқроғи «чала муллалар» томонидан бу сатрлар қатағон этилган.

 

Муҳаммад Юсуф
ЯХШИ

Хуршид Давронга

Эй дўстларим,бу дунёда
Ортда қолган из яхши,
Булбули йўқ баҳордан
Қумри тўла куз яхши.
Миннат тўла ҳалводан
Айвондаги муз яхши,
Ўпич кўрган паридан
Сепкил тошган юз яхши,
Ичмасанг ҳам қимиз зўр,
Қучмасанг ҳам қиз яхши.

Эй дўстларим,дунёда
Ортда қолгон ёд яхши,
Тўқлигингда йўқлаган
Қариндошдан ёт яхши,
Ўнта номард дўстингдан
Битта чўлоқ от яхши.

Олисдаги олтиндан
Қучоқдаги гард яхши,
Вафоси йўқ хотиндан
Давоси йўқ дард яхши,
Душман берган ғазнадан
Бурда арпа нон яхши,
Қирқта чала мулладан
Битта мусулмон яхши.

Xurshid Davron
YAXSHI» SHE»RI NEGA MENGA BAG’ISHLANGAN?

   Ushbu she’rning menga bag’ishlanish tarixini aytib berishdan avval, bir-ikki og’iz gap aytgim keldi.

   80-yillarning qaysidir yilida, hozir aniq esimda yo’q, Muhammad Yusuf bir maqolasida taxminan shunday yozgan edi: «Harbiy xizmatdan qaytib kelgan yillarim, bundoq qarasam, she’riyat maydonida Xurshid Davronu Mirza Kenjabek javlon urishyapti. Men ham «Ulardan qayerim kam?» deb maydonga kirdim…»

Oradan yillar o’tib, suhbatlashib o’tirganimizda, gap orasida Muhammad bir paytdagi maqolasini eslab, «O’sha gapdan xafa bo’lmaganmisiz?» — deb so’rab qoldi. O’shanda: «Muhammadjon, xafa bo’ladigan gap aytmagansiz, — degandim, — Bu gapni zavq bilan aytgansiz, o’sha zavqingiz o’lmasin. Qolaversa, bu maydonga mingta Xurshid Davronu mingta Muhammad Yusuf kirganda ham, sig’ib ketadi».

Muhammadjon bilan judayam yaqin edik, desam, aldagan bo’laman. Aniq gap shuki, bir-birimizni hurmat qilardik. Muhammadjon benihoya samimiy va ko’ngli ochiq inson edi. «Yoshlar» telekanali bosh direktori bo’lgan yillarim u «Davr» muharririyatida ishlay boshlagan katta qizini so’rab-surishtirib turardi. Biror bir iltimos yoki himoya maqsadida emas, farzandining kasb mahorati nechog’li ekanini surishtirardi. Ochiq aytishim kerak, shoirning farzandi ham otasiga munosib bo’lishga jon-jahdi bilan intilardi.

Muhammadjonning she’rlari xalqimizning ardoqli mulkiga aylandi, uning she’rlari asosida yaratilgan qo’shiqlar to bugun har bir o’zbek xonadonida yangrab turibdi. Uning bevaqt o’limi, «O’lim haq!» desak-da, hali-hanuz yuraklarni iztirobga soladi. Har baloni biladigan ustoz Said Ahmad yozgan edi:»“Muhammad Yusuf tez og’izga tushdi. Biror shoir uningdek tez nom chiqarmagan, nomdor bo’lmagan. Ochig’ini aytsam, Muhammadga ko’z tegdi. Aslini olganda asl shoirlar uzoq yashamaydilar. Ammo ortdan abadiy yashaydigan meros qoldirib ketadilar. U mana shunday o’lmas meros qoldirdi. Muhammad she’r muhlislarining yuragini o’rtab ketdi.

Endi shoirning o’zi yo’q. Ammo Muhammad Yusuf deb atalmish she’riyati bor. Bu she’riyat aslo zavol bilmaydi”.

«Yaxshi» nomli she’rning menga bag’ishlanish tarixiga kelsak, voqea bunday bo’lgan: Kunlardan bir kun bir sabab bilan o’sha paytlarda chiqadigan «Vatan» gazetasi tahririyatiga borib qolgan edim. O’sha yerda Muhammad Yusuf bilan uchrashib qoldim. U bir turkum she’rlarini gazetaga olib kelgan ekan. Suhbatlashib o’tirdik. Keyin Muhammadjon to’satdan: «Xurshid aka, «Lolaqizg’aldoq» she’rimni birinchi bo’lib Erkin A’zam bilan sizga o’qib berganman. O’shanda ko’zingizdan yosh oqqanini ko’rgan edim. Bu balalar (Iqbol Mirzo bilan Nabijon Boqiy demoqchi) nima yozsam, maqtab-maqtab, gazetasiga bosaveradi, siz mana bu she’rlarimni o’qib ko’ring, e’lon qilishimga arziydimi-yo’qmi,» — deb qoldi.

Muhammadjon o’zi yozgan she’rlarning aniq bahosini bilishini anglasam-da, «Yo’q» demay she’rlarni olib o’qiy boshladim. Ajoyib she’rlar edi. Muhammadjonga she’rlarini qaytarar ekanman: » Yaxshi» nomli she’ringizning yakuninini yanayam kuchaytirish mumkin ekan» dedim. «Qani-qani,ayting» — dedi Muhammadjon. O’shanda taklif qilgan tahririm unga juda ma’qul keldi. O’sha joydayoq she’rning yakuniy ikki misrasini o’zgartirdi. «Endi bu she’rni sizga bag’ishlamasam bo’lmaydi» — dedi keyin. «Qo’ysangiz-chi?!» deganimga qaramay, Muhammadjon she’r sarlavhasi ostiga «Xurshid Davronga» deb yozib qo’ydi.

Bunday holat mening hayotimda oldin ham bo’lgan. Masalan, mening «Poyezddagi voqea yoki bolalikning ovozi» she’rimning yakuniy qismida Usmon aka (Usmon Azim) taklif qilgan misralar bor. Usmon akaning «Paralelь chiziqlar» she’rida mening taklifim bilan kiritilgan bir jumla bor. Shavkat Rahmonning Garsia Lorkadan qilgan tarjimalarida mening ayrim tahrirlarim, mening «Qadrdon quyosh» kitobimdagi bir qator she’rlarda Shavkat Rahmonning ulushi bor.

Muhammad Yusufning «Yaxshi»si uning ijodidagi eng yorqin she’rlardan biri bo’lib qoldi. Har gal uni o’qiganda,she’r asosida paydo bo’lgan qo’shiqni tinglaganimda hozir sizga aytib bergan voqeani eslayman va har gal Yaratgandan beg’ubor yurakli shoirga rahmatlar tilayman.

P. S.Muhammad Yusufning «Yaxshi» she’ri bilan bog‘liq yana bir qiziq gapni aytmabman. Gap shundaki, shoirning deyarli hamma she’rlari qo‘shiq bo‘lganidek, «Yaxshi»niyam G‘iyos Boytoyevdan boshlab bir qator xonandalar kuylashdi. Ammo… Ammo, ularning deyarli hammasida she’rning so‘nggi 4 satri aytilmagan. Hamma gap «Qirqta chala mulladan Bitta musulmon yaxshi» satrlarida, yanada aniq aytsam «Musulmon yaxshi» degan urg‘uda. Ham xonanda qo‘rquvi, ham siyosiy senzura, aniqrog‘i «chala mullalar» tomonidan bu satrlar qatag‘on etilgan.

P. S. Men yuqoridagi gaplarni 5 yil avval — 2012 yilning aprelida yozgan edim. Bugun – 2017 yilda  o‘sha gaplarga yana bir gap qo‘shmasam bo‘lmaydi.

Kuni-kecha Navoiy-30 binosidagi kitob do‘koniga kirgan edim. Do‘kondagi kitoblarni ko‘zdan kechirar ekanman, Muhammad Yusufning yangi nashr etilgan  kitobiga ko‘zim tushdi. Kitob sarlavhasini o‘qiboq, shuurimga “Muhammad tirik bo‘lganda kitobiga bunday nom qo‘ymagan bo‘lardi”, degan fikr keldi. She’riy to‘plam “Bevafo ko‘p ekan dunyoda” deb nomlangan edi. Faqat savdogarlargina, faqat Ahad Qayumlargina kitobga bunday nom qo‘yadi. Bu bema’ni nom Muhammad Yusufning xotirasiga, uning vafodor rafiqasiga, sadoqatli farzandlariga, qolaversa, uning ko‘p sonli muxlislariga nopisandlikdan boshqa narsa emas.

To‘g‘ri, bugun Muhammad Yusuf nomi salkam savdo brendiga aylanib qoldi. Agar yana bir oz vaqt o‘tib “Muhammad Yusuf” brendi bilan aroq yoki musallas savdoga chiqsa, hayron bo‘lmayman. Savdogarlar zamonida yashayotganimiz uchun ham hayron bo‘lmayman.

Shu yerga kelganda, bundan 37 yil avval, milliy qadriyatlarimiz toptalgan sovetlar tuzumi zamonida yozgan bir she’rim («To’marisning ko’zlari» nomli ktobimdan) yodimga keldi:

* * *

«O‘zbekiston»ni chek, «O‘zbekiston»ni,
«O‘zbekiston»ni ich, «O‘zbekiston»ni, —
Deya hayqirganda yo‘lakda mastlar,
Men bir zum yo‘qotib qo‘ydim jahonni,
Barmoqlar titradi ko‘ksim paypaslab…

Nahot bu Vatanga muhabbat bo‘lsa,
Vatanparvarlik deb atalsa nahot —
Menga kerak emas bunday muhabbat,
Bu yolg‘on tuyg‘ular yuragimga yot!

O‘zbekiston nomi — onamning suti
Qonimga, jonimga bag‘ishlagan kuch.
O‘zbekiston nomi — bobom o‘giti,
Uni taqayvermang, qayer kelsa duch.

Hali shishalarga qog‘ozni chaplab
Bitursiz Navoiy, yo Bobur baytin,
Hali dastro‘molga bosarsiz, tibbiy
Nuqtai nazardan, Sino siyratin.

Hali shippaklarni atarsiz, balki,
Nodira, Uvaysiy, Zebiniso deb.
Atarsiz kir yuvish qorishmasini
Kumush deb, Barchin deb, yoki Zuhro deb.

…Balki shu sababdir — kechagina men
Yig‘lab chiqdim, kirib Ashratxonaga*-
Ko‘zi ko‘r, qulog‘i bitgan kimsalar
Uni aylantirmish axlatxonaga.

Balki shu sababdir: qarang, Go‘ri Mir,
Ruhobodning buzib rasmlarini,
Naqshlar o‘rniga qalblari yesir
Kimsalar bitganlar ismlarini.

O‘zbekiston nomin avaylang,
Dilda
Bu nom quyosh bo‘lib charaqlab tursin,
Boladek yuguruk qonim tomirda
Uning nomin aytib, lovillab yursin.

Shoirlar nomini avaylang har vaqt,
Shoirlar — vatanning sodiq o‘g‘loni.
Faqat bolalarga, bog‘larga faqat
Yarashar xalq suygan shoirlar nomi.

Shu Vatan o‘ssin deb, kuchga to‘lsin deb,
Mehrga to‘ldirib dil, ko‘zingizni,
O‘g‘ilga nom bering Jaloliddin deb,
To‘maris deb chorlang siz qizingizni.

Zero, bu umiddir kelajak kundan,
Zero, bu yurakda tug‘ilgan niyat —
O‘zbekiston nomin avaylang dilda,
Avayla, avayla sen ham, she’riyat!

1980

* Ishratxona, aslida Ashratxona, ya’ni o‘nta xona – Samarqanddagi yodgorlik–maqbara.

Muhammad Yusuf
YAXSHI

Xurshid Davronga

Ey do’stlarim,bu dunyoda
Ortda qolgan iz yaxshi,
Bulbuli yo’q bahordan
Qumri to’la kuz yaxshi.
Minnat to’la halvodan
Ayvondagi muz yaxshi,
O’pich ko’rgan paridan
Sepkil toshgan yuz yaxshi,
Ichmasang ham qimiz zo’r,
Quchmasang ham qiz yaxshi.

Ey do’stlarim,dunyoda
Ortda qolgon yod yaxshi,
To’qligingda yo’qlagan
Qarindoshdan yot yaxshi,
O’nta nomard do’stingdan
Bitta cho’loq ot yaxshi.

Olisdagi oltindan
Quchoqdagi gard yaxshi,
Vafosi yo’q xotindan
Davosi yo’q dard yaxshi,
Dushman bergan g’aznadan
Burda arpa non yaxshi,
Qirqta chala mulladan
Bitta musulmon yaxshi.