Хулио Кортасар қаламига мансуб  ушбу ҳикояни бундан аввал Шарифжон Аҳмедовнинг аслиятдан қилган таржимасида тақдим этган эдик (Мана бу ерда). Бугун айнан шу ҳикояни Олим Отахон томонидан рус тилидан қилган таржимасида мутолаа қилинг, ҳар икки таржимани ўзаро солиштириб, сабоқ олинг.

Хулио КОРТАСАР
ТУТАШ БОҒЛАР
Русчадан Олим Отахон таржимаси

Хулио Кортасар (исп. Julio Cortázar; асл исми: Хулес Флоренсио Кортасар) 1914 йилнинг 20 августида Брюсселда Аргентина савдо ваколатхонаси ходимининг оиласида туғилди. Болалик ва ёшлиги Буэнос-Айрес шаҳрида ўтган. Буэнос-Айрес университетини молиявий танқислик туфайли тугатолмаган Хулио 7 йил давомида қишлоқ ўқитувчиси бўлиб ишлашга мажбур бўлди. 1944 йилдан Мендоса университетида, 1946 йилдан Китоб палатасида ишлади. 1951 йили адабиёт бўйича степендияга сазовор бўлган Кортасар Европага йўл олади ва ўшандан бошлаб қолган бутун умри Парижда ўтди.
«Аргентинанинг биринчи рақамли адиби» — ХХ асрнинг 60-70 йиллари жаҳоннинг нуфузли танқидчилари машҳур ёзувчи Хулио Кортасарга шундай таъриф берган эдилар. Бу баҳо ҳозир ҳам ўз қимматини йўқотгани йўқ. Ёзувчининг «Имтиҳон», «Ютуқ» каби романлари, «Таъқибчи», «Мануелнинг китоби» каби қиссалари, «Бошқа бир осмон», «Жанубий шоссе», «Автобус», «Иблис сўлаги», «Истило қилинган уй» каби ҳикоялари жаҳон адабиётига муносиб улуш бўлиб қўшилди.

У роман ўқишни бошлаганига бир неча кун бўлган. Орада зарур ишлари чиқиб ташлаб қўйувди, қўрғонига қайтиб келаётганда, вагонда яна қўлига олди. Секин-аста шиддатли воқеалар, қаҳрамонлар қиёфаси уни ўзига ром этиб қўйди. Оқшом чоғи, ишончли вакилига хат ёзиб юборгач, иш юритувчи билан ижара масалалари бўйича келишиб олди, сўнг деразаси баҳайбат эманлар бўй чўзгай боққа қараган жим-жит хонада ўқишга тутинди. Кутилмаган меҳмонлар келиб қолиши ҳақидаги хаёлдан қочиш учун, эшикка орқа қилиб, севимли оромкурсига чўкканча, кафти билан яшил бахмални силаб-сийпаган куйи китобнинг сўнги бобларини ўқишга тушди. У қаҳрамонлар феъли-атворини осонгина эсда сақлаб қоларди, шу сабабли дарҳол қизиқарли воқеалар гирдобига ғарқ бўлди. У ўқиган сари қандайдир лаззат вужудини чулғаб борар шу билан бирга яшил бахмал жилдли баланд суянчиқнинг майин кифтига бош қўйиб ўтиргани, қўлида сигарет борлиги, дераза ортида, эманзор қўйнида эса, оқшом нафаси кезиб юрганини ҳис қиларди. Ўзига хийла қадирдон бўлиб қолган ва тирик одамлардек ҳаракат қилаётган ва яшай бошлаган қаҳрамонларнинг нохуш баҳс-мунозаралари чоғидаги ҳар бир сўзларидан таъсирланиб, алоҳида маъно ахтариб тоғ этагида жойлашган кулбадаги сирли учрашувларнинг гувоҳи бўлди.

Бу воқеа тоғдаги бир кулбада юз берди. Даставвал, у ерга аланг-жаланг қилиб бир аёл кирди, зум ўтмай йигит кўринди. Унинг ҳозиргина шох-шабба тирнаб юборган юзидан қон силқиб турарди. Аёл қонни эркаланиб, меҳр-муҳаббат билан артиб тўхтатмоқчи бўлувди, йигит юзини буриб олди, чунки у хазон япроқлари ва эгри-бугри сўқмоқлар оғушида, бегона кўзлардан ҳоли ерда учрашувга келмаган эди. Ўткир ханжар тафти унинг кўксини қиздирар, томирида азалий орзулари, озод бўлишга ишонч жўш урарди. Хавотир тўла суҳбат бамисли калаванинг учидай бутун саҳифага чўзилди-ҳаммаси аллақачон ҳал қилингани сезилиб турарди. Ҳатто далда бериш фикридан қайтаришни истаган каби севгилисининг – ёрининг ўз жисмини кўмиб юбораётган эркалашлари ҳам, ўлдириши шарт бўлган жирканч вужуднинг шаклу шамойилини эсга соларди. Ҳаммаси аниқ эди. Сабаблар, тасодифлар ва юз бериши мумкин бўлган хатолар худди шу лаҳзалардан эътиборан ўзгача аҳамият касб этарди. Улар режаларини яхшилаб келишиб олишди, ўзаро шивир-шивир йигитнинг дағал кафти қиз яноқлари силаётган пайтда эшитилмай қолди холос. Қош қорая бошлади.

Умумий ишга қасамёд қилган иккавлон бир-бирининг кўзига қараёлмай, кулба эшиги олдида жимгина хайрлашишди ва аёл шимолга элтувчи сўқмоқ бўйлаб йўлга тушди. Қарама-қарши томонга йўл олган йигит икки-уч қадам босди-да, тўхтаб ўгирилди ва қизнинг тобора узоқлашиб бораётган нозик қомати, тўзғиган сочларининг қарчиғай қанотларидай силкинишига термулиб қолди. Сўнгра у ҳам дарахтлар ва буталар ортига ўтиб, йўлга тушди ва Ниҳоят ғира-шира нафарон оқшом шўъласи ёритган қўрғонни узоқдан илғаб тўхтади. Қум тўшалган йўлка тўппа-тўғри уйга олиб борарди. Бу оқшом итлар ҳурмаслиги керак эди, улар товуш чиқармади. Шу лаҳзаларда иш юритувчиларнинг қораси кўринмаслиги шарт эди, у ҳам кўзга кўринмади. Йигит зинадан чиқиб уйга кирди. Томир уриши Тобора аниқроқ эшитилаётган қулоғи остида элас-элас аёлнинг овозини эшитгандек бўлди: аввал зангори меҳмонхона, кейин даҳлиз, даҳлиз адоғида – паёндоз тўшалган зина, зина юқорисида иккита эшик. Биринчисида ҳам ҳеч зоғ йўқ, ана иккинчисида ҳам. Ана хос хонанинг эшиги. Ва деразадан тушаётган заифгина шуъла яшил бахмал жилдли оромкурсининг баланд суянчиғига суяниб олган куйи роман ўқиётган одамнинг бошига тушаётган ханжарни ёритиб юборди.

Манба: “Ёзувчи” газетаси, 7 декабрь, 1996 йил сони.

Xulio Kortasar qalamiga mansub ushbu hikoyani bundan avval Sharifjon Ahmedovning asliyatdan qilgan tarjimasida taqdim etgan edik (Mana bu yerda).  Bugun aynan shu hikoyani Olim Otaxon tomonidan rus tilidan qilgan  tarjimasida mutolaa qiling, har ikki tarjimani o‘zaro solishtirib, saboq  oling.

Xulio KORTASAR
TUTASH BOG‘LAR
Ruschadan Olim Otaxon tarjimasi

Xulio Kortasar (isp. Julio Cortázar; asl ismi: Xules Florensio Kortasar) 1914 yilning 20 avgustida Bryusselda Argentina savdo vakolatxonasi xodimining oilasida tug‘ildi. Bolalik va yoshligi Buenos-Ayres shahrida o‘tgan. Buenos-Ayres universitetini moliyaviy tanqislik tufayli tugatolmagan Xulio 7 yil davomida qishloq o‘qituvchisi bo‘lib ishlashga majbur bo‘ldi. 1944 yildan Mendosa universitetida, 1946 yildan Kitob palatasida ishladi. 1951 yili adabiyot bo‘yicha stependiyaga sazovor bo‘lgan Kortasar Yevropaga yo‘l oladi va o‘shandan boshlab qolgan butun umri Parijda o‘tdi.
«Argentinaning birinchi raqamli adibi» — XX asrning 60-70 yillari jahonning nufuzli tanqidchilari mashhur yozuvchi Xulio Kortasarga shunday ta’rif bergan edilar. Bu baho hozir ham o‘z qimmatini yo‘qotgani yo‘q. Yozuvchining «Imtihon», «Yutuq» kabi romanlari, «Ta’qibchi», «Manuyelning kitobi» kabi qissalari, «Boshqa bir osmon», «Janubiy shosse», «Avtobus», «Iblis so‘lagi», «Istilo qilingan uy» kabi hikoyalari jahon adabiyotiga munosib ulush bo‘lib qo‘shildi.

U roman o‘qishni boshlaganiga bir necha kun bo‘lgan. Orada zarur ishlari chiqib tashlab qo‘yuvdi, qo‘rg‘oniga qaytib kelayotganda, vagonda yana qo‘liga oldi. Sekin-asta shiddatli voqealar, qahramonlar qiyofasi uni o‘ziga rom etib qo‘ydi. Oqshom chog‘i, ishonchli vakiliga xat yozib yuborgach, ish yurituvchi bilan ijara masalalari bo‘yicha kelishib oldi, so‘ng derazasi bahaybat emanlar bo‘y cho‘zgay boqqa qaragan jim-jit xonada o‘qishga tutindi. Kutilmagan mehmonlar kelib qolishi haqidagi xayoldan qochish uchun, eshikka orqa qilib, sevimli oromkursiga cho‘kkancha, kafti bilan yashil baxmalni silab-siypagan kuyi kitobning so‘ngi boblarini o‘qishga tushdi. U qahramonlar fe’li-atvorini osongina esda saqlab qolardi, shu sababli darhol qiziqarli voqealar girdobiga g‘arq bo‘ldi. U o‘qigan sari qandaydir lazzat vujudini chulg‘ab borar shu bilan birga yashil baxmal jildli baland suyanchiqning mayin kiftiga bosh qo‘yib o‘tirgani, qo‘lida sigaret borligi, deraza ortida, emanzor qo‘ynida esa, oqshom nafasi kezib yurganini his qilardi. O‘ziga xiyla qadirdon bo‘lib qolgan va tirik odamlardek harakat qilayotgan va yashay boshlagan qahramonlarning noxush bahs-munozaralari chog‘idagi har bir so‘zlaridan ta’sirlanib, alohida ma’no axtarib tog‘ etagida joylashgan kulbadagi sirli uchrashuvlarning guvohi bo‘ldi.

Bu voqea tog‘dagi bir kulbada yuz berdi. Dastavval, u yerga alang-jalang qilib bir ayol kirdi, zum o‘tmay yigit ko‘rindi. Uning hozirgina shox-shabba tirnab yuborgan yuzidan qon silqib turardi. Ayol qonni erkalanib, mehr-muhabbat bilan artib to‘xtatmoqchi bo‘luvdi, yigit yuzini burib oldi, chunki u xazon yaproqlari va egri-bugri so‘qmoqlar og‘ushida, begona ko‘zlardan holi yerda uchrashuvga kelmagan edi. O‘tkir xanjar tafti uning ko‘ksini qizdirar, tomirida azaliy orzulari, ozod bo‘lishga ishonch jo‘sh urardi. Xavotir to‘la suhbat bamisli kalavaning uchiday butun sahifaga cho‘zildi-hammasi allaqachon hal qilingani sezilib turardi. Hatto dalda berish fikridan qaytarishni istagan kabi sevgilisining – yorining o‘z jismini ko‘mib yuborayotgan erkalashlari ham, o‘ldirishi shart bo‘lgan jirkanch vujudning shaklu shamoyilini esga solardi. Hammasi aniq edi. Sabablar, tasodiflar va yuz berishi mumkin bo‘lgan xatolar xuddi shu lahzalardan e’tiboran o‘zgacha ahamiyat kasb etardi. Ular rejalarini yaxshilab kelishib olishdi, o‘zaro shivir-shivir yigitning dag‘al kafti qiz yanoqlari silayotgan paytda eshitilmay qoldi xolos. Qosh qoraya boshladi.

Umumiy ishga qasamyod qilgan ikkavlon bir-birining ko‘ziga qarayolmay, kulba eshigi oldida jimgina xayrlashishdi va ayol shimolga eltuvchi so‘qmoq bo‘ylab yo‘lga tushdi. Qarama-qarshi tomonga yo‘l olgan yigit ikki-uch qadam bosdi-da, to‘xtab o‘girildi va qizning tobora uzoqlashib borayotgan nozik qomati, to‘zg‘igan sochlarining qarchig‘ay qanotlariday silkinishiga termulib qoldi. So‘ngra u ham daraxtlar va butalar ortiga o‘tib, yo‘lga tushdi va Nihoyat g‘ira-shira nafaron oqshom sho‘’lasi yoritgan qo‘rg‘onni uzoqdan ilg‘ab to‘xtadi. Qum to‘shalgan yo‘lka to‘ppa-to‘g‘ri uyga olib borardi. Bu oqshom itlar hurmasligi kerak edi, ular tovush chiqarmadi. Shu lahzalarda ish yurituvchilarning qorasi ko‘rinmasligi shart edi, u ham ko‘zga ko‘rinmadi. Yigit zinadan chiqib uyga kirdi. Tomir urishi Tobora aniqroq eshitilayotgan qulog‘i ostida elas-elas ayolning ovozini eshitgandek bo‘ldi: avval zangori mehmonxona, keyin dahliz, dahliz adog‘ida – payondoz to‘shalgan zina, zina yuqorisida ikkita eshik. Birinchisida ham hech zog‘ yo‘q, ana ikkinchisida ham. Ana xos xonaning eshigi. Va derazadan tushayotgan zaifgina shu’la yashil baxmal jildli oromkursining baland suyanchig‘iga suyanib olgan kuyi roman o‘qiyotgan odamning boshiga tushayotgan xanjarni yoritib yubordi.

Manba: “Yozuvchi” gazetasi, 7 dekabr, 1996 yil soni.