25 январ — Виргиния Вулфнинг таваллуд куни

   Виргиния Вулф (ингл. Virginia Woolf, 1882—1941) (қизлик исми Аделина Виргиния Стивен (Adeline Virginia Stephen)) — британиялик машҳур ёзувчи, адабий танқидчи. XX аср биринчи ярмининг энг кўзга кўринган модерн ёзувчиларидан бири.
Виржиния Вулф (1882-1941) ХХ аср бошидаёқ модернизм адабиётининг етакчиси сифатида адабий жамоатчилик эътиборига тушди. Унинг қаламига мансуб “Миссис Дэллоуэй” (1925), “Маёққа қараб” (1927) , “Орландо” (1928) каби романлар, ҳақли равишда, “онг оқими” бадиий услубида ёзилган классик асарлар бўлиб қолди. Қалбнинг нозик ҳаракатларини тасвирлаш йўлида сюжет тузилишидан воз кечган Вулф модернизмнинг асосий дастурларидан бири бўлмиш “Замонавий роман” (1929) эссесида инсон онгини муҳрлай олган ҳикоя услуби орқали “симметрия тарзида қурилган” анъанавий роман қолипини инкор қилди. Айнан шу ҳолат унинг замондошлари, ХХ аср модерн ёзувчилари М.Пруст, Ф.Кафка, Ж.Жойс, Т.Манн, А.Жид каби адиблар ижодида ҳам намоён бўлди.
Виржиния Вулфнинг тилга олинган «Миссис Дэллоуэй» (Mrs. Dalloway, 1925), «Маёқ қараб» (To the Lighthouse, 1927), «Орландо. Биография» (Orlando: A Biography, 1928) романларидан ташқари «Кун ва тун» (Night and Day, 1919), «Жейкобнинг хонаси» (Jacob’s Room, 1922), «Тўлқинлар» (The Waves, 1931), «Флаш. Биография» (Flush: A Biography, 1933), «Йиллар» (The Years, 1937), «Актлар аро» (1941) китоблари ҳам машҳурдир.

Виргиния Вулф
АРВОҲЛАР УЙИ

    Қандай қўрқинчли онлар!… Уйғонганингизда хона эшигининг шарақлаб ёпилаётган товуши, кўзга кўринмас қандайдир шарпаларнинг хонадан-хонага жуфт-жуфт бўлишиб юрган товушлари, кимнидир зинадан хонангиз томон кўтарилаётган товуши ва эшикнинг аста очилиши … этингиз беихтиёр жунжикиб кетиши табиий!
— Биз бу ердан тезда кўчишимиз керак,- дея кўрпага бурканганча шивирлади аёл эрига.
— Эҳ, ахир бу ерда бизнинг қимматбаҳо буюмларимиз, дастгоҳларимиз бор-ку, — деди эри.
— Улар чордоқда! – дея шивирлади аёл.
— Бундай шарпалар боғимизда ҳам бор, — пичирлаб қўшимча қилди эр ҳам.
— Жим!!! Акс ҳолда биз уларни уйғотиб юборишимиз мумкин.
— Ваҳоланки, сиз бизни уйғотмаган эдингиз. Эҳ, йўқ! Улар бир нимани қидиришмоқда. Мана улар пардани тортқилаб кўтармоқдалар! Бири китоб саҳифаларини варақлаб ниманидир қидирар эди. “Ҳозир улар уни топиб олишади. Бу аниқ !”

Дафтар узра ёзиб турган қалам бирдан ўзидан-ўзи тўхтаб қолди. Афтидан, арвоҳлардан бири ўқишдан чарчади шекилли, китоб аста ёпилиб кўринмас шарпаинг қўзғалган товуши эшитилди. Уй ичи бўм-бўш, уй эгаларидан ташқари ҳеч зоғ кўринмас, бироқ уй эшикларининг очилиб-ёпилган товуши, ёғоч тортмалар ичидаги нарсаларнинг шарақлаши ҳамда ферма томондан келаётган янчиш машинасининг ғувиллаган овози – буларнинг бари бир-бирига айқашиб даҳшатли бир манзара ҳосил қиларди.

— “Мен ўзи нима учун келувдим бу ерга? Нимани қидирмоқчиман ўзи?” Қўларим бўш эди. Эҳтимол, у юқоридадир. Олма дарахти шохлари буралиб чордоққа бўйлашиб ётибди. Олмалар ерга тўкилиб туша бошлади. Майса устида ястаниб ётган бир китобни ҳисобга олмаганда, фақат боғгина ҳар доимги ҳолатида эди.
Шарпалар уни қидириб яна пардали хонага киришди. Уларни ҳеч ким кўролмасди. Дераза ойналари боғ ичидаги олмаларни, майсаларни ўзида кўзгудек акс эттирар эди. Майса устида тўкилиб ётган япроқлар яшил тусда эди. Воажаб, шарпалар боғ қўйнидан сирғалиб хона ичига кириб келишганларида япроқлар сариқ тусга ўзгариб қолишди. Бир фурсатдан кейин хона эшиги аста очилди. Уй поли узра шарпалар кўлкаси ёйилиб, деворий суратлар, шифт устидаги қандил шокилалари силкиниб кетди, — Бу нима бўлди экан? Менинг қўлларим бўш эди.
Ел сояси гилам узра учиб ўтди. Тортмалар ичидаги қимматбаҳо буюмлар яна шарақлай бошлади. “Сейф”, “Сейф”, “Сейф”, “Сизнинг хонангизда хазина кўмилган!”- деган қўрқинчли товуш хона ичра жаранглаб кетди.
Товуш ҳам оҳиста тўхтади. Оҳ, бу ўша кўмилган хазинами?

Бир фурсатдан кейин чироқ ҳам ўчиб қолди. Боғнинг ичи нима бўлдийкин? Қуёш шулъасини дарахтларнинг қуюқ кўлкаси беркита бошлади. Ёғдулик ўрнини салқинлик кўланкаси эгаллади. Мен доимо мана шу шиша ортидаги кўмилган хазинани излайман. Бу шишада ўлим бор! Ўлим бизнинг ёнгинамизда! Бирдан бу ҳовлида бундан юз йиллар бурун истиқомат қилган аёл арвоҳи пайдо бўлди. Хона ичи қоронғулашди. У бу нарсани мерос қилиб қолдирганди. У бу нарсани шу аёлга мерос қилиб қолдирган эди. Шу пайт осмоннинг жанубий томонида юлдузлар чиқа бошлади. У бу ҳовлига шу нарсани топиш учун келганди. Ниҳоят у ўзига керакли нарсани Зина остидан топгандай бўлди. “Сейф!”, “Сейф!”, “Сейф!” , деган қувноқ, лекин даҳшатли товуш ян хона бўйлаб қўрқинчли тусда янграб кетди. “Сизнинг хазинангиз!”

Шамолнинг кўча бўйлаб ваҳимали ўкириги эшитилар, дарахтлар қадди камондай букчайиб муттасил чайқалар эди. Шунга қарамай, ёмғир аралаш бўронда ҳам ой нури ерга сутдай қуюлиб турар, деразадан тушган ёғду эса ташқи ҳовлини ёритолмай синар, хона ичидаги шам ҳали ҳам ёниб турарди. Ҳовли бўйлаб шарпаларнинг чарх уриб учаётган товушлари, дераза тирқишларидан эса “ Бизни уйғотманглар”, — деган қўрқинчли овозлар ҳамда хунук шарпаларнинг жуфт-жуфт бўлиб қийқирган товушлари янграр эди.
— Биз шу ерда ухлаймиз, — деди аёл. Эри луқма ташлади: “Арвоҳларнинг навбатсиз бўсалари…”, “Тонгдаги сапчиб уйғонишлар…”, “Дарахтлар ортидаги кумуш буюмлар…”, “Оппоқ қорга бурканган изғиринли қиш…”, “ Хона эшикларининг ғийқиллаши ҳамда оҳиста тиқиллаши юракларни беихтиёр така-пука қилиб ташлайди.
Коридор бўйлаб келаётган шарпа бирдан эшик олдида тўхтаб қолди. Улар келишмоқда! Улар шундоққина эшик қаршисида! Ташқарида шамол увиллар, ёмғир томчиларидан ер бағирлаб тўпланган кўлмакчалар биллур шиша тўшалган каби кумушдай ялтирарди.

Кўзларимиз олди қоронғулашди. Биз шундоққина қаршимизда кўринмас шарпанинг оёқ товушлари эшитиб турардик. Бизнинг юзимизга аёллар киядиган енгсиз кенг кийим этаги тегиб турарди, бироқ кийим ичидаги одам кўринмасди. Эркак қўлидаги фонус билан юзини пана қилди. –Уни қара!… – деди қўрқувдан ҳансираб аёлига. Тирик одамнинг нафас товушни сезяпман. Унинг лабларининг тафти шундоқ юзимга урилиб турибди!
Шундоққина тепамизда қандайдир кўринмас шарпа букчайган ҳолда кумушранг чироқчани ушлаб турарди. Уларнинг чуқур ва узун нафас олиши ва анчадан кейин узун-узун нафас чиқараётгани эшитилиб турарди. Шамол тўғридан ва оҳиста эса бошлади. Аланга ёлқини хиёл қийшайиб кетди. Шулъа кўланкаси хона деворларига урилар, пол узра ёйилиб қўрқинчли манзара ҳосил қиларди. Шам ёғдуси бирдан доғли ва хунук қиёфали башараларни ёритиб юборди. Қўрқинчли башаралар ухловчилар орасидан улар беркитган хурсандчиликни қидиришарди. Уй марказида “Сейф !”, “Сейф !”, “Сейф !”, — деган димоғдор товуш янгради. “ — Узоқ йиллардан бери, — деди шарпа хўрсиниқ аралаш товуш билан, — ниҳоят сизлар мени топдингиз. “ Улар шу ерда!…-деди аёл шивирлаб. Шарпаларнинг баъзилари мудрашмоқда, баъзилари боғда ўқишмоқда, баъзиларининг хунук қийқириқлари қулоққа чалинади. Баъзилари чордоқдан олма улоқтирмоқда. – Биз шу жойга хазина қолдириб кетгандик. Кўзларим олдида уларнинг қовоқлари эгилиб туша бошлади. “Хазина!” , “Хазина !” , “Хазина!” — деган этни жунжиктирувчи ёввойи товуш сўнгги бор хона деворларига урилди. Уйғонинглар! Уйғонинглар! — дея қичқира бошладим. “ Оҳ мана бу ерда экан биз кўмган хазина! – бояги шарпа яқинлаша бошлади. “Хазина сизларнинг юрагингизда!”…

Инглиз тилидан Дилмурод Усмонов таржимаси

Virginiya Vulf (ingl. Virginia Woolf, 1882—1941) (qizlik ismi Adelina Virginiya Stiven (Adeline Virginia Stephen)) — britaniyalik mashhur yozuvchi, adabiy tanqidchi. XX asr birinchi yarmining eng ko’zga ko’ringan modern yozuvchilaridan biri. Uning «Kun va tun» (Night and Day, 1919), «Jeykobning xonasi» (Jacob’s Room, 1922), «Missis Dellouey» (Mrs. Dalloway, 1925), «Mayoqda» (To the Lighthouse, 1927),
«Orlando. Biografiya» (Orlando: A Biography, 1928), «To’lqinlar» (The Waves, 1931), «Flash. Biografiya» (Flush: A Biography, 1933), «Yillar» (The Years, 1937), «Aktlar aro» (Mejdu aktov, 1941) kitoblari mashhur.

Virginiya Vulf
ARVOHLAR UYI

Qanday qo’rqinchli onlar!… Uyg’onganingizda xona eshigining sharaqlab yopilayotgan tovushi, ko’zga ko’rinmas qandaydir sharpalarning xonadan-xonaga juft-juft bo’lishib yurgan tovushlari, kimnidir zinadan xonangiz tomon ko’tarilayotgan tovushi va eshikning asta ochilishi … etingiz beixtiyor junjikib ketishi tabiiy!
— Biz bu yerdan tezda ko’chishimiz kerak,- deya ko’rpaga burkangancha shivirladi ayol eriga.
— Eh, axir bu yerda bizning qimmatbaho buyumlarimiz, dastgohlarimiz bor-ku, — dedi eri.
— Ular chordoqda! – deya shivirladi ayol.
— Bunday sharpalar bog’imizda ham bor, — pichirlab qo’shimcha qildi er ham.
— Jim!!! Aks holda biz ularni uyg’otib yuborishimiz mumkin.
— Vaholanki, siz bizni uyg’otmagan edingiz. Eh, yo’q! Ular bir nimani qidirishmoqda. Mana ular pardani tortqilab ko’tarmoqdalar! Biri kitob sahifalarini
varaqlab nimanidir qidirar edi. “Hozir ular uni topib olishadi. Bu aniq !”

Daftar uzra yozib turgan qalam birdan o’zidan-o’zi to’xtab qoldi. Aftidan, arvohlardan biri o’qishdan charchadi shekilli, kitob asta yopilib ko’rinmas sharpaing qo’zg’algan tovushi eshitildi. Uy ichi bo’m-bo’sh, uy egalaridan tashqari hech zog’ ko’rinmas, biroq uy eshiklarining ochilib-yopilgan tovushi, yog’och tortmalar ichidagi narsalarning sharaqlashi hamda ferma tomondan kelayotgan yanchish mashinasining g’uvillagan ovozi – bularning bari bir-biriga ayqashib dahshatli bir manzara hosil qilardi.

— “Men o’zi nima uchun keluvdim bu yerga? Nimani qidirmoqchiman o’zi?” Qo’larim bo’sh edi. Ehtimol, u yuqoridadir. Olma daraxti shoxlari buralib chordoqqa bo’ylashib yotibdi. Olmalar yerga to’kilib tusha boshladi. Maysa ustida yastanib yotgan bir kitobni hisobga olmaganda, faqat bog’gina har doimgi holatida edi.
Sharpalar uni qidirib yana pardali xonaga kirishdi. Ularni hech kim ko’rolmasdi. Deraza oynalari bog’ ichidagi olmalarni, maysalarni o’zida ko’zgudek aks ettirar edi. Maysa ustida to’kilib yotgan yaproqlar yashil tusda edi. Voajab, sharpalar bog’ qo’ynidan sirg’alib xona ichiga kirib kelishganlarida yaproqlar sariq tusga o’zgarib qolishdi. Bir fursatdan keyin xona eshigi asta ochildi. Uy poli uzra sharpalar ko’lkasi yoyilib, devoriy suratlar, shift ustidagi qandil shokilalari silkinib ketdi, — Bu nima bo’ldi ekan? Mening qo’llarim bo’sh edi.
Yel soyasi gilam uzra uchib o’tdi. Tortmalar ichidagi qimmatbaho buyumlar yana sharaqlay boshladi. “Seyf”, “Seyf”, “Seyf”, “Sizning xonangizda xazina ko’milgan!”- degan qo’rqinchli tovush xona ichra jaranglab ketdi.
Tovush ham ohista to’xtadi. Oh, bu o’sha ko’milgan xazinami?

Bir fursatdan keyin chiroq ham o’chib qoldi. Bog’ning ichi nima bo’ldiykin? Quyosh shul’asini daraxtlarning quyuq ko’lkasi berkita boshladi. Yog’dulik o’rnini salqinlik ko’lankasi egalladi. Men doimo mana shu shisha ortidagi ko’milgan xazinani izlayman. Bu shishada o’lim bor! O’lim bizning yonginamizda! Birdan bu hovlida bundan yuz yillar burun istiqomat qilgan ayol arvohi paydo bo’ldi. Xona ichi qorong’ulashdi. U bu narsani meros qilib qoldirgandi. U bu narsani shu ayolga meros qilib qoldirgan edi. Shu payt osmonning janubiy tomonida yulduzlar chiqa boshladi. U bu hovliga shu narsani topish uchun kelgandi. Nihoyat u o’ziga kerakli narsani Zina ostidan topganday bo’ldi. “Seyf!”, “Seyf!”, “Seyf!” , degan quvnoq, lekin dahshatli tovush yan xona bo’ylab qo’rqinchli tusda yangrab ketdi. “Sizning
xazinangiz!”

Shamolning ko’cha bo’ylab vahimali o’kirigi eshitilar, daraxtlar qaddi kamonday bukchayib muttasil chayqalar edi. Shunga qaramay, yomg’ir aralash bo’ronda ham oy nuri yerga sutday quyulib turar, derazadan tushgan yog’du esa tashqi hovlini yoritolmay sinar, xona ichidagi sham hali ham yonib turardi. Hovli bo’ylab sharpalarning charx urib uchayotgan tovushlari, deraza tirqishlaridan esa “ Bizni uyg’otmanglar”, — degan qo’rqinchli ovozlar hamda xunuk sharpalarning juft-juft bo’lib
qiyqirgan tovushlari yangrar edi.
— Biz shu yerda uxlaymiz, — dedi ayol. Eri luqma tashladi: “Arvohlarning navbatsiz bo’salari…”, “Tongdagi sapchib uyg’onishlar…”, “Daraxtlar ortidagi kumush buyumlar…”, “Oppoq qorga burkangan izg’irinli qish…”, “ Xona eshiklarining g’iyqillashi hamda ohista tiqillashi yuraklarni beixtiyor taka-puka qilib tashlaydi.
Koridor bo’ylab kelayotgan sharpa birdan eshik oldida to’xtab qoldi. Ular kelishmoqda! Ular shundoqqina eshik qarshisida! Tashqarida shamol uvillar, yomg’ir tomchilaridan yer bag’irlab to’plangan ko’lmakchalar billur shisha to’shalgan kabi kumushday yaltirardi.

Ko’zlarimiz oldi qorong’ulashdi. Biz shundoqqina qarshimizda ko’rinmas sharpaning oyoq tovushlari eshitib turardik. Bizning yuzimizga ayollar kiyadigan yengsiz keng kiyim etagi tegib turardi, biroq kiyim ichidagi odam ko’rinmasdi. Erkak qo’lidagi fonus bilan yuzini pana qildi. –Uni qara!… – dedi qo’rquvdan hansirab ayoliga.
Tirik odamning nafas tovushni sezyapman. Uning lablarining tafti shundoq yuzimga urilib turibdi!
Shundoqqina tepamizda qandaydir ko’rinmas sharpa bukchaygan holda kumushrang chiroqchani ushlab turardi. Ularning chuqur va uzun nafas olishi va anchadan keyin uzun-uzun nafas chiqarayotgani eshitilib turardi. Shamol to’g’ridan va ohista esa boshladi. Alanga yolqini xiyol qiyshayib ketdi. Shul’a ko’lankasi xona devorlariga urilar, pol uzra yoyilib qo’rqinchli manzara hosil qilardi. Sham yog’dusi birdan dog’li va xunuk qiyofali basharalarni yoritib yubordi. Qo’rqinchli basharalar uxlovchilar orasidan ular berkitgan xursandchilikni qidirishardi. Uy markazida “Seyf !”, “Seyf !”, “Seyf !”, — degan dimog’dor tovush yangradi. “ — Uzoq yillardan beri, — dedi sharpa xo’rsiniq aralash tovush bilan, — nihoyat sizlar meni topdingiz. “ Ular shu yerda!…-dedi ayol shivirlab. Sharpalarning ba’zilari mudrashmoqda, ba’zilari bog’da o’qishmoqda, ba’zilarining xunuk qiyqiriqlari quloqqa chalinadi. Ba’zilari chordoqdan olma uloqtirmoqda. – Biz shu joyga xazina qoldirib ketgandik. Ko’zlarim oldida ularning qovoqlari egilib tusha boshladi. “Xazina!” , “Xazina !” , “Xazina!” — degan etni junjiktiruvchi yovvoyi tovush so’nggi bor xona devorlariga urildi. Uyg’oninglar! Uyg’oninglar! — deya qichqira boshladim. “ Oh mana bu yerda ekan biz ko’mgan xazina! – boyagi sharpa yaqinlasha boshladi. “Xazina sizlarning yuragingizda!”…

Ingliz tilidan Dilmurod Usmonov tarjimasi