14 феврал — Мирзо Бобур таваллуд топган кун

Одатда ғазал ва рубоий шарҳига киришган адабиётшунос олимлар уларнинг бадиий табиатини ёритишни асосий мақсад қиладилар. Мен эса шарҳ этажагим асарнинг,масалан,Алишер Навоий қитъаларининг ёки Мирзо Бобур рубоийларининг ёзилишига сабаб бўлган тарихий воқеаларни аниқлашга эътиборимни қаратаман. Бу менинг бошқа шарҳловчилардан фарқли жиҳатимдир. Шарҳни айни шу тарзда баён этишдан мақсад нима? Бу мақсад бир қатор асарларнинг пайдо бўлишига сабаб бўлган тарихий воқеаларни билмаслик оқибатида уларнинг нотўғри талқин этиш,изоҳлаш давом этаётганини кўриб,бу нотўғри англашни тузатиш истагидан туғилган.

Масалан, «Толеъ йўқи жонимға балолиғ бўлди» мисраси билан бошланган рубоийсини шу пайтгача фақат Мирзо Бобурнинг ватанни тарк этиши билан боғлашади ва фақатгина тарки ватан изтироби шоир учун «юз қаролиғ бўлди» деган гапни такрорлашдан уёғига ўтишмайди. Ҳолбуки, бу «юз қаролиғ»ликнинг жуда жиддий тарихий асослари бор. Бу тарихий асослар ўша даврнинг бир қатор тарихий солномаларида ўз аксини топган ва улар Мирзо Бобурни умрининг охиригача чинакамига изтиробга солган «юз қаролиғ»и сабабларини очиб беради.

Хуршид Даврон
КЎНГЛИ ТИЛАГАН МУРОДИҒА ЕТСА КИШИ…
Икки рубоий шарҳи

Бобур мирзо ижодий камолотининг олий самараси унинг рубоийларидир. Рубоий қисқа ва шиддатли кечган шоир ва саркарда ҳаётининг табиатига мос — бирор дам хотиржам ижод билан шуғулланишга имкон топилмаган Бобур мирзо тўрт сатрда юрагида ойлар, йиллар тўпланиб қолган дарду ҳасратини аён этган эди. Абдурауф Фитрат шоирнинг бу фазилатини аниқ қайд қилиб, ёзади: «Бизнинг шоирларимиздан ўзини Хайёмга ўхшатишга тиришганлари кўп. Навоийнинг, Лутфийнинг,Умархоннинг, Фазлийнинг ва бошқаларнинг хайёмона рубоийлари йўқ эмас, бор. Лекин буларнинг ҳеч бири рубоийда Хайёмга яқинлаша олмади… Хайёмга яқинлашишга муваффақ бўлган бирдан-бир шоир Бобур мирзодир. Бобурнинг рубоийларида бўлган очиқлик, соддалик Хайёмга ўхшайдир».

Бу фикрни Ойбек қуйидагича тасдиқлайди: «Бобурнинг рубоийлари унинг поэзиясининг чўққисидир. Бобурдан олдинги ва кейинги шоирлар бу бобда унга ета олмаганлар. Умар Хайёмнинг рубоийлари каби унинг рубоийлари ҳам фалсафий фикрларга бой, шаклан мукаммал».

Биз бу ўринда Бобур мирзонинг айрим рубоийларини шарҳу баён этишни мақсад этиб,диққатимизни кўпроқ уларнинг яратилишига сабабчи бўлган тарихий воқеаларга қаратдик.

Биринчи рубоий шарҳи

Кўнгли тилаган муродиға етса киши,
Ё барча муродларни тарк этса киши,
Бу икки муяссар ўлмаса оламда,
Бошини олиб бир сориға кетса киши.

Бу армонли сатрлар Бобур мирзо ҳаётининг мухтасар тарихига ўхшайди. Биз бу рубоий қачон яратилганини аниқ билмаймиз, у шоирнинг йигитлик айёмида ҳам, умрининг шомида ҳам ёзилган бўлиши мумкин. Агар бу сатрлар йигитликда ёзилган бўлса, бу истак — башорат, умр сўнгида битилган бўлса, аччиқ надоматдан дарак беради.

Кўнгли тилаган муродиға етса киши…

Бобур мирзонинг кўнгил муроди аждодлари тупроғида юзага келган буҳронни бартараф этиш, Самарқанд тахтини эгаллаш билан Мовароуннаҳрда бобокалони соҳибқирон Амир Темурнинг ягона салтанатини қайта тиклаш эди. Аммо, «мудом тўқнашувлар, бироқ тақдир ўқиға тадбир қалқони дош бера олмагач, бирор натижа чиқара олмади». Унинг қизи Гулбаданбегим «Ҳумоюннома»да ёзади: «Тўлиқ ўн бир йил давомида Мовароуннаҳр ўлкасида чиғатой, темурий ва ўзбек султонлари билан шундай жанглар ва мудофаалар қилдиларки, уларнинг сонини тўла баён қилишга қалам тили ожиз ва нуқсонлидир. Жаҳонгирлик бобида ҳазратимиз тортган қадар машаққат ва хатарлар кам кишиларга учраган. У ҳазратга дуч келган уқубат ва хатарлар оз подшоҳларга дуч келган. Уч қайта Самарқандни қилич зўри билан фатҳ қилдилар. Биринчи марта подшоҳ бобом ҳазратлари ўн икки ёшда, иккинчи мартада ўн тўққиз ёшда ва учинчи марта эса йигирма икки ёшда эдилар… (Бу ерда Гулбанданбегим хато қилади: Бобур Самарқандни илк фатҳ этганда ўн тўрт, иккинчи мартада — ўн етти, учинчи мартада йигирма саккиз ёшда бўлган. Х.Д) Олти ой давомида Самарқандни олмоққа уриндилар, лекин мақсадларига ета олмадилар».

Ё барча муродларни тарк этса киши…

Бу сатрда Бобур мирзонинг бошқа бир изтироби, бошқа бир армони яширин. Ўн бир-ўн икки ёшидан бошлаб умри шиддатли жангу жадал, машаққату сарсонлик ичида кечган, муродига етолмай она юртдан қувғин бўлган Бобур мирзо кейинчалик улуғвор салтанат тузишга эришган бўлса-да, кўнгли ғариб бўлиб қолаверди. Унинг масъум кўнгли ҳаловат истар,салтанат эса ҳаловат беролмасди.Унинг назарида «Подшоҳлик била ёлғизлик рост келмас». Шу сабабдан ҳам ўзини подшоҳликдан қутқармоқ тилаган Бобур умрининг шомини ижодга, сўфиёна турмушга бағишлашни орзу қиларди.

Аслида бу унинг энг ботиний армони эди, барча истакларни тарк этиш истаги эди. Ўша йиллари Бобур хилватнишинликни ихтиёр қилиш мақсадида бир неча марта:»Кўнглим салтанат ва подшоҳликдан олинди, шу Зарафшон боғида бир бурчакда ўтирсам, подшоҳликни Ҳумоюнга берсам», — деган эди.У дунёдан кўз юмиш олдидан ҳам «Шу мақсадимга етмадим» дея армон қилади.

Бу икки муяссар бўлмаса оламда,
Бошини олиб бир сориға кетса киши…

Дарҳақиқат, охир-оқибат шундай бўлди. Бобур мирзо бу икки муродига ҳам етолмади. Биринчи муроди забун бўлгач, ҳижратга — Кобулу Ҳинд «сориға юзланиб, бошини олиб оёқ етгунча» кетди.

Иккинчи рубоий шарҳи

«Бобурнома»да шундай сатрлар бор: «Хотиримга келдиким, токай саргардон бўлуб турмоқ керак, бир тарафға талаб қилолайин деб… Улуғ-кичик мени умидворлик била иргашиб юруйдурғонлар икки юздин кўпрак, уч юздин озроқ бўлғай. Аксар яёқ ва иликларида таёқ ва оёқларида чоруқ ва эгинларида чопон эрди».

Шу боришда Кобулу Ғазнини эгаллаган Бобур олти йилдан сўнг яна бир карра Шоҳ Исмоил кўмагида Самарқанд тахтини эгаллашга уриниб, шайбонийлардан икки дафъа мағлубиятга учрагач, мангуга тарки ватан қилди. Шундан сўнг, Гулбаданбегим ёзганидек, «яна Мовароуннаҳрни қўлга киритиш хаёлини тамоман кўнгилдан чиқариб ташладилар».
Аммо, шаддот қизи «кўнгилдан чиқариб ташладилар» деб айтган Она Ватан орзуси Бобур мирзони энг сўнгги кунгача тарк этмади. Умрининг шомида энг қайғули ва маҳзун сатрларни битди:

Толеъ йўқи жонимға балолиғ бўлди,
Ҳар ишники айладим, хатолиғ бўлди.
Ўз ерни қўюб, Ҳинд сори юзландим,
Ёраб, нетайин, не юз қаролиғ бўлди.

Бу рубоий, биз юқорида таҳқиқ қилган рубоийнинг давомига ўхшайди. Бундаги чорасиз алам ўз муродига етолмаган киши кўнглидаги изтироблар натижасидир. Толеъ йўқлиги туфайли балога учраган Бобур қандай хатолар ҳақида гапиради? У балки Андижонни мустаҳкам қилмай, ёшлик завқидан маст, енгил-елпи тайёргарлик билан Самарқанд устига юриш бошлагани, оқибатда ҳам Андижондан, ҳам Самарқанддан айрилганини назарда тутаётгандир? Ёки иккинчи марта Самарқандни фатҳ этгач, кўп ўтмай, қамалда қолиб, суюкли опаси Хонзодабегимни Шайбонийхонга ўз қўли билан бериб қўйгани, эгачисининг оғир қисматига айбдорлигини айтмоқчими? Ёки учинчи марта — Самарқандни эгаллаш истаги зўр келиб номуносиб ишга қўл ургани — сунний мазҳабли Мовароуннаҳрга шиаъ мазҳабли Шоҳ Исмоил қўшинини бошлаб келганини айтмоқдами?

Ҳа, албатта! Бобур мана шуларнинг барчаси хатолиғ бўлганини айтиб, алам чекмоқда. Мана шу хатолар, айниқса, сўнгги хато сабабидан, муаррихлардан бири ёзганидек,»Мовароуннаҳр халқи бошда подшоҳ (Бобур)нинг бу ғалабасидан мамнун бўлса ҳам, охирида ундан кўзлаган умиди юзага чиқмади». Бобур мирзонинг сўнгги хатоси туфайли нафақат оддий халқ, ўша даврнинг нуфузли шахслари ҳам ундан норози бўлган эди. Норози бўлиш нима, ундан юз ўгирган эди. Бу ўринда мазкур даврнинг йирик арбобларидан бири Шайх Худойдоди Валий билан боғлиқ воқеани эслаш кифоя. Шоҳ Исмоилнинг амири аъзами бўлмиш Нажми Соний қўшини кўмагида 1511 йилнинг кузида Самарқандни эгаллаган Бобур мирзо Шайх Худойдоди Валий ҳузурига вакил юбориб, шу пайтгача шайбонийларни қўллагани учун унга дашном бериш мақсадида ўз ҳузурига чорлайди. Шунда Вали бобо Бобур мирзонинг шиаълар билан иттифоқ тузганига ишора қилиб,»Бу ерда ким мусулмонроқ бўлса, ўша подшоҳ бўлади», — деб унинг ҳузурига боришдан бош тортади. Бу аччиқ сўзлар чорасиз қолганидан нотўғри тадбирга қўл урган саргардон мирзонинг юрак-бағрини умрининг охиригача куйдириб юрди.

Бобур мирзо айнан шу машъум хатоси туфайли «не юз қаролиғ бўлди?» деб фарёд чекади:

Ўз ерни қўюб, Ҳинд сори юзландим,
Ёраб, нетайин, не юз қаролиғ бўлди.

1993

Манба: «Маърифат» газетасида босилган

Заҳириддин Муҳаммад БОБУР
РУБОИЙЛАР

Жоно, битигингки, бўлди марқум манга,
Меҳнат била ғамни қилди маъдум манга.
Кўргач ани гарчи шод беҳад бўлдум,
Мазмуни, вале, бўлмади маълум манга.

* * *

Не ишрату айш учун майи ноб манга,
Не тоат учун гўшаи меҳроб манга,
Не фисқ қилурға бордур асбоб манга,
Не зоҳид ўлурға тоқату тоб манга.

* * *

То бўлғали дилдор ўшал ой манга,
Ҳолимни билиб, қилмади парвой манга.
Мен асру ҳаробу ёр кўп мустағний,
Эй вой манга, вой манга, вой манга!

* * *

Хуш улки, кўзум тушти сенинг кўзушта,
Бевосита ҳолимни десам ўзунгга,
Бермай сўзума жавоб ачиғланасен,
Қилдинг мени муҳтож чучук сўзунгга.

* * *

Асру кўп эмиш журъату химмат сизга,
Рўзий қилғай Худой нусрат сизга.
Мардоналиғингизни бори эл билди,
Раҳмат сизга, ҳазор раҳмат сизга!

* * *

То қилди мени фироқ аро ёд ҳабиб,
Маҳжур кўнгулни айлади шод ҳабиб.
Гар васл муяссар ўлмаса, нетай, эй Бобур,
Фарёд ҳабибу оҳу фарёд ҳабиб!

* * *

Эй қомати сарву лаблари оби ҳаёт,
Будур тилагимки, — еткамен васлингга бот!
Ҳажрингда манга не сабр қолди, не сабот,
Ё кел бу сориға ё мени ўзунгга қот!

* * *

Бу қозийи фосиқки, йибордим санга бот,
Сен доғи узатқил боту ҳам бадрақа қот!
Гар хотиринг истаса йиборгил савғот:
Маъжуну шаробу оби норанжу набот.

* * *

Келди рамазону мен тақи бодапараст,
Ийд ўлди-ю, зикри, май қилурмен пайваст.
Не рўзаю не намоз йиллар, ойлар;
Тун-кун маю маъжун била девонаю маст.

* * *

Бўлдум мени ошуфтаи ҳайрон мардуд,
Қилғил мададеки, бўлди имкон нобуд.
Дунё била уқбода ружуъум сангадур,
Эй икки жаҳонни шаҳи Султон Маҳмуд!

* * *

Мутрибки, унини ҳар киши гўш қилур,
Жон бирла кўнгулни зору мадҳуш қилур.
Мақсуд недурки, элни ёд этганда,
Ул доирада бизни фаромуш қилур?

* * *

Душманники, бу даҳр забардаст қилур,
Нахват майидин бир неча кун маст қилур.
Ғам емаки, еткурса бошини кўкка,
Охир яна ер киби они паст қилур.

* * *

Кўзунг бори соғларни маст этгусидур,
Ғамзанг бори мастларни паст этгусидур.
Кўп зоҳиду порсони Бобур янглиғ
Лаълинг хаваси бодапараст этгусидур.

* * *

Ишлар бори кўнгулдагидек бўлғусидур!
Инъому вазифа — бори буйрулғусидур!
Ул ғаллаю мухмалки, деб эрдинг, бердим,
Муҳмалға бўю ғалладин уй тўлғусидур!

* * *

Ҳар кимки вафо қилса, вафо топқусидур!
Ҳар кимки жафо қилса, жафо топқусидур!
Яхши киши кўрмагай ёмонлиқ ҳаргиз,
Ҳар кимки ёмон бўлса, жазо топқусидур!

* * *

Бу телба кўнгулки, ишқ анинг судидур,
Аҳбобнинг ихтилоти мақсудидур.
Ҳижрон чекиб, аҳбобни ҳар кимки кўрар,
Хуш давлатию толеи масъудидур.

* * *

Ҳижрон қафасида жон қуши рам қиладур,
Ғурбат бу азиз умрни кам қиладур.
Не навъ битай фироқу ғурбат шарҳин —
Ким, кўз ёши номанинг юзин нам қиладур.

* * *

Жисмимда иситма кунда мақкам бўладур,
Кўздин учадур уйқу чу ахшам бўладур.
Ҳар иккаласи ғамим била сабримдек,
Боргон сори бу ортадур, ул кам бўладур.

* * *

Ё Раб, менда не яхши толеъ бордур —
Ким, бахти мутиъю ёри тобеъ бордур.
Маъзур тут ар васлингга кечроқ етсам,
Не чора қилай, озғина монеъ бордур.

* * *

Хотирни баҳор фаслида гашт оладур,
Кўз нурини ранги лолаю дашт оладур.
Хуш улки, толаларда юруб сайр этса,
Бу фаслдаким, латифу дилкаш толадур!

* * *

Эйким, қуёш ул юзунг, ҳилол ул қоштур!
Пўлоддурур кўнглушту бағринг тоштур!
Номамға агар яхши жавобинг йўқтур,
Сўкмак била ёд айласанг хам хуштур!

* * *

Ҳажри аро орому қарорим йўқтур,
Васлиға етарга ихтиёрим йўқтур.
Кимга очайин розки, йўқ махрами роз,
Ғам кимга дейинки, ғамгусорим йўқтур.

* * *

Улким, анга илм ичра ғолиб йўқтур,
Дерларки, бери келурға роғиб йўқтур.
Дедимки, бу сўз рост эмастур, негаким,
Толибни тилар андаки, толиб йўқтур.

* * *

Туз оҳ, Заҳириддин Муҳаммад Бобур,
Юз оҳ, Заҳириддин Муҳаммад Бобур!
Сарриштаи айшдин кўнгулни зинҳор
Уз, оҳ, Заҳириддин Муҳаммад Бобур!

* * *

Қайғунгни чека-чека қорибтур Бобур,
Раҳм айлаки, ўзидин борибтур Бобур.
Норанж йиборди еенгаки, билгайсен,
Яъники, бу навъ саргорибтур Бобур.

* * *

Бобур, неча бу даҳр мени зор айлар,
Сабримни каму ғамимни бисёр айлар.
То даҳрдурур, будур анинг расмиким,
Ойриб кишини азизидин хор айлар.

* * *

Қиш бўлди-ю, бўлди борча тому тош қор,
Жамъияти бор кишига бордур хуш қор.
Бу қишда ёмон йўлу паришон ҳолим,
Ё Раб, мени яхшилиғ сори бошқор!

* * *

Арбоби ҳасад сўзига буттунг ўхшар,
Бегоналиғ атворини туттунг ўхшар.
Бир доғи соғинмадинг бу фурсатта мени,
Мен хастани, эй ёр, унуттунг ўхшар.

* * *

Васлингга кўнгул қиёссиз толибтур,
Ҳажринг аро ихтиёрсиз қолибтур.
Муштоқлиғим шарҳини дей олмасмен,
Дийдоринга иштиёқ кўп голибтур.

* * *

Эй боди сабо, айла Хуросонға гузар,
Мендин дегил ул ёри паришонға хабар.
Неча сафар ўз кўнглунг учун қилғайсен,
Эмди бизинг учун айла бу ёнға сафар.

* * *

Кўпдин бериким, ёру диёрим йўқтур,
Бир лаҳзаю бир нафас қарорим йўқтур.
Келдим бу сори ўз ихтиёрим бирла,
Лекин боруримда ихтиёрим йўқтур.

* * *

Қиш гарчи замони манқалу оташтур,
Лекин бу шито Ҳиндта кўп дилкаштур.
Ҳангоми нишоту бодаи беғаштур,
Май бўлмаса, маъжун доғи бўлса хуштур.

* * *

Аҳбобки, базмида гулистон хастур,
Йўқ лек алар базмида бизга дастур.
Гар сизда ҳзур бирла жамъият бор,
Юз шукр, бу жамъ беҳузур эрмастур.

* * *

Юз шукр де, Бобурки, карими Ғаффор,
Берди санга Синду Ҳинду мулки бисёр.
Иссиклиғиға гар сенга йўқтур тоқат,
Совуқ юзини кўрай десанг, Ғазни бор.

* * *

Кўнглумда ўту икки кўзумда судур,
Мен хастаға раҳм қилки, ҳолим будур.
Ғам кундузию фироқ шоми янглиғ,
Тун-кун менга не қарору не уйқудур.

* * *

Бу ёғлиғким, «Боғи жаҳон» чоғлиқдур,
Жон риштаси ҳар риштасиға боғлиқдур.
Тан тори юзум олтунидектур сенсиз,
Кўр ул иккидин намуна бу ёғлиқдур.

* * *

Жисмимда иситма тобидин оташдур,
Жонимға балою ғусса бебаркашдур.
Кўп дард ила ғамдин манга нохушлуқ эди,
Сен сўрғали, эй ҳабиб, кўнглум хушдур.

* * *

Девонима не рабту не тартибдурур,
Не жадвалу не лавҳу не тазҳибдурур.
Гар санга йибордим ани, айб айламаким,
Девонингни тиларга тақрибдурур.

* * *

Эй қўрғон эли, қолдиму дармонларингиз?
Чиқмай, недурур бу жахл қилгонларингиз?
Жондек кишилар очлиғидин чун чиқадур,
Сиз чиқмасангиз — чиқса керак жонларингиз!

* * *

Аҳбоб, йиғилмоқни фароғат тутунгиз!
Жамъиятингиз борини давлат тутунгиз!
Чун гардиши чарх будурур, Тенгри учун,
Бир-бирни неча куни ғанимат тутунгиз!

* * *

Ҳажринг ғамидин оқибат ўлгум, қаро кўз,
Юз ғуссаю андух. ила боргум, қаро кўз.
Васлинг била қилмадинг иложин, Бобур,
Мушкилки, фироқингда тирилгум, қаро кўз.

* * *

Озор ила неча гуфтугў қилғайсиз?
Озурда бўлурни жустужў қилғайсиз.
Мунчаки, кўнгулларга етишти озор,
Май бирла магарки шустушў қилғайсиз?

* * *

Ҳаммомки, то маскани жонона эмиш,
Анда парилар ҳусниға девона эмиш.
Ул худ паридур, борча мулозимлари ҳам,
Алқиссаки, ҳаммом парихона эмиш!

* * *

Ҳусн ахлиға зору мубтало кўз эрмиш,
Жоним била кўнглумга бало кўз эрмиш.
Фахм айладим эмди, Бобуро, ишқ ичра
Кўзумни қорортқон қаро кўз эрмиш.

* * *

Қар ҳазки, халойиқ андин айрилмас эмиш,
Ул ҳаз мазасию қадрини билмас эмиш.
Маъжуну баситу бўзаю лутеки,
Бир журъа чогар дурди ишин қилмас эмиш.

* * *

Бу хаста кўнгул эрди висолинг била хуш,
Жоним ҳам эрур сенинг жамолинг била хуш.
Ҳижрон ғами гарчи асру нохуштур, лек,
Фикринг била шодмен, хаёлинг била — хуш.

* * *

Чун борди Худой раҳматиға ул ёш,
Не фойда тўкмак ғами ҳижронида ёш.
Ул ёш ғами ҳижронида кўп ёш тўктунг,
Бир ёшинг учун Худой берсун юз ёш!

* * *

Гар водийи хажринг аро бўлдум ноқис,
Айб айламаким, хрдисаедур ходис.
Қавми ажабе чоғирға қилди тарғиб,
Амри ажабе хажрға бўлди боис.

* * *

Эйким, бори шеър аҳлиға сен хон янглиғ!
Шеъринг бори шеърларга султон янглиғ!
Мазмуни анинг хатти саводий ичра,
Зулмат аросида оби қайвон янглиғ!

* * *

Не ёр вафо қилғуси охир, не ҳариф,
Не сайфу шито қолғуси боқий, не ҳариф,
Юз хайфки, зоеъ ўтадур умри азиз,
Афсуски, ботил борадур умри шариф.

* * *

Андин бериким, қасдим учун турди фироқ,
Юз дарду аламни манга еткурди фироқ,
Мени эшикингдин, нетайин, сурди фироқ,
Қил чора, йўқ эрса мени ўлтурди фироқ.

* * *

Май таркини қилғали эрурмен ғамлиқ,
Бор тийра кўнгулга ҳар замон дарҳамлиқ.
Ғам бирла фасурдалиқ халок этти мени,
Май бирла эмиш шодлиғу хуррамлиқ.

* * *

Олудаи юз туман маосий бўлмоқ,
Юз ранжу туман азоб хоси бўлмоқ.
Кўп яхши экин ах,ли хираднинг қошида —
Ким, оғритибон атони осий бўлмоқ.

* * *

Ким ёр анга илм, толиби илм керак,
Ўргангали илм толиби илм керак!
Мен толиби илму толиби илме йўқ,
Мен бормен илм толиби — илм керак.

* * *

Юзунг била лабларинг эрур гул, мулдек,
Балким, юзунг олида эрур гул қулдек.
Бобур киби ишқдин дам урмайдур эдим,
Эй гул, мени ишқинг айлади булбулдек.

* * *

Бобурни бурун маҳрами асрор эттинг,
Васлингға бериб йўл, ўзунга ёр эттинг,
Охир бординг, доғи они зор эттинг,
Ҳижрон алами бирла гирифтор эттинг.

* * *

Лутф эттингу кўнгул била жон ўргаттинг,
Васлинг била, эй жону жаҳон, ўргаттинг.
Бу қотла ёмонроқ ўлса ҳолим сенсиз,
Айб айламагайсенки, ёмон ўргаттинг.

* * *

Хаттинг била кўнглакингки, ирсол эттинг,
Қайғу била меҳнатимни помол эттинг.
Ул хат била хотиримни хурсанд айлаб,
Бу кўнглак ила кўнгулни хушҳол эттинг.

* * *

Кўз шамъини ёрутқали махваш келдинг,
Сабр уйини куйдурғали оташ келдинг,
Қилдинг мени келганинг била миннатдор,
Раҳмат сенга, яхши келдингу хуш келдинг!

* * *

Сенсиз неча ғам бирла малоле кўралинг,
Ҳажринг неча бўлғуси, висоле кўралинг.
Ҳажрингда неча хаёл ила ўткаралинг,
Лутф айла-ю келгилки, жамоле кўралинг!

* * *

Эйким, ясабон юзунгни хуршид эттинг,
Фурқат аламини жонга жовид эттинг.
Мен сени дедим, сен ўзгани қилдинг ёд,
Навмид ўлғил, чун мени навмид эттинг.

* * *

Ётларни, керакки, ошно кам қилсанг,
Ҳар кимки вафо қилса, жафо кам қилсанг.
Навмид бўлур борча вафодорларинг
Гар шоҳ назаринг бирла вафо кам қилсанг.

* * *

Ҳижрон аро ёд этиб, мени шод эттинг,
Маҳжур кўнгулни ғамдин озод эттинг.
Не лутф эди, дей, ҳури паризод эттинг,
Гўёки бузуқ Каъбани обод эттинг!

* * *

Ҳар ердаки гул бўлса, тикон бўлса, не тонг?!
Ҳар қандаки май дурдидан бўлса, не тонг?!
Шеъримда агар хазл, агар жид, кечурунг,
Яхши борида агар ёмон бўлса, не тонг?!

* * *

Ҳижрон ғамидин неча шикоят қилолинг,
Келгилки, висолдин ҳикоят қилолинг.
Тенгри ҳақи, бизни деб агар сен келсанг,
Кўнглунгдагидек лутфу иноят қилолинг.

* * *

Келгилки, даме ўлтурубон май ичолинг,
Дунё ғаму ранжидин замоне кечолинг.
Чун айшу нишот лашкари саф тузди,
Эй меҳнату ғусса хайли, сизлар сижолинг!

* * *

Кўрдунг, доғи кўзушта гирифтор эттинг,
Сўрдунг, доғи сўзушта гирифтор эттинг.
Бу табъу камолинг била ўз бошинг учун,
Бошдин мени ўзунгга гирифтор эттинг.

* * *

Эй ёр, ҳазин кўнглумни ёд айламадинг,
Меҳрингни кам айладинг — зиёд айламадинг.
Ё менда гунаҳ бордур, унуттунг ё сен,
Оё, не жиҳатдурурки, ёд айламадинг?

* * *

Ё қаҳру ғазаб бирла мени туфроқ қил!
Ё баҳри иноятингда мустағрақ қил!
Ё Раб, сенгадур юзум — қаро, гар оқ қил,
Ҳар навъ сенинг ризонг эрур, андоқ қил!

* * *

Ноз уйқусидин бирор замон ойилғил!
Гулдек кулуб, эй ғунчадахан, очилғил!
Кўнглумни иликладинг чолиб чанг, эй ёр,
Чангингдадурур кўнгул — навозиш қилғил!

* * *

Доим соғиниб, кўнгулни ол, хуш қолғил!
Раҳмат назарини менга сол, хуш қолғил!
Нохуш эди буки, мен ёмон бордим, лек,
Сен лолаузор, яхши қол, хуш қолғил!

* * *

Эй ел, бориб аҳбобқа номимни дегил!
Ҳар ким мени билса, бу паёмимни дегил!
Мендин демагил гар унутултон бўлсам,
Ҳар кимки мени сўрса, саломимни дегил!

* * *

Наққош, менинг ҳолима тадбир этгил,
Бир ёғлиғ аро кашида тахрир этгил.
Ул сафхада мен хаёл қилгон янглиғ,
Ул ёрға мушкилимни тақрир қилғил.

* * *

То қилғали зикр табъ номини кўнгул,
Вирд айлади табъ аҳли каломини кўнгул.
То ҳажр ғаму меҳнати таскин топқай,
Истайдурур аҳбоб паёмини кўнгул.

* * *

Ғавтода май иртикоб қилмоқ мушкил,
Жонға куч ила азоб қилмоқ мушкил,
Бўлмай доғи маст хоб қилмоқ мушкил,
Аҳбобдин ижтиноб қилмоқ мушкил.

* * *

Эй ёр, сенинг васлинга етмак мушкил,
Фархунда ҳадисингни эпштмак мушкил,
Ишқингни доғи бартараф этмак мушкил,
Бошни олибон бир сари кетмак мушкил.

* * *

То водий ҳажрингда қилибмен манзил,
Суврат била гарчи айрумен мен бедил.
Валлаҳки, эй ёр, сенинг ёдингдин
Бир лаҳзаю бир замон эмасмен ғофил.

* * *

Жониға етишти тузу тоғ бирла кўнгул,
Дардини тугатмас иситмоғ бирла кўнгул.
Ғурбатда оёқ бирла бадан етмасдек,
Юз шукрки, тинчдур қулоғ бирла кўнгул.

* * *

Яксон караминг қошида мудбиру муқбил,
Осон сенинг оллингда жамиъи мушкил.
Ё лутфу иноят онча қилким, кўтарай,
Ё қаҳру ғазабни тоқатим борича қил.

* * *

Юз ҳамд ангаким, ҳамдин анинг аҳли мақол,
Юз йил десалар тугатмаги амри маҳол.
Васфида хирад ожиз эрур, нотиқа — лол,
Не навъ сифат қилай они жалла Жалол.

* * *

Аъзою жавориҳингни ҳозир қилғил,
Жон бирла кўнгул ҳoзиру нозир қилғил.
Ҳар лаҳза бир андишаю бир фикрни қўй,
Андишаю фикрингни борин бир қилғил.

* * *

Кўзунгдин эрур, назора қил, хасталиғим,
Қошингдин эрур ғам била пайвасталиғим.
Бошимни олиб кетгай эдим юз қотла,
Бўлмаса эди сочингға дилбасталиғим.

* * *

Сенинг била менки, ошнолиғ қилдим,
Ишқингни ҳазин жонға балолиғ қилдим.
Кўрмай-билмай мени вафосиз дебсен,
Мен сенга не навъ бевафолиғ қилдим?

* * *

Кўнглум тилаги висол эмиштук, билдим,
Ул васл доғи маҳол эмиштук, билдим.
Ҳар қандаки бўлса меҳрибондур, дер эдим,
Ул доғи ғалат хаёл эмиштук, билдим.

* * *

Зулфиға кўнгул қўюб, паришон бўлдум,
Кўз олдурубон юзига, ҳайрон бўлдум.
Чин дей сенга, Бобуроки, ошиқлиғда,
Ҳар неки қилиб эдим, пушаймон бўлдум.

* * *

Ҳуснунг сифатини эшитиб зор ўлдум,
Кўрмай сени ишқингға гирифтор ўлдум.
Сўрғилки, ғаминг фироқи беҳол этти,
Кўргилки, кўзунг ҳажрида бемор ўлдум.

* * *

Ҳижронда, сабо, етги фалакка оҳим,
Гар ул сори борсанг, будурур дилхоҳим-
Ким, арзи дуо ниёз ила қилғайсен,
Гар сўрса мен хастани гулруҳ моҳим.

* * *

Йиллар тилаб, ишни қобу сахлаб турдум,
Юз жаҳд била ишни мунга еткурдум.
Мардона бўл, эмди яхшидур иш келиши,
Тенгрига сени, элни сенга топшурдум.

* * *

Гар Руҳдам этса эрди оҳанги нағам,
Мажлисда не ҳузн қолур эрди, не ғам.
То борғали Руҳдам бизинг мажлисдин,
Мажлис элига не руҳ қолди-ю не дам.

* * *

Ўт солди кўнгулга ранжу бетоблиғим,
Сув қилди бу хаста жонни беоблиғим.
Бу иккаласи агарчи бор муҳлику саъб,
Лек ўлтурадур тонгғача бехоблиғим.

* * *

Эй гул, не учун қошингда мен хор ўлдум?
Юз меҳнату андуҳ била ёр ўлдум!
Васлинг била бисёр севиндум аввал,
Қажринг била оқибат гирифтор ўлдум.

* * *

Юз номаи иштиёқ таҳрир эттим,
Юз навъ била васлинга тадбир эттим.
Маъзур тут, эй қуёшки, толеъ йўқидин
Васлинга етар маҳалда тақсир эттим.

* * *

Ёр ёғлиғидин кўнгулни хурсанд эттим,
Руҳум қушини тори била банд эттим,
Кўнглумни не навъ узай ўшал ёғлиғдин,
Жон риштасини ториға пайванд эттим.

* * *

Бемеҳр деса эл сени, мен бутмас эдим’,
Ҳаргиз бу сифатни сенга ёвутмас эдим.
Ноҳақ оғриб, мени унуттунг охир,
Валлоҳки, сендин бу тамаъ тутмас эдим.

* * *

Ислом учун овораи ёзий бўлдум,
Куффору ҳунуд ҳарбсозий бўлдум.
Жазм айлаб эдим ўзни шаҳид бўлмоққа,
Алминнатулиллоҳки, ғозий бўлдум.

* * *

Ҳар кунда юзунгни кўрмак эрур хавасим,
Ҳар кеча сочинг хаёлидур ҳамнафасим.
Исо дамидин руҳ берур жисмимға,
Сенинг соридин паём келтурса насим.

* * *

Қотингда агар гунох. гоҳе қилдим,
Юз қотла надомат била оҳе қилдим,
Қилдим ёмону асру табоҳе қилдим,
Лутфунг била сен кечур — гуноҳе қилдим.

* * *

Аҳбоб унутмаса керак аҳди қадим,
Еткурса керак хабар гаҳи пайки насим.
Бобур, чу умид ила қилур арзи ниёз,
Шоядки, қабул айлагай табъи салим.

* * *

Бу олам аро ажаб аламлар кўрдум,
Олам элидин турфа ситамлар кўрдум,
Ҳар ким бу «Вақоеъши ўқур, билгайким,
Не ранжу не меҳнату не ғамлар кўрдум.

* * *

Ҳаммомки, арк ичинда пайдо қилдим,
Соғинмаки, судин табарро қилдим.
Суд ушбу эмасмуким, тадбир била
Покиза баданларни тамошо килдим.

* * *

Юз шукр қилайки, ёна ошиқ бўлдум,
Оламға бўлуб фасона, ошиқ бўлдум.
Яхши сўзунггу васфи жамолинг эшитиб,
Кўрмай сени гойибона ошиқ бўлдум.

* * *

Ҳаммомки, қилдим кўрунгизким, айём,
Ўхшатти анинг бори иши манга тамом.
Кўз ёшию кўнгул ўти бирла мендин
Гулчеҳралар истабон юруйдур ҳаммом.

* * *

Ул юзи қуёшки, бордур ойдин афзун,
Ҳусн ичра ул ой оллида хуршид забун.
То бир кун ул ойдин навозиш топқай,
Кўк доира бўлди-ю, жаложил ою кун.

* * *

Ишқинг йўлида фироқ ила нетгаймен?
Бир йўл кўрсатки, васлинга етгаймен!
Васлинг манга гар муяссар ўлмас бўлса,
Бошимни олиб бир сориға кетгаймен!

* * *

Васфингни неча улусдин эшитгаймен,
Не навъ қилиб висолинга етгаймен?
Гар васл муяссар ўлмаса нетгаймен?
Бошимни олиб қай сориға кетгаймен?

* * *

Ул хатки, мен анда сени ёд этгаймен,
Кўз оқида, кошки, савод этгаймен.
Кирпиклардин анга қалам рост қилиб,
Кўз қорасидин анга мидод этгаймен.

* * *

Бир гўшаи боғ ўлсаю сен бўлсангу мен,
Май қуйсоқ икимиз қадаҳ ичра бир ҳин.
Ондин сўнгра аёқ иликка олибон,
Сен тутсангу мен ичсам, мен тутсаму сен.

* * *

Беқайдмену ҳароби сийм эрмасмен,
Ҳам мол йиғиштирур лаим эрмасмен.
Кобулда иқомат этти Бобур дерсиз,
Андоқ демангизларки, муқим эрмасмен.

* * *

Меҳринг недурур — бурун чу бор, жавр — кейин,
Бефоида ишқинг ғамини неча ейин.
Ҳолимни неча десам, демассен мени ёр,
Сен демасанг «Эй ёр!» мени, мен не дейин?!

* * *

Ҳажрингда не қон қолдики, ютмайдурмен?!
Кўз ёшини бир лаҳза қурутмайдурмен.
Дийдорингнинг ҳаққини, эй юзи қуёш,
Тенгри ҳақи, бир зарра унутмайдурмен.

* * *

Сен гулсену мен ҳақир булбулдурмен,
Сен шуъласен, ул шуълаға мен кулдурмен.
Нисбат йўқтур, деб ижтиноб айламаким,
Шаҳмен злга, вале сенга қулдурмен!

* * *

Хаттимни кўруб, сўзумни чун билгайсен,
Келмакта бизга ел киби елгайсен.
Ихлосингни билиб йибордим қосид,
Раҳмат сенга, зинҳорки, бот келгайсен!

* * *

Ул бордики, ишрат орзу қилғайсен,
Ишрат тиламакликта ғулу қилғайсен.
Чун айшу фароғ мумкин эрмас зинҳор,
Бобур, ғаму меҳнат била хў қилғайсен.

* * *

Аҳбобға ҳар хатки, савод этгайсен,
Бизни доғи ул битикда ёд этгайсен.
Мақсудки, қосиди агар келса бу ён
Бир нома била кўнгулни шод этгайсен.

* * *

Ҳижронда соғиниб, мени шод этгайсен,
Мен хастани мухлис эътиқод этгайсен.
Бу хатни анинг учун битидим мунда,
Кўргач бу хатимни мени ёд этгайсен.

* * *

Неча менга жавр муттасил қилғайсен?
Меҳринг йўқу неча мунфаил қилғайсен?
Жаврингни кўруб, меҳони кўрмай кеттим,
Гар кўрсаму кўрмасам биҳил қилғайсен.

* * *

Захмингни кўнгул тилар — анго қилғайсен,
Захмингни кўнгулга бехато қилғайсен.
Тил ики алиф кўксума, наъл ўртадаким,
Кўнглум тиларин ҳаққин адо қилғайсен.

* * *

Хуш улки, келиб ёнимда ўлтурғайсен,
Ё бир нафас оллимда келиб турғайсен.
Оғзингға ўпар сўзин битий олмасмен,
Боргон кишидин оғиз сўзин сўрғойсен.

* * *

Давлат била шоду шодмон бўлғойсен,
Шавкат била маигҳури жаҳон бўлғойсен.
Кўнглунгдагидек даҳр аро ком суруб,
Бу даҳр боринча Комрон бўлгойсен.

* * *

Эйки, ёролиғ жисмима марҳам сенсен,
Мажруҳ кўнгулға ништар хам сенсен.
Гаҳ шоду гаҳи ғамгин эсам, айб этма-
Ким, боиси шодмонлиғу ғам сенсен.

* * *

Жонимда менинг ҳаёти жоним сенсен,
Жисмимда менинг руҳу равоним сенсен.
Бобурни сенингдек ўзга йўқ ёри азизи,
Алқиссаки, умри жовидоним сенсен.

* * *

Эйким, манга мужда бердинг ул жонондин,
Қилдинг мени озод ғами ҳижрондин.
Бу муждани не навъ сифат қилғаймен,
Гўёки, хабар бердинг ўлукка жондин.

* * *

Даврон мени ўткарди сару сомондин,
Ойирди мени бир йўли хонумондин.
Гаҳ бошима тож, гаҳ. балойи таъна,
Неларки, бошимға келмади даврондин.

* * *

Сўз сўрғали лаъли нуктадонинг топмон,
Юз суртгали ул остонинг топмон.
Беному нишонлиғ истасам, не тонгким,
Номингни эшитдиму нишонинг топмон.

* * *

Аҳбоб йиғинидин неча қолғоймен,
Ўзумни нетиб ул ароға солгоймен?!
Борсам дағи анда меҳмон касратидин,
Маълум эмаски, ер топа олғоймен.

* * *

Эл суҳбатиники, орзу қилмишмен,
Не хушлуғ ила бу гуфтугў қилмишмен.
Ишрат била айшни не иш қилғоймен,
Менким, ғаму меҳнат била хў қилмишмен.

* * *

То тарки маноҳию шароб этмишмен,
Нафсимға Худой учун азоб этмишмен.
Тавба эшиги ҳануз очуқ эрди,
Бу тавбада бир нима шитоб этмишмен.

* * *

Май таркини қилғали паришондурмен,
Билмон қилур ишимнию ҳайрондурмен.
Эл барча пушаймон бўлуру тавба қилур,
Мен тавба қилибмену пушаймондурмен.

* * *

Ишқинг мени қилди асру шайдо, нетайин?
Олам элига айлади расво, нетайин?
Жонимни фидо қилиб санга, андин сўнг
Дерменки, сени жон этай, аммо нетайин?

* * *

Васлингни тилаб неча, сабодин билайин,
Келгилки, қуюндек бошингга эврулайин.
Гар келмасанг, истасанг мени хидматингга,
Бошимни қадам қилиб, қадамға келайин.

* * *

Ишқ ишини боштин яна бунёд этайин,
Ишқинг ғами бирла хотирим шод этайин.
Дебсенки, унутма мени ҳижрон аро, вой,
Сени унутуб, не кишини ёд этайин?!

* * *

Ёринг сенинг илоҳий «Таборак» бўлсун!
Душманларингга тўъма палорак бўлсун!
Мулкунгда фароғат била хонликлар қил,
Мулкунг била хонлиғинг муборак бўлсун!

* * *

Бесабрмену бесару сомондурмен,
Бир ғамзададурмену паришондурмен.
Не диннинг ишин қилдиму не дунёнинг,
Ё Раб, нетай, ўз ишимга ҳайрондурмен.

* * *

Ул шўхки, билдурди вафодорлиғин,
Тарк айлади гўёки ситамкорлиғин.
Лутф айлади — ёрлиққа фармон берди,
Аъдо била ёрдур, нетай ёрлиғин?!

* * *

Сенинг била сўз муқаррар андоқ қилайин,
Оламда сени мўътабар андоқ қилайин.
Тенгри хақи, бу хидмат агар сен қилсанг,
Ҳар навъки, кўнглунг тилар — андоқ қилайин.

* * *

Нисён қаламин неча менга сургайсан,
Вақт ўлдики, хажр номасин бургайсен.
Будур тилагим — хатимни чун кўргайсен,
Албатта, ўзунгни манга еткургайсен!

* * *

Кечрак келасен, бу хастадин тўйдунгму?
Дил сафҳасидин ҳарфи вафо йўйдунгму?
Номусу уёт керак, уй, от саҳлдурур,
Юз қўй учун ул эшикка юз қўйдунгму?

* * *

Ғам хонаси сори гузар, эй жон, қилма!
Ишрат уйини кулбаи аҳзон қилма!
Зулфунг киби кўнглумни паришон айлаб,
Лаълинг киби бағримни тўла қон қилма!

* * *

Ҳар зулфтин, эй кўнгул, паришон бўлма,
Ҳар юзга ҳам асру зору ҳайрон бўлма.
Мен сенга демонки, тарки ишқ эт, лекин,
Андоқ қилким, сўнгра пушаймон бўлма!

* * *

Мунча мени зор, эй юзи хуршид, этма,
Фурқат аламини менга жовид этма.
Тенгридин агар сенинг умидинг бордур,
Тенгри учун, эй ой, мени навмид этма.

* * *

Давлатқа етиб, меҳнат элин унутма!
Бу беш кун учун ўзунгни асру тутма!
Борғонни, кел эмди, ёд қилмай, эй дўст,
Бориш-келишингни лутф этиб, ўксутма!

* * *

Ҳижрон аро ёд этиб, мени шод айла,
Маҳжур кўнгулни ғамдии озод айла.
Бу хатни анинг учун битидим мунда,
Кўрган сойи хаттимни мени ёд айла!

* * *

Кўз равшан эди сенинг жамолинг бирла,
Кўнгул хуш эди сенинг висолинг бирла.
Бас тийраю нохуш этти ҳажринг бизни,
Эмди қилалинг хўй хаёлинг бирла.

* * *

Сен анда фароғу айшу ишрат бирла,
Мен мунда ҳароб ранжу меҳнат бирла.
Асрармен ўзум бирла сени нақш қилиб,
Хурсанд бўлурмен ушбу суврат бирла.

* * *

Нетгай киши бу фалак нифоқи бирла,
Этгай бу фалак оту сўроқи бирла.
Гаҳ тиргузадур висол айёмидин,
Гаҳ ўлтурадур шоми фироқи бирла.

* * *

Рафгорию қаддиға равоним садқа,
Бир боқишиға икки жаҳоним садқа.
Оғзию белига буду нобудум сарф,
Кўзию лабиға жисму жоним садқа.

* * *

Бобур мутаважжиҳ ўлса Лангар сориға,
Қилмас назари бихишту кавсар сориға.
Сендин тилагумдур мадад, эй шоҳ Ғиёс,
Ҳар вақтки, азм айласам ҳар сориға.

* * *

Азм айла, сабо, ет гули хандонимға,
Не гулки, қуёшдек маҳи тобонимға.
Етгил доғи иштиёқ ила Бобурдин,
Зинҳор дегил салом туққонимға!

* * *

Келдим санга юз умид бирла, эй моҳ,
Лекин, бордим юзунгни кўрмай, юз оҳ,
Ҳамсуҳбату ҳамраҳни нетай бу йўлда?
Дардинг менга ҳамсуҳбату ишқинг ҳамроҳ.

* * *

Не хеш мени хушлару не бегона,
Не ғайр ризо мендину не жонона.
Ҳар нечаки яхшилиқта қилсам афсун,
Халқ ичра ёмонлиғ била мен афсона.

* * *

Бу даҳр аро гар эҳтимоли бўлса,
Мендек сенга ёри лоуболи бўлса.
Ул ёр басе нозику йўқ менда адаб,
Мендин, не ажаб, агар малоли бўлса.

* * *

Ёр улдурким, шеърға майли бўлса,
Нетгай киши шеър ғайр хайли бўлса?!
Ағёрнинг озорини ҳар ҳол била
Чеккаймен агар ёр туфайли бўлса.

* * *

Дунё бориси манга мусахҳар бўлса,
Уқбода доғи Худой ёвар бўлса.
Будур тилагим икки жаҳонда Ҳақдин,
Ҳар не тиласам, бори муяссар бўлса!

* * *

Бобур била Мир иттифоқи бўлса,
Йўқтур ғам агар жаҳон нифоқи бўлса.
Будур тилагимки, шоҳ даргоҳида
Мен банда учун ҳамиша боқий бўлса!

* * *

Кўнглушта нечаки, сайр матлуб ўлса,
Аҳбобни сўрмоқ доғи марғуб ўлса.
Гар ҳажринг имтидоди мундин ортар,
Қолмас манга сабр — сабри Айюб ўлса.

* * *

Хуш улки, баҳор фасли бу дунёда,
Бўлғай тараб асбоби бори омода.
Гар бўлмаса асбоб, этолинг дангона,
Мендин газаку таом, сендин — бода.

* * *

Аҳбобқа қилсанг гузар, эй ел, ногоҳ,
Ул жамъни бу сўзумдин этгил огоҳ.
Сиз кўргандек эсон-саломаттурмиз,
Сиз доғи эсон бўлғосиз, иншооллоҳ!

* * *

Жон вола эрур лаъли шакарборингға,
Кўнглум ҳам эрур ҳароб руҳсорингға.
Гуфторинг эрур бошдин-аёқ борчаси хўб,
Мен банда бўлай боштин-аёқ борингға.

* * *

Эй, ой юзунг оллида қуёш шарманда,
Ширин сўзу яхши хулқунгга мен банда,
Ҳижронда неча нома била сўзлашалинг,
Ё сен бери кел, ё борайин мен анда.

* * *

Неча бу фалак солғуси ғурбатқа мени,
Ҳар лаҳза тугонгусиз машаққатқа мени.
Не чора қилай, нетайки, Тенгри гўё,
Меҳнатни менга яратти, меҳнатқа — мени.

* * *

Бедард ҳабиб билмади дардимни,
Туфроқча кўрмади руҳи зардимни.
Мендин неча кўнглида ғубори бўлғай,
Кеттим муна, эмди топмағай гардимни

* * *

Кўнгли тилаган муродиға етса киши,
Ё борча муродларни тарк этса киши.
Бу икки муяссар ўлмаса оламда,
Бошини олиб бир сориға кетса киши.

* * *

Ёд этмас эмиш кишини ғурбатта киши,
Шод этмас эмиш кўнгулни меҳнатта киши.
Кўнглум бу ғариблиқда шод ўлмади, оҳ,
Ғурбатта севунмас эмиш, албатта, киши.

* * *

Оворалиғ асру хонумондин яхши,
Бир гўша манга икки жаҳондин яхши.
Овора бўлурни яхши эрмас демагил,
Бўлсам агар овора, не ондин яхши?!

* * *

Ҳар сўзники дермен санга, лоф ўлмағуси,
Бемаънию ҳарзаю газоф ўлмағуси.
Ул ишта агар мухолафат айларсен,
Тенгри ҳақи, бу сўзда хилоф ўлмағуси.

* * *

Эй ёр, жафо расми чиқормоқ не эди?!
Ё меҳр гиёҳини қўпормоқ не эди?
Бир меҳр, яна лутф, яна жавр недур?
Бир бордингу келдинг, яна бормоқ не эди?

* * *

Гар меҳр била бу чарх эврулса эди,
Жонлардин анинг жавфи керак тўлса эди.
Бобур киби жонға меҳр боғлар эрдим,
Гар ушбу жаҳонда меҳр, жон бўлса эди.

* * *

Ҳолимға, керак, ҳабиб эврулса эди,
Ишрат қадаҳи ҳабибдин тўлса эди.
Хуш вақттурур ёз, вале нохушмен,
Хушвақт бўлур эдим, чоғир бўлса эди.

* * *

Жон аҳди бор, эй нигор, етмасму эди?
Ул аҳд била қарор етмасму эди?
Эмди доғи васл интизорин берасан,
Мунча маҳал интизор етмасму эди?

* * *

Ғурбат туғи ёпқон руҳи зардимниму дей?
Ё ҳажр чиқаргон оҳи сардимниму дей?
Ҳолинг недурур? Билурмусен дардимни?
Ҳолингаи сўрайму, йўқса дардимниму дей?!

* * *

Ишванг била ғамзангаию нозингниму дей?
Жаврунг била сўзунггу гудозингниму дей?
Сўзунг, қилиғинг, навозишингму айтай?
Овозу усулингнию созингаиму дей?

* * *

Кўзум уйи юзидин мусаввар бўлди,
Бу важҳ била кўнгул мунаввар бўлди.
Юз шукрки, Бобур киби ошиқликда,
Ҳар неки тилаб эдим — муяссар бўлди.

* * *

Хаттингни кўруб, кўнгулга ҳайрат бўлди,
Шеъринг эшитиб, жонға мусаррат бўлди.
Бу неча маҳал тағофул эттинг, демагил,
Толеъ йўқ эдики, мунча ғафлат бўлди.

* * *

Эй пайк, бориб сано била қуллуқ, де!
Ер ўп, доғи қўп, адо била қуллуқ, де!
Гар ёр мени хастани сўрса зинҳор,
Мендин юқунуб, дуо била қуллуқ, де!

* * *

Номангки, тириклигим нишони эрди,
Ҳар сатри ҳаёти жовидони эрди.
Ҳар лафзида ошкор юз ҳарфи вафо,
Ҳар ҳарфда юз меҳр ниҳони эрди.

* * *

Ҳажрингда бу тун кўнгулда қайғу эрди,
Васлингға етишмадим — жиҳат бу эрди:
Оҳим тутуни бирла кўзумнинг ёшидин
Йўл балчиқ эди, кеча қаронғу эрди!

* * *

Ҳажрингда, агарчи жонға бедод эрди,
Сенсиз манга юз фиғону фарёд эрди.
Фикрингдин эрди, валек, хурсандлиғим,
Зикринг била бу хаста кўнгул шод эрди.

* * *

Хотирға хутур этти бу сўз ёнгла, ахий,
Айтай сенга, сен қулоқ солиб онгла, ахий.
Умрунгни бу кун хуш кечир аҳбоб илаким,
Топилмагусидур ушбу кун тонгла, ахий.

* * *

Эшитса киши бу шўру шеван, не дегай?
Доим бу тарийқ ичкуни кўрган не дегай?
Душман сўзига кирма, эшит дўст сўзин,
Эшитмаса сўзни дўст, душман не дегай?

* * *

Ишқингда кўнгул ҳаробдур, мен не қилай?
Ҳажрингда кўзум пуробдур, мен не қилай?
Жисмим аро печутобдур, мен не қилай?
Жонимда кўп изтиробдур, мен не қилай?

* * *

Шохим, санга маълум эмастур, не қилай?
Оҳим санга маълум эмастур, не қилай?
Мен юзу қошинг дермену сен — бадру ҳилол,
Моҳим, санга маълум эмастур, не қилай?

* * *

Бошимни туфайл ул саромадқа қилай,
Жонимни фидо ўшал сиҳи қадқа қилай.
Бу хаста кўнгул била хамида қадни
Кўзи била зулфиға анинг садқа қилай.

* * *

Етсам санга, қуллуғумни чўқ арз қилай,
Сен етсангу мен десамки, йўқ арз қилай.
Кўптур сўзуму маҳрам эмас ҳеч киши,
Руҳсат этса, тобуғунгда-ўқ арз қилай.

* * *

Ҳижрон аро неча нома таҳрир қилай,
Хома тили бирла ҳол тақрир қилай.
Хуш улким, сўзум санга десам воситасиз,
Сен андаю мен мунда — не тадбир қилай?

* * *

Менинг тилагим будурки, то зинда бўлай,
Қар қанда эсанг, банда доғи анда бўлай.
Не хулқ эди, ёна кўнглум олдинг сўз ила,
Ширин сўзу яхши хулқунгга банда бўлай!

* * *

Ҳуснунгаи сенинг кимки тааққул қилғай,
Сендин бошқа нечук таҳаммул қилғай?
Бу табъу бу ихтилотким, сендадурур,
Не менки, бори олам элин қул қилғай.

* * *

Ашъорингким, шеър оти то бўлғай,
Табъ аҳли анга волаю шайдо бўлғай.
Ҳар лафзи дуру баҳри маоний анда,
Ким кўрди дуреки, анда дарё бўлғай.

* * *

Арбоби ҳасадки, дунёдин дур ўлғай,
Истар севаридин киши маҳжур ўлғай.
Доим кўрайин юзунг ало рағми ҳасуд,
Ҳар ким кўра олмаса, кўзи кўр ўлғай.

* * *

Носиҳ сўзи санга неча мардуд ўлғай,
Яхшию ямон қошингда нобуд ўлғай.
Бори эмди маош, бир навъ этким,
Ҳақ розию олам эли хушнуд ўлғай.

* * *

Юз жаҳд ила етмай санга, эй ой, нетай?
Ҳажринг аламида неча йиғлой, нетай?
Йўқ санга вафою раҳму парвой, нетай?
Эй вой, нетай? Вой, нетай? Вой, нетай?

* * *

Мен неча жафою жаврунга сабр этай?
Бир зарра вафою меҳр йўқ сенда, нетай?
Чун бошим аёғингға қўярға ярамас,
Бошимни олиб аёқ етганча кетай!

* * *

Аҳбоб, фироқингиз била эл нетгай?
Сизларга киши не чора айлаб етгай?
Жамъиятингизни жамъ тутқай Тенгри,
Бобурни доғи бу жамъда жамъ этгай.

* * *

Қосидки йибординг, айлади шод мени,
Доим бу йўсунлуқ айлагил ёд мени.
Озодингга қул бўлайки, хаттинг кетуруб,
Ҳажринг ғамидин айлади озод мени.

* * *

Ҳар ким деса бурно ё агар ёнгла мени,
Ўзунгга мусоҳибу мухиб англа мени.
Бу кун мени ёд этиб, унутма тонгла,
Зинҳорки, кўз тут ушбу кун тонгла мени.

* * *

Шеъринг эшитур фикрини Бобур қилди,
Не фикри хушу яхши тасаввур қилди.
Кўзни ёруқ айлади саводи бирла,
Мазмуни била қулоқни пурдур қилди.

* * *

Ҳижрон ғамидин заиф жоним сўлди,
Ғурбат алами бирла ичим қон бўлди.
Юз шукрки, мунча йилғи ғам бирла алам
Роҳат била ишратқа мубаддал ўлди.

* * *

Толеъ йўқи жонимға балолиғ бўлди,
Ҳар ишники, айладим — хатолиғ бўлди.
Ўз ерни қўйиб, Қинд сори юзландим,
Ё Раб, нетайин, не юз қаролиғ бўлди?!

* * *

Ҳуснунгки сенинг шуҳраи скроқ ўлди,
Жон бирла кўнгул васлингга муштоқ ўлди.
Ҳажринг аро интизор ҳаддин ошти,
Кел ё мени иста — тоқатим тоқ ўлди.

* * *

Идрокинггу табъу ҳушунгга банда бўлай,
Овозу усулу жўшунгга банда бўлай.
Тақсим қилурда нақшларға абёт,
Таъриб била ўқушугата банда бўлай.

* * *

Бу чеҳраи зардимдин уёлсанг, нетгай?
Раҳмат назарини манга солсанг, нетгай?
Бир ишва била кўнгул бериб Бобурға,
Бир бўса била кўнгулни олсанг, нетгай?

* * *

Гар сидқ била бировки, ошиқ бўлғай,
Маъшуқ висоли анга лойиқ бўлғай.
Пир оллида топқуси муродин бешак,
Ҳар кимки, агар муриди содиқ бўлғай.

* * *

Ишқинг, нетай, ихтиёрсиз қилди мени,
Сабримни олиб, қарорсиз қилди мени.
Олам зли ичра орсиз қилди мени,
Зуҳд аҳлиға зътиборсиз қилди мени.

* * *

Бобурки, демас ҳар кишига ҳар сўзини,
Элчингга деди вале саросар сўзини.
Султонали ар сўзум сенга деса, не тонг,
Оре, лақу дақ дегай қаландар сўзини.

* * *

Келмас кўзума қуёш киби гар мингдур,
Ёқмас менга гар ой минги янглиғ мингдур.
Гил бирла гул ичра фарқ эта олмасмен,
Гулхан била гулшан менга эмди тенгдур.

* * *

Кўнглумки, эрур қуёш киби юзунго,
Йл ўтди-ю, келмади бу сори ул моҳ
Тил бирла кўнгул ишқ аро бир қилдиму бас,
Ёр оғритти ғамин кўнгулни аммо.

Odatda g’azal va ruboiy sharhiga kirishgan olimu adabiyotshunoslar ularning badiiy tabiatini yoritishni asosiy maqsad qiladilar. Men esa sharh etajagim asarning,masalan,Alisher Navoiy qit’alarining yoki Mirzo Bobur ruboiylarining yozilishiga sabab bo’lgan tarixiy voqealarni aniqlashga e’tiborimni qarataman. Bu mening boshqa sharhlovchilardan farqli jihatimdir. Sharhni ayni shu tarzda bayon etishdan maqsad nima? Bu maqsad bir qator asarlarning paydo bo’lishiga sabab bo’lgan tarixiy voqealarni bilmaslik oqibatida ularning noto’g’ri talqin etish,izohlash davom etayotganini ko’rib,bu noto’g’ri anglashni tuzatish istagidan tug’ilgan.

Masalan, «Tole’ yo’qi jonimg’a balolig’ bo’ldi» misrasi bilan boshlangan ruboiysini shu paytgacha Mirzo Boburning vatanni tark etishi bilan bog’lashadi va tarki vatan iztirobi shoir uchun «yuz qarolig’ bo’ldi» degan gapni takrorlashdan uyog’iga o’tishmaydi. Holbuki, bu «yuz qarolig'»likning juda jiddiy tarixiy asoslari borligini bilishmaydi. Bu tarixiy asoslar o’sha davrning bir qator tarixiy solnomalarida o’z aksini topgan va ular Mirzo Boburning chinakamiga umrining oxirigacha iztirobga solgan «yuz qarolig'»i sabablarini ochib beradi.

Xurshid Davron
KO’NGLI TILAGAN MURODIG’A YETSA KISHI…
( Ikki ruboiy sharhi )

Bobur mirzo ijodiy kamolotining oliy samarasi uning ruboiylaridir. Ruboiy qisqa va shiddatli kechgan shoir va sarkarda hayotining tabiatiga mos — biror dam xotirjam ijod bilan shug’ullanishga imkon topilmagan Bobur mirzo to’rt satrda yuragida oylar, yillar to’planib qolgan dardu hasratini ayon etgan edi. Abdurauf Fitrat shoirning bu fazilatini aniq qayd qilib, yozadi: «Bizning shoirlarimizdan o’zini Xayyomga o’xshatishga tirishganlari ko’p. Navoiyning, Lutfiyning,Umarxonning, Fazliyning va boshqalarning xayyomona ruboiylari yo’q emas, bor. Lekin bularning hech biri ruboiyda Xayyomga yaqinlasha olmadi… Xayyomga yaqinlashishga muvaffaq bo’lgan birdan-bir shoir Bobur mirzodir. Boburning ruboiylarida bo’lgan ochiqlik, soddalik Xayyomga o’xshaydir».

Bu fikrni Oybek quyidagicha tasdiqlaydi: «Boburning ruboiylari uning poeziyasining cho’qqisidir. Boburdan oldingi va keyingi shoirlar bu bobda unga yeta olmaganlar. Umar Xayyomning ruboiylari kabi uning ruboiylari ham falsafiy fikrlarga boy, shaklan mukammal».

Biz bu o’rinda Bobur mirzoning ayrim ruboiylarini sharhu bayon etishni maqsad etib,diqqatimizni ko’proq ularning yaratilishiga sababchi bo’lgan tarixiy voqealarga qaratdik.

Birinchi ruboiy sharhi

Ko’ngli tilagan murodig’a yetsa kishi,
YO barcha murodlarni tark etsa kishi,
Bu ikki muyassar o’lmasa olamda,
Boshini olib bir sorig’a ketsa kishi.

Bu armonli satrlar Bobur mirzo hayotining muxtasar tarixiga o’xshaydi. Biz bu ruboiy qachon yaratilganini aniq bilmaymiz, u shoirning yigitlik ayyomida ham, umrining shomida ham yozilgan bo’lishi mumkin. Agar bu satrlar yigitlikda yozilgan bo’lsa, bu istak — bashorat, umr so’ngida bitilgan bo’lsa, achchiq nadomatdan darak beradi.

Ko’ngli tilagan murodig’a yetsa kishi…

Bobur mirzoning ko’ngil murodi ajdodlari tuprog’ida yuzaga kelgan buhronni bartaraf etish, Samarqand taxtini egallash bilan Movarounnahrda bobokaloni sohibqiron Amir Temurning yagona saltanatini qayta tiklash edi. Ammo, «mudom to’qnashuvlar, biroq taqdir o’qig’a tadbir qalqoni dosh bera olmagach, biror natija chiqara olmadi». Uning qizi Gulbadanbegim «Humoyunnoma»da yozadi: «To’liq o’n bir yil davomida Movarounnahr o’lkasida chig’atoy, temuriy va o’zbek sultonlari bilan shunday janglar va mudofaalar qildilarki, ularning sonini to’la bayon qilishga qalam tili ojiz va nuqsonlidir. Jahongirlik bobida hazratimiz tortgan qadar mashaqqat va xatarlar kam kishilarga uchragan. U hazratga duch kelgan uqubat va xatarlar oz podshohlarga duch kelgan. Uch qayta Samarqandni qilich zo’ri bilan fath qildilar. Birinchi marta podshoh bobom hazratlari o’n ikki yoshda, ikkinchi martada o’n to’qqiz yoshda va uchinchi marta esa yigirma ikki yoshda edilar… (Bu yerda Gulbandanbegim xato qiladi: Bobur Samarqandni ilk fath etganda o’n to’rt, ikkinchi martada — o’n yetti, uchinchi martada yigirma sakkiz yoshda bo’lgan. X.D) Olti oy davomida Samarqandni olmoqqa urindilar, lekin maqsadlariga yeta olmadilar».

Yо barcha murodlarni tark etsa kishi…

Bu satrda Bobur mirzoning boshqa bir iztirobi, boshqa bir armoni yashirin. O’n bir-o’n ikki yoshidan boshlab umri shiddatli jangu jadal, mashaqqatu sarsonlik ichida kechgan, murodiga yetolmay ona yurtdan quvg’in bo’lgan Bobur mirzo keyinchalik ulug’vor saltanat tuzishga erishgan bo’lsa-da, ko’ngli g’arib bo’lib qolaverdi.

Uning mas’um ko’ngli halovat istar,saltanat esa halovat berolmasdi.Uning nazarida «Podshohlik bila yolg’izlik rost kelmas». Shu sababdan ham o’zini podshohlikdan qutqarmoq tilagan Bobur umrining shomini ijodga, so’fiyona turmushga bag’ishlashni orzu qilardi.

Aslida bu uning eng botiniy armoni edi,barcha istaklarni tark etish istagi edi. O’sha yillari Bobur xilvatnishinlikni ixtiyor qilish maqsadida bir necha marta:»Ko’nglim saltanat va podshohlikdan olindi, shu Zarafshon bog’ida bir burchakda o’tirsam, podshohlikni Humoyunga bersam», — degan edi.U dunyodan ko’z yumish oldidan ham «Shu maqsadimga yetmadim» deya armon qiladi.

Bu ikki muyassar bo’lmasa olamda,
Boshini olib bir sorig’a ketsa kishi…

Darhaqiqat, oxir-oqibat shunday bo’ldi. Bobur mirzo bu ikki murodiga ham yetolmadi. Birinchi murodi zabun bo’lgach, hijratga — Kobulu Hind «sorig’a yuzlanib, boshini olib oyoq yetguncha» ketdi.

Ikkinchi ruboiy sharhi

«Boburnoma»da shunday satrlar bor: «Xotirimga keldikim, tokay sargardon bo’lub turmoq kerak, bir tarafg’a talab qilolayin deb… Ulug’-kichik meni umidvorlik bila irgashib yuruydurg’onlar ikki yuzdin ko’prak, uch yuzdin ozroq bo’lg’ay. Aksar yayoq va iliklarida tayoq va oyoqlarida choruq va eginlarida chopon erdi».

Shu borishda Kobulu G’aznini egallagan Bobur olti yildan so’ng yana bir karra Shoh Ismoil ko’magida Samarqand taxtini egallashga urinib, shayboniylardan ikki daf’a mag’lubiyatga uchragach, manguga tarki vatan qildi. Shundan so’ng, Gulbadanbegim yozganidek, «yana Movarounnahrni qo’lga kiritish xayolini tamoman ko’ngildan chiqarib tashladilar».
Ammo, shaddot qizi «ko’ngildan chiqarib tashladilar» deb aytgan Ona Vatan orzusi Bobur mirzoni eng so’nggi kungacha tark etmadi. Umrining shomida eng qayg’uli va mahzun satrlarni bitdi:

Tole’ yo’qi jonimg’a balolig’ bo’ldi,
Har ishniki ayladim, xatolig’ bo’ldi.
O’z yerni qo’yub, Hind sori yuzlandim,
Yorab, netayin, ne yuz qarolig’ bo’ldi.

Bu ruboiy, biz yuqorida tahqiq qilgan ruboiyning davomiga o’xshaydi. Bundagi chorasiz alam o’z murodiga yetolmagan kishi ko’nglidagi iztiroblar natijasidir.Tole’ yo’qligi tufayli baloga uchragan Bobur qanday xatolar haqida gapiradi? U balki Andijonni mustahkam qilmay, yoshlik zavqidan mast, yengil-yelpi tayyorgarlik bilan Samarqand ustiga yurish boshlagani, oqibatda ham Andijondan, ham Samarqanddan ayrilganini nazarda tutayotgandir? Yoki ikkinchi marta Samarqandni fath etgach, ko’p o’tmay, qamalda qolib, suyukli opasi Xonzodabegimni Shayboniyxonga o’z qo’li bilan berib qo’ygani, egachisining og’ir qismatiga aybdorligini aytmoqchimi? Yoki uchinchi marta — Samarqandni egallash istagi zo’r kelib nomunosib ishga qo’l urgani — sunniy mazhabli Movarounnahrga shia’ mazhabli Shoh Ismoil qo’shinini boshlab kelganini aytmoqdami?

Ha, albatta! Bobur mana shularning barchasi xatolig’ bo’lganini aytib, alam chekmoqda. Mana shu xatolar, ayniqsa, so’nggi xato sababidan, muarrixlardan biri yozganidek,»Movarounnahr xalqi boshda podshoh (Bobur)ning bu g’alabasidan mamnun bo’lsa ham, oxirida undan ko’zlagan umidi yuzaga chiqmadi». Bobur mirzoning so’nggi xatosi tufayli nafaqat oddiy xalq, o’sha davrning nufuzli shaxslari ham undan norozi bo’lgan edi. Norozi bo’lish nima, undan yuz o’girgan edi. Bu o’rinda mazkur davrning yirik arboblaridan biri Shayx Xudoydodi Valiy bilan bog’liq voqeani eslash kifoya. Shoh Ismoilning amiri a’zami bo’lmish Najmi Soniy qo’shini ko’magida 1511 yilning kuzida Samarqandni egallagan Bobur mirzo Shayx Xudoydodi Valiy huzuriga vakil yuborib, shu paytgacha shayboniylarni qo’llagani uchun unga dashnom berish maqsadida o’z huzuriga chorlaydi. Shunda Vali bobo Bobur mirzoning shia’lar bilan ittifoq tuzganiga ishora qilib,»Bu yerda kim musulmonroq bo’lsa, o’sha podshoh bo’ladi», — deb uning huzuriga borishdan bosh tortadi. Bu achchiq so’zlar chorasiz qolganidan noto’g’ri tadbirga qo’l urgan sargardon mirzoning yurak-bag’rini umrining oxirigacha kuydirib yurdi.

Bobur mirzo aynan shu mash’um xatosi tufayli «ne yuz qarolig’ bo’ldi?» deb faryod chekadi:

O’z yerni qo’yub, Hind sori yuzlandim,
Yorab, netayin, ne yuz qarolig’ bo’ldi.

1993

Manba: «Ma’rifat» gazetasida bosilgan

Zahiriddin Muhammad BOBUR
RUBOIYLAR

Jono, bitigingki, bo‘ldi marqum manga,
Mehnat bila g‘amni qildi ma’dum manga.
Ko‘rgach ani garchi shod behad bo‘ldum,
Mazmuni, vale, bo‘lmadi ma’lum manga.

* * *

Ne ishratu aysh uchun mayi nob manga,
Ne toat uchun go‘shai mehrob manga,
Ne fisq qilurg‘a bordur asbob manga,
Ne zohid o‘lurg‘a toqatu tob manga.

* * *

To bo‘lg‘ali dildor o‘shal oy manga,
Holimni bilib, qilmadi parvoy manga.
Men asru harobu yor ko‘p mustag‘niy,
Ey voy manga, voy manga, voy manga!

* * *

Xush ulki, ko‘zum tushti sening ko‘zushta,
Bevosita holimni desam o‘zungga,
Bermay so‘zuma javob achig‘lanasen,
Qilding meni muhtoj chuchuk so‘zungga.

* * *

Asru ko‘p emish jur’atu ximmat sizga,
Ro‘ziy qilg‘ay Xudoy nusrat sizga.
Mardonalig‘ingizni bori el bildi,
Rahmat sizga, hazor rahmat sizga!

* * *

To qildi meni firoq aro yod habib,
Mahjur ko‘ngulni ayladi shod habib.
Gar vasl muyassar o‘lmasa, netay, ey Bobur,
Faryod habibu ohu faryod habib!

* * *

Ey qomati sarvu lablari obi hayot,
Budur tilagimki, — yetkamen vaslingga bot!
Hajringda manga ne sabr qoldi, ne sabot,
Yo kel bu sorig‘a yo meni o‘zungga qot!

* * *

Bu qoziyi fosiqki, yibordim sanga bot,
Sen dog‘i uzatqil botu ham badraqa qot!
Gar xotiring istasa yiborgil savg‘ot:
Ma’junu sharobu obi noranju nabot.

* * *

Keldi ramazonu men taqi bodaparast,
Iyd o‘ldi-yu, zikri, may qilurmen payvast.
Ne ro‘zayu ne namoz yillar, oylar;
Tun-kun mayu ma’jun bila devonayu mast.

* * *

Bo‘ldum meni oshuftai hayron mardud,
Qilg‘il madadeki, bo‘ldi imkon nobud.
Dunyo bila uqboda ruju’um sangadur,
Ey ikki jahonni shahi Sulton Mahmud!

* * *

Mutribki, unini har kishi go‘sh qilur,
Jon birla ko‘ngulni zoru madhush qilur.
Maqsud nedurki, elni yod etganda,
Ul doirada bizni faromush qilur?

* * *

Dushmanniki, bu dahr zabardast qilur,
Naxvat mayidin bir necha kun mast qilur.
G‘am yemaki, yetkursa boshini ko‘kka,
Oxir yana yer kibi oni past qilur.

* * *

Ko‘zung bori sog‘larni mast etgusidur,
G‘amzang bori mastlarni past etgusidur.
Ko‘p zohidu porsoni Bobur yanglig‘
La’ling xavasi bodaparast etgusidur.

* * *

Ishlar bori ko‘nguldagidek bo‘lg‘usidur!
In’omu vazifa — bori buyrulg‘usidur!
Ul g‘allayu muxmalki, deb erding, berdim,
Muhmalg‘a bo‘yu g‘alladin uy to‘lg‘usidur!

* * *

Har kimki vafo qilsa, vafo topqusidur!
Har kimki jafo qilsa, jafo topqusidur!
Yaxshi kishi ko‘rmagay yomonliq hargiz,
Har kimki yomon bo‘lsa, jazo topqusidur!

* * *

Bu telba ko‘ngulki, ishq aning sudidur,
Ahbobning ixtiloti maqsudidur.
Hijron chekib, ahbobni har kimki ko‘rar,
Xush davlatiyu tolei mas’udidur.

* * *

Hijron qafasida jon qushi ram qiladur,
G‘urbat bu aziz umrni kam qiladur.
Ne nav’ bitay firoqu g‘urbat sharhin —
Kim, ko‘z yoshi nomaning yuzin nam qiladur.

* * *

Jismimda isitma kunda maqkam bo‘ladur,
Ko‘zdin uchadur uyqu chu axsham bo‘ladur.
Har ikkalasi g‘amim bila sabrimdek,
Borgon sori bu ortadur, ul kam bo‘ladur.

* * *

Yo Rab, menda ne yaxshi tole’ bordur —
Kim, baxti muti’yu yori tobe’ bordur.
Ma’zur tut ar vaslingga kechroq yetsam,
Ne chora qilay, ozg‘ina mone’ bordur.

* * *

Xotirni bahor faslida gasht oladur,
Ko‘z nurini rangi lolayu dasht oladur.
Xush ulki, tolalarda yurub sayr etsa,
Bu fasldakim, latifu dilkash toladur!

* * *

Eykim, quyosh ul yuzung, hilol ul qoshtur!
Po‘loddurur ko‘nglushtu bag‘ring toshtur!
Nomamg‘a agar yaxshi javobing yo‘qtur,
So‘kmak bila yod aylasang xam xushtur!

* * *

Hajri aro oromu qarorim yo‘qtur,
Vaslig‘a yetarga ixtiyorim yo‘qtur.
Kimga ochayin rozki, yo‘q maxrami roz,
G‘am kimga deyinki, g‘amgusorim yo‘qtur.

* * *

Ulkim, anga ilm ichra g‘olib yo‘qtur,
Derlarki, beri kelurg‘a rog‘ib yo‘qtur.
Dedimki, bu so‘z rost emastur, negakim,
Tolibni tilar andaki, tolib yo‘qtur.

* * *

Tuz oh, Zahiriddin Muhammad Bobur,
Yuz oh, Zahiriddin Muhammad Bobur!
Sarrishtai ayshdin ko‘ngulni zinhor
Uz, oh, Zahiriddin Muhammad Bobur!

* * *

Qayg‘ungni cheka-cheka qoribtur Bobur,
Rahm aylaki, o‘zidin boribtur Bobur.
Noranj yibordi yeengaki, bilgaysen,
Ya’niki, bu nav’ sargoribtur Bobur.

* * *

Bobur, necha bu dahr meni zor aylar,
Sabrimni kamu g‘amimni bisyor aylar.
To dahrdurur, budur aning rasmikim,
Oyrib kishini azizidin xor aylar.

* * *

Qish bo‘ldi-yu, bo‘ldi borcha tomu tosh qor,
Jam’iyati bor kishiga bordur xush qor.
Bu qishda yomon yo‘lu parishon holim,
Yo Rab, meni yaxshilig‘ sori boshqor!

* * *

Arbobi hasad so‘ziga buttung o‘xshar,
Begonalig‘ atvorini tuttung o‘xshar.
Bir dog‘i sog‘inmading bu fursatta meni,
Men xastani, ey yor, unuttung o‘xshar.

* * *

Vaslingga ko‘ngul qiyossiz tolibtur,
Hajring aro ixtiyorsiz qolibtur.
Mushtoqlig‘im sharhini dey olmasmen,
Diydoringa ishtiyoq ko‘p golibtur.

* * *

Ey bodi sabo, ayla Xurosong‘a guzar,
Mendin degil ul yori parishong‘a xabar.
Necha safar o‘z ko‘nglung uchun qilg‘aysen,
Emdi bizing uchun ayla bu yong‘a safar.

* * *

Ko‘pdin berikim, yoru diyorim yo‘qtur,
Bir lahzayu bir nafas qarorim yo‘qtur.
Keldim bu sori o‘z ixtiyorim birla,
Lekin borurimda ixtiyorim yo‘qtur.

* * *

Qish garchi zamoni manqalu otashtur,
Lekin bu shito Hindta ko‘p dilkashtur.
Hangomi nishotu bodai beg‘ashtur,
May bo‘lmasa, ma’jun dog‘i bo‘lsa xushtur.

* * *

Ahbobki, bazmida guliston xastur,
Yo‘q lek alar bazmida bizga dastur.
Gar sizda hzur birla jam’iyat bor,
Yuz shukr, bu jam’ behuzur ermastur.

* * *

Yuz shukr de, Boburki, karimi G‘affor,
Berdi sanga Sindu Hindu mulki bisyor.
Issiklig‘ig‘a gar senga yo‘qtur toqat,
Sovuq yuzini ko‘ray desang, G‘azni bor.

* * *

Ko‘nglumda o‘tu ikki ko‘zumda sudur,
Men xastag‘a rahm qilki, holim budur.
G‘am kunduziyu firoq shomi yanglig‘,
Tun-kun menga ne qaroru ne uyqudur.

* * *

Bu yog‘lig‘kim, «Bog‘i jahon» chog‘liqdur,
Jon rishtasi har rishtasig‘a bog‘liqdur.
Tan tori yuzum oltunidektur sensiz,
Ko‘r ul ikkidin namuna bu yog‘liqdur.

* * *

Jismimda isitma tobidin otashdur,
Jonimg‘a baloyu g‘ussa bebarkashdur.
Ko‘p dard ila g‘amdin manga noxushluq edi,
Sen so‘rg‘ali, ey habib, ko‘nglum xushdur.

* * *

Devonima ne rabtu ne tartibdurur,
Ne jadvalu ne lavhu ne tazhibdurur.
Gar sanga yibordim ani, ayb aylamakim,
Devoningni tilarga taqribdurur.

* * *

Ey qo‘rg‘on eli, qoldimu darmonlaringiz?
Chiqmay, nedurur bu jaxl qilgonlaringiz?
Jondek kishilar ochlig‘idin chun chiqadur,
Siz chiqmasangiz — chiqsa kerak jonlaringiz!

* * *

Ahbob, yig‘ilmoqni farog‘at tutungiz!
Jam’iyatingiz borini davlat tutungiz!
Chun gardishi charx budurur, Tengri uchun,
Bir-birni necha kuni g‘animat tutungiz!

* * *

Hajring g‘amidin oqibat o‘lgum, qaro ko‘z,
Yuz g‘ussayu andux. ila borgum, qaro ko‘z.
Vasling bila qilmading ilojin, Bobur,
Mushkilki, firoqingda tirilgum, qaro ko‘z.

* * *

Ozor ila necha guftugo‘ qilg‘aysiz?
Ozurda bo‘lurni justujo‘ qilg‘aysiz.
Munchaki, ko‘ngullarga yetishti ozor,
May birla magarki shustusho‘ qilg‘aysiz?

* * *

Hammomki, to maskani jonona emish,
Anda parilar husnig‘a devona emish.
Ul xud paridur, borcha mulozimlari ham,
Alqissaki, hammom parixona emish!

* * *

Husn axlig‘a zoru mubtalo ko‘z ermish,
Jonim bila ko‘nglumga balo ko‘z ermish.
Faxm ayladim emdi, Boburo, ishq ichra
Ko‘zumni qorortqon qaro ko‘z ermish.

* * *

Qar hazki, xaloyiq andin ayrilmas emish,
Ul haz mazasiyu qadrini bilmas emish.
Ma’junu basitu bo‘zayu luteki,
Bir jur’a chogar durdi ishin qilmas emish.

* * *

Bu xasta ko‘ngul erdi visoling bila xush,
Jonim ham erur sening jamoling bila xush.
Hijron g‘ami garchi asru noxushtur, lek,
Fikring bila shodmen, xayoling bila — xush.

* * *

Chun bordi Xudoy rahmatig‘a ul yosh,
Ne foyda to‘kmak g‘ami hijronida yosh.
Ul yosh g‘ami hijronida ko‘p yosh to‘ktung,
Bir yoshing uchun Xudoy bersun yuz yosh!

* * *

Gar vodiyi xajring aro bo‘ldum noqis,
Ayb aylamakim, xrdisayedur xodis.
Qavmi ajabe chog‘irg‘a qildi targ‘ib,
Amri ajabe xajrg‘a bo‘ldi bois.

* * *

Eykim, bori she’r ahlig‘a sen xon yanglig‘!
She’ring bori she’rlarga sulton yanglig‘!
Mazmuni aning xatti savodiy ichra,
Zulmat arosida obi qayvon yanglig‘!

* * *

Ne yor vafo qilg‘usi oxir, ne harif,
Ne sayfu shito qolg‘usi boqiy, ne harif,
Yuz xayfki, zoe’ o‘tadur umri aziz,
Afsuski, botil boradur umri sharif.

* * *

Andin berikim, qasdim uchun turdi firoq,
Yuz dardu alamni manga yetkurdi firoq,
Meni eshikingdin, netayin, surdi firoq,
Qil chora, yo‘q ersa meni o‘lturdi firoq.

* * *

May tarkini qilg‘ali erurmen g‘amliq,
Bor tiyra ko‘ngulga har zamon darhamliq.
G‘am birla fasurdaliq xalok etti meni,
May birla emish shodlig‘u xurramliq.

* * *

Oludai yuz tuman maosiy bo‘lmoq,
Yuz ranju tuman azob xosi bo‘lmoq.
Ko‘p yaxshi ekin ax,li xiradning qoshida —
Kim, og‘ritibon atoni osiy bo‘lmoq.

* * *

Kim yor anga ilm, tolibi ilm kerak,
O‘rgangali ilm tolibi ilm kerak!
Men tolibi ilmu tolibi ilme yo‘q,
Men bormen ilm tolibi — ilm kerak.

* * *

Yuzung bila lablaring erur gul, muldek,
Balkim, yuzung olida erur gul quldek.
Bobur kibi ishqdin dam urmaydur edim,
Ey gul, meni ishqing ayladi bulbuldek.

* * *

Boburni burun mahrami asror etting,
Vaslingg‘a berib yo‘l, o‘zunga yor etting,
Oxir bording, dog‘i oni zor etting,
Hijron alami birla giriftor etting.

* * *

Lutf ettingu ko‘ngul bila jon o‘rgatting,
Vasling bila, ey jonu jahon, o‘rgatting.
Bu qotla yomonroq o‘lsa holim sensiz,
Ayb aylamagaysenki, yomon o‘rgatting.

* * *

Xatting bila ko‘nglakingki, irsol etting,
Qayg‘u bila mehnatimni pomol etting.
Ul xat bila xotirimni xursand aylab,
Bu ko‘nglak ila ko‘ngulni xushhol etting.

* * *

Ko‘z sham’ini yorutqali maxvash kelding,
Sabr uyini kuydurg‘ali otash kelding,
Qilding meni kelganing bila minnatdor,
Rahmat senga, yaxshi keldingu xush kelding!

* * *

Sensiz necha g‘am birla malole ko‘raling,
Hajring necha bo‘lg‘usi, visole ko‘raling.
Hajringda necha xayol ila o‘tkaraling,
Lutf ayla-yu kelgilki, jamole ko‘raling!

* * *

Eykim, yasabon yuzungni xurshid etting,
Furqat alamini jonga jovid etting.
Men seni dedim, sen o‘zgani qilding yod,
Navmid o‘lg‘il, chun meni navmid etting.

* * *

Yotlarni, kerakki, oshno kam qilsang,
Har kimki vafo qilsa, jafo kam qilsang.
Navmid bo‘lur borcha vafodorlaring
Gar shoh nazaring birla vafo kam qilsang.

* * *

Hijron aro yod etib, meni shod etting,
Mahjur ko‘ngulni g‘amdin ozod etting.
Ne lutf edi, dey, huri parizod etting,
Go‘yoki buzuq Ka’bani obod etting!

* * *

Har yerdaki gul bo‘lsa, tikon bo‘lsa, ne tong?!
Har qandaki may durdidan bo‘lsa, ne tong?!
She’rimda agar xazl, agar jid, kechurung,
Yaxshi borida agar yomon bo‘lsa, ne tong?!

* * *

Hijron g‘amidin necha shikoyat qiloling,
Kelgilki, visoldin hikoyat qiloling.
Tengri haqi, bizni deb agar sen kelsang,
Ko‘nglungdagidek lutfu inoyat qiloling.

* * *

Kelgilki, dame o‘lturubon may icholing,
Dunyo g‘amu ranjidin zamone kecholing.
Chun ayshu nishot lashkari saf tuzdi,
Ey mehnatu g‘ussa xayli, sizlar sijoling!

* * *

Ko‘rdung, dog‘i ko‘zushta giriftor etting,
So‘rdung, dog‘i so‘zushta giriftor etting.
Bu tab’u kamoling bila o‘z boshing uchun,
Boshdin meni o‘zungga giriftor etting.

* * *

Ey yor, hazin ko‘nglumni yod aylamading,
Mehringni kam aylading — ziyod aylamading.
Yo menda gunah bordur, unuttung yo sen,
Oyo, ne jihatdururki, yod aylamading?

* * *

Yo qahru g‘azab birla meni tufroq qil!
Yo bahri inoyatingda mustag‘raq qil!
Yo Rab, sengadur yuzum — qaro, gar oq qil,
Har nav’ sening rizong erur, andoq qil!

* * *

Noz uyqusidin biror zamon oyilg‘il!
Guldek kulub, ey g‘unchadaxan, ochilg‘il!
Ko‘nglumni iliklading cholib chang, ey yor,
Changingdadurur ko‘ngul — navozish qilg‘il!

* * *

Doim sog‘inib, ko‘ngulni ol, xush qolg‘il!
Rahmat nazarini menga sol, xush qolg‘il!
Noxush edi buki, men yomon bordim, lek,
Sen lolauzor, yaxshi qol, xush qolg‘il!

* * *

Ey yel, borib ahbobqa nomimni degil!
Har kim meni bilsa, bu payomimni degil!
Mendin demagil gar unutulton bo‘lsam,
Har kimki meni so‘rsa, salomimni degil!

* * *

Naqqosh, mening holima tadbir etgil,
Bir yog‘lig‘ aro kashida taxrir etgil.
Ul safxada men xayol qilgon yanglig‘,
Ul yorg‘a mushkilimni taqrir qilg‘il.

* * *

To qilg‘ali zikr tab’ nomini ko‘ngul,
Vird ayladi tab’ ahli kalomini ko‘ngul.
To hajr g‘amu mehnati taskin topqay,
Istaydurur ahbob payomini ko‘ngul.

* * *

G‘avtoda may irtikob qilmoq mushkil,
Jong‘a kuch ila azob qilmoq mushkil,
Bo‘lmay dog‘i mast xob qilmoq mushkil,
Ahbobdin ijtinob qilmoq mushkil.

* * *

Ey yor, sening vaslinga yetmak mushkil,
Farxunda hadisingni epshtmak mushkil,
Ishqingni dog‘i bartaraf etmak mushkil,
Boshni olibon bir sari ketmak mushkil.

* * *

To vodiy hajringda qilibmen manzil,
Suvrat bila garchi ayrumen men bedil.
Vallahki, ey yor, sening yodingdin
Bir lahzayu bir zamon emasmen g‘ofil.

* * *

Jonig‘a yetishti tuzu tog‘ birla ko‘ngul,
Dardini tugatmas isitmog‘ birla ko‘ngul.
G‘urbatda oyoq birla badan yetmasdek,
Yuz shukrki, tinchdur qulog‘ birla ko‘ngul.

* * *

Yakson karaming qoshida mudbiru muqbil,
Oson sening ollingda jami’i mushkil.
Yo lutfu inoyat oncha qilkim, ko‘taray,
Yo qahru g‘azabni toqatim boricha qil.

* * *

Yuz hamd angakim, hamdin aning ahli maqol,
Yuz yil desalar tugatmagi amri mahol.
Vasfida xirad ojiz erur, notiqa — lol,
Ne nav’ sifat qilay oni jalla Jalol.

* * *

A’zoyu javorihingni hozir qilg‘il,
Jon birla ko‘ngul hoziru nozir qilg‘il.
Har lahza bir andishayu bir fikrni qo‘y,
Andishayu fikringni borin bir qilg‘il.

* * *

Ko‘zungdin erur, nazora qil, xastalig‘im,
Qoshingdin erur g‘am bila payvastalig‘im.
Boshimni olib ketgay edim yuz qotla,
Bo‘lmasa edi sochingg‘a dilbastalig‘im.

* * *

Sening bila menki, oshnolig‘ qildim,
Ishqingni hazin jong‘a balolig‘ qildim.
Ko‘rmay-bilmay meni vafosiz debsen,
Men senga ne nav’ bevafolig‘ qildim?

* * *

Ko‘nglum tilagi visol emishtuk, bildim,
Ul vasl dog‘i mahol emishtuk, bildim.
Har qandaki bo‘lsa mehribondur, der edim,
Ul dog‘i g‘alat xayol emishtuk, bildim.

* * *

Zulfig‘a ko‘ngul qo‘yub, parishon bo‘ldum,
Ko‘z oldurubon yuziga, hayron bo‘ldum.
Chin dey senga, Boburoki, oshiqlig‘da,
Har neki qilib edim, pushaymon bo‘ldum.

* * *

Husnung sifatini eshitib zor o‘ldum,
Ko‘rmay seni ishqingg‘a giriftor o‘ldum.
So‘rg‘ilki, g‘aming firoqi behol etti,
Ko‘rgilki, ko‘zung hajrida bemor o‘ldum.

* * *

Hijronda, sabo, yetgi falakka ohim,
Gar ul sori borsang, budurur dilxohim-
Kim, arzi duo niyoz ila qilg‘aysen,
Gar so‘rsa men xastani gulruh mohim.

* * *

Yillar tilab, ishni qobu saxlab turdum,
Yuz jahd bila ishni munga yetkurdum.
Mardona bo‘l, emdi yaxshidur ish kelishi,
Tengriga seni, elni senga topshurdum.

* * *

Gar Ruhdam etsa erdi ohangi nag‘am,
Majlisda ne huzn qolur erdi, ne g‘am.
To borg‘ali Ruhdam bizing majlisdin,
Majlis eliga ne ruh qoldi-yu ne dam.

* * *

O‘t soldi ko‘ngulga ranju betoblig‘im,
Suv qildi bu xasta jonni beoblig‘im.
Bu ikkalasi agarchi bor muhliku sa’b,
Lek o‘lturadur tongg‘acha bexoblig‘im.

* * *

Ey gul, ne uchun qoshingda men xor o‘ldum?
Yuz mehnatu anduh bila yor o‘ldum!
Vasling bila bisyor sevindum avval,
Qajring bila oqibat giriftor o‘ldum.

* * *

Yuz nomai ishtiyoq tahrir ettim,
Yuz nav’ bila vaslinga tadbir ettim.
Ma’zur tut, ey quyoshki, tole’ yo‘qidin
Vaslinga yetar mahalda taqsir ettim.

* * *

Yor yog‘lig‘idin ko‘ngulni xursand ettim,
Ruhum qushini tori bila band ettim,
Ko‘nglumni ne nav’ uzay o‘shal yog‘lig‘din,
Jon rishtasini torig‘a payvand ettim.

* * *

Bemehr desa el seni, men butmas edim’,
Hargiz bu sifatni senga yovutmas edim.
Nohaq og‘rib, meni unuttung oxir,
Vallohki, sendin bu tama’ tutmas edim.

* * *

Islom uchun ovorai yoziy bo‘ldum,
Kufforu hunud harbsoziy bo‘ldum.
Jazm aylab edim o‘zni shahid bo‘lmoqqa,
Alminnatulillohki, g‘oziy bo‘ldum.

* * *

Har kunda yuzungni ko‘rmak erur xavasim,
Har kecha soching xayolidur hamnafasim.
Iso damidin ruh berur jismimg‘a,
Sening soridin payom keltursa nasim.

* * *

Qotingda agar gunox. gohe qildim,
Yuz qotla nadomat bila ohe qildim,
Qildim yomonu asru tabohe qildim,
Lutfung bila sen kechur — gunohe qildim.

* * *

Ahbob unutmasa kerak ahdi qadim,
Yetkursa kerak xabar gahi payki nasim.
Bobur, chu umid ila qilur arzi niyoz,
Shoyadki, qabul aylagay tab’i salim.

* * *

Bu olam aro ajab alamlar ko‘rdum,
Olam elidin turfa sitamlar ko‘rdum,
Har kim bu «Vaqoe’shi o‘qur, bilgaykim,
Ne ranju ne mehnatu ne g‘amlar ko‘rdum.

* * *

Hammomki, ark ichinda paydo qildim,
Sog‘inmaki, sudin tabarro qildim.
Sud ushbu emasmukim, tadbir bila
Pokiza badanlarni tamosho kildim.

* * *

Yuz shukr qilayki, yona oshiq bo‘ldum,
Olamg‘a bo‘lub fasona, oshiq bo‘ldum.
Yaxshi so‘zunggu vasfi jamoling eshitib,
Ko‘rmay seni goyibona oshiq bo‘ldum.

* * *

Hammomki, qildim ko‘rungizkim, ayyom,
O‘xshatti aning bori ishi manga tamom.
Ko‘z yoshiyu ko‘ngul o‘ti birla mendin
Gulchehralar istabon yuruydur hammom.

* * *

Ul yuzi quyoshki, bordur oydin afzun,
Husn ichra ul oy ollida xurshid zabun.
To bir kun ul oydin navozish topqay,
Ko‘k doira bo‘ldi-yu, jalojil oyu kun.

* * *

Ishqing yo‘lida firoq ila netgaymen?
Bir yo‘l ko‘rsatki, vaslinga yetgaymen!
Vasling manga gar muyassar o‘lmas bo‘lsa,
Boshimni olib bir sorig‘a ketgaymen!

* * *

Vasfingni necha ulusdin eshitgaymen,
Ne nav’ qilib visolinga yetgaymen?
Gar vasl muyassar o‘lmasa netgaymen?
Boshimni olib qay sorig‘a ketgaymen?

* * *

Ul xatki, men anda seni yod etgaymen,
Ko‘z oqida, koshki, savod etgaymen.
Kirpiklardin anga qalam rost qilib,
Ko‘z qorasidin anga midod etgaymen.

* * *

Bir go‘shai bog‘ o‘lsayu sen bo‘lsangu men,
May quysoq ikimiz qadah ichra bir hin.
Ondin so‘ngra ayoq ilikka olibon,
Sen tutsangu men ichsam, men tutsamu sen.

* * *

Beqaydmenu harobi siym ermasmen,
Ham mol yig‘ishtirur laim ermasmen.
Kobulda iqomat etti Bobur dersiz,
Andoq demangizlarki, muqim ermasmen.

* * *

Mehring nedurur — burun chu bor, javr — keyin,
Befoida ishqing g‘amini necha yeyin.
Holimni necha desam, demassen meni yor,
Sen demasang «Ey yor!» meni, men ne deyin?!

* * *

Hajringda ne qon qoldiki, yutmaydurmen?!
Ko‘z yoshini bir lahza qurutmaydurmen.
Diydoringning haqqini, ey yuzi quyosh,
Tengri haqi, bir zarra unutmaydurmen.

* * *

Sen gulsenu men haqir bulbuldurmen,
Sen shu’lasen, ul shu’lag‘a men kuldurmen.
Nisbat yo‘qtur, deb ijtinob aylamakim,
Shahmen zlga, vale senga quldurmen!

* * *

Xattimni ko‘rub, so‘zumni chun bilgaysen,
Kelmakta bizga yel kibi yelgaysen.
Ixlosingni bilib yibordim qosid,
Rahmat senga, zinhorki, bot kelgaysen!

* * *

Ul bordiki, ishrat orzu qilg‘aysen,
Ishrat tilamaklikta g‘ulu qilg‘aysen.
Chun ayshu farog‘ mumkin ermas zinhor,
Bobur, g‘amu mehnat bila xo‘ qilg‘aysen.

* * *

Ahbobg‘a har xatki, savod etgaysen,
Bizni dog‘i ul bitikda yod etgaysen.
Maqsudki, qosidi agar kelsa bu yon
Bir noma bila ko‘ngulni shod etgaysen.

* * *

Hijronda sog‘inib, meni shod etgaysen,
Men xastani muxlis e’tiqod etgaysen.
Bu xatni aning uchun bitidim munda,
Ko‘rgach bu xatimni meni yod etgaysen.

* * *

Necha menga javr muttasil qilg‘aysen?
Mehring yo‘qu necha munfail qilg‘aysen?
Javringni ko‘rub, mehoni ko‘rmay kettim,
Gar ko‘rsamu ko‘rmasam bihil qilg‘aysen.

* * *

Zaxmingni ko‘ngul tilar — ango qilg‘aysen,
Zaxmingni ko‘ngulga bexato qilg‘aysen.
Til iki alif ko‘ksuma, na’l o‘rtadakim,
Ko‘nglum tilarin haqqin ado qilg‘aysen.

* * *

Xush ulki, kelib yonimda o‘lturg‘aysen,
Yo bir nafas ollimda kelib turg‘aysen.
Og‘zingg‘a o‘par so‘zin bitiy olmasmen,
Borgon kishidin og‘iz so‘zin so‘rg‘oysen.

* * *

Davlat bila shodu shodmon bo‘lg‘oysen,
Shavkat bila maighuri jahon bo‘lg‘oysen.
Ko‘nglungdagidek dahr aro kom surub,
Bu dahr borincha Komron bo‘lgoysen.

* * *

Eyki, yorolig‘ jismima marham sensen,
Majruh ko‘ngulg‘a nishtar xam sensen.
Gah shodu gahi g‘amgin esam, ayb etma-
Kim, boisi shodmonlig‘u g‘am sensen.

* * *

Jonimda mening hayoti jonim sensen,
Jismimda mening ruhu ravonim sensen.
Boburni seningdek o‘zga yo‘q yori azizi,
Alqissaki, umri jovidonim sensen.

* * *

Eykim, manga mujda berding ul jonondin,
Qilding meni ozod g‘ami hijrondin.
Bu mujdani ne nav’ sifat qilg‘aymen,
Go‘yoki, xabar berding o‘lukka jondin.

* * *

Davron meni o‘tkardi saru somondin,
Oyirdi meni bir yo‘li xonumondin.
Gah boshima toj, gah. baloyi ta’na,
Nelarki, boshimg‘a kelmadi davrondin.

* * *

So‘z so‘rg‘ali la’li nuktadoning topmon,
Yuz surtgali ul ostoning topmon.
Benomu nishonlig‘ istasam, ne tongkim,
Nomingni eshitdimu nishoning topmon.

* * *

Ahbob yig‘inidin necha qolg‘oymen,
O‘zumni netib ul arog‘a solgoymen?!
Borsam dag‘i anda mehmon kasratidin,
Ma’lum emaski, yer topa olg‘oymen.

* * *

El suhbatiniki, orzu qilmishmen,
Ne xushlug‘ ila bu guftugo‘ qilmishmen.
Ishrat bila ayshni ne ish qilg‘oymen,
Menkim, g‘amu mehnat bila xo‘ qilmishmen.

* * *

To tarki manohiyu sharob etmishmen,
Nafsimg‘a Xudoy uchun azob etmishmen.
Tavba eshigi hanuz ochuq erdi,
Bu tavbada bir nima shitob etmishmen.

* * *

May tarkini qilg‘ali parishondurmen,
Bilmon qilur ishimniyu hayrondurmen.
El barcha pushaymon bo‘luru tavba qilur,
Men tavba qilibmenu pushaymondurmen.

* * *

Ishqing meni qildi asru shaydo, netayin?
Olam eliga ayladi rasvo, netayin?
Jonimni fido qilib sanga, andin so‘ng
Dermenki, seni jon etay, ammo netayin?

* * *

Vaslingni tilab necha, sabodin bilayin,
Kelgilki, quyundek boshingga evrulayin.
Gar kelmasang, istasang meni xidmatingga,
Boshimni qadam qilib, qadamg‘a kelayin.

* * *

Ishq ishini boshtin yana bunyod etayin,
Ishqing g‘ami birla xotirim shod etayin.
Debsenki, unutma meni hijron aro, voy,
Seni unutub, ne kishini yod etayin?!

* * *

Yoring sening ilohiy «Taborak» bo‘lsun!
Dushmanlaringga to‘’ma palorak bo‘lsun!
Mulkungda farog‘at bila xonliklar qil,
Mulkung bila xonlig‘ing muborak bo‘lsun!

* * *

Besabrmenu besaru somondurmen,
Bir g‘amzadadurmenu parishondurmen.
Ne dinning ishin qildimu ne dunyoning,
Yo Rab, netay, o‘z ishimga hayrondurmen.

* * *

Ul sho‘xki, bildurdi vafodorlig‘in,
Tark ayladi go‘yoki sitamkorlig‘in.
Lutf ayladi — yorliqqa farmon berdi,
A’do bila yordur, netay yorlig‘in?!

* * *

Sening bila so‘z muqarrar andoq qilayin,
Olamda seni mo‘’tabar andoq qilayin.
Tengri xaqi, bu xidmat agar sen qilsang,
Har nav’ki, ko‘nglung tilar — andoq qilayin.

* * *

Nisyon qalamin necha menga surgaysan,
Vaqt o‘ldiki, xajr nomasin burgaysen.
Budur tilagim — xatimni chun ko‘rgaysen,
Albatta, o‘zungni manga yetkurgaysen!

* * *

Kechrak kelasen, bu xastadin to‘ydungmu?
Dil safhasidin harfi vafo yo‘ydungmu?
Nomusu uyot kerak, uy, ot sahldurur,
Yuz qo‘y uchun ul eshikka yuz qo‘ydungmu?

* * *

G‘am xonasi sori guzar, ey jon, qilma!
Ishrat uyini kulbai ahzon qilma!
Zulfung kibi ko‘nglumni parishon aylab,
La’ling kibi bag‘rimni to‘la qon qilma!

* * *

Har zulftin, ey ko‘ngul, parishon bo‘lma,
Har yuzga ham asru zoru hayron bo‘lma.
Men senga demonki, tarki ishq et, lekin,
Andoq qilkim, so‘ngra pushaymon bo‘lma!

* * *

Muncha meni zor, ey yuzi xurshid, etma,
Furqat alamini menga jovid etma.
Tengridin agar sening umiding bordur,
Tengri uchun, ey oy, meni navmid etma.

* * *

Davlatqa yetib, mehnat elin unutma!
Bu besh kun uchun o‘zungni asru tutma!
Borg‘onni, kel emdi, yod qilmay, ey do‘st,
Borish-kelishingni lutf etib, o‘ksutma!

* * *

Hijron aro yod etib, meni shod ayla,
Mahjur ko‘ngulni g‘amdii ozod ayla.
Bu xatni aning uchun bitidim munda,
Ko‘rgan soyi xattimni meni yod ayla!

* * *

Ko‘z ravshan edi sening jamoling birla,
Ko‘ngul xush edi sening visoling birla.
Bas tiyrayu noxush etti hajring bizni,
Emdi qilaling xo‘y xayoling birla.

* * *

Sen anda farog‘u ayshu ishrat birla,
Men munda harob ranju mehnat birla.
Asrarmen o‘zum birla seni naqsh qilib,
Xursand bo‘lurmen ushbu suvrat birla.

* * *

Netgay kishi bu falak nifoqi birla,
Etgay bu falak otu so‘roqi birla.
Gah tirguzadur visol ayyomidin,
Gah o‘lturadur shomi firoqi birla.

* * *

Rafgoriyu qaddig‘a ravonim sadqa,
Bir boqishig‘a ikki jahonim sadqa.
Og‘ziyu beliga budu nobudum sarf,
Ko‘ziyu labig‘a jismu jonim sadqa.

* * *

Bobur mutavajjih o‘lsa Langar sorig‘a,
Qilmas nazari bixishtu kavsar sorig‘a.
Sendin tilagumdur madad, ey shoh G‘iyos,
Har vaqtki, azm aylasam har sorig‘a.

* * *

Azm ayla, sabo, yet guli xandonimg‘a,
Ne gulki, quyoshdek mahi tobonimg‘a.
Yetgil dog‘i ishtiyoq ila Boburdin,
Zinhor degil salom tuqqonimg‘a!

* * *

Keldim sanga yuz umid birla, ey moh,
Lekin, bordim yuzungni ko‘rmay, yuz oh,
Hamsuhbatu hamrahni netay bu yo‘lda?
Darding menga hamsuhbatu ishqing hamroh.

* * *

Ne xesh meni xushlaru ne begona,
Ne g‘ayr rizo mendinu ne jonona.
Har nechaki yaxshiliqta qilsam afsun,
Xalq ichra yomonlig‘ bila men afsona.

* * *

Bu dahr aro gar ehtimoli bo‘lsa,
Mendek senga yori louboli bo‘lsa.
Ul yor base noziku yo‘q menda adab,
Mendin, ne ajab, agar maloli bo‘lsa.

* * *

Yor uldurkim, she’rg‘a mayli bo‘lsa,
Netgay kishi she’r g‘ayr xayli bo‘lsa?!
Ag‘yorning ozorini har hol bila
Chekkaymen agar yor tufayli bo‘lsa.

* * *

Dunyo borisi manga musaxhar bo‘lsa,
Uqboda dog‘i Xudoy yovar bo‘lsa.
Budur tilagim ikki jahonda Haqdin,
Har ne tilasam, bori muyassar bo‘lsa!

* * *

Bobur bila Mir ittifoqi bo‘lsa,
Yo‘qtur g‘am agar jahon nifoqi bo‘lsa.
Budur tilagimki, shoh dargohida
Men banda uchun hamisha boqiy bo‘lsa!

* * *

Ko‘nglushta nechaki, sayr matlub o‘lsa,
Ahbobni so‘rmoq dog‘i marg‘ub o‘lsa.
Gar hajring imtidodi mundin ortar,
Qolmas manga sabr — sabri Ayyub o‘lsa.

* * *

Xush ulki, bahor fasli bu dunyoda,
Bo‘lg‘ay tarab asbobi bori omoda.
Gar bo‘lmasa asbob, etoling dangona,
Mendin gazaku taom, sendin — boda.

* * *

Ahbobqa qilsang guzar, ey yel, nogoh,
Ul jam’ni bu so‘zumdin etgil ogoh.
Siz ko‘rgandek eson-salomatturmiz,
Siz dog‘i eson bo‘lg‘osiz, inshoolloh!

* * *

Jon vola erur la’li shakarboringg‘a,
Ko‘nglum ham erur harob ruhsoringg‘a.
Guftoring erur boshdin-ayoq borchasi xo‘b,
Men banda bo‘lay boshtin-ayoq boringg‘a.

* * *

Ey, oy yuzung ollida quyosh sharmanda,
Shirin so‘zu yaxshi xulqungga men banda,
Hijronda necha noma bila so‘zlashaling,
Yo sen beri kel, yo borayin men anda.

* * *

Necha bu falak solg‘usi g‘urbatqa meni,
Har lahza tugongusiz mashaqqatqa meni.
Ne chora qilay, netayki, Tengri go‘yo,
Mehnatni menga yaratti, mehnatqa — meni.

* * *

Bedard habib bilmadi dardimni,
Tufroqcha ko‘rmadi ruhi zardimni.
Mendin necha ko‘nglida g‘ubori bo‘lg‘ay,
Kettim muna, emdi topmag‘ay gardimni

* * *

Ko‘ngli tilagan murodig‘a yetsa kishi,
Yo borcha murodlarni tark etsa kishi.
Bu ikki muyassar o‘lmasa olamda,
Boshini olib bir sorig‘a ketsa kishi.

* * *

Yod etmas emish kishini g‘urbatta kishi,
Shod etmas emish ko‘ngulni mehnatta kishi.
Ko‘nglum bu g‘aribliqda shod o‘lmadi, oh,
G‘urbatta sevunmas emish, albatta, kishi.

* * *

Ovoralig‘ asru xonumondin yaxshi,
Bir go‘sha manga ikki jahondin yaxshi.
Ovora bo‘lurni yaxshi ermas demagil,
Bo‘lsam agar ovora, ne ondin yaxshi?!

* * *

Har so‘zniki dermen sanga, lof o‘lmag‘usi,
Bema’niyu harzayu gazof o‘lmag‘usi.
Ul ishta agar muxolafat aylarsen,
Tengri haqi, bu so‘zda xilof o‘lmag‘usi.

* * *

Ey yor, jafo rasmi chiqormoq ne edi?!
Yo mehr giyohini qo‘pormoq ne edi?
Bir mehr, yana lutf, yana javr nedur?
Bir bordingu kelding, yana bormoq ne edi?

* * *

Gar mehr bila bu charx evrulsa edi,
Jonlardin aning javfi kerak to‘lsa edi.
Bobur kibi jong‘a mehr bog‘lar erdim,
Gar ushbu jahonda mehr, jon bo‘lsa edi.

* * *

Holimg‘a, kerak, habib evrulsa edi,
Ishrat qadahi habibdin to‘lsa edi.
Xush vaqtturur yoz, vale noxushmen,
Xushvaqt bo‘lur edim, chog‘ir bo‘lsa edi.

* * *

Jon ahdi bor, ey nigor, yetmasmu edi?
Ul ahd bila qaror yetmasmu edi?
Emdi dog‘i vasl intizorin berasan,
Muncha mahal intizor yetmasmu edi?

* * *

G‘urbat tug‘i yopqon ruhi zardimnimu dey?
Yo hajr chiqargon ohi sardimnimu dey?
Holing nedurur? Bilurmusen dardimni?
Holingai so‘raymu, yo‘qsa dardimnimu dey?!

* * *

Ishvang bila g‘amzangaiyu nozingnimu dey?
Javrung bila so‘zunggu gudozingnimu dey?
So‘zung, qilig‘ing, navozishingmu aytay?
Ovozu usulingniyu sozingaimu dey?

* * *

Ko‘zum uyi yuzidin musavvar bo‘ldi,
Bu vajh bila ko‘ngul munavvar bo‘ldi.
Yuz shukrki, Bobur kibi oshiqlikda,
Har neki tilab edim — muyassar bo‘ldi.

* * *

Xattingni ko‘rub, ko‘ngulga hayrat bo‘ldi,
She’ring eshitib, jong‘a musarrat bo‘ldi.
Bu necha mahal tag‘oful etting, demagil,
Tole’ yo‘q ediki, muncha g‘aflat bo‘ldi.

* * *

Ey payk, borib sano bila qulluq, de!
Yer o‘p, dog‘i qo‘p, ado bila qulluq, de!
Gar yor meni xastani so‘rsa zinhor,
Mendin yuqunub, duo bila qulluq, de!

* * *

Nomangki, tirikligim nishoni erdi,
Har satri hayoti jovidoni erdi.
Har lafzida oshkor yuz harfi vafo,
Har harfda yuz mehr nihoni erdi.

* * *

Hajringda bu tun ko‘ngulda qayg‘u erdi,
Vaslingg‘a yetishmadim — jihat bu erdi:
Ohim tutuni birla ko‘zumning yoshidin
Yo‘l balchiq edi, kecha qarong‘u erdi!

* * *

Hajringda, agarchi jong‘a bedod erdi,
Sensiz manga yuz fig‘onu faryod erdi.
Fikringdin erdi, valek, xursandlig‘im,
Zikring bila bu xasta ko‘ngul shod erdi.

* * *

Xotirg‘a xutur etti bu so‘z yongla, axiy,
Aytay senga, sen quloq solib ongla, axiy.
Umrungni bu kun xush kechir ahbob ilakim,
Topilmagusidur ushbu kun tongla, axiy.

* * *

Eshitsa kishi bu sho‘ru shevan, ne degay?
Doim bu tariyq ichkuni ko‘rgan ne degay?
Dushman so‘ziga kirma, eshit do‘st so‘zin,
Eshitmasa so‘zni do‘st, dushman ne degay?

* * *

Ishqingda ko‘ngul harobdur, men ne qilay?
Hajringda ko‘zum purobdur, men ne qilay?
Jismim aro pechutobdur, men ne qilay?
Jonimda ko‘p iztirobdur, men ne qilay?

* * *

Shoxim, sanga ma’lum emastur, ne qilay?
Ohim sanga ma’lum emastur, ne qilay?
Men yuzu qoshing dermenu sen — badru hilol,
Mohim, sanga ma’lum emastur, ne qilay?

* * *

Boshimni tufayl ul saromadqa qilay,
Jonimni fido o‘shal sihi qadqa qilay.
Bu xasta ko‘ngul bila xamida qadni
Ko‘zi bila zulfig‘a aning sadqa qilay.

* * *

Yetsam sanga, qullug‘umni cho‘q arz qilay,
Sen yetsangu men desamki, yo‘q arz qilay.
Ko‘ptur so‘zumu mahram emas hech kishi,
Ruhsat etsa, tobug‘ungda-o‘q arz qilay.

* * *

Hijron aro necha noma tahrir qilay,
Xoma tili birla hol taqrir qilay.
Xush ulkim, so‘zum sanga desam vositasiz,
Sen andayu men munda — ne tadbir qilay?

* * *

Mening tilagim budurki, to zinda bo‘lay,
Qar qanda esang, banda dog‘i anda bo‘lay.
Ne xulq edi, yona ko‘nglum olding so‘z ila,
Shirin so‘zu yaxshi xulqungga banda bo‘lay!

* * *

Husnungai sening kimki taaqqul qilg‘ay,
Sendin boshqa nechuk tahammul qilg‘ay?
Bu tab’u bu ixtilotkim, sendadurur,
Ne menki, bori olam elin qul qilg‘ay.

* * *

Ash’oringkim, she’r oti to bo‘lg‘ay,
Tab’ ahli anga volayu shaydo bo‘lg‘ay.
Har lafzi duru bahri maoniy anda,
Kim ko‘rdi dureki, anda daryo bo‘lg‘ay.

* * *

Arbobi hasadki, dunyodin dur o‘lg‘ay,
Istar sevaridin kishi mahjur o‘lg‘ay.
Doim ko‘rayin yuzung alo rag‘mi hasud,
Har kim ko‘ra olmasa, ko‘zi ko‘r o‘lg‘ay.

* * *

Nosih so‘zi sanga necha mardud o‘lg‘ay,
Yaxshiyu yamon qoshingda nobud o‘lg‘ay.
Bori emdi maosh, bir nav’ etkim,
Haq roziyu olam eli xushnud o‘lg‘ay.

* * *

Yuz jahd ila yetmay sanga, ey oy, netay?
Hajring alamida necha yig‘loy, netay?
Yo‘q sanga vafoyu rahmu parvoy, netay?
Ey voy, netay? Voy, netay? Voy, netay?

* * *

Men necha jafoyu javrunga sabr etay?
Bir zarra vafoyu mehr yo‘q senda, netay?
Chun boshim ayog‘ingg‘a qo‘yarg‘a yaramas,
Boshimni olib ayoq yetgancha ketay!

* * *

Ahbob, firoqingiz bila el netgay?
Sizlarga kishi ne chora aylab yetgay?
Jam’iyatingizni jam’ tutqay Tengri,
Boburni dog‘i bu jam’da jam’ etgay.

* * *

Qosidki yibording, ayladi shod meni,
Doim bu yo‘sunluq aylagil yod meni.
Ozodingga qul bo‘layki, xatting keturub,
Hajring g‘amidin ayladi ozod meni.

* * *

Har kim desa burno yo agar yongla meni,
O‘zungga musohibu muxib angla meni.
Bu kun meni yod etib, unutma tongla,
Zinhorki, ko‘z tut ushbu kun tongla meni.

* * *

She’ring eshitur fikrini Bobur qildi,
Ne fikri xushu yaxshi tasavvur qildi.
Ko‘zni yoruq ayladi savodi birla,
Mazmuni bila quloqni purdur qildi.

* * *

Hijron g‘amidin zaif jonim so‘ldi,
G‘urbat alami birla ichim qon bo‘ldi.
Yuz shukrki, muncha yilg‘i g‘am birla alam
Rohat bila ishratqa mubaddal o‘ldi.

* * *

Tole’ yo‘qi jonimg‘a balolig‘ bo‘ldi,
Har ishniki, ayladim — xatolig‘ bo‘ldi.
O‘z yerni qo‘yib, Qind sori yuzlandim,
Yo Rab, netayin, ne yuz qarolig‘ bo‘ldi?!

* * *

Husnungki sening shuhrai skroq o‘ldi,
Jon birla ko‘ngul vaslingga mushtoq o‘ldi.
Hajring aro intizor haddin oshti,
Kel yo meni ista — toqatim toq o‘ldi.

* * *

Idrokinggu tab’u hushungga banda bo‘lay,
Ovozu usulu jo‘shungga banda bo‘lay.
Taqsim qilurda naqshlarg‘a abyot,
Ta’rib bila o‘qushugata banda bo‘lay.

* * *

Bu chehrai zardimdin uyolsang, netgay?
Rahmat nazarini manga solsang, netgay?
Bir ishva bila ko‘ngul berib Boburg‘a,
Bir bo‘sa bila ko‘ngulni olsang, netgay?

* * *

Gar sidq bila birovki, oshiq bo‘lg‘ay,
Ma’shuq visoli anga loyiq bo‘lg‘ay.
Pir ollida topqusi murodin beshak,
Har kimki, agar muridi sodiq bo‘lg‘ay.

* * *

Ishqing, netay, ixtiyorsiz qildi meni,
Sabrimni olib, qarorsiz qildi meni.
Olam zli ichra orsiz qildi meni,
Zuhd ahlig‘a z’tiborsiz qildi meni.

* * *

Boburki, demas har kishiga har so‘zini,
Elchingga dedi vale sarosar so‘zini.
Sultonali ar so‘zum senga desa, ne tong,
Ore, laqu daq degay qalandar so‘zini.

* * *

Kelmas ko‘zuma quyosh kibi gar mingdur,
Yoqmas menga gar oy mingi yanglig‘ mingdur.
Gil birla gul ichra farq eta olmasmen,
Gulxan bila gulshan menga emdi tengdur.

* * *

Ko‘nglumki, erur quyosh kibi yuzungo,
Yl o‘tdi-yu, kelmadi bu sori ul moh
Til birla ko‘ngul ishq aro bir qildimu bas,
Yor og‘ritti g‘amin ko‘ngulni ammo.