Шаҳодат Улуғ. Жайҳун эпкинлари ёхуд Жалолиддин Манбуберди қиссаси. Тошкент,»Янги аср авлоди» нашриёти, 2014. 356 бет./ Shahodat Ulug’. Jayhun epkinlari yoxud Jaloliddin Manbuberdi qissasi. Toshkent, «Yangi asr avlodi» nashriyoti, 2014. 356 bet.

Шаҳодат Улуғнинг «Қайта туғилиш» (1997) ва «Ғаниматим» (2004) деб номланган насрий китоблари чоп этилган. Истеъдодли ёзувчи сўнгги йилларда Хоразмшоҳлар салтанати тарихидан, улуғ саркарда Жалолиддин Мангубердининг жасоратларга тўлуғ ҳаётидан ҳикоя этувчи «Жайхун эпкинлари» тарихий романи устида ишлади. Бир неча ой аввал асардан эълон қилинган парчалар адабиёт ихлосмандлари томонидан илиқ қарши олинди. Ва ниҳоят куни–кеча  роман нашрдан чиқди. Китобни «Янги аср авлоди» нашриётининг Қатортол кўчасидаги дўконидан сотиб олишингиз мумкин. Эътиборингизга китобга ёзилган сўзбошини тақдим этамиз.

ТАРИХДА ҲИКМАТ БОР
Хуршид Даврон
Ўзбекистон халқ шоири

 Шаҳодат Улуғ юртимизнинг қадимий ва гўзал масканларидан бири – Нуротада туғилган. Тошкент Давлат университетининг журналистика факультетини битирган. Ҳикоя ва қиссалардан иборат китоблари нашр этилган.
Анча йиллар аввал Шаҳодатнинг “Дўмбира” номли мўъжаз қиссасини ўқиганимда адабиётимизга яна бир ўз овозига эга ижодкор пайдо бўлганини сезган эдим. Ўша ҳикояда ёзувчининг ўзига хос услубининг дастлабки куртаклари кўринган бўлса , “Ғаниматим”, “Номи ҳабибим” қиссаларида бу куртак барг ёзиб, бақувват новдага айланиб борганини кўрдим.
Бугун Шаҳодат Улуғ ўқувчига янги асарини — Хоразмшоҳийлар давлатининг шукуҳли ва фожиали тарихининг ёрқин саҳифасига, яна ҳам аниқроқ айтсам, мўғил босқинчиларининг она юртимизга бостириб кирган палласи воқеаларига бағишланган “Жайҳун эпкини” тарихий романини тақдим этмоқда. Бу асарнинг кўпчилигимиз ўрганиб қолган тарихий романлардан фарқи шундаки, унда диққатимизни фақатгина буюк тарихий сиймолар ҳаёти ва фаолиятига ёки кўпроқ ижтимоий-сиёсий воқеаларга эмас, ўша тарихий шароитда кун кечирган оддий инсонлар ва оилалар тақдирига қаратади. Олис ўтмиш воқеалари тизимида оддий инсон кундалик ҳаёти, оддий оилалар турмуши батафсил ёритилади.

Тарихий асар ёзишни мақсад қилган ҳар қандай ижодкор учун у тасвирламоқчи бўлган давр тарихинигина билиш кифоя қилмайди. Бунинг учун ўша даврдаги миллий мафкурасини, бу мафкуранинг асоси бўлмиш Ислом ақидаларини, айни шу мафкура таъсирида шаклланган умуммиллий дунёқарашни, халқнинг турмуш тарзи, эътиқоди ва қадриятлари, тасвир этилаётган даврга хос маданият, санъат, халқ оғзаки ижоди ва яна кўп нарсани яхши билиш керак бўлади. Мен бу гапларни бекорга айтаётганим йўқ. “Жайҳун эпкини” романи билан танишиш жараёнида адиба тарихий мавзу шартларини уддалаганига амин бўлдим. У давр тарихини, бобомерос диний ва миллий ақидаларимизни чуқур ўрганган. Бу ақидалар қаҳрамонлар хатти-ҳаракати, гап-сўзлари, муайян масалага ёндашувига сингдириб юборилгани учун ҳам асардаги ҳар бир қаҳрамон табиатида намоён бўлади.

Хоразмшоҳлар давлатининг тарихда тутган ўрни, бир неча аср давомида гуркираган бу давлатнинг инқирози сабаблари, ҳукмдор сулола, аввалан, Муҳаммад Хоразмшоҳнинг хатолари ва изтироблари, малика Туркон Хотин фожиаси, сулоланинг асосини ташкил қилган қипчоқ-ўғуз уруғлари ўртасидаги айирмачиликларнинг тузатилмас оқибатлари нозик қирралари билан очиб берилган. Шайх Нажмиддин Кубро, Мажидиддин Бағдодий, Жалолиддин Манбуберди, Темур Малик каби тарихий шахслар, шунингдек, оддий халқ вакиллари сурату сийратлари алоҳида меҳр билан талқин этиладики, уларнинг образлари ўқувчи кўз ўнгида аниқ намоён бўлади. Айни шу жиҳати билан асар ўқувчида қизиқиш уйғотади, деб ўйлайман
Мен асар ҳақидаги сўзимни муаррих Тожиддин Салмонийнинг бир ибратли фикри билан якунламоқчиман. «Қадимгилар ҳаётида ибратли ҳикматлар бордир, — деб насиҳат қилади муаррих, — улар ҳаёти билан танишмоқ орқали ўгитлар олинур. Бу ўгитларни билмоқ инсон жонига қон қўшмоқдай гап. Зеро, тарих Масиҳнинг нафаси каби, ўтган инсонларни жонлантирувчи биp мўъжиза, тарихни билиш эса камол соҳибларининг кўнглини ранжу аламлардан поклайдиган маънавий калитдир».

Shahodat Ulug’ning «Qayta tug’ilish» (1997) va «G’animatim» (2004) deb nomlangan nasriy kitoblari chop etilgan. Iste’dodli yozuvchi so’nggi yillarda Xorazmshohlar saltanati tarixidan, ulug’ sarkarda Jaloliddin Manguberdining jasoratlarga to’lug’ hayotidan hikoya etuvchi «Jayxun epkinlari» tarixiy romani ustida ishladi. Bir necha oy avval asardan e’lon qilingan parchalar adabiyot ixlosmandlari tomonidan iliq qarshi olindi. Va nihoyat kuni–kecha  roman nashrdan chiqdi. Kitobni «Yangi asr  avlodi» nashriyotining Qatortol ko’chasidagi do’konidan sotib olishingiz mumkin. E’tiboringizga kitobga yozilgan so’zboshini taqdim etamiz.

TARIXDA HIKMAT BOR
Xurshid Davron
O’zbekiston xalq shoiri

   Shahodat Ulug’   yurtimizning qadimiy va go’zal maskanlaridan biri – Nurotada tug’ilgan. Toshkent Davlat universitetining jurnalistika fakul`tetini bitirgan. Hikoya va qissalardan iborat kitoblari nashr etilgan.
Ancha yillar avval Shahodatning “Do’mbira” nomli mo»jaz qissasini o’qiganimda adabiyotimizga yana bir o’z ovoziga ega ijodkor paydo bo’lganini sezgan edim. O’sha hikoyada yozuvchining o’ziga xos uslubining dastlabki kurtaklari ko’ringan bo’lsa , “G’animatim”, “Nomi habibim” qissalarida bu kurtak barg yozib, baquvvat novdaga aylanib borganini ko’rdim.
Bugun Shahodat Ulug’ o’quvchiga yangi asarini — Xorazmshohiylar davlatining shukuhli va fojiali tarixining yorqin sahifasiga, yana ham aniqroq aytsam, mo’g’il bosqinchilarining ona yurtimizga bostirib kirgan pallasi voqealariga bag’ishlangan “Jayhun epkini” tarixiy romanini taqdim etmoqda. Bu asarning ko’pchiligimiz o’rganib qolgan tarixiy romanlardan farqi shundaki, unda diqqatimizni faqatgina buyuk tarixiy siymolar hayoti va faoliyatiga yoki ko’proq ijtimoiy-siyosiy voqealarga emas, o’sha tarixiy sharoitda kun kechirgan oddiy insonlar va oilalar taqdiriga qaratadi. Olis o’tmish voqealari tizimida oddiy inson kundalik hayoti, oddiy oilalar turmushi batafsil yoritiladi.

Tarixiy asar yozishni maqsad qilgan har qanday ijodkor uchun u tasvirlamoqchi bo’lgan davr tarixinigina bilish kifoya qilmaydi. Buning uchun o’sha davrdagi milliy mafkurasini, bu mafkuraning asosi bo’lmish Islom aqidalarini, ayni shu mafkura ta’sirida shakllangan umummilliy dunyoqarashni, xalqning turmush tarzi, e’tiqodi va qadriyatlari, tasvir etilayotgan davrga xos madaniyat, san’at, xalq og’zaki ijodi va yana ko’p narsani yaxshi bilish kerak bo’ladi. Men bu gaplarni bekorga aytayotganim yo’q. “Jayhun epkini” romani bilan tanishish jarayonida adiba tarixiy mavzu shartlarini uddalaganiga amin bo’ldim. U davr tarixini, bobomeros diniy va milliy aqidalarimizni chuqur o’rgangan. Bu aqidalar qahramonlar xatti-harakati, gap-so’zlari, muayyan masalaga yondashuviga singdirib yuborilgani uchun ham asardagi har bir qahramon tabiatida namoyon bo’ladi.

Xorazmshohlar davlatining tarixda tutgan o’rni, bir necha asr davomida gurkiragan bu davlatning inqirozi sabablari, hukmdor sulola, avvalan, Muhammad Xorazmshohning xatolari va iztiroblari, malika Turkon Xotin fojiasi, sulolaning asosini tashkil qilgan qipchoq-o’g’uz urug’lari o’rtasidagi ayirmachiliklarning tuzatilmas oqibatlari nozik qirralari bilan ochib berilgan. Shayx Najmiddin Kubro, Majididdin Bag’dodiy, Jaloliddin Manbuberdi, Temur Malik kabi tarixiy shaxslar, shuningdek, oddiy xalq vakillari suratu siyratlari alohida mehr bilan talqin etiladiki, ularning obrazlari o’quvchi ko’z o’ngida aniq namoyon bo’ladi. Ayni shu jihati bilan asar o’quvchida qiziqish uyg’otadi, deb o’ylayman
Men asar haqidagi so’zimni muarrix Tojiddin Salmoniyning bir ibratli fikri bilan yakunlamoqchiman. «Qadimgilar hayotida ibratli hikmatlar bordir, — deb nasihat qiladi muarrix, — ular hayoti bilan tanishmoq orqali o’gitlar olinur. Bu o’gitlarni bilmoq inson joniga qon qo’shmoqday gap. Zero, tarix Masihning nafasi kabi, o’tgan insonlarni jonlantiruvchi bip mo»jiza, tarixni bilish esa kamol sohiblarining ko’nglini ranju alamlardan poklaydigan ma’naviy kalitdir».