Бугун мен учун хайрли кун бўлди. Нашр этилишини интизорлик билан кутаётган китоб – «Шамс ила Мавлоно» ниҳоят қўлимга тегди ва кутубхонамдан муносиб ўрнини топди, уни бойитди. Китоб баҳона унинг муаллифи, узоқ йиллик қадрдоним, таниқли адабиётшунос олим, таржимон Маъруфжон Йўлдошев ва китоб чиқишида домла билан баробар жон куйдирган шогирди, фалсаа доктори Дилрабо Анданиёзова билан ҳам китоб, ҳам тарихимиз, тилимиз ва адабиётимиз хусусида тўйиб суҳбатлашдик. Ҳар икки инсоннинг умрлари узоқ, ижодий ва илмий ишларига барака берсин. Ўзбек ва турк тилларида нашр этилган китобни “Anorbooks” нашриёти дўконларидан сотиб олишингиз мумкин.
Диққатингизга ушбу асарга ёзган сўзбошимни тақдим этаман.
БЕПОЁН НАҲРЛАР НАФАСИ
Хуршид ДАВРОН
Ўзбекистон халқ шоири
Маъруфжон Йўлдошевнинг “Тафаккур” журналида (2023 йил, 2-сон) эълон қилинган “Шамс ила Мавлоно. Икки баҳр туташуви қиссаси”ни ўқишга чоғландиму кейин четга олиб қўйдим. Зеро, узоқ йиллик мутолаа тажрибамдан бу асарни йўл-йўлакай ўқиёлмаслигимни англадим.
Ниҳоят, уни мутолаа қилар эканман, орзиққан юрагим ҳар банду ҳар жумладан сўнг ёруғлашиб бораётганини сеза бошладим. Яна сезганим: мутолаа давомида Шамсиддин Табризий билан Мавлоно Жалолиддин Румий битиклари теграмни ҳаводай қуршаб, ҳолатимни кузатиб тургандай бўлди.
Бу асар “гоҳ авлиё, гоҳ муътабар шайх, гоҳо майхўр машшоқ, гоҳо олиму орифлар султони, гоҳо телба ошиқ либосида сарсон-саргардон» икки инсонга бағишланган.
Ўқир эканман, жуда кўп банду жумлаларни қайта-қайта ўқигим, айримларини овоз чиқариб, такрорлагим келди.
Энг аввало, муаллифнинг сўфийлик билан боғлиқ ҳар бир Маънони, ҳар бир Сўзни яхши билиб, теран англаб қўллаганини англадим. Бу узоқ йиллик меҳнату машаққатли тадқиқдан кейингина табитимизда пайдо бўладиган идрок ҳосиласи эканидан таскин топдим. Яна, бу қисса бир ўқиб, четга қўядиган асар эмас, ҳали уни қайта ўқишимни, қайта янги фикрлар уқишимни тушундим.
Бу қиссанинг ўз китобхони бор. У оддий китобхон эмас. У тўлиқ бўлмаса-да, оз бўлса-да, тасаввуфга оид манбалардан, донишманд боболаримиз ҳикматларидан, ҳеч бўлмаса Навоий бобонинг “Насойимул-муҳаббат»идан” хабардор китобхондир. У Хожа Бурҳониддин Марғилоний насиҳат қилганларидек, илмли ва энг муҳими фаҳму фаросатли китобхондир.
Муаллиф қиссада сўфийлик таълимоти ақидаларини узоқдан-узоқ илмий баён қилмайди, балки ҳар бир воқеа сабаб икки Пири комил қалби ва тафаккурини қийнаган саволларга диққатни қаратади. Мана шу саволлар билан бизни – бир неча асрдан кейинги инсонларни ўз ҳаётига синчков назар солишга ундайди. Шамснинг бедарак кетганидан кейин уни қидирган Жалолиддин излашни қаердандир эмас, ўзидан қидирмоғи кераклигини англаганидек, ҳар биримизга сўфийликнинг бош ақидаси “Ўз(лиг)ингга назар сол!” деган ундовни эслатмоқчи бўлади.
Менимча, асарнинг энг муҳим жиҳати ҳам айни шу ундовда бўлса керак. Гарчи қиссадаги Мавлононинг умр йўлдоши Киро хотун билан мулоқотини ўқир эканман, бугунги китобхон авлоднинг аксарияти Жалолиддин сўзларини англашга ҳарчанд ҳаракат қилган, аммо турмушнинг бенаф ташвишларидан халос бўлолмаганидан уларни англай ололмаган Киро хотунга ўхшайди, деб ўйлаган бўлсам ҳам, бу ундов хайрли бўлишига ишонаман.
Мутолаа давомида, бундан 32 йилча аввал, 1993 йилнинг баҳорида Кўниёда, биринчи марта ўтказилаётган Туркча шеър анжумани кунларининг бирида устоз Эркин Воҳидов билан Мавлоно қабри олдида тиз букиб ўтирган соатларни эсладим. Ўша пайтда бу зот, у қолдирган мерос – номаълум, чеку чегараси бўлмаган баҳр олдида саросимада қолганимни, хабарсизлик туфайли бу баҳрда бир отимча бўлса-да суза олмаслигимдан безовта бўлганимни, юрагимнинг қат-қатида оғриқ уйғонганини ҳис этган эдим. Ва ниҳоят, қўлимдаги қисса бугунги китобхонни бепоён баҳр нафасини ҳис этишга хизмат эта олишидан қувондим.
Қиссани ўқиб тугатиб, ўйу мушоҳадага ботиб ўтирган лаҳзада ногаҳон ич-ичимда най ноласини, ўша сирбон – қамишдан кесиб ясалган най ноласини эшита бошладим. Куй аралаш ўзимга, ғойибан қалби очиқ ва комил инсонларга шивирладим:
— Асар қутлуғ бўлсин!
2024 йил, сентябрь
Bugun men uchun xayrli kun bo‘ldi. Nashr etilishini intizorlik bilan kutayotgan kitob – «Shams ila Mavlono» nihoyat qo‘limga tegdi va kutubxonamdan munosib o‘rnini topdi, uni boyitdi. Kitob bahona uning muallifi, uzoq yillik qadrdonim, taniqli adabiyotshunos olim, tarjimon Ma’rufjon Yo‘ldoshev va kitob chiqishida domla bilan barobar jon kuydirgan shogirdi Dilrabo Andaniyozova bilan ham kitob, ham tariximiz, tilimiz va adabiyotimiz xususida to‘yib suhbatlashdik. Har ikki insonning umrlari uzoq, ijodiy va ilmiy ishlariga baraka bersin. O‘zbek va turk tillarida nashr etilgan kitobni “Anorbooks” nashriyoti do‘konlaridan sotib olishingiz mumkin.
Diqqatingizga ushbu asarga yozgan so‘zboshimni taqdim etaman.
BЕPOYON NAHRLAR NAFASI
Xurshid DAVRON
O‘zbekiston xalq shoiri
Ma’rufjon 
Yo‘ldoshevning “Tafakkur” jurnalida (2023, 2) e’lon qilingan “Shams ila Mavlono. Ikki bahr tutashuvi qissasi”ni o‘qishga chog‘landimu keyin chetga olib qo‘ydim. Zero, uzoq yillik mutolaa tajribamdan bu asarni yo‘l-yo‘lakay o‘qiyolmasligimni angladim.
Nihoyat, uni mutolaa qilar ekanman, orziqqan yuragim har bandu har jumladan so‘ng yorug‘lashib borayotganini seza boshladim. Yana sezganim: mutolaa davomida Shamsiddin Tabriziy bilan Mavlono Jaloliddin Rumiy bitiklari tegramni havoday qurshab, holatimni kuzatib turganday bo‘ldi.
Bu asar “goh avliyo, goh mu’tabar shayx, goho mayxo‘r mashshoq, goho olimu oriflar sultoni, goho telba oshiq libosida sarson-sargardon» ikki insonga bag‘ishlangan.
O‘qir ekanman, juda ko‘p bandu jumlalarni qayta-qayta o‘qigim, ayrimlarini ovoz chiqarib, takrorlagim keldi.
Eng avvalo, muallifning so‘fiylik bilan bog‘liq har bir Ma’noni, har bir So‘zni yaxshi bilib, teran anglab qo‘llaganini angladim. Bu uzoq yillik mehnatu mashaqqatli tadqiqdan keyingina tabitimizda paydo bo‘ladigan idrok hosilasi ekanidan taskin topdim. Yana, bu qissa bir o‘qib, chetga qo‘yadigan asar emas, hali uni qayta o‘qishimni, qayta yangi fikrlar uqishimni tushundim.
Bu qissaning o‘z kitobxoni bor. U oddiy kitobxon emas. U to‘liq bo‘lmasa-da, oz bo‘lsa-da, tasavvufga oid manbalardan, donishmand bobolarimiz hikmatlaridan, hech bo‘lmasa Navoiy boboning “Nasoyimul-muhabbat»idan” xabardor kitobxondir. U Xoja Burhoniddin Marg‘iloniy nasihat qilganlaridek, ilmli va eng muhimi fahmu farosatli kitobxondir.
Muallif qissada so‘fiylik ta’limoti aqidalarini uzoqdan-uzoq ilmiy bayon qilmaydi, balki har bir voqea sabab ikki Piri komil qalbi va tafakkurini qiynagan savollarga diqqatni qaratadi. Mana shu savollar bilan bizni – bir necha asrdan keyingi insonlarni o‘z hayotiga sinchkov nazar solishga undaydi. Shamsning bedarak ketganidan keyin uni qidirgan Jaloliddin izlashni qayerdandir emas, o‘zidan qidirmog‘i kerakligini anglaganidek, har birimizga so‘fiylikning bosh aqidasi “O‘z(lig)ingga nazar sol!” degan undovni eslatmoqchi bo‘ladi.
Menimcha, asarning eng muhim jihati ham ayni shu undovda bo‘lsa kerak. Garchi qissadagi Mavlononing umr yo‘ldoshi Kiro xotun bilan muloqotini o‘qir ekanman, bugungi kitobxon avlodning aksariyati Jaloliddin so‘zlarini anglashga harchand harakat qilgan, ammo turmushning benaf tashvishlaridan xalos bo‘lolmaganidan ularni anglay ololmagan Kiro xotunga o‘xshaydi, deb o‘ylagan bo‘lsam ham, bu undov xayrli bo‘lishiga ishonaman.
Mutolaa davomida, bundan 32 yilcha avval, 1993 yilning bahorida Ko‘niyoda, birinchi marta o‘tkazilayotgan Turkcha she’r anjumani kunlarining birida ustoz Erkin Vohidov bilan Mavlono qabri oldida tiz bukib o‘tirgan soatlarni esladim. O‘sha paytda bu zot, u qoldirgan meros – noma’lum, cheku chegarasi bo‘lmagan bahr oldida sarosimada qolganimni, xabarsizlik tufayli bu bahrda bir otimcha bo‘lsa-da suza olmasligimdan bezovta bo‘lganimni, yuragimning qat-qatida og‘riq uyg‘onganini his etgan edim. Va nihoyat, qo‘limdagi qissa bugungi kitobxonni bepoyon bahr nafasini his etishga xizmat eta olishidan quvondim.
Qissani o‘qib tugatib, o‘yu mushohadaga botib o‘tirgan lahzada nogahon ich-ichimda nay nolasini, o‘sha sirbon – qamishdan kesib yasalgan nay nolasini eshita boshladim. Kuy aralash o‘zimga, g‘oyiban qalbi ochiq va komil insonlarga shivirladim:
— Asar qutlug‘ bo‘lsin!
2024 yil, sentyabr
