Басё (аслида Башо десак тўғрироқ бўлади) Эдо шаҳри атрофидаги Фурукаве деган жойда шогирди туҳфа қилган кулбада яшаган. Кулба ёнида банан дарахти ( япон тилида бананни “басё” дейишади ) ўсгани сабаб дастлаб ана шу кулба, кейинчалик эса шоир тахаллуси ҳам Басё деб атала бошланади…
Мацуо БАСЁ (БАШО)
ХОККУЛАР
Рус тилидан Рауф ПАРФИ таржимаси
Буюк япон шоири Матсуо Басё (Башо) (1644,12 октябрь — 1694,28 ноябрь) Хонсю оролидаги Иго вилоятига қарашли Уено шаҳрида камбағал самурай оиласида туғилган. 1672 йилда у ўзининг илк шеърий тўплами “Каиоои”ни тузади.Орадан икки йил ўтиб у Киотога боради ва ўз даврининг етук шоири ҳисобланган Китамура Кигиндан хайкай шеъриятидан сабоқлар олади. Басё Эдо шаҳри атрофидаги Фурукаве деган жойда шогирди туҳфа қилган кулбада яшаган. Кулба ёнида банан дарахти ( япон тилида бананни “басё” дейишади ) ўсгани сабаб дастлаб ана шу кулба, кейинчалик эса шоир тахаллуси ҳам Басё деб атала бошланади. Басё 1684 йилдан бошлаб умрининг қолган қисмини саёҳатларда ўтказади. Бу саёҳатлар мобайнида ёзган шеърларидан иборат йўл дафтарлари уни бутун Японияга машҳур қилди. Буюк дарвиш шоир 1694 йилда Осакада оламдан ўтади.
* * *
Гулгун баҳор байрами,
Жулдур чопон бир гадо.
Кимдир ул? Эҳтимол, доно?
* * *
Тол ухлайди бош эгиб,
Гўё унинг жони кабидир,
Бутоқда булбул.
* * *
Шохдан-шохга учади
Оҳиста маржон томчи.
Баҳорий ёмғир.
* * *
Улуғвор қиёфада
Боқмас гилос гулига
Танҳо қайин дарахти.
* * *
Оҳ, уйғон, уйғон!
Ҳамдард ўртоғим бўл, сен,
Уйқудаги парвона.
* * *
Якка кулба устунин
Қаттиқ тақиллатар
Ўрмон арбоби.
* * *
Шубҳаланма!
Денгизнинг ўз баҳори бор –
Тўлқин гуллари.
* * *
Оҳ, қутлуғ завқ-шавқ!
Яшил ва ёш япроққа
Оқар кун нури.
* * *
Поёни йўқ денгиз ҳайқирар,
Ҳали йироқ садо қирғоғи,
Сомон йўли ёзилур.
* * *
Бу қандай азоб?
Дорда кичик қафасда
Асир чигиртка.
* * *
Тинч сой сабоси.
Чой яхши! Шароб яхши!
Ойдин кеча яхшидир!
* * *
Тун. Зимистон. Мен ётдим,
Чироққа йўқ мой… Бирдан
Деразадан боқар ой.
* * *
Кифтимга олайин, онажонгинам,
Қайноқ ёшим ила эритай
Сочингда оқ қировни!
* * *
Биринчи қор юзида
Қиш тонги гўзал кўринур
Бадбашара қарға ҳам.
* * *
Кўза синди чарсиллаб,
Сув бор экан, музлабди,
Мен уйғондим дафъатан!
* * *
Кеч кузак пайти.
Танҳоликда ўйлайман:
“Қўшним ҳоли не кечди?”
* * *
Ҳасрат тўла қалб,
Бутун ғаму ҳаяжонни
Барно тол учун бахш эт!
* * *
Чор атрофдан
Олча барглари учади
Нио кўлига.
* * *
Узун кун бўйи
Баҳор чоғи куйлашдан
Ҳеч тинмас тўрғай.
* * *
Капалакнинг парвози,
Тонг қуёш нури ила
Уйғотар тинч далани.
* * *
Мағрур туради
Боқмай олча гулига
Танҳо бир эман.
* * *
Тағин қалбда тирилди
Ота-онам ҳасрати.
Дод солар тоқ қирғовул!
* * *
Бу жажжи буғу
Будда туғилган куни
Дунёга келди.
* * *
Ел эсар замон
Тол шохи бутоғидан
Учар капалак.
* * *
Пион гул даргоҳидан
Болари дардчил кетар,
Оҳ, ул ночор айрилар!
* * *
Чавандоз! Отни ҳайда,
Дала бўйлаб у томон.
Унда куйлар какку қуш.
* * *
Зарпечак гули.
Менга у ҳам ва лекин
Дўст эмас ортиқ.
* * *
Ўчоқ ёнида,
Ҳамма унут…
Йиғлар чигиртка.
* * *
Мен ҳасратгарни
Ортиқ ғам ила тўйғаз,
Олис какку фироғи.
* * *
Ярқирар шудринг.
Унда бор ғам белгиси,
Унутманг зинҳор.
* * *
Мен билан бир гўшада
Икки қиз: гул шох бири,
Бири танҳо ой.
* * *
Куз ҳам тугади!
Аммо кўзга нур берар ҳамон
Кўм-кўк мандарин.
* * *
Кўчиб юргувчи ўчоқ.
Шундай, сайёҳ учун ва сенга
Ҳеч қаерда ором йўқ.
* * *
Оҳ, енгил-енгил
Осмон бўйлаб сузади
Булутлар ва ой.
* * *
Ёдингдами ўша қор, дўстим?
Бултур кўрган эдик сен билан,
Наҳот ўша қор яна ёғар?
* * *
Она қишлоқ ёдимга тушди.
Унга киндик қоним тўкилган,
Мен йиғлайман йиллар ғамида.
* * *
Тинчиди куз қуюни.
Ундан қолган нарса фақат шу –
Олис тўлқин шовқини.
Matsuo BASYO (BASHO)
XOKKULAR
Rus tilidan Rauf PARFI tarjimasi
Buyuk yapon shoiri Matsuo Basyo (1644,12 oktyabr — 1694,28 noyabr) Xonsyu orolidagi Igo viloyatiga qarashli Ueno shahrida kambag‘al samuray oilasida tug‘ilgan. 1672 yilda u o‘zining ilk she’riy to‘plami “Kaiooi”ni tuzadi.Oradan ikki yil o‘tib u Kiotoga boradi va o‘z davrining yetuk shoiri hisoblangan Kitamura Kigindan xaykay she’riyatidan saboqlar oladi. Basyo Edo shahri atrofidagi Furukave degan joyda shogirdi tuhfa qilgan kulbada yashagan. Kulba yonida banan daraxti ( yapon tilida bananni “basyo” deyishadi ) o‘sgani sabab dastlab ana shu kulba, keyinchalik esa shoir taxallusi ham Basyo deb atala boshlanadi. Basyo 1684 yildan boshlab umrining qolgan qismini sayohatlarda o‘tkazadi. Bu sayohatlar mobaynida yozgan she’rlaridan iborat yo‘l daftarlari uni butun Yaponiyaga mashhur qildi. Buyuk darvish shoir 1694 yilda Osakada olamdan o‘tadi.
* * *
Gulgun bahor bayrami,
Juldur chopon bir gado.
Kimdir ul? Ehtimol, dono?
* * *
Tol uxlaydi bosh egib,
Go‘yo uning joni kabidir,
Butoqda bulbul.
* * *
Shoxdan-shoxga uchadi
Ohista marjon tomchi.
Bahoriy yomg‘ir.
* * *
Ulug‘vor qiyofada
Boqmas gilos guliga
Tanho qayin daraxti.
* * *
Oh, uyg‘on, uyg‘on!
Hamdard o‘rtog‘im bo‘l, sen,
Uyqudagi parvona.
* * *
Yakka kulba ustunin
Qattiq taqillatar
O‘rmon arbobi.
* * *
Shubhalanma!
Dengizning o‘z bahori bor –
To‘lqin gullari.
* * *
Oh, qutlug‘ zavq-shavq!
Yashil va yosh yaproqqa
Oqar kun nuri.
* * *
Poyoni yo‘q dengiz hayqirar,
Hali yiroq sado qirg‘og‘i,
Somon yo‘li yozilur.
* * *
Bu qanday azob?
Dorda kichik qafasda
Asir chigirtka.
* * *
Tinch soy sabosi.
Choy yaxshi! Sharob yaxshi!
Oydin kecha yaxshidir!
* * *
Tun. Zimiston. Men yotdim,
Chiroqqa yo‘q moy… Birdan
Derazadan boqar oy.
* * *
Kiftimga olayin, onajonginam,
Qaynoq yoshim ila eritay
Sochingda oq qirovni!
* * *
Birinchi qor yuzida
Qish tongi go‘zal ko‘rinur
Badbashara qarg‘a ham.
* * *
Ko‘za sindi charsillab,
Suv bor ekan, muzlabdi,
Men uyg‘ondim daf’atan!
* * *
Kech kuzak payti.
Tanholikda o‘ylayman:
“Qo‘shnim holi ne kechdi?”
* * *
Hasrat to‘la qalb,
Butun g‘amu hayajonni
Barno tol uchun baxsh et!
* * *
Chor atrofdan
Olcha barglari uchadi
Nio ko‘liga.
* * *
Uzun kun bo‘yi
Bahor chog‘i kuylashdan
Hech tinmas to‘rg‘ay.
* * *
Kapalakning parvozi,
Tong quyosh nuri ila
Uyg‘otar tinch dalani.
* * *
Mag‘rur turadi
Boqmay olcha guliga
Tanho bir eman.
* * *
Tag‘in qalbda tirildi
Ota-onam hasrati.
Dod solar toq qirg‘ovul!
* * *
Bu jajji bug‘u
Budda tug‘ilgan kuni
Dunyoga keldi.
* * *
Yel esar zamon
Tol shoxi butog‘idan
Uchar kapalak.
* * *
Pion gul dargohidan
Bolari dardchil ketar,
Oh, ul nochor ayrilar!
* * *
Chavandoz! Otni hayda,
Dala bo‘ylab u tomon.
Unda kuylar kakku qush.
* * *
Zarpechak guli.
Menga u ham va lekin
Do‘st emas ortiq.
* * *
O‘choq yonida,
Hamma unut…
Yig‘lar chigirtka.
* * *
Men hasratgarni
Ortiq g‘am ila to‘yg‘az,
Olis kakku firog‘i.
* * *
Yarqirar shudring.
Unda bor g‘am belgisi,
Unutmang zinhor.
* * *
Men bilan bir go‘shada
Ikki qiz: gul shox biri,
Biri tanho oy.
* * *
Kuz ham tugadi!
Ammo ko‘zga nur berar hamon
Ko‘m-ko‘k mandarin.
* * *
Ko‘chib yurguvchi o‘choq.
Shunday, sayyoh uchun va senga
Hech qayerda orom yo‘q.
* * *
Oh, yengil-yengil
Osmon bo‘ylab suzadi
Bulutlar va oy.
* * *
Yodingdami o‘sha qor, do‘stim?
Bultur ko‘rgan edik sen bilan,
Nahot o‘sha qor yana yog‘ar?
* * *
Ona qishloq yodimga tushdi.
Unga kindik qonim to‘kilgan,
Men yig‘layman yillar g‘amida.
* * *
Tinchidi kuz quyuni.
Undan qolgan narsa faqat shu –
Olis to‘lqin shovqini.
