Эй орази шамс-у қамарим, нетти, не бўлди?
Вей тишлари дур-у гуҳарим6, нетти, не бўлди?

АТОИЙ

(ХIV аср охири — ХV асрнинг биринчи ярми) Атоийнинг таржимаи ҳолига оид тўлиқ манба ва материаллар  сақланган эмас. Айрим қисқа маълумотлар Алишер Навоий томонидан билдирилган. Жумладан, «Мажолис ун-нафоис» асарида: «Мавлоно Атоий Балхда бўлур эрди. Исмоил ота фарзандларидандур,дарвешваш ва хушхулқ, мунбасит (оқ кўнгил) киши эрди.Ўз замонида атрок (туркийлар) орасида кўп шуҳрат тутти», —дейилган.
Атоий ўзбек адабиёти тарихида алоҳида мавқега эга бўлган шоирдир. У Лутфий, Гадоий, Саккокий сингари ижодкорлар қаторида ўзбек адабиёти, ўзбек адабий тили равнақи учун астойдил курашиб, катта маҳорат эгаси сифатида танилган эди.
Шоирнинг ижоди, айниқса, ғазалчиликда алоҳида ўрин тутади. Атоий ғазаллари ўзининг содда ва равонлиги, вазнларининг ўйноқилиги, тасвирининг қуймалиги ва юксак бадиияти билан ажралиб туради. Атоий ғазалларининг тили содда, равон, енгил. «Қон бўлди кўнгил…», «Ул санамким…», «Кўнгил олдинг…» каби ғазалларда инсон кўнглининг нозик нуқталари, эҳтиросли кечинмалари кўпроқ акс этган. Буларнинг ҳаммаси Атоийни ўзбек адабиётидаги ғазал жанрининг устозлари даражасига кўтарган.Атоийнинг содда, туркона газаллари нафис тасвирлар, дилбар оҳангларга тўлиқ, шоир ози айтганидай:

Гар ўқур мажлисда хонанда Атоий шеърини,
Зуҳра чанг қўпсор, қилур шамс-у қамар завқ-у чароҳ.

ҒАЗАЛЛАР

Жамолинг васфини…

Жамолинг васфини қилдим чаманда,
Қизорди гул уёттин анжуманда.

Таманно қилғали лаълингни кўнглум,
Киши билмас аниким, қолди қанда.

Чу жонимдин азиз жонона сенсен,
Керакмас жон манга сенсиз баданда.

Манга ул дунёда жаннат не ҳожат,
Эшикинг тупроғи басдур кафанда.

Солиб борма мени, эй Юсуфи ҳусн,
Букун Яъқубтек байт ул-ҳазанда.

Узун сочингдин узмасмен кўнгулни,
Аёғинг қайда бўлса, бошим анда.

Тилар эл мансаби олий, валекин
Атойи сарви озодингға банда.

Нетти, не бўлди

Эй орази шамс-у қамарим, нетти, не бўлди?
Вей тишлари дур-у гуҳарим6, нетти, не бўлди?

Кўнглум куяриндин санга мен панд берурмен,
Эй марҳами жон-у жигарим, нетти, не бўлди?

Сен бор экан ўзга кишига назар этсам,
Чиқсун бу менинг дийдаларим, нетти, не бўлди?

Гаҳ жавр ила ўлтур мени, гаҳ ноз ила, сендин
Ҳаққоки менинг йўқ гузарим, нетти, не бўлди?

Эй луъбати Ширин, сени Фарҳод менгизлик,
Оламға ёйилди севарим, нетти, не бўлди?

Умрумни сенинг қуллуғунгға сарф қилибмен,
Эй ўз қулидин бехабарим, нетти, не бўлди?

Бир зарра чучук сўзни Атоийдин аярсен,
Э лаблари шаҳд-у шакарим, нетти, не бўлди?

Кўнгулни олғали…

Кўнгулни олғали зулфунг каманди,
Паришон бўлди ғамдин банд-банди.

Неча дафъи хумор этмас, кўрунгким,
Лаби лаълингдадур маъжуни қанди.

Мулойимдур бўюнг мадҳин ўқурда,
Мақоми «Рост» оҳангги баланди,

Манга дармон ҳамин бас5 буки дерлар.
Сенингдек марҳами жон дардманди,

Не нисбат сарв-ла қаддинг биланким,
Эрур ул боғбонларнинг лаванди.

Ангаким, ишқ ҳоли бўлди ғолиб,
Асар қилмас насиҳатгўй панди,

Атоий шеърининг лутфини билса,
«Латофатнома»дин кечгай Хўжандий.

«Қон бўлди кўнгул»

Қон бўлди кўнгул фироқи бирла,
Куйди жоним иштиёқи бирла.

Зулфунг черики жамол мулкин
Олди кўзунг иттифоқи бирла.

Ғунча севунуб тўниға сиғмас,
Ўхшатмас ўқунг башоқи бирла.

Мажлисда чоғирдин эл усурса,
Мен жоми жамоли соқи бирла.

Тўсқу тиламакка ҳаддимиз йўқ,
Соғин боре давр оёқи бирла.

Ишқинда қаро бошим оқарди,
Бир боқмади кўз қароқи бирла.

Кўз ўйнатиб уттилар кўнгулни,
Икки қоши жуфт-у тоқи бирла.

Ошиққа жафо қилдинг, валекин
Аср-у дағи йўқ, йироқи бирла.

Хўблардин Атоий лутф истар,
Хонларға не иш ясоқи бирла.

«Эй, бегим»

Эй, бегим, ушбу юз дегул, шамс била қамармудур?
Эй, бегим, ушбу сўз дегул, шаҳд била шакармудур.

Кўз учидин қиё-қиё шева била боқишларинг,
Жон тамурин қиёр учун тиғму ё назармудур?

Боди сабоки, келтурур жонға сочинг насимини,
Шаҳри Сабонинг элчиси ҳудҳуди хушхабармудур?

Зулфи муанбарингким, ул кўздин учар узун кеча,
Сарви сиҳининг6 устида зоғ-у абири тармудур?

Зори-ю нола кам қилай, рост айт, эй посбон,
Итларинга бу ноладин ҳар кеча дардисармудур?

Лаъли лабинг хаёлидин бир гузар айлайин дедим,
Жони азиздин, вале одамиға гузармудур?

Сўрсанг Атоий ҳолидин нетти, эй подшоҳи ҳусн,
Лутф-у карам гадойиға тенгри учун, зарармудур?

Ул санамким

Ул санамким, сув яқосинда паритек ўлтурур,
Ғояти нозуклукиндин сув била ютса бўлур.

То магарким, Салсабил обина жавлоне қила,
Келди жаннат равзасиндин оби кавсар сори ҳур.

Ул иликким сувдин ориғтур, юмас они суда,
Балки сувни пок бўлсун деб илик бирла ююр.

Эмди билдим рост эрмиш, балки кўрдим кўз била,
Улки дерлар, сув қизи гоҳ-гоҳ кўзга коринур.

Қошларинг ёсин Атоий кўргали ҳусн ичра тоқ,
Субҳидам6 меҳробларда сурайи Ёсин ўқур.

Лабинг қоним тўкарга…

Лабинг қоним тўкарга ташналабтур,
Дами Исо-ю ўлтурмак ажабтур.

Кўтармак бошни маҳбуб эшикиндин
Муҳаббат бобида тарки адабтур.

Мени ўлтур, вале қувма қошингдин
Ким, энчу қулни қувмоқ бесабабтур.

Манга васлинг қачон етсун, билурмен,
Вале ошиқ иши саъй-у талабтур.

Атоий қулға бир лутф айламассен,
Хулагу ўғли, мунча не ғазабтур?!

Сипеҳри ҳусн ичинда

Сипеҳри ҳусн ичинда моҳ, сен-сен,
Замона хўблариға шоҳ, сен-сен.

Табассум қилса лаълинг жон бағишлар,
Магар Исойи Руҳуллоҳ, сен-сен.

Агар ҳур-у пари бўлса керакмас,
Манга, эй жон, бу кун дилхоҳ, сен-сен.

Бу оқ эвда қаро кўзлар басе бор,
Ва лекин фитнайи хиргоҳ, сен-сен.

Тириклик ҳосили, эй ёр, дарди,
Гар ўлсам анда ҳам ҳамроҳ, сен-сен.

Кўнгул дардиға бир дармон қил эмди,
Чу жоним дардидин огоҳ, сен-сен.

Атоий ул юзи гул ҳасратинда,
Тикон бағринда ранги коҳ, сен-сен.

Сени мен онгладим

Сени мен онгладим, бевафо эмиштуксен,
Кўнгулга офат-у жонға бало эмиштуксен.

Бу мунча жонлар олиб, тўймадинг халойиқдин,
Эй ҳусн боби, не кўзи қаро эмуштуксен.

Азалда не гунаҳ эттинг кўнгилки, хўблардин,
Бу мунча меҳнат-у ғамга сазо эмиштуксен.

Гаҳики, босса оёғин юзумга, ноз ила дер:
«Аёғим оғриди, не бўрё эмиштуксен!»

Юзига кўп тика боқсам, манга кулуб айтур:
Атоий, не кўзи тўймас гадо эмиштуксен!

«Менгиз ё равзаи ризвонмудур бу»

Менгиз ё равзайи ризвонмудур бу?
Оғиз ё ғунчайи хандонмудур бу?

Қароқчи кўзларин ким кўрса айтур:
«Ажаб айёри Туркистонмудур бу?»

Чиқар ҳар лаҳза юз минг шева бирла,
Малойик хўйлуқ инсонмудур бу?

Жаҳонни тутти Юсуфдек жамоли,
Малоҳат Мисрида султонмудур бу?

Хатиким, сафҳа гул узра кўрунур,
Ғубори хатму ё райҳонмудур бу?

Мудаввар гўйи сиймин, ё занаҳдон?
Муанбар зулф ё чавгонмудур бу?

Атоийни кўруб кўйинда айтур:
«Ҳамул мискини саргардонмудур бу»?

ИЗОҲТАЛАБ СЎЗЛАР:

— таманно – орзу
— лаъл – лаб
— байт ул-ҳазан – ғам уйи
— сарви озод – баланд қад
— шамс-у қамар – қуёш-ой
— гуҳар – гавҳар
— чучук – чучук, ширин
— каманд – арқон, иð
— хумор – мастликнинг тарқалиши
— маъжун – турли гиёҳлардан тайёрланадиган ичимлик
— ҳамин бас – шу етарли
— лаванд – дангаса, ялқов
— Хўжандий – ХВ асрда яшаган ўзбек шоири
— фироқ – айрилиқ
— черик – лашкар, қўшин
— мулк – бу ерда: мамлакат, юрт маъносида. Байтнинг маъноси: Зулфинг сочингнинг лашкари кўзинг билан иттифоқ тузиб, гўзаллик мамлакатини эгаллаб олди
— ўқ – киðрик, бошоқ — киðрикнинг учи. Байтнинг маъноси: агар сенинг киðригингни учи билан бирга қўшиб, ғунчага ўхшатсам, ғунча қувонганидан терисига (тўнига) сиғмайди, яъни очилади
— чоғир – май, бўза
— усурса – маст бўлса
— жоми жамоли соқий – соқий жамолининг жоми, яъни пири комил ёки маъшуқа
юзини кўриб, шавқидан маст бўламан
— тўсқу – бошқа, ортиқча
— соғин – қадаҳ, соғинмоқ;ўйламоқ
— давр – давра маъносида ва ғам, фалак
— аёқ – қадаҳ, соқий ва оёқ маъноларида келган
— уттилар – ютдилар, олдилар
— ясоқ – низом, қоида
— дегул – эмас
— қиёр – қирқиш
— Сабо – Сулаймон пайғамбарнинг севгилиси Билқис яшаган афсонавий
шаҳар номи
— ҳудҳуд – сассиқпопишак
— сиҳи – тик, баланд
— зоғ – қарға
— абир – хушбўй модда, анбар
— тар – ҳўл
— дардисар – бошоғриғи
— гузар айламоқ – кечмоқ
— санам – гўзал
— Салсабил – жаннат ариғи, «Салсабил обина жавлоне қила» — Салсабил сувида жавлон қилиб»
— равза – боғ
— оби кавсар – кавсар ҳовузининг суви
— ҳур – жаннат қизи. Байтнинг мазмуни: Салсабил ариғида нозланиб чўмилиб шу ариқ орқали жаннат боғидан ўтиб, кавсар ҳовузига қараб сузиб келди, шекилли
— субҳидам – тонг
— Ёсин – «Қуръоннинг» 36-сураси
— менгиз – юз
— равзайи ризвон – жаннат боғи
— малойик хўйлуқ – фаришта ахлоқли
— хат – юзнинг туклари, мўйлов
— сафҳа – бет.
— мудаввар – айлана, юмалоқ
— гўйи сиймин – кумуш копток
— муанбар – хушбўй, анбарли
— чавгон – копток суриб ўйнайдиган учи эгри таёқча, клюшка

ATOIY

(XIV asr oxiri — XV asrning birinchi yarmi) Atoiyning tarjimayi holiga oid to‘liq manba va materiallar
saqlangan emas. Ayrim qisqa ma’lumotlar Alisher Navoiy tomonidan bildirilgan. Jumladan, «Majolis un-nafois» asarida: «Mavlono Atoiy Balxda bo‘lur erdi. Ismoil ota farzandlaridandur,darveshvash va xushxulq, munbasit (oq ko‘ngil) kishi erdi.O‘z zamonida atrok (turkiylar) orasida ko‘p shuhrat tutti», —deyilgan.
Atoiy o‘zbek adabiyoti tarixida alohida mavqega ega bo‘lgan shoirdir. U Lutfiy, Gadoiy, Sakkokiy singari ijodkorlar qatorida o‘zbek adabiyoti, o‘zbek adabiy tili ravnaqi uchun astoydil kurashib, katta mahorat egasi sifatida tanilgan edi.
Shoirning ijodi, ayniqsa, g‘azalchilikda alohida o‘rin tutadi. Atoiy g‘azallari o‘zining sodda va ravonligi, vaznlarining o‘ynoqiligi, tasvirining quymaligi va yuksak badiiyati bilan ajralib turadi. Atoiy g‘azallarining tili sodda, ravon, yengil. «Qon bo‘ldi ko‘ngil…», «Ul sanamkim…», «Ko‘ngil olding…» kabi g‘azallarda inson ko‘nglining nozik nuqtalari, ehtirosli kechinmalari ko‘proq aks etgan. Bularning hammasi Atoiyni o‘zbek adabiyotidagi g‘azal janrining ustozlari darajasiga ko‘targan.Atoiyning sodda, turkona gazallari nafis tasvirlar, dilbar ohanglarga to‘liq, shoir ozi aytganiday:

Gar o‘qur majlisda xonanda Atoiy she’rini,
Zuhra chang qo‘psor, qilur shams-u qamar zavq-u charoh.

G‘AZALLAR

«Jamoling vasfini…»

Jamoling vasfini qildim chamanda,
Qizordi gul uyottin anjumanda.

Tamanno qilg‘ali la’lingni ko‘nglum,
Kishi bilmas anikim, qoldi qanda.

Chu jonimdin aziz jonona sensen,
Kerakmas jon manga sensiz badanda.

Manga ul dunyoda jannat ne hojat,
Eshiking tuprog‘i basdur kafanda.

Solib borma meni, ey Yusufi husn,
Bukun Ya’qubtek bayt ul-hazanda.

Uzun sochingdin uzmasmen ko‘ngulni,
Ayog‘ing qayda bo‘lsa, boshim anda.

Tilar el mansabi oliy, valekin
Atoyi sarvi ozodingg‘a banda.

«Netti, ne bo‘ldi»

Ey orazi shams-u qamarim, netti, ne bo‘ldi?
Vey tishlari dur-u guharim6, netti, ne bo‘ldi?

Ko‘nglum kuyarindin sanga men pand berurmen,
Ey marhami jon-u jigarim, netti, ne bo‘ldi?

Sen bor ekan o‘zga kishiga nazar etsam,
Chiqsun bu mening diydalarim, netti, ne bo‘ldi?

Gah javr ila o‘ltur meni, gah noz ila, sendin
Haqqoki mening yo‘q guzarim, netti, ne bo‘ldi?

Ey lu’bati Shirin, seni Farhod mengizlik,
Olamg‘a yoyildi sevarim, netti, ne bo‘ldi?

Umrumni sening qullug‘ungg‘a sarf qilibmen,
Ey o‘z qulidin bexabarim, netti, ne bo‘ldi?

Bir zarra chuchuk so‘zni Atoiydin ayarsen,
E lablari shahd-u shakarim, netti, ne bo‘ldi?

«Ko‘ngulni olg‘ali…»

Ko‘ngulni olg‘ali zulfung kamandi,
Parishon bo‘ldi g‘amdin band-bandi.

Necha daf’i xumor etmas, ko‘rungkim,
Labi la’lingdadur ma’juni qandi.

Muloyimdur bo‘yung madhin o‘qurda,
Maqomi «Rost» ohanggi balandi,

Manga darmon hamin bas5 buki derlar.
Seningdek marhami jon dardmandi,

Ne nisbat sarv-la qadding bilankim,
Erur ul bog‘bonlarning lavandi.

Angakim, ishq holi bo‘ldi g‘olib,
Asar qilmas nasihatgo‘y pandi,

Atoiy she’rining lutfini bilsa,
«Latofatnoma»din kechgay Xo‘jandiy.

«Qon bo‘ldi ko‘ngul»

Qon bo‘ldi ko‘ngul firoqi birla,
Kuydi jonim ishtiyoqi birla.

Zulfung cheriki jamol mulkin
Oldi ko‘zung ittifoqi birla.

G‘uncha sevunub to‘nig‘a sig‘mas,
O‘xshatmas o‘qung bashoqi birla.

Majlisda chog‘irdin el usursa,
Men jomi jamoli soqi birla.

To‘squ tilamakka haddimiz yo‘q,
Sog‘in bore davr oyoqi birla.

Ishqinda qaro boshim oqardi,
Bir boqmadi ko‘z qaroqi birla.

Ko‘z o‘ynatib uttilar ko‘ngulni,
Ikki qoshi juft-u toqi birla.

Oshiqqa jafo qilding, valekin
Asr-u dag‘i yo‘q, yiroqi birla.

Xo‘blardin Atoiy lutf istar,
Xonlarg‘a ne ish yasoqi birla.

«Ey, begim»

Ey, begim, ushbu yuz degul, shams bila qamarmudur?
Ey, begim, ushbu so‘z degul, shahd bila shakarmudur.

Ko‘z uchidin qiyo-qiyo sheva bila boqishlaring,
Jon tamurin qiyor uchun tig‘mu yo nazarmudur?

Bodi saboki, kelturur jong‘a soching nasimini,
Shahri Saboning elchisi hudhudi xushxabarmudur?

Zulfi muanbaringkim, ul ko‘zdin uchar uzun kecha,
Sarvi sihining6 ustida zog‘-u abiri tarmudur?

Zori-yu nola kam qilay, rost ayt, ey posbon,
Itlaringa bu noladin har kecha dardisarmudur?

La’li labing xayolidin bir guzar aylayin dedim,
Joni azizdin, vale odamig‘a guzarmudur?

So‘rsang Atoiy holidin netti, ey podshohi husn,
Lutf-u karam gadoyig‘a tengri uchun, zararmudur?

Ul sanamkim

Ul sanamkim, suv yaqosinda paritek o‘lturur,
G‘oyati nozuklukindin suv bila yutsa bo‘lur.

To magarkim, Salsabil obina javlone qila,
Keldi jannat ravzasindin obi kavsar sori hur.

Ul ilikkim suvdin orig‘tur, yumas oni suda,
Balki suvni pok bo‘lsun deb ilik birla yuyur.

Emdi bildim rost ermish, balki ko‘rdim ko‘z bila,
Ulki derlar, suv qizi goh-goh ko‘zga korinur.

Qoshlaring yosin Atoiy ko‘rgali husn ichra toq,
Subhidam6 mehroblarda surayi Yosin o‘qur.

Labing qonim to‘karga...

Labing qonim to‘karga tashnalabtur,
Dami Iso-yu o‘lturmak ajabtur.

Ko‘tarmak boshni mahbub eshikindin
Muhabbat bobida tarki adabtur.

Meni o‘ltur, vale quvma qoshingdin
Kim, enchu qulni quvmoq besababtur.

Manga vasling qachon yetsun, bilurmen,
Vale oshiq ishi sa’y-u talabtur.

Atoiy qulg‘a bir lutf aylamassen,
Xulagu o‘g‘li, muncha ne g‘azabtur?!

Sipehri husn ichinda

Sipehri husn ichinda moh, sen-sen,
Zamona xo‘blarig‘a shoh, sen-sen.

Tabassum qilsa la’ling jon bag‘ishlar,
Magar Isoyi Ruhulloh, sen-sen.

Agar hur-u pari bo‘lsa kerakmas,
Manga, ey jon, bu kun dilxoh, sen-sen.

Bu oq evda qaro ko‘zlar base bor,
Va lekin fitnayi xirgoh, sen-sen.

Tiriklik hosili, ey yor, dardi,
Gar o‘lsam anda ham hamroh, sen-sen.

Ko‘ngul dardig‘a bir darmon qil emdi,
Chu jonim dardidin ogoh, sen-sen.

Atoiy ul yuzi gul hasratinda,
Tikon bag‘rinda rangi koh, sen-sen.

Seni men ongladim

Seni men ongladim, bevafo emishtuksen,
Ko‘ngulga ofat-u jong‘a balo emishtuksen.

Bu muncha jonlar olib, to‘ymading xaloyiqdin,
Ey husn bobi, ne ko‘zi qaro emushtuksen.

Azalda ne gunah etting ko‘ngilki, xo‘blardin,
Bu muncha mehnat-u g‘amga sazo emishtuksen.

Gahiki, bossa oyog‘in yuzumga, noz ila der:
«Ayog‘im og‘ridi, ne bo‘ryo emishtuksen!»

Yuziga ko‘p tika boqsam, manga kulub aytur:
Atoiy, ne ko‘zi to‘ymas gado emishtuksen!

«Mengiz yo ravzai rizvonmudur bu»

Mengiz yo ravzayi rizvonmudur bu?
Og‘iz yo g‘unchayi xandonmudur bu?

Qaroqchi ko‘zlarin kim ko‘rsa aytur:
«Ajab ayyori Turkistonmudur bu?»

Chiqar har lahza yuz ming sheva birla,
Maloyik xo‘yluq insonmudur bu?

Jahonni tutti Yusufdek jamoli,
Malohat Misrida sultonmudur bu?

Xatikim, safha gul uzra ko‘runur,
G‘ubori xatmu yo rayhonmudur bu?

Mudavvar go‘yi siymin, yo zanahdon?
Muanbar zulf yo chavgonmudur bu?

Atoiyni ko‘rub ko‘yinda aytur:
«Hamul miskini sargardonmudur bu»?

IZOHTALAB SO’ZLAR:

— tamanno – orzu
— la’l – lab
— bayt ul-hazan – g‘am uyi
— sarvi ozod – baland qad
— shams-u qamar – quyosh-oy
— guhar – gavhar
— chuchuk – chuchuk, shirin
— kamand – arqon, ið
— xumor – mastlikning tarqalishi
— ma’jun – turli giyohlardan tayyorlanadigan ichimlik
— hamin bas – shu yetarli
— lavand – dangasa, yalqov
— Xo‘jandiy – XV asrda yashagan o‘zbek shoiri
— firoq – ayriliq
— cherik – lashkar, qo‘shin
— mulk – bu yerda: mamlakat, yurt ma’nosida. Baytning ma’nosi: Zulfing sochingning lashkari ko‘zing bilan ittifoq tuzib, go‘zallik mamlakatini egallab oldi
— o‘q – kiðrik, boshoq — kiðrikning uchi. Baytning ma’nosi: agar sening kiðrigingni uchi bilan birga qo‘shib, g‘unchaga o‘xshatsam, g‘uncha quvonganidan terisiga (to‘niga) sig‘maydi, ya’ni ochiladi
— chog‘ir – may, bo‘za
— usursa – mast bo‘lsa
— jomi jamoli soqiy – soqiy jamolining jomi, ya’ni piri komil yoki ma’shuqa
yuzini ko‘rib, shavqidan mast bo‘laman
— to‘squ – boshqa, ortiqcha
— sog‘in – qadah, sog‘inmoq;o‘ylamoq
— davr – davra ma’nosida va g‘am, falak
— ayoq – qadah, soqiy va oyoq ma’nolarida kelgan
— uttilar – yutdilar, oldilar
— yasoq – nizom, qoida
— degul – emas
— qiyor – qirqish
— Sabo – Sulaymon payg‘ambarning sevgilisi Bilqis yashagan afsonaviy
shahar nomi
— hudhud – sassiqpopishak
— sihi – tik, baland
— zog‘ – qarg‘a
— abir – xushbo‘y modda, anbar
— tar – ho‘l
— dardisar – boshog‘rig‘i
— guzar aylamoq – kechmoq
— sanam – go‘zal
— Salsabil – jannat arig‘i, «Salsabil obina javlone qila» — Salsabil suvida javlon qilib»
— ravza – bog‘
— obi kavsar – kavsar hovuzining suvi
— hur – jannat qizi. Baytning mazmuni: Salsabil arig‘ida nozlanib cho‘milib shu ariq orqali jannat bog‘idan o‘tib, kavsar hovuziga qarab suzib keldi, shekilli
— subhidam – tong
— Yosin – «Qur’onning» 36-surasi
— mengiz – yuz
— ravzayi rizvon – jannat bog‘i
— maloyik xo‘yluq – farishta axloqli
— xat – yuzning tuklari, mo‘ylov
— safha – bet.
— mudavvar – aylana, yumaloq
— go‘yi siymin – kumush koptok
— muanbar – xushbo‘y, anbarli
— chavgon – koptok surib o‘ynaydigan uchi egri tayoqcha, klyushka