Сесар Вальехо (исп. César Abraham Vallejo Mendoza) – жаҳон шеъриятининг энг машҳур сиймоларидан бири. Унинг шеърлари нафақат испанчада ижод қилган шоирлар, шунингдек, ХХ аср мўъжизаси сифатида тан олинган Лотин Америка прозасининг таниқли вакиллари асарларига ҳам ўз таъсирини кўрсатган

Сесар Вальехо
ШЕЪРЛАР
Хуршид Даврон таржималари

Сесар Вальехо (исп. César Abraham Vallejo Mendoza) 1892 йилнинг 16 мартида Перунинг Сантъяго де Чуко шаҳрида туғилган. Умр бўйи ўқитувчилик билан шуғулланган Сесар Вальехо жуда машаққатли ҳаёт кечирди. Ҳаётини ўнглаш ва умрини ижодга бағишлаш мақсадида она юртини тарк этиб, Парижга боради. Аммо, ХХ аср ибтидосидан бошлаб дунё шоирлари ва мусаввирларини оҳанрабодек тортган фаранглар пойтахтида ҳам Сесар Вальехо ночорликдан қутилолмади. Шеърларининг бирида айнан Париж шаҳрида вафот этишини олдиндан башорат қилганидек, шоир 1938 йил 15 апрелда Париж шаҳрида 46 ёшида вафот этади.

ОҚ ТОШ ҚОРА ТОШ УСТИДА

Парижда ўламан ёмғир ёғган пайт,
Ҳеч қачон унутиб бўлмайдиган кун.
Парижда ўламан,  шу бугунгидай,
Айни пайшанбада ёлғиз ва дилхун.

Пайшанба бўлади шу бугунгидай,
Худди ҳозиргидай ёғади ёмғир,
Қоғозга эгилиб ғам тўкканим пайт,
Ўшандаям елкам зирқираб оғрир.

Алвидо, Вальехо!  Эдинг беозор,
Аммо азоблашди сени бир умр,
Туну кун ҳаётдан қилдилар безор.

Барчасига гувоҳ:  кўзда сўнган нур,
Узун пайшанбалар, оғриган қўллар,
Ёлғизлик,  охири кўринмас йўллар…

ИНСОНИЯТ

Сўнгига етаркан саваш,  бир одам
Ҳалок бўлган аскар ёнига келди.
“Мен сени севаман,  ўлмагин!” — деди,
Аммо,  аскар тирилмади.

Яна биров келди,  иккковлон бўлиб,
“Кетмагин, тирилгин, яшагин!” — деди.
Аммо,  аскар тирилмади.

Йигирма, юз, минг,  беш юз минг киши
Қошига келдилар ҳайқириб гуррос:
“Ўлимга қаршидир бизнинг севгимиз!”
Аммо, аскар тирилмади.

Бошида тўпланиб миллион одам,
Баравар айтдилар:”Қайтгин, биродар!”
Аммо,  аскар тирилмади.

Ниҳоят,  тўпланди бор инсоният,
Шунда мурда маҳзун кўзини очди,
Дуч келган энг биринчи одамни қучди,
Олдинга талпинди сўнг шиддат билан…

ҲАЁТНИНГ ЭНГ ҚЎРҚИНЧЛИ ЛАҲЗАСИ

Бир одам айтдики:
— Ҳаётимнинг энг қўрқинчли лаҳзаси
Марне саваши пайтида,
Кўксимдан ярадор бўлган пайтимдир.

Бир бошқа одам айтдики:
— Ҳаётимнинг энг қўрқинчли лаҳзаси
Иокогамада зилзила пайти,
Денгиз ёқдан ёприлган тўфон
Бўёқ дўкони айвонида турган барчани
Ютганида омон қолган пайтимдир.

Яна бир бошқа одам дедики:
— Ҳаётимнинг энг қўрқинчли лаҳзаси
Кундуз куни ухлаб қолган чоғимдир.

Яна бир одам дедики:
— Ҳаётимнинг энг қўрқинчли лаҳзаси
Якка ёлғиз қолганимни туйган пайтимдир.

Яна бир одам дедики:
— Ҳаётимнинг энг қўрқинчли лаҳзаси
Перуда қамоққа тушган кунимдир.

Яна бир одам дедики:
— Ҳаётимнинг энг қўрқинчли лаҳзаси
Тасодифан отамни англаган пайтим.

Орага жимлик чўккач энг сўнгги одам дедики:
— Ҳаётимнинг энг қўрқинчли лаҳзаси
Ҳалигача тугагани йўқ…

Sesar Valyexo
SHE’RLAR
Xurshid Davron tarjimalari

Sesar Valyexo (isp. Cesar Abraham Vallejo Mendoza) 1892 yilning 16 martida Peruning Santyago de Chuko shahrida tug’ilgan. Umr bo’yi o’qituvchilik bilan shug’ullangan Sesar Valyexo juda mashaqqatli hayot kechirdi. Hayotini o’nglash va umrini ijodga bag’ishlash maqsadida ona yurtini tark etib, Parijga boradi. Ammo, XX asr ibtidosidan boshlab dunyo shoirlari va musavvirlarini ohanrabodek tortgan faranglar poytaxtida ham Sesar Valyexo nochorlikdan qutilolmadi. She’rlarining birida aynan Parij shahrida vafot etishini oldindan bashorat qilganidek, shoir 1938 yil 15 aprelda Parij shahrida 46 yoshida vafot etadi.

OQ TOSH QORA TOSH USTIDA

Parijda o’laman yomg’ir yog’gan payt,
Hech qachon unutib bo’lmaydigan kun.
Parijda o’laman,  shu bugungiday,
Ayni payshanbada yolg’iz va dilxun.

Payshanba bo’ladi shu bugungiday,
Xuddi hozirgiday yog’adi yomg’ir,
Qog’ozga egilib g’am to’kkanim payt,
O’shandayam yelkam zirqirab og’rir.

Alvido, Valyexo! Eding beozor,
Ammo azoblashdi seni bir umr,
Tunu kun hayotdan qildilar bezor.

Barchasiga guvoh: ko’zda so’ngan nur,
Uzun payshanbalar,og’rigan qo’llar,
Yolg’izlik, oxiri ko’rinmas yo’llar…

INSONIYAT

So’ngiga yetarkan savash,  bir odam
Halok bo’lgan askar yoniga keldi.
“Men seni sevaman, o’lmagin!” — dedi,
Ammo,  askar tirilmadi.

Yana birov keldi, ikkkovlon bo’lib,
“Ketmagin,tirilgin,yashagin!” — dedi.
Ammo, askar tirilmadi.

Yigirma, yuz, ming,  besh yuz ming kishi
Qoshiga keldilar hayqirib gurros:
“O’limga qarshidir bizning sevgimiz!”
Ammo,  askar tirilmadi.

Boshida to’planib million odam,
Baravar aytdilar:”Qaytgin, birodar!”
Ammo,  askar tirilmadi.

Nihoyat, to’plandi bor insoniyat,
Shunda murda mahzun ko’zini ochdi,
Duch kelgan eng birinchi odamni quchdi,
Oldinga talpindi so’ng shiddat bilan…

HAYOTNING ENG QO’RQINCHLI LAHZASI

Bir odam aytdiki:
— Hayotimning eng qo’rqinchli lahzasi
Marne savashi paytida,
Ko’ksimdan yarador bo’lgan paytimdir.

Bir boshqa odam aytdiki:
— Hayotimning eng qo’rqinchli lahzasi
Iokogamada zilzila payti,
Dengiz yoqdan yoprilgan to’fon
Bo’yoq do’koni ayvonida turgan barchani
Yutganida omon qolgan paytimdir.

Yana bir boshqa odam dediki:
— Hayotimning eng qo’rqinchli lahzasi
Kunduz kuni uxlab qolgan chog’imdir.

Yana bir odam dediki:
— Hayotimning eng qo’rqinchli lahzasi
Yakka yolg’iz qolganimni tuygan paytimdir.

Yana bir odam dediki:
— Hayotimning eng qo’rqinchli lahzasi
Peruda qamoqqa tushgan kunimdir.

Yana bir odam dediki:
— Hayotimning eng qo’rqinchli lahzasi
Tasodifan otamni anglagan paytim.

Oraga jimlik cho’kkach eng so’nggi odam dediki:
— Hayotimning eng qo’rqinchli lahzasi
Haligacha tugagani yo’q.