Нисорийнинг «Музаккири аҳбоб» (Севимли зотлар ёдномаси) асарида Бобур ҳақида бундай сўзлар бор: «Фиқҳ масалаларини яна бир рисолада мубаййан қилганки, ёзувчиси донишмандлигидан нишонадир. Туркий ва форсийда яхши шеърлари бордир. Ўшал фиқҳ рисоласининг номи «Мубаййин»дир»…

БОБУР МИРЗОНИНГ  МУБАЙЙИН» АСАРИ
Мирзо КЕНЖАБЕК

Тарихий китобларда Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг шоҳлик, саркардалик ва олимлик истеъдодидан ташқари фиқҳ илмини мукаммал билгани ҳам келтирилади. Жумладан, Нисорийнинг «Музаккири аҳбоб» (Севимли зотлар ёдномаси) асарида Бобур ҳақида бундай сўзлар бор: «Фиқҳ масалаларини яна бир рисолада мубаййан қилганки, ёзувчиси донишмандлигидан нишонадир. Туркий ва форсийда яхши шеърлари бордир. Ўшал фиқҳ рисоласининг номи «Мубаййин»дир».

Бобур Мирзо «Мубаййин»да энг муҳим исломий илмларни саралаб, ўзининг дин олими, фақиҳ эканини ҳам кўрсатган.

Советлар даврида «Мубай¬йин» асари халқдан яширилди, фақат истиқлол йиллари изоҳлар билан нашр этилди.

«Мубаййин» Ҳиндистон юришлари даврида, ҳижрий 928 (мил. 1521) йили шеърий йўлда тасниф этилган. Асарда аҳли суннат вал жамоат ақоиди равшан баён қилинган. Бобур бу асарни фарзандларига бағишлаган ва бутун китобхонларга етказишни орзу қилган.

«Мубаййин» асари «Ҳамд» – Аллоҳ таолога ҳамду сано, «Наът» – Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) таърифлари, «Китоб назмининг сабаби» каби кириш қисмларидан ва «Эътиқодия», «Китобус салот» (Намоз китоби), «Китобуз закот», «Китобус савм» (Рўза китоби), «Китобул ҳаж» каби беш рукнга доир боблар ҳамда «Китоб хотимаси» бўлимидан иборат. Бобур ҳамдда давом этиб: «Инсоннинг жисмида неча тук бўлса, улар сенинг ва бошқа барча инсонларнинг танида тил бўлиб, ҳаммаси Аллоҳнинг ҳамдини айтиб, Уни зикр қилса, ойлару йиллар Унга ҳамду сано айтса, барчаларининг сўзи бир бўлади: ҳаммалари ўз ожизлигига иқрор бўлади, холос», дейди. Яъни, ягона ва қудратли Зотнинг наздида ҳамма ўз ажзига иқрордир. Бу таърифлар Бобур маърифатининг мумтоз намуналаридир.

Бобур Мирзо назм тили билан: «Йўлчисиз, йўлбошчисиз ким йўлда бора олар эди? Борса ҳам, биринчи қадамдаёқ қолиб кетади. Лекин кимнинг ҳазрат Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) каби йўлбошчиси, кузатувчи нигоҳбони бўлса, йўлда юз хавф учраса, не парвойи бор – у зотнинг йўлидан юриб, суннатига амал қилдими, бас, албатта, яхшиликка эришади», дейди.

«Эътиқодия» бўлимида Бобур аҳли суннат вал жамоат ақидасининг муҳим қоидаларини баён этади. Жумладан, имом ёки бошлиққа бўйсуниш ҳақида бундай ёзилади:

Халқ аро кимки подшоҳдурур,
Тоатин қилмасанг гуноҳдурур.

«Ишорат тўрт имомғаким, муқтадойи дину пешвойи аҳли таъйинлар» деган бобда Бобур аҳли суннат вал жамоат фиқҳи¬нинг тўрт имоми барҳақ, эргашиладиган зотлар эканини таъкидлайди:

Билки, бу тўрт имом барҳақдурур,
Ким алардин бу динга равнақдурур.

Бу имомеки, шаръ адосидурур,
Дин ила шаръ муқтадосидурур.

Сўнг имомлар номини санаб: «Бириси Абу Ҳанифаи Нўъмон (ибн Собит)дур, яна бири Шофиъиййи пурдондур, яна бири (Имом) Молику яна (Имом) Аҳмад (ибн Ҳанбал), қилдилар жаҳд шаръ аро беҳад», деб уларнинг фазилатини билдиради. Буларнинг ҳар бирига эргашиб, изидан борган киши яхши даражалар ва нажот топишини таъкидлайди:

Тенгридин бизга латифадурур,
Муқтадомиз Абу Ҳанифадурур.

Тенгрига шукрлар дейинг яксон,
Қилди бизларга ишни ул осон.

Бу сўзлар Соҳибқирон Амир Темурдан бошлаб барча темурийларнинг соф эътиқоди ифодаси. Айни вақтда, Бобур Мирзо шаънига айтилган баъзи туҳматларга ҳам раддиядир.

Бобур Мирзо «Мубаййин» хотимасида: «Эй Бобур, бу китоб таснифида агарчи ранж чеккан бўлсам-да, қўлимга шундай бир ганж-хазина кирди, ҳар қандай ганжни харж этиш билан камаяди, аммо бу маънавий ганж – бу илм хазинаси харж этган сари тобора ортиб боради», дейди:

Бобур, эмди, агарчи чекдим ранж,
Келди илгимга ушбуянглиғ ганж.

Ганж нуқсонға харждин тортар,
Харж қилғон сойи бу ганж ортар.

Бобур Мирзо китобни якунлар экан, бу илмларга амал қилишга ўзи ва китобхон учун ҳам Аллоҳдан тавфиқ – ёрдам сўрайди. Сўнг китоб номи ҳақида сўзлаб: «Ғайрат, шижоат кўрсатиб, жидду жаҳд қилиб тамомлаган бу китобимда шариат масалаларини очиқ баён этганим учун, уни «Мубаййин» (Очиқ баён этувчи) деб номлаган бўлсам, не ажаб!» дейди.

Қиёслаб кўрилса, «Мубаййин» ҳукмлари асосан ҳанафий фиқҳининг мўътабар китоблари – «Ҳидоя»и шариф ва «Мухтасари виқоя»га мувофиқ экани маълум бўлади.

Ниҳоят, Бобур Мирзо асар сўнгида айтади:

Уламодин будур менинг тилагим,
Қўлдағайлар бу иш аро билагим.
То бу иштин савобтопқайлар,
Афв зайлини мангаёпқайлар.

Бу ифодадан улуғ шоҳ ва саркарда, қомусий аллома Бобур Мирзонинг нақадар камтарин, гўзал хулқли ориф ва ҳалим зот бўлгани ҳам англашилади.

Манба: www.hidoyat.uz

Nisoriyning “Muzakkiri ahbob” (Sevimli zotlar yodnomasi) asarida Bobur haqida bunday so‘zlar bor: “Fiqh masalalarini yana bir risolada mubayyan qilganki, yozuvchisi donishmandligidan nishonadir. Turkiy va forsiyda yaxshi she’rlari bordir. O‘shal fiqh risolasining nomi ”Mubayyin“dir”…

BOBUR MIRZONING MUBAYYIN» ASARI
Mirzo KЕNJABЕK

Tarixiy kitoblarda Zahiriddin Muhammad Boburning shohlik, sarkardalik va olimlik iste’dodidan tashqari fiqh ilmini mukammal bilgani ham keltiriladi. Jumladan, Nisoriyning “Muzakkiri ahbob” (Sevimli zotlar yodnomasi) asarida Bobur haqida bunday so‘zlar bor: “Fiqh masalalarini yana bir risolada mubayyan qilganki, yozuvchisi donishmandligidan nishonadir. Turkiy va forsiyda yaxshi she’rlari bordir. O‘shal fiqh risolasining nomi ”Mubayyin“dir”.

Bobur Mirzo “Mubayyin”da eng muhim islomiy ilmlarni saralab, o‘zining din olimi, faqih ekanini ham ko‘rsatgan.

Sovetlar davrida “Mubay¬yin” asari xalqdan yashirildi, faqat istiqlol yillari izohlar bilan nashr etildi.

“Mubayyin” Hindiston yurishlari davrida, hijriy 928 (mil. 1521) yili she’riy yo‘lda tasnif etilgan. Asarda ahli sunnat val jamoat aqoidi ravshan bayon qilingan. Bobur bu asarni farzandlariga bag‘ishlagan va butun kitobxonlarga yetkazishni orzu qilgan.

“Mubayyin” asari “Hamd” – Alloh taologa hamdu sano, “Na’t” – Payg‘ambarimizning (sollallohu alayhi va sallam) ta’riflari, “Kitob nazmining sababi” kabi kirish qismlaridan va “E’tiqodiya”, “Kitobus salot” (Namoz kitobi), “Kitobuz zakot”, “Kitobus savm” (Ro‘za kitobi), “Kitobul haj” kabi besh ruknga doir boblar hamda “Kitob xotimasi” bo‘limidan iborat. Bobur hamdda davom etib: “Insonning jismida necha tuk bo‘lsa, ular sening va boshqa barcha insonlarning tanida til bo‘lib, hammasi Allohning hamdini aytib, Uni zikr qilsa, oylaru yillar Unga hamdu sano aytsa, barchalarining so‘zi bir bo‘ladi: hammalari o‘z ojizligiga iqror bo‘ladi, xolos”, deydi. Ya’ni, yagona va qudratli Zotning nazdida hamma o‘z ajziga iqrordir. Bu ta’riflar Bobur ma’rifatining mumtoz namunalaridir.

Bobur Mirzo nazm tili bilan: “Yo‘lchisiz, yo‘lboshchisiz kim yo‘lda bora olar edi? Borsa ham, birinchi qadamdayoq qolib ketadi. Lekin kimning hazrat Muhammad (sollallohu alayhi va sallam) kabi yo‘lboshchisi, kuzatuvchi nigohboni bo‘lsa, yo‘lda yuz xavf uchrasa, ne parvoyi bor – u zotning yo‘lidan yurib, sunnatiga amal qildimi, bas, albatta, yaxshilikka erishadi”, deydi.

“E’tiqodiya” bo‘limida Bobur ahli sunnat val jamoat aqidasining muhim qoidalarini bayon etadi. Jumladan, imom yoki boshliqqa bo‘ysunish haqida bunday yoziladi:

Xalq aro kimki podshohdurur,
Toatin qilmasang gunohdurur.

“Ishorat to‘rt imomg‘akim, muqtadoyi dinu peshvoyi ahli ta’yinlar” degan bobda Bobur ahli sunnat val jamoat fiqhi¬ning to‘rt imomi barhaq, ergashiladigan zotlar ekanini ta’kidlaydi:

Bilki, bu to‘rt imom barhaqdurur,
Kim alardin bu dinga ravnaqdurur.

Bu imomeki, shar’ adosidurur,
Din ila shar’ muqtadosidurur.

So‘ng imomlar nomini sanab: “Birisi Abu Hanifai No‘’mon (ibn Sobit)dur, yana biri Shofi’iyyi purdondur, yana biri (Imom) Moliku yana (Imom) Ahmad (ibn Hanbal), qildilar jahd shar’ aro behad”, deb ularning fazilatini bildiradi. Bularning har biriga ergashib, izidan borgan kishi yaxshi darajalar va najot topishini ta’kidlaydi:

Tengridin bizga latifadurur,
Muqtadomiz Abu Hanifadurur.

Tengriga shukrlar deying yakson,
Qildi bizlarga ishni ul oson.

Bu so‘zlar Sohibqiron Amir Temurdan boshlab barcha temuriylarning sof e’tiqodi ifodasi. Ayni vaqtda, Bobur Mirzo sha’niga aytilgan ba’zi tuhmatlarga ham raddiyadir.

Bobur Mirzo “Mubayyin” xotimasida: “Ey Bobur, bu kitob tasnifida agarchi ranj chekkan bo‘lsam-da, qo‘limga shunday bir ganj-xazina kirdi, har qanday ganjni xarj etish bilan kamayadi, ammo bu ma’naviy ganj – bu ilm xazinasi xarj etgan sari tobora ortib boradi”, deydi:

Bobur, emdi, agarchi chekdim ranj,
Keldi ilgimga ushbuyanglig‘ ganj.

Ganj nuqsong‘a xarjdin tortar,
Xarj qilg‘on soyi bu ganj ortar.

Bobur Mirzo kitobni yakunlar ekan, bu ilmlarga amal qilishga o‘zi va kitobxon uchun ham Allohdan tavfiq – yordam so‘raydi. So‘ng kitob nomi haqida so‘zlab: “G‘ayrat, shijoat ko‘rsatib, jiddu jahd qilib tamomlagan bu kitobimda shariat masalalarini ochiq bayon etganim uchun, uni ”Mubayyin“ (Ochiq bayon etuvchi) deb nomlagan bo‘lsam, ne ajab!” deydi.

Qiyoslab ko‘rilsa, “Mubayyin” hukmlari asosan hanafiy fiqhining mo‘’tabar kitoblari – “Hidoya”i sharif va “Muxtasari viqoya”ga muvofiq ekani ma’lum bo‘ladi.

Nihoyat, Bobur Mirzo asar so‘ngida aytadi:

Ulamodin budur mening tilagim,
Qo‘ldag‘aylar bu ish aro bilagim.
To bu ishtin savobtopqaylar,
Afv zaylini mangayopqaylar.

Bu ifodadan ulug‘ shoh va sarkarda, qomusiy alloma Bobur Mirzoning naqadar kamtarin, go‘zal xulqli orif va halim zot bo‘lgani ham anglashiladi.

Manba: www.hidoyat.uz

Zahiriddin Muhammad Bobur. Mubayyin by Khurshid Davron on Scribd