Ўрик гуллашини улуғ рус адиби Александр Солженицин ҳам муҳаббат билан тасвирлаган. Унинг “Рак корпуси” қиссасида қаҳрамон ўрик гуллашини кўришга қизиқиб, роса орзу қилади ва бу ҳолатни кузатишга муваффақ бўлади. Шуниси диққатга сазоворки, деярли автобиографик характерга эга бу қиссада воқеалар Тошкент шаҳрида бўлиб ўтади.
Алишер ИБОДИНОВ
ЎРИК ГУЛИ
Алишер Ибодинов 1952 йил 12 декабрда Фарғона вилояти Олтиариқ туманидаги Эскиараб қишлоғида туғилган. ТошДУнинг журналистика факультетини тамомлаган (1980). «Гулсафсар ҳиди» (1978), «Қуёш ҳам олов» (1984), «Латофат» дўконидаги қатл» (2003), «Қўрбоши Мадаминбек» (1995) каби қисса ва ҳикоялар тупламлари нашр этилган.
Нобель мукофоти соҳиби, Александр Солженицин хотирасига
Ўзбекистон баҳорини ўрик гулисиз тасаввур этиб бўлмайди. Юртимиз боғларига кўм-кўк осмондан тушиб, ўрик дарахтларини қоплаб олган оқ-оппоқ тўда булутлар гўзаллигини эслатувчи бу манзарани ҳайрат ила кузатмаган ватандошимиз ҳам, бу мислсиз чирой ҳақида ёзмаган шоиру носир, куйламаган хонанда ҳам йўқ бўлса керак. Ҳамид Олимжоннинг ўзбекнинг дилидай покиза, бир қарашда содда, аммо юрагимизга ўрнашиб қолган бебаҳо сатрлари Манас Левиевнинг тенгсиз латофатли, бироқ юракни эзувчи мусиқаси ила уйғунлашиб бадиий хазинамиз тўридан жой олганлиги бежиз эмас. Новдаларни безаган ғунчаларнинг тонгда ҳаёт отини айтиши ва шаббода илк саҳардаёқ унинг тотини олиб кетиши… Ҳаёт ҳақиқатини ўзига сингдирган нақадар нафис, айни пайтда залворли сатрлар… Буюк шоирнинг шу шеъри сабабми ёки халқимиз табиатида ўрик гулига нисбатан ўта кучли меҳр борми, ишқилиб, дунёнинг бирор бир адабиётида ўрикнинг гуллаши хусусида бизчалик кўп ёзилмаган. Ҳатто гуллар маликаси — атиргулнинг бетимсол латофати, чиройи хусусида бутун Шарқнинг назмгўйлари юз йиллардан буён кимўзарга қалам тебратишади-ю, аммо чаман гуллаган ўрикзор ҳусни, унинг бошни айлантирувчи ўхшашсиз ҳиди, таровати олдида, кечирасиз-у, атиргул ҳам иккинчи даражага тушиб қолгандай туюлади… Назаримда халқимизнинг ўрик гулига ишқибозлиги худди японларнинг сакура гулига деярли топинишларига ўхшаб кетади.
Ўрик гуллашини улуғ рус адиби Александр Солженицин ҳам муҳаббат билан тасвирлаган. Унинг «Саратон корпуси» қиссасида қаҳрамон ўрик гуллашини кўришга қизиқиб, роса орзу қилади ва бу ҳолатни кузатишга муваффақ бўлади. Шуниси диққатга сазоворки, деярли автобиографик характерга эга бу қиссада воқеалар Тошкент шаҳрида бўлиб ўтади. Маълумки, иккинчи жаҳон уруши бошларидан буён шўро Армияси сафида разведотряд командири сифатида жанг қилиб келган А. Солженицин 1945 йил февраль ойида Шарқий Пруссияда совет махсус хизмат органлари томонидан қамоққа олинади ва 8 йил муддатга озодликдан маҳрум этилади. Ҳибсхоналарда саккиз йил беайб ётган Солженицин 1953 йил март ойида Қозоғистоннинг Жамбул вилоятидаги Кўктерак қишлоғига умрбод сургунга жўнатилади. Ана шу йиллари саратон хасталигига мубтало бўлган маҳбус ёзувчи Тошкент шаҳридаги шу дард шифохонасига юборилади. “Рак корпуси” қиссасида шу воқеалар акс этган.
Суратда: Ёзувчи даволанган ТошМИдаги тиббий корпус
Касалхонада бир оз шифо топгач, баҳорнинг дастлабки кунлари яна сургун манзилига жўнаётган қаҳрамон туш пайтигача Тошкентни айланади ва ҳаётида илк марта гуллаган ўрикни кўришга мушарраф бўлади. Қуйида шу ҳолат ифодасини ўқийсиз:
“Шунда у чойхона айвонидан атрофи пахса девор билан ўралган қўшни ҳовли ўртасидаги ҳарир, бир қарашда худди улкан момақаймоққа ўхшаш, диаметри олти метрга яқин, аллақандай вазнсиз ҳолатда чайқалиб турган қизғиш, оппоқ ҳаво шарини кўрди. У умрида бундай катта ва қизғиш ҳаво шарини ҳеч қачон кўрмаган эди!
Наҳотки бу ўрик бўлса?!
«Ҳа, мана ҳеч қачон шошмасликнинг мукофоти! Айтадилар-ку ахир: ёнингдагини кўрмай туриб узоққа чопма!» — деб ўйлади Олег.
У айвон четига яқинлашиб, панжарага суянди ва тепадан ҳовлидаги ҳарир, қизғиш мўьжизага тикилганича қотиб туриб қолди.
Олег бу ғаройиб мўьжизани кейинча ижод палласида уйғотиш учун учун ўзига тортиқ этди — хотирасига жойлади.
Шимол уйларида шамлар билан безатилган арча хонага кўрк бағишлаб турганидек, гир атрофи пахса девор билан ўралган, фақат осмонигина очиқ ҳовли ўртасидаги ягона гуллаган ўрик унинг кўрк-файзига айланганди. Эгалари худди ҳамма томони берк хонада яшаётгандек таассурот уйғотадиган ҳовли сатҳида болалар ўралашиб юрар, яшил гулли қора рўмол ўраб олган бир аёл эса ер чопиш билан банд эди. Олег гуллаган ўрикка янада қаттиқроқ тикилди. Дарахтнинг қизғиш ранги бир қарашда дастлаб кўзга ташланадиган ҳол эди, холос. Унинг шохларида мўьжаз шамга ўхшаш куртаклар беҳисоб, улар очила бошлаганда тепаси ёкут тусига кирар, тўлиқ очилгандан сўнг эса худди олма ёки гилос гулидай оппоқ бўлиб қоларди. Нафсиламбирини айтганда мислсиз, хаёлдан ҳам ташқари нафосат юзага келган ва Олег бу гўзалликни ичига симирар, жуда узоқ вақггача сақлаб қолиш, дўст- биродарларига сўйлаб бериш учун кўзларига муҳрларди.
Ҳа, у мўьжизага ишонган эди — ҳамда уни топди”.
Айтиш керакки, қиссада адиб ўзбек халқига чуқур эҳтиром билан ёндашган, қисса қаҳрамонларидан бири — Аҳмаджон исмли ўсмир йигит ҳам холис, ижобий тасвирланган.
Ҳа, ўтган йили ҳаётимда биринчи марта ўрик гулларини совуқ уриб кетганлигини кўрдим ҳамда Солженицин таърифидаги ўрик гуллари таърифини эсладим. Албатта бу ўткинчи ҳол. Бу йил ўрикларимиз яна қийғос гуллайди…
Манба: «Китоб дунёси» газетаси, 2016,№ 4
Alisher IBODINOV
O’RIK GULI
Alisher Ibodinov 1952 yil 12 dekabrda Farg’ona viloyati Oltiariq tumanidagi Eskiarab qishlog’ida tug’ilgan. ToshDUning jurnalistika fakul`tetini tamomlagan (1980). «Gulsafsar hidi» (1978), «Quyosh ham olov» (1984), «Latofat» do’konidagi qatl» (2003), «Qo’rboshi Madaminbek» (1995) kabi qissa va hikoyalar tuplamlari nashr etilgan.
Nobel` mukofoti sohibi, Aleksandr Soljenitsin xotirasiga
O’zbekiston bahorini o’rik gulisiz tasavvur etib bo’lmaydi. Yurtimiz bog’lariga ko’m-ko’k osmondan tushib, o’rik daraxtlarini qoplab olgan oq-oppoq to’da bulutlar go’zalligini eslatuvchi bu manzarani hayrat ila kuzatmagan vatandoshimiz ham, bu mislsiz chiroy haqida yozmagan shoiru nosir, kuylamagan xonanda ham yo’q bo’lsa kerak. Hamid Olimjonning o’zbekning diliday pokiza, bir qarashda sodda, ammo yuragimizga o’rnashib qolgan bebaho satrlari Manas Levievning tengsiz latofatli, biroq yurakni ezuvchi musiqasi ila uyg’unlashib badiiy xazinamiz to’ridan joy olganligi bejiz emas. Novdalarni bezagan g’unchalarning tongda hayot otini aytishi va shabboda ilk sahardayoq uning totini olib ketishi… Hayot haqiqatini o’ziga singdirgan naqadar nafis, ayni paytda zalvorli satrlar… Buyuk shoirning shu she’ri sababmi yoki xalqimiz tabiatida o’rik guliga nisbatan o’ta kuchli mehr bormi, ishqilib, dunyoning biror bir adabiyotida o’rikning gullashi xususida bizchalik ko’p yozilmagan. Hatto gullar malikasi — atirgulning betimsol latofati, chiroyi xususida butun Sharqning nazmgo’ylari yuz yillardan buyon kimo’zarga qalam tebratishadi-yu, ammo chaman gullagan o’rikzor husni, uning boshni aylantiruvchi o’xshashsiz hidi, tarovati oldida, kechirasiz-u, atirgul ham ikkinchi darajaga tushib qolganday tuyuladi… Nazarimda xalqimizning o’rik guliga ishqibozligi xuddi yaponlarning sakura guliga deyarli topinishlariga o’xshab ketadi.
O’rik gullashini ulug’ rus adibi Aleksandr Soljenitsin ham muhabbat bilan tasvirlagan. Uning «Saraton korpusi» qissasida qahramon o’rik gullashini ko’rishga qiziqib, rosa orzu qiladi va bu holatni kuzatishga muvaffaq bo’ladi. Shunisi diqqatga sazovorki, deyarli avtobiografik xarakterga ega bu qissada voqealar Toshkent shahrida bo’lib o’tadi. Ma’lumki, ikkinchi jahon urushi boshlaridan buyon sho’ro Armiyasi safida razvedotryad komandiri sifatida jang qilib kelgan A. Soljenitsin 1945 yil fevral` oyida Sharqiy Prussiyada sovet maxsus xizmat organlari tomonidan qamoqqa olinadi va 8 yil muddatga ozodlikdan mahrum etiladi. Hibsxonalarda sakkiz yil beayb yotgan Soljenitsin 1953 yil mart oyida Qozog’istonning Jambul viloyatidagi Ko’kterak qishlog’iga umrbod surgunga jo’natiladi. Ana shu yillari saraton xastaligiga mubtalo bo’lgan mahbus yozuvchi Toshkent shahridagi shu dard shifoxonasiga yuboriladi. “Rak korpusi” qissasida shu voqealar aks etgan.
Kasalxonada bir oz shifo topgach, bahorning dastlabki kunlari yana surgun manziliga jo’nayotgan qahramon tush paytigacha Toshkentni aylanadi va hayotida ilk marta gullagan o’rikni ko’rishga musharraf bo’ladi. Quyida shu holat ifodasini o’qiysiz:
“Shunda u choyxona ayvonidan atrofi paxsa devor bilan o’ralgan qo’shni hovli o’rtasidagi harir, bir qarashda xuddi ulkan momaqaymoqqa o’xshash, diametri olti metrga yaqin, allaqanday vaznsiz holatda chayqalib turgan qizg’ish, oppoq havo sharini ko’rdi. U umrida bunday katta va qizg’ish havo sharini hech qachon ko’rmagan edi!
Nahotki bu o’rik bo’lsa?!
«Ha, mana hech qachon shoshmaslikning mukofoti! Aytadilar-ku axir: yoningdagini ko’rmay turib uzoqqa chopma!» — deb o’yladi Oleg.
U ayvon chetiga yaqinlashib, panjaraga suyandi va tepadan hovlidagi harir, qizg’ish mo’`jizaga tikilganicha qotib turib qoldi.
Oleg bu g’aroyib mo’`jizani keyincha ijod pallasida uyg’otish uchun uchun o’ziga tortiq etdi — xotirasiga joyladi.
Shimol uylarida shamlar bilan bezatilgan archa xonaga ko’rk bag’ishlab turganidek, gir atrofi paxsa devor bilan o’ralgan, faqat osmonigina ochiq hovli o’rtasidagi yagona gullagan o’rik uning ko’rk-fayziga aylangandi. Egalari xuddi hamma tomoni berk xonada yashayotgandek taassurot uyg’otadigan hovli sathida bolalar o’ralashib yurar, yashil gulli qora ro’mol o’rab olgan bir ayol esa yer chopish bilan band edi. Oleg gullagan o’rikka yanada qattiqroq tikildi. Daraxtning qizg’ish rangi bir qarashda dastlab ko’zga tashlanadigan hol edi, xolos. Uning shoxlarida mo’`jaz shamga o’xshash kurtaklar behisob, ular ochila boshlaganda tepasi yokut tusiga kirar, to’liq ochilgandan so’ng esa xuddi olma yoki gilos guliday oppoq bo’lib qolardi. Nafsilambirini aytganda mislsiz, xayoldan ham tashqari nafosat yuzaga kelgan va Oleg bu go’zallikni ichiga simirar, juda uzoq vaqggacha saqlab qolish, do’st- birodarlariga so’ylab berish uchun ko’zlariga muhrlardi.
Ha, u mo’`jizaga ishongan edi — hamda uni topdi”.
Aytish kerakki, qissada adib o’zbek xalqiga chuqur ehtirom bilan yondashgan, qissa qahramonlaridan biri — Ahmadjon ismli o’smir yigit ham xolis, ijobiy tasvirlangan.
Ha, o’tgan yili hayotimda birinchi marta o’rik gullarini sovuq urib ketganligini ko’rdim hamda Soljenitsin ta’rifidagi o’rik gullari ta’rifini esladim. Albatta bu o’tkinchi hol. Bu yil o’riklarimiz yana qiyg’os gullaydi…
Manba: «Kitob dunyosi» gazetasi, 2016,№ 4
