Соҳибқирон Амир Темур барча илм аҳллари қатори Камол Хўжандийга нисбатан ҳам яхши муносабатда бўлган. Буни шоирнинг “Девон”нидаги “Биҳамдиллаҳ, ки дигар бор рўи дўстон дидам” деб бошланувчи машҳур ғазалининг мақтаъида ҳам кўришимиз мумкин… Алишер Навоий Камол Хўжандий ижодига юксак баҳо бериб, уни Саъдий, Хусрав Деҳлавий, Салмон Сожавийлар билан бир қаторга қўйган («Насойим ул-муҳаббат»).
КАМОЛ ХЎЖАНДИЙ
МУБОРАК МАЪВО
Таржимон муқаддимаси
Жаҳон адабиётидаги беназир хизматлари жиҳатидан олиб қараладиган бўлса, Камол Хўжандий форс-тожик мумтоз адабиётининг улуғ алломалари Рудакий, Дақиқий, Саноий, Хайём, Саъдий ва Ҳофиз қаторидан ўрин олади.
Камол Хужандийнинг бу дунёдаги рўзгори ғурбатда ва ғарибликда кечди. Бироқ Камол Хужандий илоҳий ишқ бобида валоятга эришган зотлардан бири эди. Шу боисдан у дунёвий рўзгор ташвишларидан нолимади. Билъакс, улуғ Ишқнинг нури тажаллийси ила масту мустағриқ ҳолда яшади…
Шоирнинг тўлиқ номи Камолиддин Абуаҳмад Муҳаммад Хўжандийдир. Камолиддин—фахрий лақаби, Абуаҳмад—куняси, Муҳаммад—номи, Хўжандий нисбаси.
Камол Хўжандий 1320 йил Хўжанд шаҳрида таваллуд топди. Отаси тариқат аҳлидан бўлиб, маърифатли киши эди. Бошланғич мактабда савод чиқаргач, таҳсилини давом эттириш мақсадида Самарқанд шаҳрига боради. У ўз билими ва шоирлик иқтидори билан Самарқандда қисқа муддатда шуҳрат топади. Самарқандлик ижодкорлар орасида ўзини ҳамиша баланд тутадиган шоир Бисотий Самарқандийга бу ҳолат хуш келмайди. У “келгинди шоир” ҳисобланган Хўжа Камолга нисбатан ошкора ҳасад билан байтлар битганлиги, лекин Хўжандийнинг бу маҳаллийчиликка нисбатан сабр-тоқатли бўлганлиги хусусида тазкираларда, хусусан, Шоҳ Исмоил Ҳаққийнинг “Руҳ-ул-баён”ида батафсил қайд қилинган.
Самарқанддан кейин шоир бир қанча муддат Тошкентда яшайди. Лекин шоирнинг Тошкентга нима мақсадда борганлиги бирор манбада қайд қилинмаган. Ғиёсиддин Муҳаммад Хондамирнинг “Ҳабиб-ус-сияр” китобида марвлик Хожа Убайдуллоҳнинг қуйидаги ҳикояси келтирилади: “Шайх Камол бир қанча вақт Шошда яшаб қолди ва бу муддат ичида у мутлақо гўштли таом истеъмол қилмасди. Бир куни менинг отам уни меҳмон қилиб, гўштли таом келтирса ейиш-емаслигини сўради. Меҳмон мутоиба тарзида “Агар Сиз ўз сигирингизни сўйсангиз, майли, унинг гўштидан еймиз” деди. Отамнинг ниҳоятда семиз бир сигири бўларди. Бу гапни эшитиб, дарҳол шу сигирни сўйдирди ва ундан таом тайёрлатиб, Шайхнинг олдига келтирди. Шайх отамнинг хотиридан ўтолмай, бир миқдор гўшт тановул қилди.” Бу ҳикоя Камол Хўжандийнинг ниҳоятда парҳезкор бир ориф эканлигидан далолат беради.
Шундан сўнг Шайх Камол Шош(Тошкент)дан Хоразмга келади. Бу шаҳарда бир неча ой тургач, Муборак Каъба зиёрати учун ҳаж сафарини ихтиёр қилади. Карвонга қўшилиб узоқ йўл юргач, у Табриз шаҳрига келиб қолади. Табризнинг боду ҳавоси унга маъқул келиб, анқа вақт бу шаҳарда яшаб қолади. Халқ орасида шуҳрат пайдо қилгач, Султон Ҳусайн Жалоирий унинг зиёратига келади ва шоир учун шаҳарнинг Волиёнкўҳ деган хушҳаво жойида алоҳида боғ ва манзил яратиб беради.
Шоирнинг Табриздаги осуда ҳаёти 1385 йилгача давом этади, холос. Олтин Ўрда хони Тўхтамишхон ўша йили Табризга ҳужум қилади. Шаҳарни ишғол қилгач, шоирни ўз ҳузурига чақиртириб, танишади ва ўзи билан бирга Олтинўрда пойтахти Сарой шаҳрига олиб кетади. Тазкираларда қайд этилишича, Шайх Камолнинг Саройдаги ҳаёти ёмон кечмаган. Бир қатор манбаларда шоирнинг Саройда тўрт йил яшагани қайд этилган.
Лекин шоирнинг ҳаёт йўлини чуқур таҳқиқ қилган тожик адабиётшуноси Саъдулло Асадуллоевнинг фикрича, Камол Хужандий Дашти Қипчоқ пойтахти Саройда ўн бир йил яшаб қолган. Биз ҳам Асодуллоевнинг фикрига қўшиламиз. Чунки Шайх Камолнинг иккинчи марта Табриз шаҳрига келиб қолишига сабабчи бўлган зот соҳибқирон Амир Темур эканлиги бир қатор ишончли тарихий манбаларда (жумладан, Ҳофиз Ҳусайн Карбалоийнинг “Равзот-ул-жинон”ида) қайд этилган.
Амир Темурнинг Тўхтамишхоннинг устига қилган иккинчи юриши 1395-96 йилларга тўғри келганлигини эътиборга олсак, шоир Саройда 1385-1396 йиллар мобайнида (11 йил) яшаганлиги муайян бўлади. Амир Темур барча илм аҳллари қатори Камол Хўжандийга нисбатан ҳам яхши муносабатда бўлган. Буни шоирнинг “Девон”нидаги “Биҳамдиллаҳ, ки дигар бор рўи дўстон дидам” деб бошланувчи машҳур ғазалининг мақтаъида ҳам кўришимиз мумкин:
Камол он дам, ки хоҳй дид бо ёрон қарин худро,
Бигў: “Ин давлат аз юмни шаҳи Соҳибқирон дидам.”
Таржима:
Камол, ул дам ки ёронлар ила ўзни яқин кўрсанг,
Дегил: “Бу давлатим топдим, шаҳи Соҳибқирон кўрдим.”
Шайх Камол Хўжандийнинг ҳаж сафарини адо этган этмаганлиги хусусида ҳам икки хил фикр бор. Давлатшоҳ Самарқандий ва яна бир қатор тазкиранавислар шоирнинг Саройга олиб кетилишидан олдин ҳажга бориб келганлигини қайд этиб кетишган. Улуғ шоир ижодиёти билан сўнги асрларда шуғулланган баъзи адабиётшунослар эса бу фикрга ишониб бўлмаслигини айтишади.
Уларнинг фикрича агар шоир ҳақиқатан ҳам Каъба зиёратини адо этганда эди бу унинг ижодиётида ўз аксини топган бўларди. Ваҳоланки унинг улкан “Девон”идаги минглаб ғазаллар ва юзлаб рубоийларида бу ҳақда бирор бир сатр учраймайди, дейишади улар. Бизнингча ҳам бу иқрор ҳақиқатга яқин кўринади.
Улуғ ориф Камол Хўжандий вафоти санаси хусусида ҳам тазкиралар (“Тазкират-уш-шуаро”, “Оташкада”, “Мажолис-ул-ушшоқ”, “Нафаҳот-ул-унс”, “Ҳабиб-ус-сияр” ва “Соми-ул-асомий”)да турли хил йиллар кўрсатилган.
Хўжандийшунос олим Саъдулло Асодуллоевнинг фикрича, охирги тазкира—Мулло Ҳашрийнинг “Соми-ул-асомий” китобида қайд этилган сана(803 ҳижрий) Хожа Абдураҳими Хилватийнинг шоир вафоти муносабати билан битилган қитъасига мувофиқ келади.
Дарҳақиқат, бу қитъадаги “Ҳашсаду се гузашт он хуршед” (Саккиз юзу учда ўтди ул Қуёш) мисраси шоирнинг 803 ҳижрий (1400 мелодий йили) Табриз шаҳрида вафот этганлигини тасдиқлаб турибди. Ана шу йили улуғ ориф Шайх Камол Хужандий жасади Табриз аҳли томонидан юксак эҳтиром билан шоирнинг Волиёнкўҳдаги ўз боғига дафн этилади.
Ҳозир бу жой “Мазори Шайх Камол” номи билан машҳур зиёратгоҳга айланган.
Ўрни келганда айтиш керакки, мумтоз адабиётимизнинг бетакрор алломаси Шоҳ Машраби мажзуб Шайх Камол Хўжандий ижодиёти билан яхши таниш бўлган. Ҳар икки шоирнинг ижодиётидаги ўзаро уйғунлик шундай дейишимизга асос беради. Шайх Камол ҳам Шоҳ Машраб ҳам илоҳий Ишқ куйчиси.
Уларни мутолаа қиларкансиз, икковларининг валоятлари ҳам, ҳол тазаҳҳуроти ҳам, дарду изтироблари ва нозик фаҳму фасоҳатлари ҳам бир-бирига жуда яқин туюлади. Фақат Шоҳ Машрабда шатҳиёт кучли. Шайх Камолда ҳам шатҳиётомуз мисралар учрайди. Лекин улар бадииётнинг жуда нозик пардаларига ўраб берилади… Ҳар икки улуғ шоир ҳам “саҳли мумтанеъ”(содда мураккаб) усулида ижод этишган ва айтиш мумкинки, бу сабкни юксак даражага кўтара олишган. (Ҳазрат Жомий ҳам “Нафаҳот-ул-унс”да Камол Хўжандийнинг ижодий услуби “саҳли мумтанеъ” эканлигини алоҳида қайд этганлар.) Ҳар икки шоиримизнинг ижодиётини таққослаб ўрганиш мумтоз адабиётимиз тадқиқотчилари олдидаги муҳим вазифадир. Бу қиёсий тадқиқот олимларимиз олдида ҳануз “очилмаган қўриқ” бўлиб турибди…
Камол Хўжандий ғазалиёти Шарқ шеърияти бўғзидаги бир маъюс “оҳ”дирким, бу шеърият асирлари олти аср берида ҳам шул мунис “оҳ” измида ҳасрат чекадилар. Камол Хўжандий шеърияти ишқ аҳли кўксидаги шундай бир нажиб изтиробдирким, олти аср беридаги орифона қалб соҳиблари шу изтироб тажаллийси ила руҳларини поклайдилар…
Камол Хужандий рўзгори валийлар таърихи силсиласидаги бир гавҳар донаким, олти аср берида ҳам валоятга интилган зотлар қаноат, ҳилм, риёзат ва фитрат поклиги бобида шул рўзгордан ибрат олиб яшайдилар.
Башарият даҳоларидан бири улуғ Мирзо Абдулқодир Бедил “Ҳар бир фарднинг бу дунёдаги умри мисоли бир кўприкдир, зеро кўприк устида иморат иншо қилиб бўлмас” деган эдилар. Улуғ аллома Камол Хўжандий эса бу ҳақиқатни Мирзо Бедилдан уч аср муқаддам ўзларининг камтарин, ғариб, файзли ва мазмунли ҳаётлари билан тўлиқ исботлаб кетган эдилар…
Камина бундан йигирма йил муқаддам (1993-1994 й.й.) Камол Хўжандий таваллудининг 675 йиллиги арфасида шоир ғазалиётидан намуналар (60 ғазал) таржима қилган эдим. 1995 йил уларни “Муборак маъво” номи билан алоҳида китоб қилиб Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти(Тошкент)га топширилди.
Нашриёт мутахассислари таржимани юқори баҳолашди. Китоб нашри нашриётнинг 1996 йил режасига киритилди. Шартномага қўл қўйилди.Китоб муқоваси (Алишер Навоийнинг “Муножот” китоби муқовасига монанд сувратда) чиройли чоп этилди. Кейин (айрим сиёсий сабабларга кўра) китобнинг нашри “вақтинча” тўхтатилди…
Шу кунларда “Муборак маъво” Душанбедаги “Ирфон” нашриётида чопга ҳозирланмоқда. Китоб эрта-индин нашр юзини кўради, иншааллоҳ. Бу ишда ҳеч нарсадан тамаъ йўқдир. Билъакс бу ишни олти аср беридаги бир мухлиснинг улуғ шоир ижодиётига бўлган чексиз ҳурмати ва муҳаббати рамзи сифатида қабул қилгайсиз.
Неъматулло Иброҳим
Камол Хўжандий
ҒАЗАЛЛАР
Саййид Неъматулло Иброҳим таржимаси
ХУШ ЁҚАДИ
Навбаҳорда гулларимдин бўйларинг хуш ёқади,
Ўзгаларга боғу менга кўйларинг хуш ёқади.
Мисли наргис ташламасман бир нигоҳ сарв қаддига,
Чунки менга қомати дилжўйларинг хуш ёқади.
Қоматин қилгай дуто ул гул уза шамшод букун,
Менга-чи, бу халқаи гесуларинг хуш ёқади.
Кўр, бу гулзор бўйларидин маст ҳама, аммо менга
Хоклари хуш ҳид уфурган кўйларинг хуш ёқади.
Ишва чашминг ичрадир, наргис нечук ноз айлагай?
Ишва қилган наргиси жодуларинг хуш ёқади.
Қил назарким сен, чаманга ёқмагай сунбул печи,
Юзларингни чирмаб олган мўйларинг хуш ёқади.
Боқмади гул юзларина шул сабаб маҳжур Камол,
Чунки боқсам, бу гули худрўйларинг хуш ёқади.
МАЛАКСАН Ё БАШАРДИРСАН?
Малаксан ё башардирсан?—десам, дейди: ҳар иккиси.
Намаксан ё шакардирсан, десам, дейди: ҳар иккиси.
Дедимки, бу латофатда сарвдирсан, гуледирсан,
Камарда найшакардирсан, десам, дейди: ҳар иккиси.
Дедимки, бу нигорингда юзимнинг тасвирин кўрдим,
Оина ё қамардирсан, десам, дейди: ҳар иккиси.
Дедимки, ғамзада ишванг қилур ақлимни бегона,
Хабарсан ё хатардирсан, десам, дейди: ҳар иккиси.
Дедим: бас бехабарлик бу сенинг рушду камолингдан,
Хабардор, бехабардирсан?–десам, дейди: ҳар иккиси.
ЯХШИ КЎРГАЙМАН СЕНИ …
Ушбу кундан ошкоро яхши кўргайман сени,
Этмадим пинҳон, нигоро, яхши кўргайман сени.
Бул вужудим ичра қатра жон ҳаёт бўлса агар,
Яхши кўргайдир мени, то яхши кўргайман сени!
Хоҳи дилда устуворсан, хоҳи жонда бўл муқим,
Қайда бўлсанг ҳамки сен жо, яхши кўргайман сени.
Ор қилурман сарву лола наздига бормоқ учун
Чунки эй рухсори боло, яхши кўргайман сени.
Гарчи сенда йўқ муҳаббат, яхши кўргайман чунон,
Чунки мен бе бу таманно яхши кўргайман сени!
Дийдаву дил–ҳар бири танҳо сени севгай, санам,
Мен каби бедил на танҳо яхши кўргайман сени.
Дермисан: “Қон тўкадирман, душманимдирсан, Камол!”
Меҳри ҳам қаҳри ҳувайдо, яхши кўргайман сени!
НЕЧУК АЙТАЙ?
Биродарлар деди: айтгил нигорингни! Нечук айтай?
Қай ул дилбар олибди ихтиёрингни? Нечук айтай?
Ўтирмиш бир нишон истаб талаб йўлида муштоқлар:
“Эшитгай ким сенинг бу оҳу зорингни?” Нечук айтай?
“Сенинг дарду ғаминг ўйловчи касдан ном-нишон йўқдир,
Қани, айт-чи бу дам ул ғамгусорингни?” Нечук айтай?
Рақиб менга деюрки: “Бехабарсан ўз ишингдинким,
Аён қил ёр ила вобаста корингни?” Нечук айтай?
Агар бўлса мажолим нут қиларга рўзу шаб Сенга,
Сухандон айлаган зулфи узорингни нечук айтай?
Агар зулфинг яна дўстлик қароридин кечар бўлса,
Ахир, элга бу зулфи беқарорингни нечук айтай?
Агар тўкса Камол қонин ўшал ғамзанг қилиб мастлик,
Алам берган бу чашми пурхуморингни нечук айтай?..
СУЛТОНГА ЕТКИЗ…
Эй дил, жон туҳфасин жононга еткиз,
Гадо ниёзини султонга еткиз.
Мўр-малах саждасин то бошдин-охир,
Хоки жаноби Сулаймонга еткиз.
Эшитдимки, кўзи мусулмонкушдир,
Мени назди номусулмонга еткиз.
Зулфи дилбандию занахдонидан
Мени банд айлагил, зиндонга еткиз.
Бизнинг бошимизу ҳабиб пойининг
Ҳадисин сўйлагил, поёнга еткиз.
Ашким можаросин тингла яхшилаб,
Бирма-бир ул дурри ғалтонга еткиз.
Кўздаги селобда Камол дурудин
Жайҳуну Хоразму Уммонга еткиз…
КЎРДИМ
Биҳамдиллаҳ, яна дўстлар юзини мен бу он кўрдим,
Чу булбул айладим мастлик ва боғу бўстон кўрдим.
Мен ул мурғи хушилҳонман–қафасдин ташқари ўзни
Баҳор иқболида, эмин кузакдин бу замон кўрдим.
Фалак гар меҳрини сунди гоҳо қаҳрин баробар ҳам,
Ҳар иккисин унутмишмен, чу ёри меҳрибон кўрдим.
Қадр кечасида излаб саодатли тушим ичра
Юзин кўрдим, сочин кўрдим, ҳар он кўрдим, ҳамон кўрдим.
Муродим ёр белин кўрмоқ эди, қирғоқ аро келди,
Чу роҳат ичра тушдим мен ва ранжи бегарон кўрдим.
Васл айёмида ўзга замонларни кўрур ошиқ,
Ки дўстлар юзида мен у замонни бу замон кўрдим.
Камол, ул дам ки ёронлар ила ўзни яқин кўрсанг,
Дегил: бу давлатим топдим–шаҳи соҳибқирон кўрдим!
БИЛОЛМАМ
Юрагингда вафо борми? Билолмам,
Хўбларда сафо борми? Билолмам.
Висолинг муддатин кечга сурурсен,
Ўлимдан сўнг раво борми? Билолмам.
Ҳалок қилма, дедим, айтдинг: раво йўқ,
Ки қатлимга раво борми? Билолмам.
Дуо қилмай не дашномлар қилурсен,
Ки дашномли дуо борми? Билолмам.
Қониқдим, юзларинг кўрдим, десам, дер:
“Қаноатда гадо борми, билолмам.”
Дилинг қайда?–дебон бул дам сўрарсен,
Бу мискинда садо борми? Билолмам.
Камоли хастага марҳам зарурдир,
Лекин сенда даво борми? Билолмам…
ЁҚМАГАЙ ҲАРГИЗ МЕНГА…
Бир соат сендин жудолик ёқмагай ҳаргиз менга,
Ўзгаларга ошнолик ёқмагай ҳаргиз менга.
Гар десанг бир кун: бор-эй, сен ўз дилинг султони бўл,
Шоҳликдан сўнг гадолик ёқмагай ҳаргиз менга.
Айтмагайман чокарингга: “ул эшик туфроғиман,”
Маҳрамингга худситолиғ ёқмагай ҳаргиз менга.
Айтдим: эй, ҳуснинг сувинда оразинг аксини кўр,
Дерки: ҳар дам худнамолиғ ёқмагай ҳаргиз менга.
Икки чашминг даврасинда истадим лаълингни мен,
Ринддирмен, порсолиғ ёқмагай ҳаргиз менга.
Тарк этиб зуҳдим, юзингни кўргали келдим яна,
Покбозман мен, дағолик ёқмагай ҳаргиз менга.
Сўфилар дейди: “тур энди, рақс этиб зикр айт, Камол”,
Ҳолати важди риёлик ёқмагай ҳаргиз менга!
СЕНИНГДЕК МАҲРАМИМ ЙЎҚ
Кўйинг ичра ғамингдек ҳамдамим йўқ,
Руҳим хилватида ҳеч маҳрамим йўқ.
Тағофулда жаҳон жабрин чекарлар,
Ғамингдан ўзга оламда ғамим йўқ.
Менга ҳуснинг қуёши бир жаҳондир,
Шунинг-чун андин ўзга оламим йўқ.
Сенинг-ла баҳс қилар бўлса бу тўти,
Менинг илзом қилар мусалламим йўқ.
Ғаму меҳнату дард қанча сўрарсен?
Сенинг ишқинг зиёсидин камим йўқ.
Ниҳон бўлсанг Камолинг кўзларидан,
Беғам қалбим ва чашми бенамим йўқ.
Н Е Қ И Л А Й ?..
Кетди дастимдан менинг зебонигорим, не қилай?
Энди йўқ менда инону ихтиёрим, не қилай?
Ул мудом бу ҳолатимдан воқиф эрди—ғамгусор,
Энди буткул ғамга тўлдим, ғамгусорим, не қилай?
Дўстлар дерларки, эй, изла бу коринг тадбирин,
Менки муҳтож кимсаман, тадбири корим не қилай?
Жисму жоним ичра бундай ташвишим бор бўлмаган,
Дўсту ёрим айтмагай, елкамда борим не қилай?
Васлига етмоқ учун кутмоқлигим амр этди у,
Кутди дил—ночору ноком интизорим не қилай?
Ҳар киши айтгай: фалони бедилу бедин экан,
Хилватим тутдай тўкар номусу орим не қилай?
Бир замон қолганда бе у юз хижолат тортаман,
Вой, агар қолсам чу бе у, рўзгорим не қилай?
Ноилож кўз тутдим ул дам дўсту ёр имдодига,
Лек ёрдам бермагайлар дўсту ёрим… Не қилай?!
МЕН ХАРОБИ МАСТУ, СЕН…
Анбар эрмиш доми дил ё мушки ноб?
Ёки сунбулдан гулинг тортмиш ниқоб.
Ёки шаъри сабз ойда соябон?
Ё ҳарир парда тутибдир офтоб?
Дуржи ёқутмасму бу оби ҳаёт?
Ёки майгун лаълинг ичра дурри ноб.
Лабларингдан жон ато қилгувчи сув
Томчилар—сарчашмаи ҳайвон шитоб.
Термуларман сенга—хушдир ҳолатим,
Мен хароби масту, сен масти хароб!
Лабларингсиз—дилки бефайз, бенамак,
Бенамак лаззат тополмас-ку кабоб.
Завқи ишқингдан Камол табъи қуши
Терди сўз ичра нуқул дурри хушоб…
РИШТАИ ЖОН ДЕЙДИЛАР…
Аҳли дил зулфи санамни риштаи жон дейдилар,
Бул каломдин жон ҳиди келмишки, ихвон дейдилар.
Токи оғзинг бенишондир ҳам назарлардан ниҳон,
Ёр, оғзинг васфини пайдову пинҳон дейдилар.
Лабларига бир ҳадис келса шакардек оғзидин,
Ҳар каломин лутф ила ширину хандон дейдилар.
Қоматинг мисли алифдек, зулфларинг—монанди нун,
Сенда неки бор бўлса, офати жон дейдилар.
Зулфу оғзинг тавсифини ошиғи девоналар
Сирли, мавҳум хилқату, беҳад паришон дейдилар.
Сарв фарёди фалакка ўрлади бу боғ аро,
Боиси—ул қоматингдан чекмиш афғон дейдилар.
Оразин шавқи ила неча ҳадис айтдинг, Камол,
Баски монанд неки ул—тайри хушилҳон дейдилар.
CОҚИЁ, ТУТГИЛ ҚАДАҲ!..
Риндлик аҳкомидин зоҳид мудом бергай савол,
Соқиё, тутгил қадаҳ, ақли унинг топсин завол.
Хасталарнинг дилни ёққан ноласи бедард эмас,
Дарди йўқлар, ошиқ аҳли ҳолатин айланг хаёл.
Васл маҳфили ёришгай, эй чароғи субҳидам,
Шамъ йўл топгунча бўлгай устувор тунда висол.
Сарбасар мен субҳидамги бод каби ҳайрат билан
Ҳазратимдин бетааммул қай йўсин топсам мажол?
Жонни гулгун юзларингга гул каби сочсам равон,
Қўрқмагайдирман, бу табъи нозикинг олгай малол.
Толеимда бу паришон бебақо бахтим билан
Оҳ, висолинг давлатини истамоқ фикри—маҳол.
Кун келиб кўйинг аро бир ит каби қилсанг қабул,
Шул ўзи бўлгай камоли давлату бахти Камол.
БУ КЕЧ
Юзларинг шамъида кўнглим табъу тоб бўлмиш бу кеч,
Наргиси мастинг кўриб жоним хароб бўлмиш бу кеч.
Бу дилу бу дийда дастидин таним тимсоли шамъ:
Гоҳи оташ ичра, гоҳи мисли об бўлмиш бу кеч.
Заҳматинг ол жисму жонимдин букун, мардуми чашм,
Мен билан ёр ора бу дийда ҳижоб бўлмиш бу кеч.
Соқиё, шамъим маним қўйгил у мажлис ичраким,
Токи билсинлар менинг чашмимда хоб бўлмиш бу кеч.
Қоқ ярим тун бўлди, аммо ой нуридин йўқ асар,
Ёки зулфинг моҳ юзинда юз ниқоб бўлмиш бу кеч.
Кўзларинг, билмам, нечук ошиқларингнинг устида
Мингта ғавғо бошлади, айни итоб бўлмиш бу кеч.
Дўст меҳмондир Камолга, келтиринг тезроқ шароб,
Ғуссадин душман дили мисли кабоб бўлмиш бу кеч.
ҒАРИБЛИКДА…
Дил-ку ёр кўйиндадир, мен бунда беҳамто ғариб,
Не қилур бечораи мискинтан, танҳо ғариб?
Бир кўришга зордирман ёр, диёру хешни,
Тобакай оламда кезгум бесару бепо ғариб?!
Сенки ғурбатда эмассан, не билурсан ҳолимиз?
Меҳнати ғурбатни билмас ҳеч ким илло ғариб.
Кун келиб роҳи карамдин сўрмадинг бир дам, ким у—
Мустамандлик ҳолу зори кўкси ичра жо ғариб?
Ҳолимизга тушмагай невчун бу даврон ичра кас?
Бу шаҳарда сенга ҳамдард учрамасдир, о, ғариб!
Оҳ, бу ғурбат ичра қандай жон берур мискин Камол?
Во ғариблик, во ғариблик, воғарибо, воғариб!..
ЯХШИДИР
Орифи хилватга шайдо… яхшидир,
Зар учун ганжина маъво, яхшидир.
Олами фитрат – маним хуш оламим,
Эй дил, анга борки, ул жо яхшидир.
Бу тубанда топмагайдир дил ҳузур,
Азми тавҳид айла – аъло, яхшидир.
Аҳли ишқни чорлагай ваҳдатга дил,
Сув қушига, билки, дарё яхшидир.
Хожа инкори қиёмат айлагай,
Унга бул кунги таманно яхшидир.
Бир боқиб қонеъ бўл оламдин, Камол,
Нахли мумига* тамошо яхшидир.
——-
*Нахли муми – хурмо дарахтига ишора.
Ғазалнинг аслияти:
Орифи пинҳон зи пайдо хуштар аст,
Ганжро ганжина маъво хуштар аст.
Олами озодагй хуш оламест,
Эй дил, он жо рав, ки он жо хуштар аст.
Андар ин пастй дилат нагрифт ҳеж,
Азми боло кун, ки боло хуштар аст.
Ошиқонро дил ба ваҳдат мекашад,
Мурғи обиро ба дарё хуштар аст.
Хожа инкори қиёмат мекунад,
З-он, ки имрўзаш зи фардо хуштар аст.
Як назар қонеъ шав аз олам, Камол,
Нахли мумиро тамошо хуштар аст.
Amir Temur barcha ilm ahllari qatori Kamol Xo‘jandiyga nisbatan ham yaxshi munosabatda bo‘lgan. Buni shoirning “Devon”nidagi “Bihamdillah, ki digar bor ro‘i do‘ston didam” deb boshlanuvchi mashhur g‘azalining maqta’ida ham ko‘rishimiz mumkin… Alisher Navoiy Kamol Xo‘jandiy ijodiga yuksak baho berib, uni Sa’diy, Xusrav Dehlaviy, Salmon Sojaviylar bilan bir qatorga qo‘ygan («Nasoyim ul-muhabbat»).
KAMOL XO‘JANDIY — MUBORAK MA’VO
Tarjimon muqaddimasi
Jahon adabiyotidagi benazir xizmatlari jihatidan olib qaraladigan bo‘lsa, Kamol Xo‘jandiy fors-tojik mumtoz adabiyotining ulug‘ allomalari Rudakiy, Daqiqiy, Sanoiy, Xayyom, Sa’diy va Hofiz qatoridan o‘rin oladi.
Kamol Xujandiyning bu dunyodagi ro‘zgori g‘urbatda va g‘ariblikda kechdi. Biroq Kamol Xujandiy ilohiy ishq bobida valoyatga erishgan zotlardan biri edi. Shu boisdan u dunyoviy ro‘zgor tashvishlaridan nolimadi. Bil’aks, ulug‘ Ishqning nuri tajalliysi ila mastu mustag‘riq holda yashadi…
Shoirning to‘liq nomi Kamoliddin Abuahmad Muhammad Xo‘jandiydir. Kamoliddin—faxriy laqabi, Abuahmad—kunyasi, Muhammad—nomi, Xo‘jandiy nisbasi.
Kamol Xo‘jandiy 1320 yil Xo‘jand shahrida tavallud topdi. Otasi tariqat ahlidan bo‘lib, ma’rifatli kishi edi. Boshlang‘ich maktabda savod chiqargach, tahsilini davom ettirish maqsadida Samarqand shahriga boradi. U o‘z bilimi va shoirlik iqtidori bilan Samarqandda qisqa muddatda shuhrat topadi. Samarqandlik ijodkorlar orasida o‘zini hamisha baland tutadigan shoir Bisotiy Samarqandiyga bu holat xush kelmaydi. U “kelgindi shoir” hisoblangan Xo‘ja Kamolga nisbatan oshkora hasad bilan baytlar bitganligi, lekin Xo‘jandiyning bu mahalliychilikka nisbatan sabr-toqatli bo‘lganligi xususida tazkiralarda, xususan, Shoh Ismoil Haqqiyning “Ruh-ul-bayon”ida batafsil qayd qilingan.
Samarqanddan keyin shoir bir qancha muddat Toshkentda yashaydi. Lekin shoirning Toshkentga nima maqsadda borganligi biror manbada qayd qilinmagan. G‘iyosiddin Muhammad Xondamirning “Habib-us-siyar” kitobida marvlik Xoja Ubaydullohning quyidagi hikoyasi keltiriladi: “Shayx Kamol bir qancha vaqt Shoshda yashab qoldi va bu muddat ichida u mutlaqo go‘shtli taom iste’mol qilmasdi. Bir kuni mening otam uni mehmon qilib, go‘shtli taom keltirsa yeyish-yemasligini so‘radi. Mehmon mutoiba tarzida “Agar Siz o‘z sigiringizni so‘ysangiz, mayli, uning go‘shtidan yeymiz” dedi. Otamning nihoyatda semiz bir sigiri bo‘lardi. Bu gapni eshitib, darhol shu sigirni so‘ydirdi va undan taom tayyorlatib, Shayxning oldiga keltirdi. Shayx otamning xotiridan o‘tolmay, bir miqdor go‘sht tanovul qildi.” Bu hikoya Kamol Xo‘jandiyning nihoyatda parhezkor bir orif ekanligidan dalolat beradi.
Shundan so‘ng Shayx Kamol Shosh(Toshkent)dan Xorazmga keladi. Bu shaharda bir necha oy turgach, Muborak Ka’ba ziyorati uchun haj safarini ixtiyor qiladi. Karvonga qo‘shilib uzoq yo‘l yurgach, u Tabriz shahriga kelib qoladi. Tabrizning bodu havosi unga ma’qul kelib, anqa vaqt bu shaharda yashab qoladi. Xalq orasida shuhrat paydo qilgach, Sulton Husayn Jaloiriy uning ziyoratiga keladi va shoir uchun shaharning Voliyonko‘h degan xushhavo joyida alohida bog‘ va manzil yaratib beradi.
Shoirning Tabrizdagi osuda hayoti 1385 yilgacha davom etadi, xolos. Oltin O‘rda xoni To‘xtamishxon o‘sha yili Tabrizga hujum qiladi. Shaharni ishg‘ol qilgach, shoirni o‘z huzuriga chaqirtirib, tanishadi va o‘zi bilan birga Oltino‘rda poytaxti Saroy shahriga olib ketadi. Tazkiralarda qayd etilishicha, Shayx Kamolning Saroydagi hayoti yomon kechmagan. Bir qator manbalarda shoirning Saroyda to‘rt yil yashagani qayd etilgan.
Lekin shoirning hayot yo‘lini chuqur tahqiq qilgan tojik adabiyotshunosi Sa’dullo Asadulloyevning fikricha, Kamol Xujandiy Dashti Qipchoq poytaxti Saroyda o‘n bir yil yashab qolgan. Biz ham Asodulloyevning fikriga qo‘shilamiz. Chunki Shayx Kamolning ikkinchi marta Tabriz shahriga kelib qolishiga sababchi bo‘lgan zot sohibqiron Amir Temur ekanligi bir qator ishonchli tarixiy manbalarda (jumladan, Hofiz Husayn Karbaloiyning “Ravzot-ul-jinon”ida) qayd etilgan.
Amir Temurning To‘xtamishxonning ustiga qilgan ikkinchi yurishi 1395-96 yillarga to‘g‘ri kelganligini e’tiborga olsak, shoir Saroyda 1385-1396 yillar mobaynida (11 yil) yashaganligi muayyan bo‘ladi. Amir Temur barcha ilm ahllari qatori Kamol Xo‘jandiyga nisbatan ham yaxshi munosabatda bo‘lgan. Buni shoirning “Devon”nidagi “Bihamdillah, ki digar bor ro‘i do‘ston didam” deb boshlanuvchi mashhur g‘azalining maqta’ida ham ko‘rishimiz mumkin:
Kamol on dam, ki xohy did bo yoron qarin xudro,
Bigo‘: “In davlat az yumni shahi Sohibqiron didam.”
Tarjima:
Kamol, ul dam ki yoronlar ila o‘zni yaqin ko‘rsang,
Degil: “Bu davlatim topdim, shahi Sohibqiron ko‘rdim.”
Shayx Kamol Xo‘jandiyning haj safarini ado etgan etmaganligi xususida ham ikki xil fikr bor. Davlatshoh Samarqandiy va yana bir qator tazkiranavislar shoirning Saroyga olib ketilishidan oldin hajga borib kelganligini qayd etib ketishgan. Ulug‘ shoir ijodiyoti bilan so‘ngi asrlarda shug‘ullangan ba’zi adabiyotshunoslar esa bu fikrga ishonib bo‘lmasligini aytishadi.
Ularning fikricha agar shoir haqiqatan ham Ka’ba ziyoratini ado etganda edi bu uning ijodiyotida o‘z aksini topgan bo‘lardi. Vaholanki uning ulkan “Devon”idagi minglab g‘azallar va yuzlab ruboiylarida bu haqda biror bir satr uchraymaydi, deyishadi ular. Bizningcha ham bu iqror haqiqatga yaqin ko‘rinadi.
Ulug‘ orif Kamol Xo‘jandiy vafoti sanasi xususida ham tazkiralar (“Tazkirat-ush-shuaro”, “Otashkada”, “Majolis-ul-ushshoq”, “Nafahot-ul-uns”, “Habib-us-siyar” va “Somi-ul-asomiy”)da turli xil yillar ko‘rsatilgan.
Xo‘jandiyshunos olim Sa’dullo Asodulloyevning fikricha, oxirgi tazkira—Mullo Hashriyning “Somi-ul-asomiy” kitobida qayd etilgan sana(803 hijriy) Xoja Abdurahimi Xilvatiyning shoir vafoti munosabati bilan bitilgan qit’asiga muvofiq keladi.
Darhaqiqat, bu qit’adagi “Hashsadu se guzasht on xurshed” (Sakkiz yuzu uchda o‘tdi ul Quyosh) misrasi shoirning 803 hijriy (1400 melodiy yili) Tabriz shahrida vafot etganligini tasdiqlab turibdi. Ana shu yili ulug‘ orif Shayx Kamol Xujandiy jasadi Tabriz ahli tomonidan yuksak ehtirom bilan shoirning Voliyonko‘hdagi o‘z bog‘iga dafn etiladi. Hozir bu joy “Mazori Shayx Kamol” nomi bilan mashhur ziyoratgohga aylangan.
O‘rni kelganda aytish kerakki, mumtoz adabiyotimizning betakror allomasi Shoh Mashrabi majzub Shayx Kamol Xo‘jandiy ijodiyoti bilan yaxshi tanish bo‘lgan. Har ikki shoirning ijodiyotidagi o‘zaro uyg‘unlik shunday deyishimizga asos beradi. Shayx Kamol ham Shoh Mashrab ham ilohiy Ishq kuychisi.
Ularni mutolaa qilarkansiz, ikkovlarining valoyatlari ham, hol tazahhuroti ham, dardu iztiroblari va nozik fahmu fasohatlari ham bir-biriga juda yaqin tuyuladi. Faqat Shoh Mashrabda shathiyot kuchli. Shayx Kamolda ham shathiyotomuz misralar uchraydi. Lekin ular badiiyotning juda nozik pardalariga o‘rab beriladi… Har ikki ulug‘ shoir ham “sahli mumtane’”(sodda murakkab) usulida ijod etishgan va aytish mumkinki, bu sabkni yuksak darajaga ko‘tara olishgan. (Hazrat Jomiy ham “Nafahot-ul-uns”da Kamol Xo‘jandiyning ijodiy uslubi “sahli mumtane’” ekanligini alohida qayd etganlar.) Har ikki shoirimizning ijodiyotini taqqoslab o‘rganish mumtoz adabiyotimiz tadqiqotchilari oldidagi muhim vazifadir. Bu qiyosiy tadqiqot olimlarimiz oldida hanuz “ochilmagan qo‘riq” bo‘lib turibdi…
Kamol Xo‘jandiy g‘azaliyoti Sharq she’riyati bo‘g‘zidagi bir ma’yus “oh”dirkim, bu she’riyat asirlari olti asr berida ham shul munis “oh” izmida hasrat chekadilar. Kamol Xo‘jandiy she’riyati ishq ahli ko‘ksidagi shunday bir najib iztirobdirkim, olti asr beridagi orifona qalb sohiblari shu iztirob tajalliysi ila ruhlarini poklaydilar…
Kamol Xujandiy ro‘zgori valiylar ta’rixi silsilasidagi bir gavhar donakim, olti asr berida ham valoyatga intilgan zotlar qanoat, hilm, riyozat va fitrat pokligi bobida shul ro‘zgordan ibrat olib yashaydilar.
Bashariyat daholaridan biri ulug‘ Mirzo Abdulqodir Bedil “Har bir fardning bu dunyodagi umri misoli bir ko‘prikdir, zero ko‘prik ustida imorat insho qilib bo‘lmas” degan edilar. Ulug‘ alloma Kamol Xo‘jandiy esa bu haqiqatni Mirzo Bedildan uch asr muqaddam o‘zlarining kamtarin, g‘arib, fayzli va mazmunli hayotlari bilan to‘liq isbotlab ketgan edilar…
Kamina bundan yigirma yil muqaddam (1993-1994 y.y.) Kamol Xo‘jandiy tavalludining 675 yilligi arfasida shoir g‘azaliyotidan namunalar (60 g‘azal) tarjima qilgan edim. 1995 yil ularni “Muborak ma’vo” nomi bilan alohida kitob qilib G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti(Toshkent)ga topshirildi.
Nashriyot mutaxassislari tarjimani yuqori baholashdi. Kitob nashri nashriyotning 1996 yil rejasiga kiritildi. Shartnomaga qo‘l qo‘yildi.Kitob muqovasi (Alisher Navoiyning “Munojot” kitobi muqovasiga monand suvratda) chiroyli chop etildi. Keyin (ayrim siyosiy sabablarga ko‘ra) kitobning nashri “vaqtincha” to‘xtatildi…
Shu kunlarda “Muborak ma’vo” Dushanbedagi “Irfon” nashriyotida chopga hozirlanmoqda. Kitob erta-indin nashr yuzini ko‘radi, inshaalloh. Bu ishda hech narsadan tama’ yo‘qdir. Bil’aks bu ishni olti asr beridagi bir muxlisning ulug‘ shoir ijodiyotiga bo‘lgan cheksiz hurmati va muhabbati ramzi sifatida qabul qilgaysiz.
Ne’matullo Ibrohim
Kamol Xo‘jandiy
G‘AZALLAR
Sayyid Ne’matullo Ibrohim tarjimasi
XUSH YOQADI
Navbahorda gullarimdin bo‘ylaring xush yoqadi,
O‘zgalarga bog‘u menga ko‘ylaring xush yoqadi.
Misli nargis tashlamasman bir nigoh sarv qaddiga,
Chunki menga qomati diljo‘ylaring xush yoqadi.
Qomatin qilgay duto ul gul uza shamshod bukun,
Menga-chi, bu xalqai gesularing xush yoqadi.
Ko‘r, bu gulzor bo‘ylaridin mast hama, ammo menga
Xoklari xush hid ufurgan ko‘ylaring xush yoqadi.
Ishva chashming ichradir, nargis nechuk noz aylagay?
Ishva qilgan nargisi jodularing xush yoqadi.
Qil nazarkim sen, chamanga yoqmagay sunbul pechi,
Yuzlaringni chirmab olgan mo‘ylaring xush yoqadi.
Boqmadi gul yuzlarina shul sabab mahjur Kamol,
Chunki boqsam, bu guli xudro‘ylaring xush yoqadi.
MALAKSAN Yo BASHARDIRSAN?
Malaksan yo bashardirsan?—desam, deydi: har ikkisi.
Namaksan yo shakardirsan, desam, deydi: har ikkisi.
Dedimki, bu latofatda sarvdirsan, guledirsan,
Kamarda nayshakardirsan, desam, deydi: har ikkisi.
Dedimki, bu nigoringda yuzimning tasvirin ko‘rdim,
Oina yo qamardirsan, desam, deydi: har ikkisi.
Dedimki, g‘amzada ishvang qilur aqlimni begona,
Xabarsan yo xatardirsan, desam, deydi: har ikkisi.
Dedim: bas bexabarlik bu sening rushdu kamolingdan,
Xabardor, bexabardirsan?–desam, deydi: har ikkisi.
YAXSHI KO‘RGAYMAN SЕNI …
Ushbu kundan oshkoro yaxshi ko‘rgayman seni,
Etmadim pinhon, nigoro, yaxshi ko‘rgayman seni.
Bul vujudim ichra qatra jon hayot bo‘lsa agar,
Yaxshi ko‘rgaydir meni, to yaxshi ko‘rgayman seni!
Xohi dilda ustuvorsan, xohi jonda bo‘l muqim,
Qayda bo‘lsang hamki sen jo, yaxshi ko‘rgayman seni.
Or qilurman sarvu lola nazdiga bormoq uchun
Chunki ey ruxsori bolo, yaxshi ko‘rgayman seni.
Garchi senda yo‘q muhabbat, yaxshi ko‘rgayman chunon,
Chunki men be bu tamanno yaxshi ko‘rgayman seni!
Diydavu dil–har biri tanho seni sevgay, sanam,
Men kabi bedil na tanho yaxshi ko‘rgayman seni.
Dermisan: “Qon to‘kadirman, dushmanimdirsan, Kamol!”
Mehri ham qahri huvaydo, yaxshi ko‘rgayman seni!
NЕCHUK AYTAY?
Birodarlar dedi: aytgil nigoringni! Nechuk aytay?
Qay ul dilbar olibdi ixtiyoringni? Nechuk aytay?
O‘tirmish bir nishon istab talab yo‘lida mushtoqlar:
“Eshitgay kim sening bu ohu zoringni?” Nechuk aytay?
“Sening dardu g‘aming o‘ylovchi kasdan nom-nishon yo‘qdir,
Qani, ayt-chi bu dam ul g‘amgusoringni?” Nechuk aytay?
Raqib menga deyurki: “Bexabarsan o‘z ishingdinkim,
Ayon qil yor ila vobasta koringni?” Nechuk aytay?
Agar bo‘lsa majolim nut qilarga ro‘zu shab Senga,
Suxandon aylagan zulfi uzoringni nechuk aytay?
Agar zulfing yana do‘stlik qaroridin kechar bo‘lsa,
Axir, elga bu zulfi beqaroringni nechuk aytay?
Agar to‘ksa Kamol qonin o‘shal g‘amzang qilib mastlik,
Alam bergan bu chashmi purxumoringni nechuk aytay?..
SULTONGA YETKIZ…
Ey dil, jon tuhfasin jononga yetkiz,
Gado niyozini sultonga yetkiz.
Mo‘r-malax sajdasin to boshdin-oxir,
Xoki janobi Sulaymonga yetkiz.
Eshitdimki, ko‘zi musulmonkushdir,
Meni nazdi nomusulmonga yetkiz.
Zulfi dilbandiyu zanaxdonidan
Meni band aylagil, zindonga yetkiz.
Bizning boshimizu habib poyining
Hadisin so‘ylagil, poyonga yetkiz.
Ashkim mojarosin tingla yaxshilab,
Birma-bir ul durri g‘altonga yetkiz.
Ko‘zdagi selobda Kamol durudin
Jayhunu Xorazmu Ummonga yetkiz…
KO‘RDIM
Bihamdillah, yana do‘stlar yuzini men bu on ko‘rdim,
Chu bulbul ayladim mastlik va bog‘u bo‘ston ko‘rdim.
Men ul murg‘i xushilhonman–qafasdin tashqari o‘zni
Bahor iqbolida, emin kuzakdin bu zamon ko‘rdim.
Falak gar mehrini sundi goho qahrin barobar ham,
Har ikkisin unutmishmen, chu yori mehribon ko‘rdim.
Qadr kechasida izlab saodatli tushim ichra
Yuzin ko‘rdim, sochin ko‘rdim, har on ko‘rdim, hamon ko‘rdim.
Murodim yor belin ko‘rmoq edi, qirg‘oq aro keldi,
Chu rohat ichra tushdim men va ranji begaron ko‘rdim.
Vasl ayyomida o‘zga zamonlarni ko‘rur oshiq,
Ki do‘stlar yuzida men u zamonni bu zamon ko‘rdim.
Kamol, ul dam ki yoronlar ila o‘zni yaqin ko‘rsang,
Degil: bu davlatim topdim–shahi sohibqiron ko‘rdim!
BILOLMAM
Yuragingda vafo bormi? Bilolmam,
Xo‘blarda safo bormi? Bilolmam.
Visoling muddatin kechga surursen,
O‘limdan so‘ng ravo bormi? Bilolmam.
Halok qilma, dedim, aytding: ravo yo‘q,
Ki qatlimga ravo bormi? Bilolmam.
Duo qilmay ne dashnomlar qilursen,
Ki dashnomli duo bormi? Bilolmam.
Qoniqdim, yuzlaring ko‘rdim, desam, der:
“Qanoatda gado bormi, bilolmam.”
Diling qayda?–debon bul dam so‘rarsen,
Bu miskinda sado bormi? Bilolmam.
Kamoli xastaga marham zarurdir,
Lekin senda davo bormi? Bilolmam…
YOQMAGAY HARGIZ MЕNGA…
Bir soat sendin judolik yoqmagay hargiz menga,
O‘zgalarga oshnolik yoqmagay hargiz menga.
Gar desang bir kun: bor-ey, sen o‘z diling sultoni bo‘l,
Shohlikdan so‘ng gadolik yoqmagay hargiz menga.
Aytmagayman chokaringga: “ul eshik tufrog‘iman,”
Mahramingga xudsitolig‘ yoqmagay hargiz menga.
Aytdim: ey, husning suvinda orazing aksini ko‘r,
Derki: har dam xudnamolig‘ yoqmagay hargiz menga.
Ikki chashming davrasinda istadim la’lingni men,
Rinddirmen, porsolig‘ yoqmagay hargiz menga.
Tark etib zuhdim, yuzingni ko‘rgali keldim yana,
Pokbozman men, dag‘olik yoqmagay hargiz menga.
So‘filar deydi: “tur endi, raqs etib zikr ayt, Kamol”,
Holati vajdi riyolik yoqmagay hargiz menga!
SЕNINGDЕK MAHRAMIM YO‘Q
Ko‘ying ichra g‘amingdek hamdamim yo‘q,
Ruhim xilvatida hech mahramim yo‘q.
Tag‘ofulda jahon jabrin chekarlar,
G‘amingdan o‘zga olamda g‘amim yo‘q.
Menga husning quyoshi bir jahondir,
Shuning-chun andin o‘zga olamim yo‘q.
Sening-la bahs qilar bo‘lsa bu to‘ti,
Mening ilzom qilar musallamim yo‘q.
G‘amu mehnatu dard qancha so‘rarsen?
Sening ishqing ziyosidin kamim yo‘q.
Nihon bo‘lsang Kamoling ko‘zlaridan,
Beg‘am qalbim va chashmi benamim yo‘q.
N Ye Q I L A Y ?..
Ketdi dastimdan mening zebonigorim, ne qilay?
Endi yo‘q menda inonu ixtiyorim, ne qilay?
Ul mudom bu holatimdan voqif erdi—g‘amgusor,
Endi butkul g‘amga to‘ldim, g‘amgusorim, ne qilay?
Do‘stlar derlarki, ey, izla bu koring tadbirin,
Menki muhtoj kimsaman, tadbiri korim ne qilay?
Jismu jonim ichra bunday tashvishim bor bo‘lmagan,
Do‘stu yorim aytmagay, yelkamda borim ne qilay?
Vasliga yetmoq uchun kutmoqligim amr etdi u,
Kutdi dil—nochoru nokom intizorim ne qilay?
Har kishi aytgay: faloni bedilu bedin ekan,
Xilvatim tutday to‘kar nomusu orim ne qilay?
Bir zamon qolganda be u yuz xijolat tortaman,
Voy, agar qolsam chu be u, ro‘zgorim ne qilay?
Noiloj ko‘z tutdim ul dam do‘stu yor imdodiga,
Lek yordam bermagaylar do‘stu yorim… Ne qilay?!
MЕN XAROBI MASTU, SЕN…
Anbar ermish domi dil yo mushki nob?
Yoki sunbuldan guling tortmish niqob.
Yoki sha’ri sabz oyda soyabon?
Yo harir parda tutibdir oftob?
Durji yoqutmasmu bu obi hayot?
Yoki maygun la’ling ichra durri nob.
Lablaringdan jon ato qilguvchi suv
Tomchilar—sarchashmai hayvon shitob.
Termularman senga—xushdir holatim,
Men xarobi mastu, sen masti xarob!
Lablaringsiz—dilki befayz, benamak,
Benamak lazzat topolmas-ku kabob.
Zavqi ishqingdan Kamol tab’i qushi
Terdi so‘z ichra nuqul durri xushob…
RISHTAI JON DЕYDILAR…
Ahli dil zulfi sanamni rishtai jon deydilar,
Bul kalomdin jon hidi kelmishki, ixvon deydilar.
Toki og‘zing benishondir ham nazarlardan nihon,
Yor, og‘zing vasfini paydovu pinhon deydilar.
Lablariga bir hadis kelsa shakardek og‘zidin,
Har kalomin lutf ila shirinu xandon deydilar.
Qomating misli alifdek, zulflaring—monandi nun,
Senda neki bor bo‘lsa, ofati jon deydilar.
Zulfu og‘zing tavsifini oshig‘i devonalar
Sirli, mavhum xilqatu, behad parishon deydilar.
Sarv faryodi falakka o‘rladi bu bog‘ aro,
Boisi—ul qomatingdan chekmish afg‘on deydilar.
Orazin shavqi ila necha hadis aytding, Kamol,
Baski monand neki ul—tayri xushilhon deydilar.
COQIYO, TUTGIL QADAH!..
Rindlik ahkomidin zohid mudom bergay savol,
Soqiyo, tutgil qadah, aqli uning topsin zavol.
Xastalarning dilni yoqqan nolasi bedard emas,
Dardi yo‘qlar, oshiq ahli holatin aylang xayol.
Vasl mahfili yorishgay, ey charog‘i subhidam,
Sham’ yo‘l topguncha bo‘lgay ustuvor tunda visol.
Sarbasar men subhidamgi bod kabi hayrat bilan
Hazratimdin betaammul qay yo‘sin topsam majol?
Jonni gulgun yuzlaringga gul kabi sochsam ravon,
Qo‘rqmagaydirman, bu tab’i noziking olgay malol.
Toleimda bu parishon bebaqo baxtim bilan
Oh, visoling davlatini istamoq fikri—mahol.
Kun kelib ko‘ying aro bir it kabi qilsang qabul,
Shul o‘zi bo‘lgay kamoli davlatu baxti Kamol.
BU KЕCh
Yuzlaring sham’ida ko‘nglim tab’u tob bo‘lmish bu kech,
Nargisi masting ko‘rib jonim xarob bo‘lmish bu kech.
Bu dilu bu diyda dastidin tanim timsoli sham’:
Gohi otash ichra, gohi misli ob bo‘lmish bu kech.
Zahmating ol jismu jonimdin bukun, mardumi chashm,
Men bilan yor ora bu diyda hijob bo‘lmish bu kech.
Soqiyo, sham’im manim qo‘ygil u majlis ichrakim,
Toki bilsinlar mening chashmimda xob bo‘lmish bu kech.
Qoq yarim tun bo‘ldi, ammo oy nuridin yo‘q asar,
Yoki zulfing moh yuzinda yuz niqob bo‘lmish bu kech.
Ko‘zlaring, bilmam, nechuk oshiqlaringning ustida
Mingta g‘avg‘o boshladi, ayni itob bo‘lmish bu kech.
Do‘st mehmondir Kamolga, keltiring tezroq sharob,
G‘ussadin dushman dili misli kabob bo‘lmish bu kech.
G‘ARIBLIKDA…
Dil-ku yor ko‘yindadir, men bunda behamto g‘arib,
Ne qilur bechorai miskintan, tanho g‘arib?
Bir ko‘rishga zordirman yor, diyoru xeshni,
Tobakay olamda kezgum besaru bepo g‘arib?!
Senki g‘urbatda emassan, ne bilursan holimiz?
Mehnati g‘urbatni bilmas hech kim illo g‘arib.
Kun kelib rohi karamdin so‘rmading bir dam, kim u—
Mustamandlik holu zori ko‘ksi ichra jo g‘arib?
Holimizga tushmagay nevchun bu davron ichra kas?
Bu shaharda senga hamdard uchramasdir, o, g‘arib!
Oh, bu g‘urbat ichra qanday jon berur miskin Kamol?
Vo g‘ariblik, vo g‘ariblik, vog‘aribo, vog‘arib!..
YAXSHIDIR
Orifi xilvatga shaydo… yaxshidir,
Zar uchun ganjina ma’vo, yaxshidir.
Olami fitrat – manim xush olamim,
Ey dil, anga borki, ul jo yaxshidir.
Bu tubanda topmagaydir dil huzur,
Azmi tavhid ayla – a’lo, yaxshidir.
Ahli ishqni chorlagay vahdatga dil,
Suv qushiga, bilki, daryo yaxshidir.
Xoja inkori qiyomat aylagay,
Unga bul kungi tamanno yaxshidir.
Bir boqib qone’ bo‘l olamdin, Kamol,
Naxli mumiga* tamosho yaxshidir.
——-
*Naxli mumi – xurmo daraxtiga ishora.
G‘azalning asliyati:
Orifi pinhon zi paydo xushtar ast,
Ganjro ganjina ma’vo xushtar ast.
Olami ozodagy xush olamest,
Ey dil, on jo rav, ki on jo xushtar ast.
Andar in pasty dilat nagrift hej,
Azmi bolo kun, ki bolo xushtar ast.
Oshiqonro dil ba vahdat mekashad,
Murg‘i obiro ba daryo xushtar ast.
Xoja inkori qiyomat mekunad,
Z-on, ki imro‘zash zi fardo xushtar ast.
Yak nazar qone’ shav az olam, Kamol,
Naxli mumiro tamosho xushtar ast.
