Ана шу вақт давомида Бегали шеърининг руҳий ва тадрижий жиҳатдан ўзгариб бораётганини кўриб, мамнунлик туйганман. Бугун унинг шеърларини тақдим этиш билан шоир укамга ўша машаққатли йўлда катта соғинчу улкан ишонч билан боришда бардавом бўлишини тилаб қоламан.
Хуршид Даврон
Бек АЛИ
МАРСДАН ҚАРАГАНДА ЕР ШАРИ
ҚИШЛОҚДАГИ УЙНИ СОЛАДИ ЁДГА…
ХУДОНИ БЕШ МАҲАЛ ЭСЛАМАСАК ҲАМ,
Худодан қўрқардик ўша кезларда.
Баҳорда Худо деб, экин экардик,
Худодан ризқ кутар эдик кузларда.
Ёлғиз сигиримиз бўлганда нобут,
Онам кўзёшига чўмганда дунё.
Отамнинг фикрича, синовдир ёхуд
Биздан ранжиганин билдирган Худо.
Худодан, товонга кирса ҳам наштар,
Кимнингдир омади чопса, Худодан.
Ўшанда бизларни Худога ташлаб
Отамнинг отаси ўтди дунёдан.
Шопенни билмасдим ўша дамларда,
Дилгир мусиқага етмасди ақлим.
Агар билганимда, ҳар бир нотасин
Болалик чоғимга қилардим талқин.
Бизлар ёппасига меҳнаткаш эдик
Ва Намруд қавмидан топмасдик хабар.
Қишлоқдаги сирли масжид олдидан
Уялиб, қисиниб ўтардик ҳар гал.
Оғир кетмонларнинг тевалангани
Ҳануз қулоғимда уриб турар бонг.
Бегона ўтлардан тозалар эдик
Худойим яратган тупроқни ҳар тонг.
Садақа балодан этар деб холи
Қишлоқдан пул йиғиб, сўяр эдик қўй.
Ёпиниб борарди онам рўмолин,
Отам қалпоқ кийиб кўрсатарди бўй.
Бола-чақа учун мисоли байрам,
Ўйин кулгу билан қорин тўярди.
Исмоил набени танимасак ҳам,
Худо бизни жуда қаттиқ суярди.
Эсласам, кўнглимнинг тубида фиғон,
Кўзимдан замзамнинг сувлари оқар.
Юсуфдек қудуқнинг тубида нолон,
Қисматга кўнарди бизнинг қишлоқлар.
Кейин мен улғайдим, кўнглимда орзу
Дунё эшигини тепди дам-бадам.
Онам узуқ-юлуқ дуо қилди-ю
Хумрайиб, тақдирга тан берди отам.
Бу сийқа ҳаётим этмасман баён,
Қашқир водийсидан сотиб сафсата.
Асабий кўзларда бўлар намоён
Чеккан заҳматингнинг изи албатта…
Заҳматкаш овулим ўша кезларда
Анча художўйроқ эдилар мандан,
Кўздан панароқда ароқ ичарди,
Ҳазар қилар эди туҳат, ёлғондан.
Ва жаҳл отидан тезда тушарди,
Ҳар куни нолимас эди замондан.
Гуноҳга ботишдан ийманишарди,
Худони беш маҳал эсламаса ҳам.
БИР ТУШ КЎРДИМ,
Самарқанднинг осмонида
Гала-гала қушлар учиб юрар эмиш.
Қиш ортидан гулгун баҳор келганида
Қалдирғочлар айвонга ин қурар эмиш.
Гумбазларда қуёш нури жилваланиб,
Нақшлардан оқар эмиш тилла суви.
Ва боғдаги дарахтларнинг ғуборини
Туни билан кетар эмиш ёмғир ювиб.
О, ёмғирлар, Самарқанднинг ёмғирлари,
Менинг икки яноғимни чаяр эмиш.
О, булутлар, Самарқанднинг булутлари,
Хафа эмиш, қабоғи тумтаяр эмиш.
Бир туш кўрдим,
Самарқанднинг тупроғида
Бўй таратиб жамбил, райҳон унар эмиш.
Дарёларнинг қамиш босган қирғоғига
Тонг саҳарда оқ ўрдаклар қўнар эмиш.
Ҳолдан тойган орзуларим қўнар эмиш,
– Отма, сайёд, шафқат қилгин, бор-йўғим шу –
Шу қирғоқлар, шу қамишлар, шу дарёлар
Қучоғига чорлаб турар мени мангу.
Қўшоғизли милтиғини туширганча
Овчи бобо ҳандон отиб кулар эмиш.
Танир эмиш менинг етти аждодимни,
Болаликдан қўрқоқлигим билар эмиш.
Йўқ, қўрқмайман дунё кўриб дийдам қотди,
Йўлимда дуч келган сайёд руҳим отди.
Ҳаёт менинг танобимни роса тортди,
Мусофирни ҳар оёқ бир тепар эмиш.
Бир туш кўрдим,
Самарқанднинг тонгларида
Фаришталар ҳовлиларга тушар эмиш.
Саҳар туриб кетмон урган одамларнинг
Кучига куч, ризқига ризқ қўшар эмиш.
Кейин офтоб сочиб заррин нурларини,
Болаларнинг юз-қўллари қораярмиш.
Кенгаярмиш ёруғликнинг чегараси
Ва дўзахнинг эшиклари тораярмиш.
Эй, жаннати тупроқдошлар, қароғимсиз,
Қорачиғи равшан кўзлар кўрар эмиш.
Бир туш кўрдим,
Самарқанднинг минорлари
Қиёматга довур тикка турар эмиш.
КЎП НАРСА КУТМАСДИМ ТОЛЕИМДАН ҲАМ,
Ўтмиш сўқмоғига солмасдим назар.
Тоғларининг қўйнида кичкина кулбам,
Китоб жавони ва сен бўлсанг агар.
Тошлар билан суҳбат қурардим майли,
Майли гиёҳ териб кечирардим кун.
“Робинзон” бўлардим сенинг чиройли
Жонни ўртагувчи кўзларинг учун.
Дунё орттиришга эмасдим мойил,
Офтобга кўксимни тоблаб ётардим.
Сени яратганга қолардим қойил,
Сени яратганнинг кўнглин топардим.
Бу энди болалик орзусидай жўн,
Ёстиғим остида қолган асарим.
Боғларни кезаман хотиржам, мамнун,
Ишимга шунғийман қайнаб ғазабим.
Пўрим кийинаман, гарчи ичида
Шалвираган таним, қаппайган қорним
Уқтириб туради, бардам бўл, чида,
Билмасдан дуёни ютиб юбордим!
Билмасдан дунёни ютиб юбордим,
Энди оғир кечар ҳазми дунйим.
Энди ўқчиб-ўқчиб уйга қайтаман,
Энди ўқчиб-ўқчиб ухлайман доим.
Энди ўқчиб-ўқчиб кўзим очаман,
Энди ўқчиб-ўқчиб ўқийман дуо.
Энди ўқчиб-ўқчиб суҳбатлашаман,
Илми руҳиятдан ўқчийман гўё.
Энди ўқчиб-ўқчиб уйқу йўқолди,
Халоват тарк этди кошонамизни.
Худойим, давомиий, узундан-узоқ
Ўқчоққа тўлдирди пешонамизни.
Энди ўқчиб-ўқчиб ўламан гўё,
Энди ўқчиб-ўқчиб совийди гўрим.
Қабримнинг ичида чирийди дунё,
Тупроқнинг остида қурийди шўрим.
Ва лекин савдойи руҳим сен билан
Тоғлар қўйнидаги кулбасида шод.
Ҳайвонларни овлаб қорин тўйғазар,
Гиёҳларни териб кечирар ҳаёт.
Тошларла сирлашиб ўтказар умр,
Ҳар куни қолдирмай битар кундалик.
Оловни ўчирмай яшаб келади
Ибтидоий қавм одамларидек.
(Билмаслар, олисда, текисликларда
Ўқчиган издиҳом, бахтсиз нақадар…)
Улар кун оғганда покланиш учун
Муқаддас шаршара томон йўл олар
Ибтидоий қавм одамларидек.
БУ КЕЧА
Эшигингга бор анча,
Эшигингда бодомча,
Гуллаб турар бу кеча.
Қўлламайди дўстларим,
Фақат сенинг кўзларинг,
Қўллаб турар бу кеча.
Мени қучар қалтироқ,
Бодом гули ялтироқ,
Нурлаб турар бу кеча.
Бир чиқмадинг ақалли,
Ой нурлари тасалли,
Йўллаб турар бу кеча.
Кўйингда сарсон бўлдим,
Ва севиб яксон бўлдим,
Хўрлаб турар бу кеча.
Гўзал эмишсан анча,
Эшигингда бодомча,
“Гуллаб” турар бу кеча.
ИШ КУНЛАРИНИНГ БИРИДА,
Режадан ташқари, тартибдан холи
Сердарахт, серқатнов йўлнинг бўйида
Сенинг ингичка ва узун қўлларинг
Ҳеч қандай ҳадиксиз бўйнимдан олди.
Агар бахт шу бўлса, жуда бемаврид,
Агар ишқ шу бўлса, жуда телбаҳол.
Хуллас, иш кунларининг бирида
Кунимнинг тартибин буздинг бемалол.
Осмон эсимда йўқ, ер эсимда йўқ,
Муаллақ ҳаво бор… Сочнинг ифори
Ва у нақ кўксимга қилади қуллуқ
Бугунги режадан ташқари дориб.
Гар дийдор шу бўлса, жуда бемаъни,
Гар меҳр шу бўлса, жуда зиёда.
Наҳот, иш кунларининг бирида
Бахтли бўлиш мумкин дунёда?
Гўзалим, қўйсанг-чи, ўз ҳолимга қўй,
Бепайт турган шамол – жинларнинг базми.
Бепайт шароб ичиб, нафақат обрў,
Меҳнатимни елга совурдим, озми?
Мен, ахир, асабим торлари узра
Паганини каби тортиб камонча.
Муҳаббатдан куйган одамлар учун
Ҳайрат ва иштибоҳ улашдим онча.
Мен, ахир, ҳарф тўла клавишларнинг
Бетховени бўлдим, Моцарти бўлдим.
Мен ҳамма бўлолдим, фақат дўстларнинг
Ичидаги энг номарди бўлдим.
Жоним, иш кунларининг бирида,
Ҳеч кимни бу ҳолдан этмайин огоҳ.
Сершовқин, серқатнов кўча бўйида,
Нечун одамлигим эслатасан, оҳ!
Мен, ахир, китоблар тўла хонамнинг
Буюк даҳосиман, якка ҳокими.
Кулдонимда сақлаб келаётгандим
Ҳар бир тамакининг азиз ҳокини
Ҳамда худоларнинг қилмишин жамлаб,
Юнон халқи учун тўкардим кўзёш.
Менинг хаёлим бор барча ўлчамда
Ва сочи тўкилиб бораётган бош.
Шундай муҳим чоғда, шундай қизғин дам,
Сершовқин, серқатнов йўлнинг бўйида
Бу дунёга одам бир бор келишин
Эслатишга, наҳот уялмагайсан?
Чойдан лаззат туйдим, ёзсам қувондим,
Уй олсам севиндим, кейин семирдим.
Бахт деса, ўзимни жиннига солиб
Юриб, энди бир кам ўттизга кирдим.
Қаршингда серрайиб ўтиндай турдим,
Қуч дедим маҳкамроқ, зориққандайман.
Серқатнов кўчада сенсиз қатнашдан
Бугун жуда-жуда толиққандайман.
Сен менинг тасвирим унутмагайсан,
Мен ҳам неларнидир эслайман гоҳ-гоҳ.
Афсус, афсус, уйда сен кутмагайсан,
Уйда кутганларни севолмайман, Воҳ!
МАРСДАН ҚАРАГАНДА
(шеърий эссе)
Бир ой сўзламадим, бир ой ўйламадим,
Бир ой қоғоз билан бўлмадим ҳамдам.
Бир ой одамларни ҳайдаб юбордим,
Бир ой сўналарни қувдим миямдан.
Кейин оқиб кирди бир ширин сабо,
Кўксим деразасин очдим оламга.
Телефонда йиғлаб бердим аввало,
Мендай қулваччани туққан онамга.
Сўнгра видолашдим севганим билан,
Манглайидан ўпдим, аниқ шўр экан.
Мени мақтай кетди: “Сорлочиним!” деб
Шунда сезиб қолдим, кўзи кўр экан.
Ва узун кечалар термулдим кўкка,
– Моҳим, – дедим инграб, – ўлаётирман!
Ойнинг бир жойлари қабрдек чўккан,
Ҳатто жасадларни кўраётирман.
Нега боролмайман, Моҳим, Моҳижон,
Мен ахир фазогир бўлмоқчи эдим.
Бунча тубанлашдим билмайман қачон,
Мени бу дунёга ғашиқтирди ким?..
Хуллас, осмон ҳақда ёзмоқчиман мен,
Чексиз коинотни, сайёраларни,
Энди Марсга кўчиб бормоқчиман мен,
Тарк этиб муғомбир, айёраларни.
Учиб кетдим.
Иш ҳам қолди,
Бола-чақа ҳам,
Ўлда-жўлда қолди бозор-ўчарим.
Қолди пиёлада совиган чойим,
Қолди урфдан қолган хотираларим.
Қолди ваъдаларим, пушаймонларим,
Қолди аёл тузган узун режалар.
Қолди даҳрий каби дам олишларим,
Қолди ибодатда ўтган кечалар.
Мен эса Марсдаман.
Муаллақ-муаллақ ташлайман қадам.
Узоқдан коптокдек кўриниб турар,
Ўттиз йилим сарсон ўтган сайёрам.
Кейин дурбин билан тиклаб қарасам,
Менга ўхшаган бир кимса, бир дайди
Хаёл суришга ҳам, шеър ёзишга ҳам,
Қишлоқдаги онасин сўрашга ҳам,
Қариндош уруғин йўқлашга ҳам,
Одамдек бир тўйиб ухлашга,
Ҳатто бош қашлашга вақт тополмайди.
Мен унга қизиқиб қолдим,
Баъзан кун бўйи ўша шўр пешонанинг
Турмушини томоша қиламан.
Ерликлар вақти билан соат саккизда,
Кеккайиб чиқади ҳужрасидан у.
Қабристон ёнида дуо ўқийди,
Ўликлар шоирнинг қадрдони-ку.
Ва йўл бўйи унинг қулоқчинида
Афсус чекмаслик ҳақида қўшиқ янграйди.
У Тошкентнинг бетартиб кўчаларида,
Французча қўшиқ тинглайди.
Мудом ишга кечикиб боради,
Бино эшиги ёнида
Тўхтаб чуқур-чуқур нафас олади.
Лоқайд бир издиҳом ўтар ёнидан,
Лоқайд бўйдоқларга ҳавас қилади,
Бўйқизларга боқар (воҳай, жонидан!).
Сўнг юзига жиддий пардани тортиб,
Кечгача айланар дониш одамга.
У менинг аёлим орзусин қилади бажо,
У қурбон бўлади менинг боламга.
Мен эса Марсдаман.
Тўйиб-тўйиб хаёл сураман,
Ҳеч қаерга шошмайман ҳеч қачон.
Хаёлимга не келса ёзавераман,
Хоҳ ишонма, дўстим, хоҳ ишон.
Ерликлар вақти билан соат ўн саккиз,
Менга ўхшаган одам ишхонасидан чиқади.
Ва унга озод қушларнинг,
Эркин шамолларнинг
Ҳаёт тарзи ёқади,
Бироқ шамол ҳам бўлолмайди,
Қуш ҳам…
Яшаётгандай бўлади у,
Аммо яшамайди.
Кулаётгандай бўлади у,
Аммо кулмайди,
Ўлаётгандай бўлади у,
Аммо ўлмайди.
Атрофда сочилиб ётади тасвир,
Атрофида очилиб ётади гуллар.
У шуларни ёзолмай қондир муттасил.
Мени ҳам шаробга қул қилган шулар.
Уйига боргиси келмайди
менга ўхшаган одамнинг
У билади одамлар икки тоифа,
Бири хотин қули, бири кўча қули.
Ана, қаергадир отасин камонин қидириб кетди
Менга ўхшаган Алпомиш ўғли…
Ярим кеча, мен Марсдаман,
У ахлат қутисидек бетартиб ернинг
Илониз кўчаларида
Ахлатлар орасидан муҳаббат қидирар.
Меҳр қидиради у тошлар қўйнидан,
Худо қидиради санам тошлардан.
Сигирга сажда қилади, бўлмайди,
Лойдан илоҳ ясайди, ёмғирда эриб кетади,
Шундай ерликлар бор,
Ибодат хонада бир умр яшаб,
Худони тополмай ўлиб кетади.
Мен эса ўўўтирибман, қўлимда дурбин,
Мизғигим келганда мизғийман,
Чекким келганида чекаман,
Гапиргим келса гапираман,
Жим ўтирсам жииим ўтиравераман.
Гоҳ шамол ерликлар гапларин учириб келар,
Жуда расво гаплар, жуда уятсиз.
(Тегманг, дейди хотин, йўқ, дейди хотин,
Болалар уйғоқ-ку, нима қиляпсиз…)
Нимадир қилади ерликлар,
Билмайман, билгим ҳам келмайди.
Менга ўхшаган одам
Ижодхонасида узоқ ўтиради.
“Ўлаяпман!” дея бақиролмай,
Ҳеч кимни ёрдамга чақиролмай,
Нафратдан қизариб бўзаради.
Марсдан қараганда Ер шари
Қишлоқдаги уйни солади ёдга.
Борсанг, қолгинг келмайди,
Кетсанг, бахтинг бўлмайди.
Ерликлар вақти билан соат саккизда
Қадрдонларига дуо ўқийди,
Таксига ўтиради, такси алмаштиради,
Мудом ишга кечикиб боради,
Бино эшиги ёнида.
Тўхтаб чуқур-чуқур нафас олади.
Лоқайд бир издиҳом ўтар ёнидан,
Лоқайд бўйдоқларга ҳавас қилади,
Бўйқизларга боқар (воҳай, жонидан).
Сўнг юзига жиддий пардани тортиб
Кечгача айланар дониш одамга.
У менинг отамни орзусин қилади бажо,
У ёлғон тўқийди менинг онамга.
Тфу, тупигим муаллақ учади ҳавода,
Тфу, шу ҳам ҳаётми, жирканиб кетаман ундан,
У ўляпти, аммо қулдай занжирга ўралиб жон бермоқда,
Бир марта денгизни кўрмай, Алп чўққиларига чиқмай,
Ҳатто Телеминорага ҳам чиқмай,
Ваъдасининг устидан чиқмай,
Ишхонасидан,
Агар Гўрўғли бўлса,
Гўридан чиқмай нобут бўляпти.
Ерликлар вақти билан ҳисоблашиб,
Хотини билан режалар тузиб,
Бахтсиз болаларни,
Ўзига ўхшаган, менга ўхшаган нусхаларни кўпайтириб,
Адо бўляпти.
Тфу, тупугим муаллақ учади.
Марсда шеър ёздим:
Юпитерда бир уй бор,
Ўша уйда бир дилдор,
Мени кутар ҳар баҳор.
Марс, 4022 йил.
Бир ой сўзламадим, сабабин билмайман,
Сабабсиз ишлар кўп чексиз фазода.
Баъзида бир ой ҳеч кимни севмайман,
Баъзида учаман тоза ҳавода.
Кейин Ерни томоша қиламан,
Марсдан қараганда жуда кичкина,
Ундаги одамлар чумоли каби.
Шу бошига тўртта дини бор,
Динларининг майда-чуйда мазҳаблари,
Кичик-кичик давлатлари ва
Ҳар бирининг мансаблари.
Ерда менга ўшаган бир шоир бор,
У субутсиз одам, ўламан деб ўлмади.
Баъзан шамол ҳар хил гапларни олиб келади,
Олиб кетишга эса ҳеч вақо йўқ.
Чунки бир ой сўзламайман.
Менга ўхшаган одам эса
Менга ўхшамаган одамларга қулоқ тутади.
Менга ўхшамаган одамлар
Менга ўхшаган одамдан таскин кутади,
Муҳаббат кутади аёллар,
Ҳақорат кутади густоҳлар,
Менинг отам унинг қишлоққа қайтишини,
Менинг онам ундан инсоф кутади,
Аёлим унинг уйга қайтишини кутади.
Аммо у ҳеч қачон уйига бормаган,
Фақат унинг жисми ҳамма жойда бор,
Мен учун яшайди менга ўхшаган одам,
Унга гапириб овора бўлманглар.
Барибир у сизни эшитмайди.
У мени излаб-излаб,
Бўзлаб-бўзлаб,
Мен ҳақимда ошналаримга сўзлаб-сўзлаб,
Қуввати тугаб, мадори қуриб,
Йиғлаб-йиғлаб, кулиб-кулиб,
Бобо бўлиб, чол бўлиб,
Ҳаммасидан зерикиб,
Бир уйим лош бўлиб,
Менинг қабримда ётади.
Мен Марсдан туриб,
менга ўхшаган одамни дуо қиламан.
Яшавор, қария,
Ваъдангнинг устидан чиқдинг!
Ҳеч кимга ёрдам қўлини чўзмай,
Худди ерликлардек,
Болалигингни қўмсаб-қўмсаб,
Ичикиб-ичикиб,
Туғилишга ҳам,
Мактабга ҳам,
Севишга ҳам,
Ишга ҳам,
Ҳатто қариб-чириб,
Бироз кечикиб жон бердинг!
Мен эса Марсда,
вақт ўлчамларидан ташқарида
Инсониятнинг сўнгги вакилини ҳам дуо қиламан.
Кейин бир ой аза тутиб тилимни чиқариб ўтираман.
(Марсда қоида шунақа).
Қани, эй ерликлар, тезроқ бўлинглар,
Ўлмасдан бурун ўлинглар!
Ijod mashaqqati shoirga kuchquvvat bag’ishlaydi, uni yengil so’qmoqlarga burilishiga to’sqinlik qiladi. Uzoq yillardan beri Begalining she’rlarini kuzatib kelayotganim sabab bu fikrni aytyapman.
Ana shu vaqt davomida uning she’rining ruhan o’zgarib borayotganini ko’rib, mamnunlik tuyaman. Bugun uning she’rlarini taqdim etish bilan shoir ukamga o’sha mashaqqatli yo’lda katta sog’inchu ulkan ishonch bilan borishda bardavom bo’lishini tilab qolaman.
Xurshid Davron
Bek ALI
MARSDAN QARAGANDA YeR ShARI
QIShLOQDAGI UYNI SOLADI YoDGA…
Bek ALI – 1992 yil Samarqand viloyatida tug’ilgan. “Men axir senman” nomli birinchi kitobi chop etilgan.
XUDONI BESh MAHAL ESLAMASAK HAM,
Xudodan qo’rqardik o’sha kezlarda.
Bahorda Xudo deb, ekin ekardik,
Xudodan rizq kutar edik kuzlarda.
Yolg’iz sigirimiz bo’lganda nobut,
Onam ko’zyoshiga cho’mganda dunyo.
Otamning fikricha, sinovdir yoxud
Bizdan ranjiganin bildirgan Xudo.
Xudodan, tovonga kirsa ham nashtar,
Kimningdir omadi chopsa, Xudodan.
O’shanda bizlarni Xudoga tashlab
Otamning otasi o’tdi dunyodan.
Shopenni bilmasdim o’sha damlarda,
Dilgir musiqaga yetmasdi aqlim.
Agar bilganimda, har bir notasin
Bolalik chog’imga qilardim talqin.
Bizlar yoppasiga mehnatkash edik
Va Namrud qavmidan topmasdik xabar.
Qishloqdagi sirli masjid oldidan
Uyalib, qisinib o’tardik har gal.
Og’ir ketmonlarning tevalangani
Hanuz qulog’imda urib turar bong.
Begona o’tlardan tozalar edik
Xudoyim yaratgan tuproqni har tong.
Sadaqa balodan etar deb xoli
Qishloqdan pul yig’ib, so’yar edik qo’y.
Yopinib borardi onam ro’molin,
Otam qalpoq kiyib ko’rsatardi bo’y.
Bola-chaqa uchun misoli bayram,
O’yin kulgu bilan qorin to’yardi.
Ismoil nabeni tanimasak ham,
Xudo bizni juda qattiq suyardi.
Eslasam, ko’nglimning tubida fig’on,
Ko’zimdan zamzamning suvlari oqar.
Yusufdek quduqning tubida nolon,
Qismatga ko’nardi bizning qishloqlar.
Keyin men ulg’aydim, ko’nglimda orzu
Dunyo eshigini tepdi dam-badam.
Onam uzuq-yuluq duo qildi-yu
Xumrayib, taqdirga tan berdi otam.
Bu siyqa hayotim etmasman bayon,
Qashqir vodiysidan sotib safsata.
Asabiy ko’zlarda bo’lar namoyon
Chekkan zahmatingning izi albatta…
Zahmatkash ovulim o’sha kezlarda
Ancha xudojo’yroq edilar mandan,
Ko’zdan panaroqda aroq ichardi,
Hazar qilar edi tuhat, yolg’ondan.
Va jahl otidan tezda tushardi,
Har kuni nolimas edi zamondan.
Gunohga botishdan iymanishardi,
Xudoni besh mahal eslamasa ham.
BIR TUSH KO’RDIM,
Samarqandning osmonida
Gala-gala qushlar uchib yurar emish.
Qish ortidan gulgun bahor kelganida
Qaldirg’ochlar ayvonga in qurar emish.
Gumbazlarda quyosh nuri jilvalanib,
Naqshlardan oqar emish tilla suvi.
Va bog’dagi daraxtlarning g’uborini
Tuni bilan ketar emish yomg’ir yuvib.
O, yomg’irlar, Samarqandning yomg’irlari,
Mening ikki yanog’imni chayar emish.
O, bulutlar, Samarqandning bulutlari,
Xafa emish, qabog’i tumtayar emish.
Bir tush ko’rdim,
Samarqandning tuprog’ida
Bo’y taratib jambil, rayhon unar emish.
Daryolarning qamish bosgan qirg’og’iga
Tong saharda oq o’rdaklar qo’nar emish.
Holdan toygan orzularim qo’nar emish,
– Otma, sayyod, shafqat qilgin, bor-yo’g’im shu –
Shu qirg’oqlar, shu qamishlar, shu daryolar
Quchog’iga chorlab turar meni mangu.
Qo’shog’izli miltig’ini tushirgancha
Ovchi bobo handon otib kular emish.
Tanir emish mening yetti ajdodimni,
Bolalikdan qo’rqoqligim bilar emish.
Yo’q, qo’rqmayman dunyo ko’rib diydam qotdi,
Yo’limda duch kelgan sayyod ruhim otdi.
Hayot mening tanobimni rosa tortdi,
Musofirni har oyoq bir tepar emish.
Bir tush ko’rdim,
Samarqandning tonglarida
Farishtalar hovlilarga tushar emish.
Sahar turib ketmon urgan odamlarning
Kuchiga kuch, rizqiga rizq qo’shar emish.
Keyin oftob sochib zarrin nurlarini,
Bolalarning yuz-qo’llari qorayarmish.
Kengayarmish yorug’likning chegarasi
Va do’zaxning eshiklari torayarmish.
Ey, jannati tuproqdoshlar, qarog’imsiz,
Qorachig’i ravshan ko’zlar ko’rar emish.
Bir tush ko’rdim,
Samarqandning minorlari
Qiyomatga dovur tikka turar emish.
KO’P NARSA KUTMASDIM TOLEIMDAN HAM,
O’tmish so’qmog’iga solmasdim nazar.
Tog’larining qo’ynida kichkina kulbam,
Kitob javoni va sen bo’lsang agar.
Toshlar bilan suhbat qurardim mayli,
Mayli giyoh terib kechirardim kun.
“Robinzon” bo’lardim sening chiroyli
Jonni o’rtaguvchi ko’zlaring uchun.
Dunyo orttirishga emasdim moyil,
Oftobga ko’ksimni toblab yotardim.
Seni yaratganga qolardim qoyil,
Seni yaratganning ko’nglin topardim.
Bu endi bolalik orzusiday jo’n,
Yostig’im ostida qolgan asarim.
Bog’larni kezaman xotirjam, mamnun,
Ishimga shung’iyman qaynab g’azabim.
Po’rim kiyinaman, garchi ichida
Shalviragan tanim, qappaygan qornim
Uqtirib turadi, bardam bo’l, chida,
Bilmasdan duyoni yutib yubordim!
Bilmasdan dunyoni yutib yubordim,
Endi og’ir kechar hazmi dunyim.
Endi o’qchib-o’qchib uyga qaytaman,
Endi o’qchib-o’qchib uxlayman doim.
Endi o’qchib-o’qchib ko’zim ochaman,
Endi o’qchib-o’qchib o’qiyman duo.
Endi o’qchib-o’qchib suhbatlashaman,
Ilmi ruhiyatdan o’qchiyman go’yo.
Endi o’qchib-o’qchib uyqu yo’qoldi,
Xalovat tark etdi koshonamizni.
Xudoyim, davomiiy, uzundan-uzoq
O’qchoqqa to’ldirdi peshonamizni.
Endi o’qchib-o’qchib o’laman go’yo,
Endi o’qchib-o’qchib soviydi go’rim.
Qabrimning ichida chiriydi dunyo,
Tuproqning ostida quriydi sho’rim.
Va lekin savdoyi ruhim sen bilan
Tog’lar qo’ynidagi kulbasida shod.
Hayvonlarni ovlab qorin to’yg’azar,
Giyohlarni terib kechirar hayot.
Toshlarla sirlashib o’tkazar umr,
Har kuni qoldirmay bitar kundalik.
Olovni o’chirmay yashab keladi
Ibtidoiy qavm odamlaridek.
(Bilmaslar, olisda, tekisliklarda
O’qchigan izdihom, baxtsiz naqadar…)
Ular kun og’ganda poklanish uchun
Muqaddas sharshara tomon yo’l olar
Ibtidoiy qavm odamlaridek.
BU KECHA
Eshigingga bor ancha,
Eshigingda bodomcha,
Gullab turar bu kecha.
Qo’llamaydi do’stlarim,
Faqat sening ko’zlaring,
Qo’llab turar bu kecha.
Meni quchar qaltiroq,
Bodom guli yaltiroq,
Nurlab turar bu kecha.
Bir chiqmading aqalli,
Oy nurlari tasalli,
Yo’llab turar bu kecha.
Ko’yingda sarson bo’ldim,
Va sevib yakson bo’ldim,
Xo’rlab turar bu kecha.
Go’zal emishsan ancha,
Eshigingda bodomcha,
“Gullab” turar bu kecha.
ISH KUNLARINING BIRIDA,
Rejadan tashqari, tartibdan xoli
Serdaraxt, serqatnov yo’lning bo’yida
Sening ingichka va uzun qo’llaring
Hech qanday hadiksiz bo’ynimdan oldi.
Agar baxt shu bo’lsa, juda bemavrid,
Agar ishq shu bo’lsa, juda telbahol.
Xullas, ish kunlarining birida
Kunimning tartibin buzding bemalol.
Osmon esimda yo’q, yer esimda yo’q,
Muallaq havo bor… Sochning ifori
Va u naq ko’ksimga qiladi qulluq
Bugungi rejadan tashqari dorib.
Gar diydor shu bo’lsa, juda bema’ni,
Gar mehr shu bo’lsa, juda ziyoda.
Nahot, ish kunlarining birida
Baxtli bo’lish mumkin dunyoda?
Go’zalim, qo’ysang-chi, o’z holimga qo’y,
Bepayt turgan shamol – jinlarning bazmi.
Bepayt sharob ichib, nafaqat obro’,
Mehnatimni yelga sovurdim, ozmi?
Men, axir, asabim torlari uzra
Paganini kabi tortib kamoncha.
Muhabbatdan kuygan odamlar uchun
Hayrat va ishtiboh ulashdim oncha.
Men, axir, harf to’la klavishlarning
Betxoveni bo’ldim, Motsarti bo’ldim.
Men hamma bo’loldim, faqat do’stlarning
Ichidagi eng nomardi bo’ldim.
Jonim, ish kunlarining birida,
Hech kimni bu holdan etmayin ogoh.
Sershovqin, serqatnov ko’cha bo’yida,
Nechun odamligim eslatasan, oh!
Men, axir, kitoblar to’la xonamning
Buyuk dahosiman, yakka hokimi.
Kuldonimda saqlab kelayotgandim
Har bir tamakining aziz hokini
Hamda xudolarning qilmishin jamlab,
Yunon xalqi uchun to’kardim ko’zyosh.
Mening xayolim bor barcha o’lchamda
Va sochi to’kilib borayotgan bosh.
Shunday muhim chog’da, shunday qizg’in dam,
Sershovqin, serqatnov yo’lning bo’yida
Bu dunyoga odam bir bor kelishin
Eslatishga, nahot uyalmagaysan?
Choydan lazzat tuydim, yozsam quvondim,
Uy olsam sevindim, keyin semirdim.
Baxt desa, o’zimni jinniga solib
Yurib, endi bir kam o’ttizga kirdim.
Qarshingda serrayib o’tinday turdim,
Quch dedim mahkamroq, zoriqqandayman.
Serqatnov ko’chada sensiz qatnashdan
Bugun juda-juda toliqqandayman.
Sen mening tasvirim unutmagaysan,
Men ham nelarnidir eslayman goh-goh.
Afsus, afsus, uyda sen kutmagaysan,
Uyda kutganlarni sevolmayman, Voh!
MARSDAN QARAGANDA
(she’riy esse)
Bir oy so’zlamadim, bir oy o’ylamadim,
Bir oy qog’oz bilan bo’lmadim hamdam.
Bir oy odamlarni haydab yubordim,
Bir oy so’nalarni quvdim miyamdan.
Keyin oqib kirdi bir shirin sabo,
Ko’ksim derazasin ochdim olamga.
Telefonda yig’lab berdim avvalo,
Menday qulvachchani tuqqan onamga.
So’ngra vidolashdim sevganim bilan,
Manglayidan o’pdim, aniq sho’r ekan.
Meni maqtay ketdi: “Sorlochinim!” deb
Shunda sezib qoldim, ko’zi ko’r ekan.
Va uzun kechalar termuldim ko’kka,
– Mohim, – dedim ingrab, – o’layotirman!
Oyning bir joylari qabrdek cho’kkan,
Hatto jasadlarni ko’rayotirman.
Nega borolmayman, Mohim, Mohijon,
Men axir fazogir bo’lmoqchi edim.
Buncha tubanlashdim bilmayman qachon,
Meni bu dunyoga g’ashiqtirdi kim?..
Xullas, osmon haqda yozmoqchiman men,
Cheksiz koinotni, sayyoralarni,
Endi Marsga ko’chib bormoqchiman men,
Tark etib mug’ombir, ayyoralarni.
Uchib ketdim.
Ish ham qoldi,
Bola-chaqa ham,
O’lda-jo’lda qoldi bozor-o’charim.
Qoldi piyolada sovigan choyim,
Qoldi urfdan qolgan xotiralarim.
Qoldi va’dalarim, pushaymonlarim,
Qoldi ayol tuzgan uzun rejalar.
Qoldi dahriy kabi dam olishlarim,
Qoldi ibodatda o’tgan kechalar.
Men esa Marsdaman.
Muallaq-muallaq tashlayman qadam.
Uzoqdan koptokdek ko’rinib turar,
O’ttiz yilim sarson o’tgan sayyoram.
Keyin durbin bilan tiklab qarasam,
Menga o’xshagan bir kimsa, bir daydi
Xayol surishga ham, she’r yozishga ham,
Qishloqdagi onasin so’rashga ham,
Qarindosh urug’in yo’qlashga ham,
Odamdek bir to’yib uxlashga,
Hatto bosh qashlashga vaqt topolmaydi.
Men unga qiziqib qoldim,
Ba’zan kun bo’yi o’sha sho’r peshonaning
Turmushini tomosha qilaman.
Yerliklar vaqti bilan soat sakkizda,
Kekkayib chiqadi hujrasidan u.
Qabriston yonida duo o’qiydi,
O’liklar shoirning qadrdoni-ku.
Va yo’l bo’yi uning quloqchinida
Afsus chekmaslik haqida qo’shiq yangraydi.
U Toshkentning betartib ko’chalarida,
Frantsuzcha qo’shiq tinglaydi.
Mudom ishga kechikib boradi,
Bino eshigi yonida
To’xtab chuqur-chuqur nafas oladi.
Loqayd bir izdihom o’tar yonidan,
Loqayd bo’ydoqlarga havas qiladi,
Bo’yqizlarga boqar (vohay, jonidan!).
So’ng yuziga jiddiy pardani tortib,
Kechgacha aylanar donish odamga.
U mening ayolim orzusin qiladi bajo,
U qurbon bo’ladi mening bolamga.
Men esa Marsdaman.
To’yib-to’yib xayol suraman,
Hech qayerga shoshmayman hech qachon.
Xayolimga ne kelsa yozaveraman,
Xoh ishonma, do’stim, xoh ishon.
Yerliklar vaqti bilan soat o’n sakkiz,
Menga o’xshagan odam ishxonasidan chiqadi.
Va unga ozod qushlarning,
Erkin shamollarning
Hayot tarzi yoqadi,
Biroq shamol ham bo’lolmaydi,
Qush ham…
Yashayotganday bo’ladi u,
Ammo yashamaydi.
Kulayotganday bo’ladi u,
Ammo kulmaydi,
O’layotganday bo’ladi u,
Ammo o’lmaydi.
Atrofda sochilib yotadi tasvir,
Atrofida ochilib yotadi gullar.
U shularni yozolmay qondir muttasil.
Meni ham sharobga qul qilgan shular.
Uyiga borgisi kelmaydi
menga o’xshagan odamning
U biladi odamlar ikki toifa,
Biri xotin quli, biri ko’cha quli.
Ana, qayergadir otasin kamonin qidirib ketdi
Menga o’xshagan Alpomish o’g’li…
Yarim kecha, men Marsdaman,
U axlat qutisidek betartib yerning
Iloniz ko’chalarida
Axlatlar orasidan muhabbat qidirar.
Mehr qidiradi u toshlar qo’ynidan,
Xudo qidiradi sanam toshlardan.
Sigirga sajda qiladi, bo’lmaydi,
Loydan iloh yasaydi, yomg’irda erib ketadi,
Shunday yerliklar bor,
Ibodat xonada bir umr yashab,
Xudoni topolmay o’lib ketadi.
Men esa o’o’o’tiribman, qo’limda durbin,
Mizg’igim kelganda mizg’iyman,
Chekkim kelganida chekaman,
Gapirgim kelsa gapiraman,
Jim o’tirsam jiiim o’tiraveraman.
Goh shamol yerliklar gaplarin uchirib kelar,
Juda rasvo gaplar, juda uyatsiz.
(Tegmang, deydi xotin, yo’q, deydi xotin,
Bolalar uyg’oq-ku, nima qilyapsiz…)
Nimadir qiladi yerliklar,
Bilmayman, bilgim ham kelmaydi.
Menga o’xshagan odam
Ijodxonasida uzoq o’tiradi.
“O’layapman!” deya baqirolmay,
Hech kimni yordamga chaqirolmay,
Nafratdan qizarib bo’zaradi.
Marsdan qaraganda Yer shari
Qishloqdagi uyni soladi yodga.
Borsang, qolging kelmaydi,
Ketsang, baxting bo’lmaydi.
Yerliklar vaqti bilan soat sakkizda
Qadrdonlariga duo o’qiydi,
Taksiga o’tiradi, taksi almashtiradi,
Mudom ishga kechikib boradi,
Bino eshigi yonida.
To’xtab chuqur-chuqur nafas oladi.
Loqayd bir izdihom o’tar yonidan,
Loqayd bo’ydoqlarga havas qiladi,
Bo’yqizlarga boqar (vohay, jonidan).
So’ng yuziga jiddiy pardani tortib
Kechgacha aylanar donish odamga.
U mening otamni orzusin qiladi bajo,
U yolg’on to’qiydi mening onamga.
Tfu, tupigim muallaq uchadi havoda,
Tfu, shu ham hayotmi, jirkanib ketaman undan,
U o’lyapti, ammo qulday zanjirga o’ralib jon bermoqda,
Bir marta dengizni ko’rmay, Alp cho’qqilariga chiqmay,
Hatto Teleminoraga ham chiqmay,
Va’dasining ustidan chiqmay,
Ishxonasidan,
Agar Go’ro’g’li bo’lsa,
Go’ridan chiqmay nobut bo’lyapti.
Yerliklar vaqti bilan hisoblashib,
Xotini bilan rejalar tuzib,
Baxtsiz bolalarni,
O’ziga o’xshagan, menga o’xshagan nusxalarni ko’paytirib,
Ado bo’lyapti.
Tfu, tupugim muallaq uchadi.
Marsda she’r yozdim:
Yupiterda bir uy bor,
O’sha uyda bir dildor,
Meni kutar har bahor.
Mars, 4022 yil.
Bir oy so’zlamadim, sababin bilmayman,
Sababsiz ishlar ko’p cheksiz fazoda.
Ba’zida bir oy hech kimni sevmayman,
Ba’zida uchaman toza havoda.
Keyin Yerni tomosha qilaman,
Marsdan qaraganda juda kichkina,
Undagi odamlar chumoli kabi.
Shu boshiga to’rtta dini bor,
Dinlarining mayda-chuyda mazhablari,
Kichik-kichik davlatlari va
Har birining mansablari.
Yerda menga o’shagan bir shoir bor,
U subutsiz odam, o’laman deb o’lmadi.
Ba’zan shamol har xil gaplarni olib keladi,
Olib ketishga esa hech vaqo yo’q.
Chunki bir oy so’zlamayman.
Menga o’xshagan odam esa
Menga o’xshamagan odamlarga quloq tutadi.
Menga o’xshamagan odamlar
Menga o’xshagan odamdan taskin kutadi,
Muhabbat kutadi ayollar,
Haqorat kutadi gustohlar,
Mening otam uning qishloqqa qaytishini,
Mening onam undan insof kutadi,
Ayolim uning uyga qaytishini kutadi.
Ammo u hech qachon uyiga bormagan,
Faqat uning jismi hamma joyda bor,
Men uchun yashaydi menga o’xshagan odam,
Unga gapirib ovora bo’lmanglar.
Baribir u sizni eshitmaydi.
U meni izlab-izlab,
Bo’zlab-bo’zlab,
Men haqimda oshnalarimga so’zlab-so’zlab,
Quvvati tugab, madori qurib,
Yig’lab-yig’lab, kulib-kulib,
Bobo bo’lib, chol bo’lib,
Hammasidan zerikib,
Bir uyim losh bo’lib,
Mening qabrimda yotadi.
Men Marsdan turib,
menga o’xshagan odamni duo qilaman.
Yashavor, qariya,
Va’dangning ustidan chiqding!
Hech kimga yordam qo’lini cho’zmay,
Xuddi yerliklardek,
Bolaligingni qo’msab-qo’msab,
Ichikib-ichikib,
Tug’ilishga ham,
Maktabga ham,
Sevishga ham,
Ishga ham,
Hatto qarib-chirib,
Biroz kechikib jon berding!
Men esa Marsda,
vaqt o’lchamlaridan tashqarida
Insoniyatning so’nggi vakilini ham duo qilaman.
Keyin bir oy aza tutib tilimni chiqarib o’tiraman.
(Marsda qoida shunaqa).
Qani, ey yerliklar, tezroq bo’linglar,
O’lmasdan burun o’linglar!
