Орзу-умид фарзанди бўл. — Хорлик истасанг хиёнатчи бўл. — Доно кўринган нодондан ҳазар қил. — Ҳар кимнинг нонини ея берма, аммо ҳаммага нон едир. — Беъманилардан ҳазар қил. — Нодонни тирик санама. — Сабрли бўл, муродингга етасан. — Ҳар бир ишда ҳамкор изла.

Шайх Абу Мансур Мотуридий
ПАНДНОМА
Форсийдан Ҳамиджон Ҳомидий таржимаси

Шайх Абу Мансур Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Маҳмуд Мотуридий тахминан 870 йили ҳозирги Самарқанд яқинидаги Мотурид қишлоғида туғилиб, 975 йили вафот этган. У Самарқанднинг Чокардиза қабристонига дафн этилган. Мотуридий хусусий муаллимларда, сўнгра эса Самарқанд мадрасаларида таҳсил кўрган. Олим умр бўйи Самарқанд мадрасаларида мударрислик қилган. Мотуридий “Китоб – ат тавҳид”, “Китоб ал-усул”, “Таъвилот ал Қуръон” (Қуръон тафсири) сингари ўнлаб илмий-назарий асарлар, “Панднома” асарининг муаллифидир. Буюк олимнинг ислом таълимоти софлигини асрашда хизмати катта. Навоий “Насойим-ул-муҳаббат”да Мотуридийнинг руҳий-илоҳий қудрати ҳақида алоҳида ҳикоят келтирган. Унинг “Панднома”си Х аср пандномасининг энг яхши намуналаридан бўлиб, китобхонни илм ўрганишга, касб эгаллашга, яхши хулқ эгаси, инсонпарвар, ширинсухан, саховатпеша бўлишга ундайди.

БИРИНЧИ БОБ

— Худога такя қилмоқ керак. Нимани хоҳласанг У беради.
— Уни асра, У ҳам сени асрайди.
— У берганни ҳеч ким тортиб ололмайди.
— Унга ким итоат этса, ҳамма унга фармонбардор бўлади.
— Кимдаким Ундан қўрқса, бошқалар сендан қўрқишади.
— Тавҳидни умринг сармояси деб бил.
— Дунёпараст бўлма, Худонинг душманини севган бўласан.
— Чин эътиқод безавол ганждир.
— Мартабани сабрдан изла.
— Қуролингни илмдан яса.
— Саховатпеша бўл.
— Фақирликни фахр бил.
— Охират йўл озуқасини тақводон кўзла.
— Охират йўлини тақводан қур.
— Ибодатдан шодлик иста.
— Ростгўйликда камол изла.
— Ўлимни асло унутма.
— Шодликни ибодатдан кўзла.
— Ҳақ ҳукмига рози бўл.
— Фаришталар, Расули акрам ва Аллоҳ китобини ҳурмат қил.
— Ҳақ сўзини имон бил.
— Яхшилар билан дўстлаш.
— Ўзингдан қочиб Ҳаққа етгин.
— Ҳалолни-ҳалол, ҳаромни-ҳаром билишга ўрган.
— Душманга озор берма, аммо қўлингдан келса маҳв эт.
— Хорлик истасанг хиёнатчи бўл.
— Беъманилардан ҳазар қил.
— Нодонни тирик санама.
— Сабрли бўл, муродингга етасан.
— Ҳар бир ишда ҳамкор изла.
— Ўзликни англашни буюк хислат бил.
— Донишингни хор қилма.
— Кам гапир, оз егину кам ухла.
— Хилофкорликдан қоч, Аллоҳдан ноумид бўлма.

ИККИНЧИ БОБ

— Тақвони қўрқмас аскар бил.
— Доно кўринган нодондан ҳазар қил.
— Илмда ҳаммадан камтар бўл.
— Ўрган ва ўзгаларга ўргатгин.
— Эшитмаган нарсанг ҳақида гапирма.
— Бировга ҳаддан ташқари танбеҳ ҳам берма, беҳудага мақтама ҳам.
— Қулоғинг билан эшитганингни маҳкам тут.
— Рост гапиру ўзгаларнинг айбини ковлама.
— Сўрамасалар жавоб берма, айтмаган жойга борма.
— Харид қилинмайдиган нарсани сотма.
— Олинмайдиган нарсани сотма.
— Калтак емайин десанг, бегуноҳга қўл кўтарма.
— Яхшиликни жондан изла.
— Ўзгалар қалбини овламоқчи бўлсанг, яхшилик қилишга одатлан.
— Балони такобирлик натижаси бил.
— Қалбингни ҳасад ўти билан куйдирма.
— Балодан ибрат ол.
— Ҳамиша сир асровчи бўл.
— Жафопеша бўлма.
— Меъёри билан егин, низоми билан гапиргин.
— Хушхулқ ва беозор бўл.
— Тавфиқни Худонинг фазилати бил.
— Кишиларга қаттиқ гапирувчи бўлма.
— Бойликни иқбол бил, уни харж этмасликни эса бадбахтлик бил.

УЧИНЧИ БОБ

— Ҳар кимнинг нонини ея берма, аммо ҳаммага нон едир.
— Молу давлат орқасидан югурувчи бўлма.
— Ҳақ хикматини илмингдан афзал бил.
— Илмингни эҳтиёт қил.
— Аллоҳ ҳикматини ўз билимингдан юксак бил.
— Ўзингни таъриф этишдан сақлан.
— Ҳамиша Аллоҳ шукронасида бўл.
— Жонни омонат бил.
— Аллоҳни ҳамиша бергувчи, деб бил.
— Умрингни иноят бил.
— Тадбирни тақдир билан боғла.
— Соғликни ғанимат бил.
— Охири зиён келтирадиган фойданинг атрофида ўралашма.
— Ажални ҳеч қачон фаромуш қилма.
— Илм ўрганишдан асло тинчима.
— Калондаҳанлик қилма.
— Насияни мол деб билма.
— Мартабаю иззатни илмдан изла.
— Шаҳват асири бўлма.
— Афв этмоқни ҳеч кимдан дариғ тутма.
— Рост йўлда енгилтаклик қилма.
— Сулҳнинг иложи бўлмаса, жангдан қочма.
— Душманни ҳақир билма.
— Дўстинг минг бўлса ҳам кам.
— Ҳар қандай душмандан эҳтиёт бўл.
— Сендан қўрққандан сен ҳам қўрқ.
— Душманингнинг душмани билан дўст тутин.
— Дўстларингнинг дўстлари орасида бўл.
— Дўстингнинг душманидан ғофил бўлма.
— Раҳмсизга шафқат қилма.
— Нокасдан қарз олма.
— Аждодларинг қадрини эъзозла.
— Жоҳил зоҳидга инонма.
— Омонатга хиёнат қилгувчи бўлма.
— Синамаган одам билан сафарга чиқма.
— Ҳирсу хусуматни нажосат бил.
— Ўз мисқолингни ўзгалар ботмонидан афзал бил.
— Одамларнинг олдида нима десанг, орқасидан ҳам ўшани гапир.
— Бировнинг молига муҳтож экансан, билгилки, унинг қулисан.

ТЎРТИНЧИ БОБ

— Беҳудаликни офатларнинг боши бил.
— Бировнинг миннатини кўтару, миннат қилгувчи бўлма.
— Тилингни ҳамиша дашномдан тийгил.
— Ҳожат чиқаришни буюк иш деб бил.
— Яхшилик қилганингни айтиб юргувчи бўлма.
— Ёмонликни офатларнинг боши, деб бил.
— Ёмонларга ёрдамлашма.
— Дўстларингни ёмонлагувчи бўлма.
— Ёмонларни ўзингга йўлатма.
— Душманинг билан иноқлашган дўстдан қўрқ.
— Ўзгалар ғамидан хурсанд бўлма.
— Сенга иши тушган одамни ранжитма.
— Туҳмат бор жойдан қоч.
— Ота хатоси учун танбеҳ берма.
— Султонга густоҳлик қилма.
— Дарвеш қардошингни шод тут.
— Ғамгусор бўладигангагина дардингни айт.
— Шаробу таомни кам е, кўпини ўзгага бер—эсин.
— Халқ билан шундай яшаки, улар ҳамиша сен билан бўлишсин.
— Шуҳратмандликда ўзингдан кетма.
— Бировларнинг ғамидан шодланувчи бўлма.

БEШИНЧИ БОБ

— Орзу-умид фарзанди бўл.
— Оила аъзолари ҳаққини унутма.
— Қалбингни дин билан доно қил.
— Одамлар сендан умидвор бўлиб яшасин.
— Мартаба, бойликка эришгач, ўзлигинг унутма.
— Давлат пайтида баландҳиммат бўл.
— Оғир кунларда сабр-бардошли бўл.
— Оз дардни кўп бил.
— Бойликка эришгач, ҳимматбаланд бўл.
— Саховатда ваъдахилоф бўлма.
— Диёнатда бардам ва мустаҳкам бўл.
— Ўзингни орзулар дарёсига ғарқ этма.
— Нодондан йироқ юришга интилгин.
— Бахиллик билан мартаба қозонолмайсан.
— Тўғри йўлни очгувчи илмдир.
— Ғамғусорингга ғамингни айт.
— Ҳеч кимга ҳақорат кўзи билан боқма.
— Халқ билан бир тан, бир жон бўл.
— Нокас ва бединга нон берма.
— Меҳмонга сертакаллуф бўлма.
— Аҳду паймонда собит бўл.
— Ёмон танишингни уйга йўлатма.
— Молингни ноўрин ва бекорга сарфлама.
— Ҳаёт тажрибасидан ризқ изла.

ОЛТИНЧИ БОБ

— Доно суҳбати ҳар икки жаҳон учун фойдалидир.
— Ҳақ ризолиги билан кун кечир.
— Пайғамбарларни ҳамиша тирик бил.
— Ваъдага вафони саховат бил.
— Умринг лаззатини яхшилар суҳбатидан кўзла.
— Умид риштасини ҳаргиз узма.
— Бахилдан яхшилик кутма.
— Тўғри йўлнинг калитини илм деб бил.
— Умрингни саҳрода ўтказма.
— Қалблар дўстлигини хомушликдан изла.
— Ҳамма билан ошно бўлишга интил.
— Жанжаллашган қариндошларни яраштиришга интил.
— Ўғирлик молдан улуш олма.
— Ҳеч кимга ҳақорат кўзи билан боқма.
— Аёллардан устун бўлишга интилма.
— Гўдакларга насиҳат қилма.
— Нодон беморни даволама.
— Маст йигитга насиҳат қилма.
— Дўстлар айбини ўз вақтида айт.
— Сирингни дўстдан ҳам, душмандан ҳам пинҳон тут.
— Доно суҳбатини ҳар икки жаҳон учун фойда деб бил.
— Ҳар ишни маслаҳат билан қил.

ЕТТИНЧИ БОБ

— Ўтганга, тўкилганга ва кетганга афсусланма.
— Ўзингга ҳамжинс ва ҳаммаслак дўст танла.
— Ҳамма билан ярашиб яшашга интил.
— Бераҳм одамларни дўст қаторига киритма.
— Соғлиқни ҳаёт гарови бил.
— Тошбағирлар билан ҳамсуҳбат бўлма.
— Иккиюзламачидан вафо кутма.
— Ўз юкингни ўзгаларга оширадиган бўлма,
аммо ўзгалар юкини кўтаргувчи бўл.
— Манфаатсиз тириклик ўлим билан баробар.
— Кўп гапирмоқни гуноҳ бил.
— Ҳожатингни Аллоҳдан тила ва иста.
— Дўстларинг хатосини айтиб тургин.
— Ўзгалар молига меҳр қўйма.
— Дўстингни ҳамиша эсда тут.
— Хизматкорни урушга юборма.
— Айтилмаган жойга борма.
— Нодон дўстга ишонма, чунки сувга суянсанг ғарқ бўласан.
— Яхшиларнинг тиригини ҳам, ўлигини ҳам зиёрат қил.
— Қўрқоқликни ўлимдан оғир бил.
— Ўзингдан кексаларни улуғ бил.
— Тириклик ҳақиқатини соғликда, деб бил.
— Ҳеч кимнинг сиртига қараб баҳо берма, алданасан.
— Мақсадсиз ҳаёт билан ўлимни бирдай бил.
— Тилингга эҳтиёт бўл.
— Ҳаммадан яхши сўз ўрганишга интил.
— Ҳасадгўй дўстдан парҳез қил.
— Душман билан сулҳ тузишга интил.
— Сабрни мақсадга етиш воситаси бил.
— Низомсиз лашкар лашкар эмас.
— Қуролсиз жасурни нодон бил.
— Юрт ободлигини тиласанг, очиққўл бўл.
— Қалбинг покиза бўлса, муродга етасан.
— Нифоқ илмсизлик белгисидир.
— Ранжни осойишталик воситаси бил.
— Шариатни тан деб ўйла,
— Тариқатни қалб, деб англа,
Ҳақиқатни эса, жон деб танигин.

САККИЗИНЧИ БОБ

— Яхшилигингни эл билсин десанг, ёмонларга таъна қилма.
— Ёмон сўзга қулоқ тутма.
— Ўзингдан ёши катталарни улуғ сана.
— Тил сақлашни умр саломатлиги бил.
— Яхши сўзни ҳаммадан тинглашга одатлан.
— Бу жаҳон манфаати учун жаҳонни сотма.
— Ўзингга нимани хоҳласанг, Ҳақ бандаларига ҳам ўшани иста.
— Дорини соғ пайтингда ич.
— Узоқдан бўлса ҳам илм ўрганиш пайида бўл.
— Ҳасадчи дўстдан парҳез қил.
— Ўтмиш ҳаётингни ўз имоминг бил.
— Жоҳил амирдан ҳазар қил. Ундан келадиган оз сийловни кўп бил.

ТЎҚҚИЗИНЧИ БОБ

— Мақсадга етиш йўлини сабрда бил.
— Насиҳатга қулоқ тутмайдиган лашкар — лашкар эмас.
— Итоатсиз раият — раият эмас.
— Қуролсиз шижоат нодонликдир.
— Юртинг ободлигини истасанг, халқингни ҳимоя қил.
— Мулкнинг низомли ривожланган бўлишини истасанг, холиқ ва халқнинг хурсандлигини кўзла.
— Буюкларнинг кичикларга хизматини кичик бил,
Кичикларнинг буюкларга хизматини буюк бил.
— Енгилтакликни хорлик ва девоналик бил.
— Ҳашамдорлик, бахиллик ва ҳасадни тананг, молинг, мартабанг учун заҳар бил.
— Ғофил амирни амир санама.
— Ҳирадманд(донишманд)лар суҳбатини кўзла.
— Жаҳон кўрган кишиларни надим қил.
— Олам ободлигини караму адолатда бил.
— Қалбингни пок тутсанг, муродга етасан.
— Мақтанчоқлик қилма, биров сени мақтаса, ундан фахр¬ланма.
— Нифоқни илмсизлик оқибати, деб бил.
— Ўз айбингни кўргувчи бўл.
— Ўзингни таъмадан йироқ тут.
— Ранжни осойишталик натижаси бил.
— Заҳмат оқибатини шодлик, деб бил.

ЎНИНЧИ БОБ

— Ҳамиша азиз бўлай десанг, хорлик билан ҳунар ўрган.
— Балони садақа билан даф эт.
— Ҳурматни бойликдан афзал бил.
— Такаббурларни дев сана.
— Доно дўст насиҳатини қабул эт.
— Ножинс суҳбатидан парҳез қил.
— Ҳою ҳавас оташини ўлдир.
— Жангда баландовоз бўл.
— Яхши сўзни азиз тут.
— Ҳамманинг ўзингга душман бўлишини истасанг, такаббур бўл.
— Ёмон кўздан қўрқ.
— Динни илм билан асра.
— Агар халқнинг дўст бўлишини истасанг, бойликни душман бил.
— Тинчлик истасанг, ҳеч кимга ёмонлик қилма.
— Улуғлик истасанг, ифтихордан қоч.
— Дуони қуролдан афзал бил.
— Умидни ганждан ортиқ бил.
— Шунга интилгинки, ўлимдан сўнг ҳам тирик юргин.
— Аллоҳ хоҳламаган ҳамма нарсани ботил сана.
— Озорнинг йўлини эҳсон билан тўс.

Shovosil Ziyodov. Abu Mansur Moturudiy by Khurshid Davron on Scribd

SHAYX ABU MANSUR MOTURIDIY
PANDNOMA
Forsiydan Hamidjon Homidiy tarjimasi

Shayx Muhammad ibn Muhammad ibn Mahmud al-Moturidiy as-Samarqandiy taxminan 870 yili hozirgi Samarqand yaqinidagi Moturid qishlog‘ida tug‘ilib, 975 yili vafot etgan. U Samarqandning Chokardiza qabristoniga dafn etilgan. Moturidiy xususiy muallimlarda, so‘ngra esa Samarqand madrasalarida tahsil ko‘rgan. Olim umr bo‘yi Samarqand madrasalarida mudarrislik qilgan. Moturidiy “Kitob – at tavhid”, “Kitob al-usul”, “Ta’vilot al Qur’on” (Qur’on tafsiri) singari o‘nlab ilmiy-nazariy asarlar, “Pandnoma” asarining muallifidir. Buyuk olimning islom ta’limoti sofligini asrashda xizmati katta. Navoiy “Nasoyim-ul-muhabbat”da Moturidiyning ruhiy-ilohiy qudrati haqida alohida hikoyat keltirgan. Uning “Pandnoma”si X asr pandnomasining eng yaxshi namunalaridan bo‘lib, kitobxonni ilm o‘rganishga, kasb egallashga, yaxshi xulq egasi, insonparvar, shirinsuxan, saxovatpesha bo‘lishga undaydi.

BIRINCHI BOB

— Xudoga takya qilmoq kerak. Nimani xohlasang U beradi.
— Uni asra, U ham seni asraydi.
— U berganni hech kim tortib ololmaydi.
— Unga kim itoat etsa, hamma unga farmonbardor bo‘ladi.
— Kimdakim Undan qo‘rqsa, boshqalar sendan qo‘rqishadi.

— Tavhidni umring sarmoyasi deb bil.
— Dunyoparast bo‘lma, Xudoning dushmanini sevgan bo‘lasan.
— Chin e’tiqod bezavol ganjdir.
— Martabani sabrdan izla.
— Qurolingni ilmdan yasa.
— Saxovatpesha bo‘l.
— Faqirlikni faxr bil.
— Oxirat yo‘l ozuqasini taqvodon ko‘zla.
— Oxirat yo‘lini taqvodan qur.
— Ibodatdan shodlik ista.
— Rostgo‘ylikda kamol izla.
— O‘limni aslo unutma.
— Shodlikni ibodatdan ko‘zla.
— Haq hukmiga rozi bo‘l.
— Farishtalar, Rasuli akram va Alloh kitobini hurmat qil.
— Haq so‘zini imon bil.
— Yaxshilar bilan do‘stlash.
— O‘zingdan qochib Haqqa yetgin.
— Halolni-halol, haromni-harom bilishga o‘rgan.
— Dushmanga ozor berma, ammo qo‘lingdan kelsa mahv et.
— Xorlik istasang xiyonatchi bo‘l.
— Be’manilardan hazar qil.
— Nodonni tirik sanama.
— Sabrli bo‘l, murodingga yetasan.
— Har bir ishda hamkor izla.
— O‘zlikni anglashni buyuk xislat bil.
— Donishingni xor qilma.
— Kam gapir, oz yeginu kam uxla.
— Xilofkorlikdan qoch, Allohdan noumid bo‘lma.

IKKINCHI BOB

— Taqvoni qo‘rqmas askar bil.
— Dono ko‘ringan nodondan hazar qil.
— Ilmda hammadan kamtar bo‘l.
— O‘rgan va o‘zgalarga o‘rgatgin.
— Eshitmagan narsang haqida gapirma.
— Birovga haddan tashqari tanbeh ham berma, behudaga maqtama ham.
— Qulog‘ing bilan eshitganingni mahkam tut.
— Rost gapiru o‘zgalarning aybini kovlama.
— So‘ramasalar javob berma, aytmagan joyga borma.
— Xarid qilinmaydigan narsani sotma.
— Olinmaydigan narsani sotma.
— Kaltak yemayin desang, begunohga qo‘l ko‘tarma.
— Yaxshilikni jondan izla.
— O‘zgalar qalbini ovlamoqchi bo‘lsang, yaxshilik qilishga odatlan.
— Baloni takobirlik natijasi bil.
— Qalbingni hasad o‘ti bilan kuydirma.
— Balodan ibrat ol.
— Hamisha sir asrovchi bo‘l.
— Jafopesha bo‘lma.
— Me’yori bilan yegin, nizomi bilan gapirgin.
— Xushxulq va beozor bo‘l.
— Tavfiqni Xudoning fazilati bil.
— Kishilarga qattiq gapiruvchi bo‘lma.
— Boylikni iqbol bil, uni xarj etmaslikni esa badbaxtlik bil.

UCHINCHI BOB

— Har kimning nonini yeya berma, ammo hammaga non yedir.
— Molu davlat orqasidan yuguruvchi bo‘lma.
— Haq xikmatini ilmingdan afzal bil.
— Ilmingni ehtiyot qil.
— Alloh hikmatini o‘z bilimingdan yuksak bil.
— O‘zingni ta’rif etishdan saqlan.
— Hamisha Alloh shukronasida bo‘l.
— Jonni omonat bil.
— Allohni hamisha berguvchi, deb bil.
— Umringni inoyat bil.
— Tadbirni taqdir bilan bog‘la.
— Sog‘likni g‘animat bil.
— Oxiri ziyon keltiradigan foydaning atrofida o‘ralashma.
— Ajalni hech qachon faromush qilma.
— Ilm o‘rganishdan aslo tinchima.
— Kalondahanlik qilma.
— Nasiyani mol deb bilma.
— Martabayu izzatni ilmdan izla.
— Shahvat asiri bo‘lma.
— Afv etmoqni hech kimdan darig‘ tutma.
— Rost yo‘lda yengiltaklik qilma.
— Sulhning iloji bo‘lmasa, jang¬dan qochma.
— Dushmanni haqir bilma.
— Do‘sting ming bo‘lsa ham kam.
— Har qanday dushmandan ehtiyot bo‘l.
— Sendan qo‘rqqandan sen ham qo‘rq.
— Dushmaningning dushmani bilan do‘st tutin.
— Do‘stlaringning do‘stlari orasida bo‘l.
— Do‘stingning dushmanidan g‘ofil bo‘lma.
— Rahmsizga shafqat qilma.
— Nokasdan qarz olma.
— Ajdodlaring qadrini e’zozla.
— Johil zohidga inonma.
— Omonatga xiyonat qilguvchi bo‘lma.
— Sinamagan odam bilan safarga chiqma.
— Hirsu xusumatni najosat bil.
— O‘z misqolingni o‘zgalar botmonidan afzal bil.
— Odamlarning oldida nima desang, orqasidan ham o‘shani gapir.
— Birovning moliga muhtoj ekansan, bilgilki, uning qulisan.

TO‘RTINCHI BOB

— Behudalikni ofatlarning boshi bil.
— Birovning minnatini ko‘taru, minnat qilguvchi bo‘lma.
— Tilingni hamisha dashnomdan tiygil.
— Hojat chiqarishni buyuk ish deb bil.
— Yaxshilik qilganingni aytib yurguvchi bo‘lma.
— Yomonlikni ofatlarning boshi, deb bil.
— Yomonlarga yordamlashma.
— Do‘stlaringni yomonlaguvchi bo‘lma.
— Yomonlarni o‘zingga yo‘latma.
— Dushmaning bilan inoqlashgan do‘stdan qo‘rq.
— O‘zgalar g‘amidan xursand bo‘lma.
— Senga ishi tushgan odamni ranjitma.
— Tuhmat bor joydan qoch.
— Ota xatosi uchun tanbeh berma.
— Sultonga gustohlik qilma.
— Darvesh qardoshingni shod tut.
— G‘amgusor bo‘ladigangagina dardingni ayt.
— Sharobu taomni kam ye, ko‘pini o‘zgaga ber—esin.
— Xalq bilan shunday yashaki, ular hamisha sen bilan bo‘lishsin.
— Shuhratmandlikda o‘zingdan ketma.
— Birovlarning g‘amidan shodlanuvchi bo‘lma.

BESHINCHI BOB

— Orzu-umid farzandi bo‘l.
— Oila a’zolari haqqini unutma.
— Qalbingni din bilan dono qil.
— Odamlar sendan umidvor bo‘lib yashasin.
— Martaba, boylikka erishgach, o‘zliging unutma.
— Davlat paytida balandhimmat bo‘l.
— Og‘ir kunlarda sabr-bardoshli bo‘l.
— Oz dardni ko‘p bil.
— Boylikka erishgach, himmatbaland bo‘l.
— Saxovatda va’daxilof bo‘lma.
— Diyonatda bardam va mustahkam bo‘l.
— O‘zingni orzular daryosiga g‘arq etma.
— Nodondan yiroq yurishga intilgin.
— Baxillik bilan martaba qozonolmaysan.
— To‘g‘ri yo‘lni ochguvchi ilmdir.
— G‘amg‘usoringga g‘amingni ayt.
— Hech kimga haqorat ko‘zi bilan boqma.
— Xalq bilan bir tan, bir jon bo‘l.
— Nokas va bedinga non berma.
— Mehmonga sertakalluf bo‘lma.
— Ahdu paymonda sobit bo‘l.
— Yomon tanishingni uyga yo‘latma.
— Molingni noo‘rin va bekorga sarflama.
— Hayot tajribasidan rizq izla.

OLTINCHI BOB

— Dono suhbati har ikki jahon uchun foydalidir.
— Haq rizoligi bilan kun kechir.
— Payg‘ambarlarni hamisha tirik bil.
— Va’daga vafoni saxovat bil.
— Umring lazzatini yaxshilar suhbatidan ko‘zla.
— Umid rishtasini hargiz uzma.
— Baxildan yaxshilik kutma.
— To‘g‘ri yo‘lning kalitini ilm deb bil.
— Umringni sahroda o‘tkazma.
— Qalblar do‘stligini xomushlikdan izla.
— Hamma bilan oshno bo‘lishga intil.
— Janjallashgan qarindoshlarni yarashtirishga intil.
— O‘g‘irlik moldan ulush olma.
— Hech kimga haqorat ko‘zi bilan boqma.
— Ayollardan ustun bo‘lishga intilma.
— Go‘daklarga nasihat qilma.
— Nodon bemorni davolama.
— Mast yigitga nasihat qilma.
— Do‘stlar aybini o‘z vaqtida ayt.
— Siringni do‘stdan ham, dushmandan ham pinhon tut.
— Dono suhbatini har ikki jahon uchun foyda deb bil.
— Har ishni maslahat bilan qil.

YETTINCHI BOB

— O‘tganga, to‘kilganga va ketganga afsuslanma.
— O‘zingga hamjins va hammaslak do‘st tanla.
— Hamma bilan yarashib yashashga intil.
— Berahm odamlarni do‘st qatoriga kiritma.
— Sog‘liqni hayot garovi bil.
— Toshbag‘irlar bilan hamsuhbat bo‘lma.
— Ikkiyuzlamachidan vafo kutma.
— O‘z yukingni o‘zgalarga oshiradigan bo‘lma,
ammo o‘zgalar yukini ko‘targuvchi bo‘l.
— Manfaatsiz tiriklik o‘lim bilan barobar.
— Ko‘p gapirmoqni gunoh bil.
— Hojatingni Allohdan tila va ista.
— Do‘stlaring xatosini aytib turgin.
— O‘zgalar moliga mehr qo‘yma.
— Do‘stingni hamisha esda tut.
— Xizmatkorni urushga yuborma.
— Aytilmagan joyga borma.
— Nodon do‘stga ishonma, chunki suvga suyansang g‘arq bo‘lasan.
— Yaxshilarning tirigini ham, o‘ligini ham ziyorat qil.
— Qo‘rqoqlikni o‘limdan og‘ir bil.
— O‘zingdan keksalarni ulug‘ bil.
— Tiriklik haqiqatini sog‘likda, deb bil.
— Hech kimning sirtiga qarab baho berma, aldanasan.
— Maqsadsiz hayot bilan o‘limni birday bil.
— Tilingga ehtiyot bo‘l.
— Hammadan yaxshi so‘z o‘rganishga intil.
— Hasadgo‘y do‘stdan parhez qil.
— Dushman bilan sulh tuzishga intil.
— Sabrni maqsadga yetish vositasi bil.
— Nizomsiz lashkar lashkar emas.
— Qurolsiz jasurni nodon bil.
— Yurt obodligini tilasang, ochiqqo‘l bo‘l.
— Qalbing pokiza bo‘lsa, murodga yetasan.
— Nifoq ilmsizlik belgisidir.
— Ranjni osoyishtalik vositasi bil.
— Shariatni tan deb o‘yla,
Tariqatni qalb, deb angla,
 Haqiqatni esa, jon deb tanigin.

SAKKIZINCHI BOB

— Yaxshiligingni el bilsin desang, yomonlarga ta’na qilma.
— Yomon so‘zga quloq tutma.
— O‘zingdan yoshi kattalarni ulug‘ sana.
— Til saqlashni umr salomatligi bil.
— Yaxshi so‘zni hammadan tinglashga odatlan.
— Bu jahon manfaati uchun jahonni sotma.
— O‘zingga nimani xohlasang, Haq bandalariga ham o‘shani ista.
— Dorini sog‘ paytingda ich.
— Uzoqdan bo‘lsa ham ilm o‘rganish payida bo‘l.
— Hasadchi do‘stdan parhez qil.
— O‘tmish hayotingni o‘z imoming bil.
— Johil amirdan hazar qil. Undan keladigan oz siylovni ko‘p bil.

TO‘QQIZINCHI BOB

— Maqsadga yetish yo‘lini sabrda bil.
— Nasihatga quloq tutmaydigan lashkar — lashkar emas.
— Itoatsiz raiyat — raiyat emas.
— Qurolsiz shijoat nodonlikdir.
— Yurting obodligini istasang, xalqingni himoya qil.
— Mulkning nizomli rivojlangan bo‘lishini istasang, xoliq va xalqning xursandligini ko‘zla.
— Buyuklarning kichiklarga xizmatini kichik bil,
Kichiklarning buyuklarga xizmatini buyuk bil.
— Yengiltaklikni xorlik va devonalik bil.
— Hashamdorlik, baxillik va hasadni tanang, moling, martabang uchun zahar bil.
— G‘ofil amirni amir sanama.
— Hiradmand(donishmand)lar suhbatini ko‘zla.
— Jahon ko‘rgan kishilarni nadim qil.
— Olam obodligini karamu adolatda bil.
— Qalbingni pok tutsang, murodga yetasan.
— Maqtanchoqlik qilma, birov seni maqtasa, undan faxr¬lanma.
— Nifoqni ilmsizlik oqibati, deb bil.
— O‘z aybingni ko‘rguvchi bo‘l.
— O‘zingni ta’madan yiroq tut.
— Ranjni osoyishtalik natijasi bil.
— Zahmat oqibatini shodlik, deb bil.

O‘NINCHI BOB

— Hamisha aziz bo‘lay desang, xorlik bilan hunar o‘rgan.
— Baloni sadaqa bilan daf et.
— Hurmatni boylikdan afzal bil.
— Takabburlarni dev sana.
— Dono do‘st nasihatini qabul et.
— Nojins suhbatidan parhez qil.
— Hoyu havas otashini o‘ldir.
— Jangda balandovoz bo‘l.
— Yaxshi so‘zni aziz tut.
— Hammaning o‘zingga dushman bo‘lishini istasang, takabbur bo‘l.
— Yomon ko‘zdan qo‘rq.
— Dinni ilm bilan asra.
— Agar xalqning do‘st bo‘lishini istasang, boylikni dushman bil.
— Tinchlik istasang, hech kimga yomonlik qilma.
— Ulug‘lik istasang, iftixordan qoch.
— Duoni quroldan afzal bil.
— Umidni ganjdan ortiq bil.
— Shunga intilginki, o‘limdan so‘ng ham tirik yurgin.
— Alloh xohlamagan hamma narsani botil sana.
— Ozorning yo‘lini ehson bilan to‘s.

Шовосил Зиёдов. Абу Мансур Мотурудий — Shovosil Ziyodov. Abu Mansur Moturudiy by Khurshid Davron on Scribd

Hamidjon Islomiy. Sulton Ul-Me’Izuddin Abu Mansur Moturidiy as-Samarqandiy by Khurshid Davron on Scribd