Бугун муборак эллик ёшга қадам қўйган шоир Элмурод Юсуф шеъриятида ёлғонни учратмадим. У на оммани ва на ўзини алдамайди. Неки бўлса дилдан чиқариб ёзади…
ШЕЪР ИШҚИ — ҲАҚИҚАТ ИШҚИ
Барно Исоқова — адабиётшунос (Ўш)
Инсон жисмига сув ва ҳаво қанчалик зарур бўлса, адабиёт унинг руҳий маънавиятига шунчалик эҳтиёжманддир. Шунинг учун инсон руҳиятига таъсир кўрсатиш, тарбиялаш-адабиётнинг асосий вазифаларидан бири ҳисобланади. Йиллар мобайнида оғиздан оғизга, қоғоздан қоғизга кўчиб бораётган ривоятлар, ҳикоятлар айнан шу мақсад йўлида хизмат қилиб келмоқда.
Шоирлар шеърни гард ва кадардан тозалайди. Чунки шеърнинг гўзаллиги шаффофлиги билан ажратилиб туриши даркор. Шеърдаги софлик – шоир қалбининг инъикоси, кўзгусидир. Ундаги туйғу ўқувчисига соф ҳолича етиб боради. Шеър билан мухлис орасидаги ички алоқа ҳам туйғуларга йўғрилиши даркор. Ҳақиқий, соф адабиёт намунаси шоир завқи ила яратилган санъат асаридир. Санъат асарини яратишнинг ўз қонун-қоидалари, шакл ва мазмун мутаносиблиги каби қолиплари мавжудки, уни шунчаки ҳатлаб ўтиб, гўзал ашъор битдим дейиш, илмсизликдан бошқа нарса эмас. Озарбайжон шоири Муҳаммад Фузулий туркий девонининг дебочасида “Илмсиз шеър асоссиз девордир. Асоси йўқ девор беэътибордир”, деб бежиз ёзмаган. Оғзаки нутқимиз қалбимиз садоларини шеърчалик етказиб, юрак торларини чертишга қодир эмас, албатта.
Матн тадқиқи ва таҳлили дейилганда тасаввуримизда ғоя ва мазмун, қофия ва бадиий санъатлар кўз олдимизга келади. Таассуфки, бундай кўз қарашимиз жуда жўн¬¬¬¬- қаноат ва қолиплашган тажриба, холос. Чинакам таҳлил матнда юқоридаги доимий талқинимизга қўшимча тарзда, шеърнинг фалсафаси, ботиний мазмунлари билан бир қаторда энг майда шаклларигача эътиборли бўлишни тақозо қилади. Оддий қофияни олсак, радиф, ҳожиб, равий, таъсис, дахил, ишбо, қайд, ридф, васл, хуруж, маъсид, нойира мавжуд ҳамма нарсани, ҳарф товушлари, оҳанг, ранг товланишларини ҳам ёритишни талаб қилади. Мукаммал бадиий матн шеъриятда ўз ифодасини топмас экан, бари беҳуда, зўраки шиғирга айланиб қолади.
Оммавий саводсизлик, дидсизликнинг туб моҳияти ҳам шунда, аслида. Нозик дидли санъат асари йўқ жойда – адабиёт йўқ. Баъзан шеър таҳлилини бунчалик майдалаштириб, мураккаблаштиришга ҳожат борми, деган эътирозларни ўқиб қоламан. Мунаққид шахсий манфааати йўлида таҳлилни атайлаб мураккаблаштиришига қаршиман, шубҳасиз. Бироқ, шоир кўнглига қараб ҳайбаракалла қилиш ҳам душманликдир. Ҳам шоирга, ҳам жамиятга хиёнатдир. Энг ёмони ўз касбига лоқайдлик, бемаъниликдир. Таҳлилнинг яхши ёки ёмонлиги учун аввало шеърнинг роли катта. Тадқиқотчи қанчалик нохолис, сунъий таҳлил қилмасин, шеърга тўн кийдириб қўёлмайди. Акси бўлган тақдирда эса яхши шеърнинг доим ўз ўрни, мавқеи йиллар ўтиб сайқалланиб бораверади. Худдики, ўз даврида Шекспирни, Мопассанни тан олишмагани ҳолда, вақт ўз ҳукмини ўқиб, мумтозликка дахлдор асарлар ҳануз яшаб келмоқда.
Туркиялик олим Ҳилмий Ёвуз ёзади: “Асосий масала бир шеърнинг бир эмас, бир неча бора қизиқиб ўқиш, бирдан зиёд шарҳ ва тафсирга имкон бера олишдадир. Агар шеър ўқиганингизда бир газета хабари каби биргина маъно чиқариш билан тўхтасангиз ва у бошқаларга ҳам айнан шу маънони англатса, билингки, у шеър эмасдир”. Биз эса ўттиз ёшида ўттизта китоб чиқарган азаматлар шеърларини ўқийвериб, шеъриятдаги кўп маънолилик сирларини очишга умуман уринмай қўйганмиз.
Машҳур француз танқидчиси Поль Валери: “…Бадиий матннинг қиймати, ҳар шахсга кўра алоҳида бир тафсирга имкон бера олишидадир”.-деб ёзган. Чиндан ҳам шеърда туйғу ва маъно фақат тил, шакл ва услуб орқали таъсирли бир мақомга келтирилади. Таҳлилда аввло тил руҳига ва жаноби СЎЗга диққат-эътибор доимо ўзини оқлайди.
Бугун муборак эллик ёшга қадам қўйган шоир Элмурод Юсуф шеъриятида ёлғонни учратмадим. У на оммани ва на ўзини алдамайди. Неки бўлса дилдан чиқариб ёзади. Элмурод қалбидаги асрий орзуларини мардонавор қаламга олади ва оқ қоғозни аямай қоралайди. Ундаги Ҳақиқат нури ўз-ўзидан яратган асарларга кўчиб боради. У жамиятимизда ёт иллатлар, қўрқоқ кимсалар билан муроса қилолмайди, қилмайди ҳам. Ўз ҳаёлот дунёсида Ўзи мутлақ яшайди. Ундаги мардлик, жасорат, исён, итоат, нозик дид, табиатга ошуфталик шеърларида акс этади. Бир қарасангиз, “Мен қотилман!”-дея вулқондек отилаётган жангчи шоирни кўрасиз;
“Қорин оч, қулоқ тинч” менга шиормас,
Чунки мен ҳақдирман, бугун одилман.
Эй, қадрин билмаган, гадойлар, кўринг,
Мен бугун энг машҳур, буюк қотилман.
Адолат олдида мағрур турган қаҳрамонга тан бермай иложингиз йўқ. Жамиятимизнинг энг ёмон унсури, адолатсизликни кўриб кўрмаганга солиш, лоқайдлик ботқоғи ила миллатимизни таназзулга учратаётганларни маънавияти қашшоқ гадойларга ўхшатаркан, қотилликни бўйнига олиб майдонга адл юриб чиқиш, асли жасорат эканини ифодалайди:
Сўйилди
Бўғзимда
Исёним,
Қўйилди қабрга кафансиз.
Ҳанжарга айланди қаламлар,
Тошларга қамалди санамлар-
Дунёга сиғмади исёним!
Тирик сўз,
Чирик қалб
Жангоҳда,
Миллион йил на ғолиб, на мағлуб…
Бошқа бир шеърида табиат гўзаллигининг шайдосига айланади. “Баҳор этюдлари” туркумидаги қатор гўзал сатрларни ўқиб сиз ҳам гўзалликка махлиё бўлиб қоласиз. Оддий инсонлар кўрмаган латифликни, нафисликни наҳотки шу “Қотил” кўра олишига ишонмайсиз ҳам:
Қуёш уйғотади бокира тонгни,
Гулларни очтирар баҳорнинг сеҳри.
Қариган тўнкани солар ҳайратга-
Дунёнинг қаҳрию, дунёнинг меҳри.”
Ёки:
Баҳорни қучоқлаб, ёмғирлар билан
Қувлашмачоқ ўйнар болалар бебош.
Фалакни тўлдирар ширин кулгулар,
Булутлар ортидан жилмаяр қуёш.
Қодир табиат, буюк Наққош олдидаги ҳайратини шоир яширмайди, таърифини минг жилога солиб куйлашдан чарчамайди.
— сўнг Аллоҳимга ёлбораётган сўфий мисол кўз ўнгингизда гавдаланади. Элмуроднинг дарвешона шеърлари талайгина. Қаландарлик юксак мақом сифатида унинг шеърларида қайта тирилган, десам ёлғон бўлмайди
— Пошшо бўлиб туғилдим, гадо бўлғим келодир
Гадо бўлиб туғилдим, пошшо бўлғим келодир.
Пошшо бўлсам нафсимга пошшо бўлғим келодир,
Гадо бўлсам Руҳимга гадо бўлғим келодир.
Пошшо бўлғим келодир, гадо бўлғим келодир,
Бўлолмасам, бўлмасам, адо бўлғим келодир.
Дарвоқе, Элмуроднинг “Тушларим” туркумига кирган барча шеърлари ҳам муаллифнинг ўзи каби ажабтовур:
ТУШИМГА КИРГАН ҚАЛАНДАР ҲАҚИДА САРИҚ ШЕЪР
Машраблар дорларга осилган
Унутилган майхоналарда
Фаришталар алёр айтишиб,
Арқон тўқир янги Машрабга.
Жазавада ўйнар алвасти,
Қулоқларни кар қилар садо.
Толотумда ерни оғритмай,
Қадам босар мўмин бир гадо.
Атрофдачи миллион ваҳший
Нидолари ўрлар уқбога.
Портлаб кетган томирлар билан
Руҳлар чўкар улкан юҳога.
Фақат гадо,
Бир мўмин дарвеш
Қадам ташлар ерни оғритмай…
Унутилган майхоналарда
Арқон тўқир фаришта тинмай
Айнан, Элмуроддаги мана шу бир-бирига қарама-қарши характерлар РОСТликни белгилайди. Ҳа, инсон табиатан фақат гўзалликка шайдо ёки доимий жангчи бўлиб юролмайди. У миллатига отилган тошларга, динига ҳурматсизлик қилган жойда мен гўзалликни тараннум этувчи шоирман, деб чеккада туролмайди. Ёхуд доим қиличини қайраб жанг майдонида яшамайди. У йиллар оша ўзгаради:
Ўн саккиз ёшингда ўлим ҳам сулув,
Марддирсан, қўрқмайсан, ғуломмас, ҳурсан.
Элликдан ошганда ўлим даҳшатли,
Жунбушинг қўпиган дунёга ҳирсдан.
Шу ўринда ҳам шоир ростгўйликни ошкора қилмоқда.
Яна шоирнинг ҳеч кутилмаганда латиф сўзларни териб ғазалмонанд шеърлари ҳам диққатингизни жалб этади:
КЕЛУР
Эй қуёш беркит жамолинг бир қамар сиймо келур,
Суврату сийратларидан Ишқ деган имло келур.
Ишқ муҳаббат жандасин эҳсон этиб мажнунига,
Лаблари олулигидан сўзлари тилло келур.
Зулфи занжири узун, ошиқларин айлаб фузун,
Лаб қадаҳдир, бўса майдир, ноз ила имо келур.
Чўкти ишқдан дарбадарлар кўзлари уммонига,
Қош камон киприк ўқидан “оҳ” деган нидо келур.
Элмуродни этганича тушларига зору банд
Лаъли Бадаҳшон Санамдек ул гўзал Барно келур.
“УМР МАНЗАРАЛАРИ” туркумидан қуйидаги шеър бугунги рисоланинг ёзилишига сабаб бўлган:
ШОИР
Сўздан Ватан қурдим,
Подшоҳи ўзим!
Истасанг ватандош бўлақол дўстим…
Бу Ватан Ғарибни қабул қилолмас,
Бағрига босолмас Муқаддас Ўлим!
Лирик қаҳрамон ўзининг ватанида ватанфурушларни сиғдирмайди. Улар шоир наздида “Ғариб”дурлар. Кўринган ҳар кас бу ватанга кира олмайди, подшоҳи ўзи бўлган бу юрт Ўлимни Муқаддас билмаган қўрқоқлар учун ёпиқ! Кейинги мисраларда шу Муқаддас ватанда кимлар қандай яшамоқлиги акс этади:
Бу юртда ўқ каби яшамоқ керак,
Бир ўқ-ки, нишонга аниқ урилган.
Ўн қадам умрингни Мағрур босолсанг,
Кел, дўстим, бу Ватан сенга аталган.
Магарам, сен ўн қадамни эгилиб, букилмай, юкинмай МАҒРУР босолсанг, майли ватандош бўла қол, — дейди. Шоир наздида ўзини шоирман, деб ҳурмат қилганлар ҳеч қачон тиз чўкмайдилар. Тиз чўкиш, зулмга рози бўлиш, демак, демакки улар қотилдирлар!
Тиз чўккан шоирмас,
Тиз чўккан қотил!
Шоирнинг бошини қилич кесолмас!!!
Элмурод Юсуф шоирни мана шундай мағрур тасаввур қилади. Худди Шавкат Раҳмон “Қасам”ида
Токим буюк тоғлар салтанатида,
Эгилган бошларни қиличлар кессин, — деганидек.
Бас, эгилган бошлар ҳақида сўз кетаркан, яна бир шеърида Элмурод:
“Эгилган бошларни кесмасмиш қилич”,
Эй, қуллар авлоди, тупурдим, аниқ.
Менинг авлодимга мағрур тик турган,
Ўлимдан қўрқмаган бошлар ярашиқ.-деб қўрқоқларга нафратини ифодалайди.
Яна бир шеърини кузатарканман, бутун бир миллатни хорликка, зорликка маҳкум қилаётган бир гуруҳ қўрқоқ кимсаларга лирик қаҳрамоннинг отаётган тошларини кўриб қувонаман:
ИФОДАЛИ ШЕЪР
Ҳамма
сўзлар
тугади
Нуқта…
Тирикликнинг сўқмоқларида
Сўзсиз
Сўзсиз сафар бошланди.
Териб олдим сўқмоқлардаги
Отилмаган
Барча
Тошларни.
Дарвешликнинг жандасин кийиб
Халтам тўлди сарҳил тошларга…
Энди
Улар
Отилар
Фақат
Миллатдаги
Эгик
Бошларга!
Қўрқоқлар яшайдиган мамлакатни эса шоир “СОҚОВЛАР МАМЛАКАТИ” – деб аччиқ киноя қилади.
Қотилнинг исми-ла, номланди кўча,
Индамай кўндилар ақли бурдалар.
Бундай разолатга бардош беролмай,
Типпа-тик турдилар гўрдан мурдалар.
“Оч қорин, тинч қулок, — деди тириклар,-
Тарихнинг ҳукмидан қочолмас ботил.
Ўликлар гўридан тураверсинлар,
Қайта ўлдиролмас уларни қотил”.
Тил, руҳни кишандан этолмай озод,
Қотилнинг номига берамиз шаҳар,
Гулдурос қарсаг-у алёрлар айтиб,
Кундага бошини қўяди башар.
“Оч қорин, тинч қулоқ” бошлар кесилди,
Жаллоднинг болтасин чарҳлади улар.
Ўлим энди бошқа таҳдид солмайди,
Бироқ гўрдан тикка туролмас қуллар.
Шу ўринда яна машҳур шоиримиз Шавкат Раҳмоннинг,
Бирорта баҳодир ўлганмас жангда,
Қўрқоқлар ўлдирган баҳодирларни, — деган мисраларини эсга солади.
Шоир шеърларидаги оригинал ташбеҳлар, ғоят кутилмаган ўхшатиш ва образлар ҳақида батафсил ёзиш мушкул, албатта. Элмурод шеъриятида кузатганим шуки у сўзга хиёнат, шеъриятга беписандлик билан ёндошмайди. У СЎЗга бўлган барча қонун қоидани ҳурмат қилади, тартибли ва талабчан шоирлар сирасига киради.
Bugun muborak ellik yoshga qadam qo’ygan shoir Elmurod Yusuf she’riyatida yolg’onni uchratmadim. U na ommani va na o’zini aldamaydi. Neki bo’lsa dildan chiqarib yozadi…
SHE’R ISHQI — HAQIQAT ISHQI
Barno Isoqova — adabiyotshunos (O’sh)
Inson jismiga suv va havo qanchalik zarur bo’lsa, adabiyot uning ruhiy ma’naviyatiga shunchalik ehtiyojmanddir. Shuning uchun inson ruhiyatiga ta’sir ko’rsatish, tarbiyalash-adabiyotning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Yillar mobaynida og’izdan og’izga, qog’ozdan qog’izga ko’chib borayotgan rivoyatlar, hikoyatlar aynan shu maqsad yo’lida xizmat qilib kelmoqda.
Shoirlar she’rni gard va kadardan tozalaydi. Chunki she’rning go’zalligi shaffofligi bilan ajratilib turishi darkor. She’rdagi soflik – shoir qalbining in’ikosi, ko’zgusidir. Undagi tuyg’u o’quvchisiga sof holicha yetib boradi. She’r bilan muxlis orasidagi ichki aloqa ham tuyg’ularga yo’g’rilishi darkor. Haqiqiy, sof adabiyot namunasi shoir zavqi ila yaratilgan san’at asaridir. San’at asarini yaratishning o’z qonun-qoidalari, shakl va mazmun mutanosibligi kabi qoliplari mavjudki, uni shunchaki hatlab o’tib, go’zal ash’or bitdim deyish, ilmsizlikdan boshqa narsa emas. Ozarbayjon shoiri Muhammad Fuzuliy turkiy devonining debochasida “Ilmsiz she’r asossiz devordir. Asosi yo’q devor bee’tibordir”, deb bejiz yozmagan. Og’zaki nutqimiz qalbimiz sadolarini she’rchalik yetkazib, yurak torlarini chertishga qodir emas, albatta.
Matn tadqiqi va tahlili deyilganda tasavvurimizda g’oya va mazmun, qofiya va badiiy san’atlar ko’z oldimizga keladi. Taassufki, bunday ko’z qarashimiz juda jo’n¬¬¬¬- qanoat va qoliplashgan tajriba, xolos. Chinakam tahlil matnda yuqoridagi doimiy talqinimizga qo’shimcha tarzda, she’rning falsafasi, botiniy mazmunlari bilan bir qatorda eng mayda shakllarigacha e’tiborli bo’lishni taqozo qiladi. Oddiy qofiyani olsak, radif, hojib, raviy, ta’sis, daxil, ishbo, qayd, ridf, vasl, xuruj, ma’sid, noyira mavjud hamma narsani, harf tovushlari, ohang, rang tovlanishlarini ham yoritishni talab qiladi. Mukammal badiiy matn she’riyatda o’z ifodasini topmas ekan, bari behuda, zo’raki shig’irga aylanib qoladi.
Ommaviy savodsizlik, didsizlikning tub mohiyati ham shunda, aslida. Nozik didli san’at asari yo’q joyda – adabiyot yo’q. Ba’zan she’r tahlilini bunchalik maydalashtirib, murakkablashtirishga hojat bormi, degan e’tirozlarni o’qib qolaman. Munaqqid shaxsiy manfaaati yo’lida tahlilni ataylab murakkablashtirishiga qarshiman, shubhasiz. Biroq, shoir ko’ngliga qarab haybarakalla qilish ham dushmanlikdir. Ham shoirga, ham jamiyatga xiyonatdir. Eng yomoni o’z kasbiga loqaydlik, bema’nilikdir. Tahlilning yaxshi yoki yomonligi uchun avvalo she’rning roli katta. Tadqiqotchi qanchalik noxolis, sun’iy tahlil qilmasin, she’rga to’n kiydirib qo’yolmaydi. Aksi bo’lgan taqdirda esa yaxshi she’rning doim o’z o’rni, mavqei yillar o’tib sayqallanib boraveradi. Xuddiki, o’z davrida Shekspirni, Mopassanni tan olishmagani holda, vaqt o’z hukmini o’qib, mumtozlikka daxldor asarlar hanuz yashab kelmoqda.
Turkiyalik olim Hilmiy Yovuz yozadi: “Asosiy masala bir she’rning bir emas, bir necha bora qiziqib o’qish, birdan ziyod sharh va tafsirga imkon bera olishdadir. Agar she’r o’qiganingizda bir gazeta xabari kabi birgina ma’no chiqarish bilan to’xtasangiz va u boshqalarga ham aynan shu ma’noni anglatsa, bilingki, u she’r emasdir”. Biz esa o’ttiz yoshida o’ttizta kitob chiqargan azamatlar she’rlarini o’qiyverib, she’riyatdagi ko’p ma’nolilik sirlarini ochishga umuman urinmay qo’yganmiz.
Mashhur frantsuz tanqidchisi Polь Valeri: “…Badiiy matnning qiymati, har shaxsga ko’ra alohida bir tafsirga imkon bera olishidadir”.-deb yozgan. Chindan ham she’rda tuyg’u va ma’no faqat til, shakl va uslub orqali ta’sirli bir maqomga keltiriladi. Tahlilda avvlo til ruhiga va janobi SO’Zga diqqat-e’tibor doimo o’zini oqlaydi.
Bugun muborak ellik yoshga qadam qo’ygan shoir Elmurod Yusuf she’riyatida yolg’onni uchratmadim. U na ommani va na o’zini aldamaydi. Neki bo’lsa dildan chiqarib yozadi. Elmurod qalbidagi asriy orzularini mardonavor qalamga oladi va oq qog’ozni ayamay qoralaydi. Undagi Haqiqat nuri o’z-o’zidan yaratgan asarlarga ko’chib boradi. U jamiyatimizda yot illatlar, qo’rqoq kimsalar bilan murosa qilolmaydi, qilmaydi ham. O’z hayolot dunyosida O’zi mutlaq yashaydi. Undagi mardlik, jasorat, isyon, itoat, nozik did, tabiatga oshuftalik she’rlarida aks etadi. Bir qarasangiz, “Men qotilman!”-deya vulqondek otilayotgan jangchi shoirni ko’rasiz;
“Qorin och, quloq tinch” menga shiormas,
Chunki men haqdirman, bugun odilman.
Ey, qadrin bilmagan, gadoylar, ko’ring,
Men bugun eng mashhur, buyuk qotilman.
Adolat oldida mag’rur turgan qahramonga tan bermay ilojingiz yo’q. Jamiyatimizning eng yomon unsuri, adolatsizlikni ko’rib ko’rmaganga solish, loqaydlik botqog’i ila millatimizni tanazzulga uchratayotganlarni ma’naviyati qashshoq gadoylarga o’xshatarkan, qotillikni bo’yniga olib maydonga adl yurib chiqish, asli jasorat ekanini ifodalaydi:
So’yildi
Bo’g’zimda
Isyonim,
Qo’yildi qabrga kafansiz.
Hanjarga aylandi qalamlar,
Toshlarga qamaldi sanamlar-
Dunyoga sig’madi isyonim!
Tirik so’z,
Chirik qalb
Jangohda,
Million yil na g’olib, na mag’lub…
Boshqa bir she’rida tabiat go’zalligining shaydosiga aylanadi. “Bahor etyudlari” turkumidagi qator go’zal satrlarni o’qib siz ham go’zallikka maxliyo bo’lib qolasiz. Oddiy insonlar ko’rmagan latiflikni, nafislikni nahotki shu “Qotil” ko’ra olishiga ishonmaysiz ham:
Quyosh uyg’otadi bokira tongni,
Gullarni ochtirar bahorning sehri.
Qarigan to’nkani solar hayratga-
Dunyoning qahriyu, dunyoning mehri.”
Yoki:
Bahorni quchoqlab, yomg’irlar bilan
Quvlashmachoq o’ynar bolalar bebosh.
Falakni to’ldirar shirin kulgular,
Bulutlar ortidan jilmayar quyosh.
Qodir tabiat, buyuk Naqqosh oldidagi hayratini shoir yashirmaydi, ta’rifini ming jiloga solib kuylashdan charchamaydi.
— so’ng Allohimga yolborayotgan so’fiy misol ko’z o’ngingizda gavdalanadi. Elmurodning darveshona she’rlari talaygina. Qalandarlik yuksak maqom sifatida uning she’rlarida qayta tirilgan, desam yolg’on bo’lmaydi
— Poshsho bo’lib tug’ildim, gado bo’lg’im kelodir
Gado bo’lib tug’ildim, poshsho bo’lg’im kelodir.
Poshsho bo’lsam nafsimga poshsho bo’lg’im kelodir,
Gado bo’lsam Ruhimga gado bo’lg’im kelodir.
Poshsho bo’lg’im kelodir, gado bo’lg’im kelodir,
Bo’lolmasam, bo’lmasam, ado bo’lg’im kelodir.
Darvoqe, Elmurodning “Tushlarim” turkumiga kirgan barcha she’rlari ham muallifning o’zi kabi ajabtovur:
TUShIMGA KIRGAN QALANDAR HAQIDA SARIQ ShEЪR
Mashrablar dorlarga osilgan
Unutilgan mayxonalarda
Farishtalar alyor aytishib,
Arqon to’qir yangi Mashrabga.
Jazavada o’ynar alvasti,
Quloqlarni kar qilar sado.
Tolotumda yerni og’ritmay,
Qadam bosar mo’min bir gado.
Atrofdachi million vahshiy
Nidolari o’rlar uqboga.
Portlab ketgan tomirlar bilan
Ruhlar cho’kar ulkan yuhoga.
Faqat gado,
Bir mo’min darvesh
Qadam tashlar yerni og’ritmay…
Unutilgan mayxonalarda
Arqon to’qir farishta tinmay
Aynan, Elmuroddagi mana shu bir-biriga qarama-qarshi xarakterlar ROSTlikni belgilaydi. Ha, inson tabiatan faqat go’zallikka shaydo yoki doimiy jangchi bo’lib yurolmaydi. U millatiga otilgan toshlarga, diniga hurmatsizlik qilgan joyda men go’zallikni tarannum etuvchi shoirman, deb chekkada turolmaydi. Yoxud doim qilichini qayrab jang maydonida yashamaydi. U yillar osha o’zgaradi:
O’n sakkiz yoshingda o’lim ham suluv,
Marddirsan, qo’rqmaysan, g’ulommas, hursan.
Ellikdan oshganda o’lim dahshatli,
Junbushing qo’pigan dunyoga hirsdan.
Shu o’rinda ham shoir rostgo’ylikni oshkora qilmoqda.
Yana shoirning hech kutilmaganda latif so’zlarni terib g’azalmonand she’rlari ham diqqatingizni jalb etadi:
KELUR
Ey quyosh berkit jamoling bir qamar siymo kelur,
Suvratu siyratlaridan Ishq degan imlo kelur.
Ishq muhabbat jandasin ehson etib majnuniga,
Lablari oluligidan so’zlari tillo kelur.
Zulfi zanjiri uzun, oshiqlarin aylab fuzun,
Lab qadahdir, bo’sa maydir, noz ila imo kelur.
Cho’kti ishqdan darbadarlar ko’zlari ummoniga,
Qosh kamon kiprik o’qidan “oh” degan nido kelur.
Elmurodni etganicha tushlariga zoru band
La’li Badahshon Sanamdek ul go’zal Barno kelur.
“UMR MANZARALARI” turkumidan quyidagi she’r bugungi risolaning yozilishiga sabab bo’lgan:
ShOIR
So’zdan Vatan qurdim,
Podshohi o’zim!
Istasang vatandosh bo’laqol do’stim…
Bu Vatan G’aribni qabul qilolmas,
Bag’riga bosolmas Muqaddas O’lim!
Lirik qahramon o’zining vatanida vatanfurushlarni sig’dirmaydi. Ular shoir nazdida “G’arib”durlar. Ko’ringan har kas bu vatanga kira olmaydi, podshohi o’zi bo’lgan bu yurt O’limni Muqaddas bilmagan qo’rqoqlar uchun yopiq! Keyingi misralarda shu Muqaddas vatanda kimlar qanday yashamoqligi aks etadi:
Bu yurtda o’q kabi yashamoq kerak,
Bir o’q-ki, nishonga aniq urilgan.
O’n qadam umringni Mag’rur bosolsang,
Kel, do’stim, bu Vatan senga atalgan.
Magaram, sen o’n qadamni egilib, bukilmay, yukinmay MAG’RUR bosolsang, mayli vatandosh bo’la qol, — deydi. Shoir nazdida o’zini shoirman, deb hurmat qilganlar hech qachon tiz cho’kmaydilar. Tiz cho’kish, zulmga rozi bo’lish, demak, demakki ular qotildirlar!
Tiz cho’kkan shoirmas,
Tiz cho’kkan qotil!
Shoirning boshini qilich kesolmas!!!
Elmurod Yusuf shoirni mana shunday mag’rur tasavvur qiladi. Xuddi Shavkat Rahmon “Qasam”ida
Tokim buyuk tog’lar saltanatida,
Egilgan boshlarni qilichlar kessin, — deganidek.
Bas, egilgan boshlar haqida so’z ketarkan, yana bir she’rida Elmurod:
“Egilgan boshlarni kesmasmish qilich”,
Ey, qullar avlodi, tupurdim, aniq.
Mening avlodimga mag’rur tik turgan,
O’limdan qo’rqmagan boshlar yarashiq.-deb qo’rqoqlarga nafratini ifodalaydi.
Yana bir she’rini kuzatarkanman, butun bir millatni xorlikka, zorlikka mahkum qilayotgan bir guruh qo’rqoq kimsalarga lirik qahramonning otayotgan toshlarini ko’rib quvonaman:
IFODALI ShEЪR
Hamma
so’zlar
tugadi
Nuqta…
Tiriklikning so’qmoqlarida
So’zsiz
So’zsiz safar boshlandi.
Terib oldim so’qmoqlardagi
Otilmagan
Barcha
Toshlarni.
Darveshlikning jandasin kiyib
Xaltam to’ldi sarhil toshlarga…
Endi
Ular
Otilar
Faqat
Millatdagi
Egik
Boshlarga!
Qo’rqoqlar yashaydigan mamlakatni esa shoir “SOQOVLAR MAMLAKATI” – deb achchiq kinoya qiladi.
Qotilning ismi-la, nomlandi ko’cha,
Indamay ko’ndilar aqli burdalar.
Bunday razolatga bardosh berolmay,
Tippa-tik turdilar go’rdan murdalar.
“Och qorin, tinch qulok, — dedi tiriklar,-
Tarixning hukmidan qocholmas botil.
O’liklar go’ridan turaversinlar,
Qayta o’ldirolmas ularni qotil”.
Til, ruhni kishandan etolmay ozod,
Qotilning nomiga beramiz shahar,
Gulduros qarsag-u alyorlar aytib,
Kundaga boshini qo’yadi bashar.
“Och qorin, tinch quloq” boshlar kesildi,
Jallodning boltasin charhladi ular.
O’lim endi boshqa tahdid solmaydi,
Biroq go’rdan tikka turolmas qullar.
Shu o’rinda yana mashhur shoirimiz Shavkat Rahmonning,
Birorta bahodir o’lganmas jangda,
Qo’rqoqlar o’ldirgan bahodirlarni, — degan misralarini esga soladi.
Shoir she’rlaridagi original tashbehlar, g’oyat kutilmagan o’xshatish va obrazlar haqida batafsil yozish mushkul, albatta. Elmurod she’riyatida kuzatganim shuki u so’zga xiyonat, she’riyatga bepisandlik bilan yondoshmaydi. U SO’Zga bo’lgan barcha qonun qoidani hurmat qiladi, tartibli va talabchan shoirlar sirasiga kiradi.
