ATOIY
(XIV asr oxiri — XV asrning birinchi yarmi) Atoiyning tarjimayi holiga oid to‘liq manba va materiallar
saqlangan emas. Ayrim qisqa ma’lumotlar Alisher Navoiy tomonidan bildirilgan. Jumladan, «Majolis un-nafois» asarida: «Mavlono Atoiy Balxda bo‘lur erdi. Ismoil ota farzandlaridandur,darveshvash va xushxulq, munbasit (oq ko‘ngil) kishi erdi.O‘z zamonida atrok (turkiylar) orasida ko‘p shuhrat tutti», —deyilgan.
Atoiy o‘zbek adabiyoti tarixida alohida mavqega ega bo‘lgan shoirdir. U Lutfiy, Gadoiy, Sakkokiy singari ijodkorlar qatorida o‘zbek adabiyoti, o‘zbek adabiy tili ravnaqi uchun astoydil kurashib, katta mahorat egasi sifatida tanilgan edi.
Shoirning ijodi, ayniqsa, g‘azalchilikda alohida o‘rin tutadi. Atoiy g‘azallari o‘zining sodda va ravonligi, vaznlarining o‘ynoqiligi, tasvirining quymaligi va yuksak badiiyati bilan ajralib turadi. Atoiy g‘azallarining tili sodda, ravon, yengil. «Qon bo‘ldi ko‘ngil…», «Ul sanamkim…», «Ko‘ngil olding…» kabi g‘azallarda inson ko‘nglining nozik nuqtalari, ehtirosli kechinmalari ko‘proq aks etgan. Bularning hammasi Atoiyni o‘zbek adabiyotidagi g‘azal janrining ustozlari darajasiga ko‘targan.Atoiyning sodda, turkona gazallari nafis tasvirlar, dilbar ohanglarga to‘liq, shoir ozi aytganiday:
Gar o‘qur majlisda xonanda Atoiy she’rini,
Zuhra chang qo‘psor, qilur shams-u qamar zavq-u charoh.