Асл исми Эмиль Соломон Вильгельм Эрзог (Émile-Salomon-Wilhelm Herzog) бўлган атоқли франсуз адибини адабиёт ихлосмандлари унинг адабий тахаллуси бўлмиш Андре Моруа (André Maurois) номи билан танишади. У 1885 йилда туғилиб,1967 йилда дунёдан кўз юмган.
Андре Моруа,энг аввало, бадиий биографиянавислик йўлида ижод қилган. Хусусан,унинг Перси Биш Шелли,Жорж Байрон,Оноре де Бальзак,Жорж Санд, ота-ўғил Дюмалар,Виктор Ҳюго ҳаёти ва ижодий фаолиятига бағишланган романлари жуда машҳур.
Адиб кичик ҳажмдаги писихологик ҳикоялар ёзиш билан ҳам шуғулланган. Бугун сизга ана шу ҳикояларнинг бирини тақдим этамиз.

Андре Моруа
ҚАЙТИШ

Бу воқеа француз асирларини Германиядан — тутқинликдан олиб қайтаётган поездда бошланган эди. Ўн кишилик купеда ўн икки киши тиқилишган. Улар уйлари, оилаларини кўриш имкони туғилганидан ғоят ҳаяжонда. Деярли ҳаммаларининг ҳам фикру хаёлини энг аввало рафиқалари банд этган. Айримларининг кўнглида умид учқунлари чақнар, баъзилари эса хавотирланиб ўйлар эди: “Рафиқам аввалгидай вафодор ва содиқмикин? Узундан-узоқ танҳолик йўлларида қандай ўзгаришлар рўй берди экан? У билан ҳаётни давом эттириш мумкин бўлармикин?”

Бола-чақалилар, ҳарҳолда, анча хотиржам. Уларнинг рафиқалари бола тарбияси билан кун ўтказгандир. Бу учрашув ўнғайсизлиги болалар қувончи туфайли енгил кўчса ажабмас…

Купенинг бир бурчагида баланд бўйли, қотмадан келган, кўзлари чақноқ, француздан кўра кўпроқ испанга ўхшаш киши ўтирар эди. Ўзини Рено Леймари деб таништирган бу одам шардейлик бўлиб, Перигорда яшарди. Тун оғушида илгарилаётган поезднинг бир маромдаги тарақа-туруқини паровоз гудоги бўлиб турар, Рено эса рўпарасидаги ҳамроҳи билан гаплашиб борарди.

— Сатурнен, уйланганмисан?
— Бўлмасам-чи! Урушдан икки йил аввал уйланганман, икки болам бор эди. Хотинимнинг исми Марта. Суратини кўрсатайми?

Паст бўйли, юзи чандиқ, аммо қувноқ Сатурнен ички чўнтагидан титилиб кетган катмончани олиб, йиртиқ бир сурат чиқарди-да, ифтихор билан Ренога узатди…

— О, жуда чиройли экан, — деди Леймари. — Шундоқ гўзалнинг олдига ҳеч хавотирланмасдан қайтяпсанми?
— Нега энди хавотирланай?
— Чунки, хотининг жуда чиройли, шунча вақт ўзи ёлғиз қолди, атрофида эса бошқа эркаклар бор… — деди Леймари.
— Кулгимни қистатяпсан! Менинг Мартам шундайки… манман деган йигитга ҳам қарамайди. Биз шундай бахтиёр эдикки… Беш йил мобайнида менга ёзган хатларини кўрганингда борми?..
— Э-э… бу хатлар! Мен ҳам шунақа илиқ хатлардан озмунчасини олдимми! Аммо, барибир, ташвишдаман.
— Қизиқ, хотинингга ишонмайсанми?
— Ишонишга ишонаманку-я, тўғрироғи — ишонардим. Олти йил бирга яшаб, сираям сан-манга бормаганмиз.
— Хўш?..
— Э, оғайни, бу — одамнинг табиатига боғлиқ… Мен боқибеғамликка ишонмайдиган одамлар тоифасиданман. Ўз-ўзимга доимо: “Эленнинг тенги эмасман, у гўзал, жуда ақлли, одобли” деб келганман. Ростданам хотиним жуда билимдон, қўлидан келмайдиган иш йўқ. Ҳар қанақа матодан шундайин кўйлак тикадики, ҳамманинг ҳаваси келади. Оддий кулбани жиҳозлашга киришса борми, нақ жаннат қилиб юборади… Шуларни ўйлаб туриб ўзимга-ўзим дейман: ахир юртимизда келгиндилар қанча йил изғиб юришди. Улар орасида мендан кўра истараси иссиқроқлари бўлгандир-ку… Қишлоқнинг энг гўзал аёли — Элен шулар эътиборини ўзига жалб этмадимикин?..
— Нима бўпти? Агар у сени севса…
— Шундайку-я, оғайни, беш йил ёлғизликни тасаввур қила оласанми? Элен Шардейда мусофир. Шардей менинг юртим, унинг бу ерда ҳеч кими йўқ. Шундай бўлгач, йўлдан тойиши ҳеч гап эмас-да…
— Э-э, жуда ғалати экансан-ку, эсинг жойидами ўзи? Хўп, бирор нарса юз берди ҳам дейлик. Ҳаётда нималар бўлмаяпти, ахир! Менга қара, агар бирор кимса: “Сенинг Мартанг…” деб оғиз очиши билан мен унга: “Оғзингни юм. Хотин меники, буни уруш дейдилар; у ёлғиз эди; энди эса тинчлик. Биз ҳаётни қайтадан бошлаймиз”, — деган бўлар эдим.
— Мен сендақа эмасман-да, — деди Леймари. — Агар қайтганимдан кейин бирор нарса сезсам борми…
— Унда нима қиласан, хотинингни ўлдирасанми?! Тентак экансан-ку!
— Йўқ, унга қўлимни ҳам теккизмайман. Ҳатто бир оғиз гапирмайман. Аммо ўша заҳотиёқ ғойиб бўламан. Узоқларга кетиб қоламан, номимни ўзгартириб яшайман. Уй-жой — ҳаммасини унга қолдириб кетаман. Менга ҳеч нарса керак эмас, қўлимда ҳунарим бор… Ҳаётимни тамомила ўзгартириб юбораман. Билмадим, бу балки телбаликдир, аммо табиатим шундай. Менга бахт бутун бўлса, ёинки…
Поезд узоқ гудок чалиб, релсларни шарақлатиб вокзалга кириб келди. Икки суҳбатдош жим бўлиб қолишди.
Шардей оқсоқоли қишлоқ ўқитувчиси эди. У жуда кўнгилчан ва эҳтиёткор одам. Рено Леймари поездда қайтиб келаётганлиги ҳақида у министрликдан хабар олдию, ўзи бориб Эленга айтишга аҳд қилди. Оқсоқол борганида Элен боғда куймаланиб юрган эди. Бу — қишлоқнинг энг хушманзара боғларидан бўлиб, эшикнинг икки томонини атиргуллар безаб турарди.

— Леймари хоним, сизни яхши биламан, эрининг қайтиб келаётганидан огоҳ қилиб қўйиш лозим бўлган аёллардан эмассиз. Аммо, шуни айтишим керакки, хатти-ҳаракатингиз, одобингиз билан бутун қишлоқ аҳлининг ҳурматига сазовор бўлгансиз. Ҳатто оғзига келганини аямай, ҳар қандай аёлни бадном қиладиган ғийбатчи хотин-халажлар ҳам сизни ёмонлашга сўз тополмаяптилар.

— Бирор нарса топишар, оқсоқол, — деди Элен жилмайиб.

— Мен ҳам шундай бўлар, деб ўйлаган эдим, ҳа ўйлаган эдим!… Аммо сиз уларни ҳам ром қилиб қўйдингиз. Мен сизнинг қувончингизни ўз кўзим билан кўргани келдим. Шуниси ҳам борки, унинг келишига ҳозирлик кўришингиз керак, Леймари хоним. Турмуш оғир, ҳаммамизнинг аҳволимиз маълум: ҳар куни дастурхон тузай олмаймиз-ку…
— Жуда яхши қилибсиз, жаноби оқсоқол. Мен Ренони шундайин кутиб олайки!.. Йигирманчи августда дедингизми? Поезд соат нечаларда келаркин? Билмайсизми?
— Министрликдан хабар қилишларича, соат йигирма учда йўлга чиқади. Бу поездлар жуда имиллаб юради… Тевьер вокзалида поезддан тушса, бу ергача Рено яна тўрт километр пиёда босади. Менимча, у тушда етиб келса керак.
— Мен уни кутиб олишга шундоқ ҳозирлик кўрайки, жаноби оқсоқол, шоҳона бир дастурхон тузайки… Шундоқ хушхабарни келтирганингиз учун мингдан-минг раҳмат сизга.
— Шардейда сизни ҳамма ҳурмат қилади, жонидан севади, деса ҳам бўлади. Сиз асли бу ерлик эмассиз, аммо ҳамма сизни ҳамқишлоқ деб билади.

Ниҳоят оқсоқол хайрлашиб чиқиб кетди.

Элен Леймари эри келишидан бир кун аввал бутун уйни саранжом-саришталади: полларни ярақлатиб, дераза пардаларини эскирган ленталаригача янгилади. Кейин қишлоқ сартарошиникига бориб, сочини жингалак қилиб келди. Туни билан бошига сетка кийиб ётди. Сал-пал ухладими-йўқми, яна азонлаб туриб олди. Сўнг, кийимларини бир-бир кўздан кечирди. Узоқ ёлғизлик даврида бир марта ҳам кийилмаган, ўзи севган шоҳи ич кўйлагини ажратиб қўйди. “Қайси кўйлагимни кийсамикин, бир вақтлар эрим ёқтирган зарҳал йўлли ҳаворанг кўйлагим қалай экан?” Аммо уни кийиб кўргач, дарҳол ечиб ташлади: ўтган йиллар давомида шунчалик озиб кетганидан, кўйлак халпиллаб, беллари осилиб қолган эди. Йўқ, ўзи тиккан қора кўйлагини кия қолади: ёқасини бежаб, белига рангдор белбоғ тақади.
Дастурхон тузашга киришишдан аввал, Элен эри ёқтирган таомларни эслашга ҳаракат қилди. 1945 йил Францияда ҳали аҳвол оғир эди. Бирини топсанг, бири йўқ… Эри эса шоколадни ёқтирарди. Шоколад топиб бўлармишми? Яхшиямки, кичкинагина шахсий хўжалиги бор. Шу туфайли товуқлар тухум бериб туради. Эри доимо: “Қуймоқни ҳеч ким сендек мазали тайёрлай олмайди” деб мақтарди. Рено яхна гўштни, қизартириб пиширилган олмани ҳам хуш кўргучи эди. Лекин шардейлик қассоб икки кундан бери дўконни очмай қўйди… Элен ўтган куни сўйилган товуғини яхшилаб қовурди. Қўшни қишлоқдаги дўкончи яширинча шоколад сотар экан, деб қўшнисидан эшитган эди, бориб-келишга аҳд қилди. “Соат саккизда кетсам, тўққизгача қайтиб келаман… Кетгунимча дастурхон тузаб қўйсам, келгандан кейин фақат ошхонада банд бўламан”, ўйлади Элен ва ишга киришиб кетди. У жуда ҳаяжонланган, шу билан бирга, беҳад шод эди. Ҳаво шунақа ҳам яхши эдики… назарида ҳеч қачон офтоб бунчалар чарақламагандек… Элен ширин хаёллар билан дастурхон тузашга тушди.

“Қизил катак оқ дастурхонни ёзаман. Тўйимиздан кейинги илк бор ёзган дастурхонимиз шу. Пушти ликопчаларнинг гуллари Ренога жуда ёқарди… Бир шиша вино ва гуллар қўяман. Ахир у столда гул бўлишини қанчалар яхши кўрарди: “Гулларни ҳаммадан ҳам чиройли дасталайсан”, — дерди такрор-такрор.

Элен уч хил гул: оқ мойчечак, қизил лола, бинафшани дасталади, шинамгина безатилган хонани ўзи узоқ томоша қилди.
Ростданам ҳамма нарса жойида эди.
Не-не бахтиқароликларга дучор бўлган Рено шунча жудоликдан кейин уй-жойи ва хотинини ўша-ўшалигича кўриб қувониб кетса керак… Деразанинг бу томонидан туриб Элен катта тошойнага қаради. Озгина озганини айтмаса, ўзи ҳам деярли ўзгармабди. У бахтиёрликдан гангиб қолаётганини ҳис қиларди…

“Етар! — деди ўзига-ўзи, — тезроқ бора қолай… Соат неча бўлдийкин? Вой, тўққиздан ошибди-ку! Бу ишлар ўйлаганимдан кўра кўпроқ вақтимни олибди-да. Поезд соат ўн иккиларда келади, деган эди оқсоқол. Мен ундан аввал қайтаман”. Сўнг, уйдан шошилинч чиқиб кетди…
Леймарилар уйи қишлоқ чеккасида бўлгани учун ҳам кўзлари чақноқ, ориқ солдатнинг боғ томон ўтганини ҳеч ким кўрмади. У чарақлаган офтобу хушбахтликдан, асаларининг ғўнғиллашидан гулларга мафтун боқиб, бир муддат мастона туриб қолди. Кейин оҳистагина чақирди:

— Элен!

Ҳеч ким жавоб бермади. У яна бир неча бор: “Элен! Элен!” деб чақирди. Жавоб бўлмагач, хаёли қочиб, дераза ёнига борди: икки киши учун тузалган дастурхон, гул ва винони кўриб юраги гупиллаб уриб кетди. У бир муддат деворга суяниб қолди.
“Ё раббим! Хотиним ёлғиз эмас экан!” — ўйлади Рено.
Бир соат кейин Элен қайтиб келганида қўшниси унга:
— Ренони кўрдим, у чопиб кетаётган экан. Шунча чақирсам ҳам қайрилиб қарамади, — деди.
— Чопиб кетаётувди, дейсизми? Қайси томонга кетаётувди?
— Тевьер вокзали тарафга.
Элен аввал оқсоқолникига югурди, у ҳеч нарсадан хабарсиз эди.
— Жуда қўрқаяпман, шундай қўрқаяпманки, оқсоқол жаноблари. Унинг феъли тор, жуда рашкчи. Икки кишилик дастурхон тузалганини кўриб… ўзини кутаётганлигимни билмаган. Ҳозирнинг ўзидаёқ уни топиш керак, оқсоқол жаноблари, топиш керак! У энди бутунлай қайтиб келмаслиги мумкин. Мен уни шундай севаманки!..
Оқсоқол вокзалга велосипедчи юборди, полициячиларни огоҳлантирди, аммо Рено Леймари ғойиб бўлган эди. Элен иссиқдан сўлиган гуллар ва тузалган дастурхон ёнида туни билан туз тотмай тонг оттирди.
Орадан бир кун, бир ҳафта, бир ой ҳам ўтди. Бу бахтсиз кундан сўнг яна қанча йиллар ҳам ўтдики, эридан ҳамон дарак йўқ…
Рено ўқигач қайтиб келар, деган умидда бу ҳикояни ёздим.

Француз тилидан Назира ЮСУПОВА таржимаси

Asl ismi Emil Solomon Vilgelm Erzog (Émile-Salomon-Wilhelm Herzog) bo‘lgan atoqli fransuz adibini adabiyot ixlosmandlari uning adabiy taxallusi bo‘lmish Andre Morua (André Maurois) nomi bilan tanishadi. U 1885 yilda tug‘ilib,1967 yilda dunyodan ko‘z yumgan.
Andre Morua,eng avvalo, badiiy biografiyanavislik yo‘lida ijod qilgan. Xususan,uning Persi Bish Shelli,Jorj Bayron,Onore de Balzak,Jorj Sand, ota-o‘g‘il Dyumalar,Viktor Hyugo hayoti va ijodiy faoliyatiga bag‘ishlangan romanlari juda mashhur.
Adib kichik hajmdagi pisixologik hikoyalar yozish bilan ham shug‘ullangan. Bugun sizga ana shu hikoyalarning birini taqdim etamiz.

Andre Morua
QAYTISH

Bu voqea fransuz asirlarini Germaniyadan — tutqinlikdan olib qaytayotgan poyezdda boshlangan edi. O‘n kishilik kupeda o‘n ikki kishi tiqilishgan. Ular uylari, oilalarini ko‘rish imkoni tug‘ilganidan g‘oyat hayajonda. Deyarli hammalarining ham fikru xayolini eng avvalo rafiqalari band etgan. Ayrimlarining ko‘nglida umid uchqunlari chaqnar, ba’zilari esa xavotirlanib o‘ylar edi: “Rafiqam avvalgiday vafodor va sodiqmikin? Uzundan-uzoq tanholik yo‘llarida qanday o‘zgarishlar ro‘y berdi ekan? U bilan hayotni davom ettirish mumkin bo‘larmikin?”

Bola-chaqalilar, harholda, ancha xotirjam. Ularning rafiqalari bola tarbiyasi bilan kun o‘tkazgandir. Bu uchrashuv o‘ng‘aysizligi bolalar quvonchi tufayli yengil ko‘chsa ajabmas…

Kupening bir burchagida baland bo‘yli, qotmadan kelgan, ko‘zlari chaqnoq, fransuzdan ko‘ra ko‘proq ispanga o‘xshash kishi o‘tirar edi. O‘zini Reno Leymari deb tanishtirgan bu odam shardeylik bo‘lib, Perigorda yashardi. Tun og‘ushida ilgarilayotgan poyezdning bir maromdagi taraqa-turuqini parovoz gudogi bo‘lib turar, Reno esa ro‘parasidagi hamrohi bilan gaplashib borardi.

— Saturnen, uylanganmisan?
— Bo‘lmasam-chi! Urushdan ikki yil avval uylanganman, ikki bolam bor edi. Xotinimning ismi Marta. Suratini ko‘rsataymi?

Past bo‘yli, yuzi chandiq, ammo quvnoq Saturnen ichki cho‘ntagidan titilib ketgan katmonchani olib, yirtiq bir surat chiqardi-da, iftixor bilan Renoga uzatdi…

— O, juda chiroyli ekan, — dedi Leymari. — Shundoq go‘zalning oldiga hech xavotirlanmasdan qaytyapsanmi?
— Nega endi xavotirlanay?
— Chunki, xotining juda chiroyli, shuncha vaqt o‘zi yolg‘iz qoldi, atrofida esa boshqa erkaklar bor… — dedi Leymari.
— Kulgimni qistatyapsan! Mening Martam shundayki… manman degan yigitga ham qaramaydi. Biz shunday baxtiyor edikki… Besh yil mobaynida menga yozgan xatlarini ko‘rganingda bormi?..
— E-e… bu xatlar! Men ham shunaqa iliq xatlardan ozmunchasini oldimmi! Ammo, baribir, tashvishdaman.
— Qiziq, xotiningga ishonmaysanmi?
— Ishonishga ishonamanku-ya, to‘g‘rirog‘i — ishonardim. Olti yil birga yashab, sirayam san-manga bormaganmiz.
— Xo‘sh?..
— E, og‘ayni, bu — odamning tabiatiga bog‘liq… Men boqibeg‘amlikka ishonmaydigan odamlar toifasidanman. O‘z-o‘zimga doimo: “Elenning tengi emasman, u go‘zal, juda aqlli, odobli” deb kelganman. Rostdanam xotinim juda bilimdon, qo‘lidan kelmaydigan ish yo‘q. Har qanaqa matodan shundayin ko‘ylak tikadiki, hammaning havasi keladi. Oddiy kulbani jihozlashga kirishsa bormi, naq jannat qilib yuboradi… Shularni o‘ylab turib o‘zimga-o‘zim deyman: axir yurtimizda kelgindilar qancha yil izg‘ib yurishdi. Ular orasida mendan ko‘ra istarasi issiqroqlari bo‘lgandir-ku… Qishloqning eng go‘zal ayoli — Elen shular e’tiborini o‘ziga jalb etmadimikin?..
— Nima bo‘pti? Agar u seni sevsa…
— Shundayku-ya, og‘ayni, besh yil yolg‘izlikni tasavvur qila olasanmi? Elen Shardeyda musofir. Shardey mening yurtim, uning bu yerda hech kimi yo‘q. Shunday bo‘lgach, yo‘ldan toyishi hech gap emas-da…
— E-e, juda g‘alati ekansan-ku, esing joyidami o‘zi? Xo‘p, biror narsa yuz berdi ham deylik. Hayotda nimalar bo‘lmayapti, axir! Menga qara, agar biror kimsa: “Sening Martang…” deb og‘iz ochishi bilan men unga: “Og‘zingni yum. Xotin meniki, buni urush deydilar; u yolg‘iz edi; endi esa tinchlik. Biz hayotni qaytadan boshlaymiz”, — degan bo‘lar edim.
— Men sendaqa emasman-da, — dedi Leymari. — Agar qaytganimdan keyin biror narsa sezsam bormi…
— Unda nima qilasan, xotiningni o‘ldirasanmi?! Tentak ekansan-ku!
— Yo‘q, unga qo‘limni ham tekkizmayman. Hatto bir og‘iz gapirmayman. Ammo o‘sha zahotiyoq g‘oyib bo‘laman. Uzoqlarga ketib qolaman, nomimni o‘zgartirib yashayman. Uy-joy — hammasini unga qoldirib ketaman. Menga hech narsa kerak emas, qo‘limda hunarim bor… Hayotimni tamomila o‘zgartirib yuboraman. Bilmadim, bu balki telbalikdir, ammo tabiatim shunday. Menga baxt butun bo‘lsa, yoinki…
Poyezd uzoq gudok chalib, relslarni sharaqlatib vokzalga kirib keldi. Ikki suhbatdosh jim bo‘lib qolishdi.
Shardey oqsoqoli qishloq o‘qituvchisi edi. U juda ko‘ngilchan va ehtiyotkor odam. Reno Leymari poyezdda qaytib kelayotganligi haqida u ministrlikdan xabar oldiyu, o‘zi borib Elenga aytishga ahd qildi. Oqsoqol borganida Elen bog‘da kuymalanib yurgan edi. Bu — qishloqning eng xushmanzara bog‘laridan bo‘lib, eshikning ikki tomonini atirgullar bezab turardi.

— Leymari xonim, sizni yaxshi bilaman, erining qaytib kelayotganidan ogoh qilib qo‘yish lozim bo‘lgan ayollardan emassiz. Ammo, shuni aytishim kerakki, xatti-harakatingiz, odobingiz bilan butun qishloq ahlining hurmatiga sazovor bo‘lgansiz. Hatto og‘ziga kelganini ayamay, har qanday ayolni badnom qiladigan g‘iybatchi xotin-xalajlar ham sizni yomonlashga so‘z topolmayaptilar.

— Biror narsa topishar, oqsoqol, — dedi Elen jilmayib.

— Men ham shunday bo‘lar, deb o‘ylagan edim, ha o‘ylagan edim!… Ammo siz ularni ham rom qilib qo‘ydingiz. Men sizning quvonchingizni o‘z ko‘zim bilan ko‘rgani keldim. Shunisi ham borki, uning kelishiga hozirlik ko‘rishingiz kerak, Leymari xonim. Turmush og‘ir, hammamizning ahvolimiz ma’lum: har kuni dasturxon tuzay olmaymiz-ku…
— Juda yaxshi qilibsiz, janobi oqsoqol. Men Renoni shundayin kutib olayki!.. Yigirmanchi avgustda dedingizmi? Poyezd soat nechalarda kelarkin? Bilmaysizmi?
— Ministrlikdan xabar qilishlaricha, soat yigirma uchda yo‘lga chiqadi. Bu poyezdlar juda imillab yuradi… Tever vokzalida poyezddan tushsa, bu yergacha Reno yana to‘rt kilometr piyoda bosadi. Menimcha, u tushda yetib kelsa kerak.
— Men uni kutib olishga shundoq hozirlik ko‘rayki, janobi oqsoqol, shohona bir dasturxon tuzayki… Shundoq xushxabarni keltirganingiz uchun mingdan-ming rahmat sizga.
— Shardeyda sizni hamma hurmat qiladi, jonidan sevadi, desa ham bo‘ladi. Siz asli bu yerlik emassiz, ammo hamma sizni hamqishloq deb biladi.

Nihoyat oqsoqol xayrlashib chiqib ketdi.

Elen Leymari eri kelishidan bir kun avval butun uyni saranjom-sarishtaladi: pollarni yaraqlatib, deraza pardalarini eskirgan lentalarigacha yangiladi. Keyin qishloq sartaroshinikiga borib, sochini jingalak qilib keldi. Tuni bilan boshiga setka kiyib yotdi. Sal-pal uxladimi-yo‘qmi, yana azonlab turib oldi. So‘ng, kiyimlarini bir-bir ko‘zdan kechirdi. Uzoq yolg‘izlik davrida bir marta ham kiyilmagan, o‘zi sevgan shohi ich ko‘ylagini ajratib qo‘ydi. “Qaysi ko‘ylagimni kiysamikin, bir vaqtlar erim yoqtirgan zarhal yo‘lli havorang ko‘ylagim qalay ekan?” Ammo uni kiyib ko‘rgach, darhol yechib tashladi: o‘tgan yillar davomida shunchalik ozib ketganidan, ko‘ylak xalpillab, bellari osilib qolgan edi. Yo‘q, o‘zi tikkan qora ko‘ylagini kiya qoladi: yoqasini bejab, beliga rangdor belbog‘ taqadi.
Dasturxon tuzashga kirishishdan avval, Elen eri yoqtirgan taomlarni eslashga harakat qildi. 1945 yil Fransiyada hali ahvol og‘ir edi. Birini topsang, biri yo‘q… Eri esa shokoladni yoqtirardi. Shokolad topib bo‘larmishmi? Yaxshiyamki, kichkinagina shaxsiy xo‘jaligi bor. Shu tufayli tovuqlar tuxum berib turadi. Eri doimo: “Quymoqni hech kim sendek mazali tayyorlay olmaydi” deb maqtardi. Reno yaxna go‘shtni, qizartirib pishirilgan olmani ham xush ko‘rguchi edi. Lekin shardeylik qassob ikki kundan beri do‘konni ochmay qo‘ydi… Elen o‘tgan kuni so‘yilgan tovug‘ini yaxshilab qovurdi. Qo‘shni qishloqdagi do‘konchi yashirincha shokolad sotar ekan, deb qo‘shnisidan eshitgan edi, borib-kelishga ahd qildi. “Soat sakkizda ketsam, to‘qqizgacha qaytib kelaman… Ketgunimcha dasturxon tuzab qo‘ysam, kelgandan keyin faqat oshxonada band bo‘laman”, o‘yladi Elen va ishga kirishib ketdi. U juda hayajonlangan, shu bilan birga, behad shod edi. Havo shunaqa ham yaxshi ediki… nazarida hech qachon oftob bunchalar charaqlamagandek… Elen shirin xayollar bilan dasturxon tuzashga tushdi.

“Qizil katak oq dasturxonni yozaman. To‘yimizdan keyingi ilk bor yozgan dasturxonimiz shu. Pushti likopchalarning gullari Renoga juda yoqardi… Bir shisha vino va gullar qo‘yaman. Axir u stolda gul bo‘lishini qanchalar yaxshi ko‘rardi: “Gullarni hammadan ham chiroyli dastalaysan”, — derdi takror-takror.

Elen uch xil gul: oq moychechak, qizil lola, binafshani dastaladi, shinamgina bezatilgan xonani o‘zi uzoq tomosha qildi.
Rostdanam hamma narsa joyida edi.
Ne-ne baxtiqaroliklarga duchor bo‘lgan Reno shuncha judolikdan keyin uy-joyi va xotinini o‘sha-o‘shaligicha ko‘rib quvonib ketsa kerak… Derazaning bu tomonidan turib Elen katta toshoynaga qaradi. Ozgina ozganini aytmasa, o‘zi ham deyarli o‘zgarmabdi. U baxtiyorlikdan gangib qolayotganini his qilardi…

“Yetar! — dedi o‘ziga-o‘zi, — tezroq bora qolay… Soat necha bo‘ldiykin? Voy, to‘qqizdan oshibdi-ku! Bu ishlar o‘ylaganimdan ko‘ra ko‘proq vaqtimni olibdi-da. Poyezd soat o‘n ikkilarda keladi, degan edi oqsoqol. Men undan avval qaytaman”. So‘ng, uydan shoshilinch chiqib ketdi…
Leymarilar uyi qishloq chekkasida bo‘lgani uchun ham ko‘zlari chaqnoq, oriq soldatning bog‘ tomon o‘tganini hech kim ko‘rmadi. U charaqlagan oftobu xushbaxtlikdan, asalarining g‘o‘ng‘illashidan gullarga maftun boqib, bir muddat mastona turib qoldi. Keyin ohistagina chaqirdi:

— Elen!

Hech kim javob bermadi. U yana bir necha bor: “Elen! Elen!” deb chaqirdi. Javob bo‘lmagach, xayoli qochib, deraza yoniga bordi: ikki kishi uchun tuzalgan dasturxon, gul va vinoni ko‘rib yuragi gupillab urib ketdi. U bir muddat devorga suyanib qoldi.
“Yo rabbim! Xotinim yolg‘iz emas ekan!” — o‘yladi Reno.
Bir soat keyin Elen qaytib kelganida qo‘shnisi unga:
— Renoni ko‘rdim, u chopib ketayotgan ekan. Shuncha chaqirsam ham qayrilib qaramadi, — dedi.
— Chopib ketayotuvdi, deysizmi? Qaysi tomonga ketayotuvdi?
— Tever vokzali tarafga.
Elen avval oqsoqolnikiga yugurdi, u hech narsadan xabarsiz edi.
— Juda qo‘rqayapman, shunday qo‘rqayapmanki, oqsoqol janoblari. Uning fe’li tor, juda rashkchi. Ikki kishilik dasturxon tuzalganini ko‘rib… o‘zini kutayotganligimni bilmagan. Hozirning o‘zidayoq uni topish kerak, oqsoqol janoblari, topish kerak! U endi butunlay qaytib kelmasligi mumkin. Men uni shunday sevamanki!..
Oqsoqol vokzalga velosipedchi yubordi, politsiyachilarni ogohlantirdi, ammo Reno Leymari g‘oyib bo‘lgan edi. Elen issiqdan so‘ligan gullar va tuzalgan dasturxon yonida tuni bilan tuz totmay tong ottirdi.
Oradan bir kun, bir hafta, bir oy ham o‘tdi. Bu baxtsiz kundan so‘ng yana qancha yillar ham o‘tdiki, eridan hamon darak yo‘q…
Reno o‘qigach qaytib kelar, degan umidda bu hikoyani yozdim.

Fransuz tilidan Nazira YUSUPOVA tarjimasi