Розия Тужжор ҳозирги замон Эрон адабиётининг йирик намояндаларидан биридир. Асосан ҳикоя жанрида қалам тебратиб келаётган адибанинг бир неча ҳикоялар тўплами дунё юзини кўрган, айрим ҳикоялари эса турли тилларга таржима қилинган. Розия Тужжор ўзига хос услубда ёзади. Унинг ёзганлари фалсафий мушоҳадалар билан бойлиги, тил ва услуб гўзаллиги ва ижтимоий муаммоларнинг ўртага қўйилиши жиҳатидан бошқа ёзувчиларнинг асарларидан ажралиб туради. Розия Тужжор шарқона тафаккур билан дунёга қарайдиган сюрреалист ёзувчидир. У кўпроқ қаҳрамонларининг руҳий кечинмалари ва ботиний ҳолатларини моҳирона тасвирлашга интилади.

Розия Тужжор
ИККИ ҲИКОЯ
Форс тилидан Шокиржон Олимов таржимаси

ҲАМ ОЛМА, ҲАМ ЮЛДУЗ

Икки томонида баланд арча дарахтлари қад кўтарган тошлоқ йўлдан ҳорғин кетиб борарди. Ўнг томонда кўпқаватли бетон уйлар терилиб кетган бўлиб, улар тугаган жойда бир тоғ кўринарди. Тоғ худди чалқанча тушганича оғзини очиб осмонга юзланиб ётган оёқлари узун аёлга ўхшарди. Қўшни аёллар қўлларидаги бўш саватлар билан гўшт, нон ва сут излаб чопишган ёки узундан узун навбатларга турган чоғларида ўзаро гап сотишиб, уни “ухлаётган гўзал” деб аташарди.

Бозорчага етганида болалар тўп ўйнашаётган жойда тўхтади. Кун ботар чоғидаги ғира-шираликда болаларнинг чеҳралари кўринмасди. Аммо уларнинг қичқириқлари овози араваси олдида турган аравачининг овозини ўзига сингдириб юборарди. Арава серсув қизил олмаларга тўла эди. Аравачи қичқирди. Аммо “олма” деган сўз эшитиларди.

Аёл тўп кетидан югураётган болаларга қаради. Тўп қизил олмага ўхшар, уларнинг оёқлари остида ғилдирарди. Қадамларини тезлаштирди ва аравага етиб борди. Битта… учта… бешта… Ухлаётган гўзалга қараркан олмаларни бирма бир олар ва целлофан халтачага соларди. Унга қаради: осмонга қараб ухлаб ётар ва оғзида қуёш олмаси турарди. Уйга етиб олгунига қадар шамол унинг халати этакларини уёқ бу ёққа тортарди. Мод уйда, ҳар доимгидай қоронғухонасида ( қоронғухона – фотоплёнкалардаги суратларни юзага чиқариш хонаси(тарж.). эканлиги аниқ эди.

Зиналардан юқорига кўтарилди. Шиша эшикдан ўтди.

Лифтнинг тугмасини босди. Квартиранинг эшиги қаршисига етганидан сўнг калидлар шодасини чиқарди. Ичкарига кириб эшикни ёпганидан сўнг Моднинг овози чиқди:
– Чироқни ёқма!
– Салом!

Қўлидаги бир целлофан халтача олма билан ошхона томонга ўтди. Ошхонанинг ярим қоронғу ғира-ширалигида қамишдан тўқилган саватни олди. Ичидаги нарсаларни бўшатди. Олмалар бирма бир саватга тўкилдилар. Сув кранининг жўмрагини очди. Идишлар турадиган мебелдан чироғ ёруғида нур зарраларини ўзида парча-парча қиладиган хрустал идишни қидирди. Деразадан узоқ-узоқларга қаради. Қуёш қизил олма эди, ухлаётган гўзалнинг юзи эса қоронғулик тўри остида кўринмай кетган эди.

Ювилган олмаларни устидаги сув томчилари тушиб кетмасидан олдин идишга терди. Оҳиста-оҳиста қадам ташлаб меҳмонхонанинг ўртасига келди. Идишни столнинг ўртасига қўйди-да қоронғухона томон юрди. Елкаси билан унинг ёғоч деворига суянди-да эшикни икки марта тақиллатди. Мод икки томонга суриладиган эшикни очди. У қизил нур остида ўтирганича қисқичлар билан осиб қўйилган суратларга қарарди. Шохлари тарвақайлаб кетган дарахт, турли жойлар ва манзараларнинг суратлари.

Стол томонга қайтди. Шафоф сув томчилари юзасида ялтираб турган энг катта олмани олди ва у томон узатди. Мод унга бир қараб ҳам қўймади. У ўрнидан турганича сув томиб турган суратларни у ёқда бу ёққа оларди. Меҳмонхонанинг деразаси томон қайтди. Парданинг бир чеккасини четга сурди. У ўша ерда – қоронғулик тўрининг нариги томонида осмонга қараб чўзилиб ётарди. Агар парда четга сурилганида эди…

Нафасининг иссиғидан дераза ойнасини туман қоплади.
Телефоннинг жиринглаган овозини эшитиши билан гўшакни  кўтарди. Дугонаси эди: “Нега ҳалиям у ердасан?” Бармоқларини тишлади: “Оҳ… туғилган кун байрамига чақирилган эдику!”

Гўшакни қўйиб қоронғу томон югурди.
– Бизни туғилган кун байрамига чақиришган эди!

Бориши керак эди. Ранг-баранг пуфаклар, шоколадли тортлар, заррин қоғозлар, ёнган шамлар бор жойга, ёруғлик билан тўлиб-тошган жойга бориши керак эди.
Столга суянди. Олмалардан бири ғилдираб кетиб ерга тушди.
– Ўзим кетаверайми?! Сен бормайсанми?! Яъни ўзим?!

Кийимлар осилган шкаф томон борди. Кийимлари орасидан кўкрагида кумушранг юлдузлари бор қора кўйлагини олди. Пардоз-андоз столи олдида ўтириб фақатгина кўзларига сурма суртди. Сочларини юқорига тўплади-да бир шода марваридни унга ўради. Бўйнига тақиладиган маржонининг ипларини боғлаётган қўллари қалтиради.
– Мод… Мод!

Келди.
– Маржонимни боғлашвор!
Мод қўлларининг унинг сочлари билан туташуви ва… меҳмонхонанинг полига ёғилган шаррос ёмғир.
– Оҳ… Йўқ!

Қаттиқ шамол деразанинг икки табақасини ҳам очиб юборди-да яна қайтариб бир-бирига урди. Мод деразани ёпишга югурди.
– Қандай қилиб териб оламан энди?

Ерда сочилиб ётган маржон доналари ярқираб нур сочардилар.
– Менам афсусдаман, азизам!
Буни Мод айтдими?!

Бир оздан сўнг бошида шолрўмоли ва эгнида қора мантоси билан ҳовлида турарди. Ҳовлида тўп ўйнаётган болалар ҳам,  қўлида олма тутган одам ҳам йўқ эди. Фақатгина ўша узоқларда чўзилиб ётган тош аёл бор эди.
“Мен бир байрамга боряпман”.

Қўллари билан ўзини қучоқлаб олди-да тун бағрида югуриб кетди. Бир сал наридаги кўпқаватли уйнинг зиналаридан кўтарилди. Шиша эшикдан ўтиб, лифтнинг тугмасини босди. Бир неча дақиқадан сўнг шодиёна овози келаётган квартиранинг қаршисида тўхтади. Эшикнинг қўнғироғини босиши билан гул олмаганлиги эсига келди. Эшик очилди. Дугонаси эди. Юз- кўзларини пардоз-андоз қилиб олган, сочларига бигуди ўраган, этаклари эса доғ эди. Унинг орқа томонида бир тўда бола заррин қоғозлар, қизил, сариқ ва бинафшаранг пуфаклар ҳамда қоғоздан ясалган юлдузлар орасида сакраб-сакраб ўйнашарди. Ошхонанинг ярим очиқ эшигидан олдига этак тутилган юзида ниқоби бор бир эркак қўлида бир идишни тутганича ўнгга ва чапга бориб-келарди:
– Тортни кесайми? Ликопчаларни келтирайми?

Меваларнинг пўчоқларини босиб ўтди. Пуфакларни ёраётган болаларнинг қий-чувидан кўзларини юмиб олди. Болаларни ўз атрофида йиғиши ва уларга тортни бўлиб бериши керак эди. Тортни шундай бўлиш керакки, барчага етсин. Дугонаси билан эри меҳмонхонага кириб келишган, юзларида ниқоб тутганларича рақсга тушишарди. Қизариб кетган оғизлари очилиб қолган, болалар эса уларнинг атрофини ўраб олганларича шодон кулишар, қий-чув солганларича сакрашарди. Шамлар ағдарилди. Пуфаклар ёрилар, болалар бир-бирларининг оёқларини босиб олишарди. Улардан бири бошига қоғоздан ясалган тож кийиб олди.

Тортни кесиши керак эди. Аммо қўллари қаттиқ қалтирарди. Болалар тортга ҳужум қилишди. Оҳ… қандай байрам… ҳақиқий бир шодиёна! Қўлини пешонасига қўйди ва аста-секин орқасига тисланди. Эшикни очди-да ташқарига югурди.

Юзига нам ҳаво урилганидан кейин ёмғир ёғаётганини сезди. Олдинига аста-секин, сўнгра эса тез-тез шағал йўлдан кета бошлади. Совуқ ва оғир кўпқаватли уй сариқ кўзлари билан унга қарарди. У эса ҳалиям ўша ерда эди. Совуқ ва оғир чўзилганича булутлар томонга қарарди. Ёмғир тезлашган эди.

Шошмасдан олдинга қараб кетарди. Қоғоздан ясалган тожи ғижим бўлган, халатининг этаги эса оғирлашиб қолганди. Тепага қараб кўтарилиш йўли ёна ва нафасни сиқувчи эди. Тўхтади. Орқасига қаради. Ёруғ деразаларнинг барчаси сариқ, фақатгина бир дераза қизил рангда эди. Юзини бурди. У ерга бориши, У каби чалқанча тушиб ётганича унда ҳам олма, ҳам юлдуз бўлган осмонга қараши керак эди.

ПАРВОЗ

Кунботар токларнинг елкасига қўнган. Ковушларимни ечиб, оёқларимни сув салқинлигига топширдим. Кунботар елкам ёйида иккита қанот ўстирган бўлиб, балким бир соатлардан кейин оҳиста буғланганича ложувард сувда йўқ бўлиб кетса керак.

Дарахтлар ортига яширинган дарахтлар тепасидан қишлоқни кўрса бўладиган бир оралиқ топдим. Сув шивирлаб қўшиқ айтар, мен эса гоҳ кўнгил бериб, гоҳ кўнгил совуб у билан бирлашаман-да бирга-бирга кетаман. Тошларнинг устидан ва остидан, ҳайҳайлаганча ва ҳарсиллаганча бирга кетамиз, бирга югурамиз ва бирга келамиз. Қаердан… қаергача?

Бу ердан ер ости дарёсининг у томонигача. Юқори маҳаллагача. Узоқдаги харобаларгача. Қишлоқ қабристонигача. Чароғон узумзорларгача. Сўнгра айланамиз: қишлоқнинг атрофини, тегирмонниг атрофини, боши эгик лойқа сувли дарёлар аторфини ва сут буғдойи бошоқлари омбори атрофини. Қайтганимдан сўнг сенинг оёқларинг изи тушган ва бугун кечаси яна бир бор сени кўргани келмоқчи бўлган ўша тупроқни етти марта тавоф қилганимга, етти марта қайтиб келганимга, етти марта кўрганимга ва етти мата ўпганимга амин бўламан.

Узоқдан тутун устунлари кўринади. Кунботарнинг симобий ранги унда шовқин уйғотган етти баланд устун. Етти устун сувда чайилган гуручлар ва сенинг келишинг шарофатига сўйилган қўйларнинг гўшти солинадиган бир неча пудлик қозонларнинг борлигидан дарак беради. Сен бир соатдан кейин келасан. Шамол ҳам палов сузилган лаганларнинг ҳамда ёмон кўзларни оловда куйдирадиган исириқларнинг ҳидини олиб келади. Худди ҳозир ҳам чолғучилар чалган куйнинг, шунингдек, оёқяланг ва кўзлари чақнаган ҳолда уларнинг ортидан югурганларича уларга жўр бўлиб қўшиқ айтаётган болаларнинг овозини олиб келаётгандай.

Шодлик бир йўловчидир. У уйдан бу уйга, у маҳалладан бу маҳаллага ўтиб юради. Унинг учун ҳеч қандай девор, ҳеч қандай эшик зулфини ва ҳеч қандай занжир йўқ. Бунда ҳамма бир- бирини топа олади ва отини айтиб чақира олади. Худди сен яхши кўрганингдек.

Бир болакай қишлоқдаги энг баланд ёнғоқ дарахтининг тепасига чиқиб олганича, ҳар доимги одатга кўра, қишлоққа кириб келаётган биринчи йўловчини кўриши билан жар солиб, қишлоқ аҳлини бундан хабардор этади. Ундан салгина нарида баланд бир шохда худди фазода чизилган қоп-қора сўроқ белогисига ўхшаган бир қарға қўниб турибди. Уни кўриб кўнглим айнийди. Оғир, оғир.
Айтгандай, нега бу ерда турибман? Балким узоқ муддатли ваҳима ва қарама-қаршилик мени бу ерларга етаклаб келгандир. Балким…

Кунботар токларнинг елкасидан учиб кетади. Менинг қанотларим ўз тусини йўқотади. Қишлоқ алангалар, ранбаранг фонуслар ва тўрсимон чироқлар ёруғида чарақлайди. Сувга тушган тош тўлқинлар устига тўлқинлар, айланалар устига айланалар солади. Мен эса орқамдаги ўрмоннинг қоронғу бурчагида, қаршимдаги дарахтларнинг шовқин-суронида ва оқаётган сувнинг шивирлаб қўшиқ айтишида ўша кунни эсга оламан.

Мен борман ва отам. Машина, энг катта тезлик. Ҳаракат ва қочиш. Шаҳар ва шовқин-сурондан қочиш. Илонизи йўл ва дарахтларнинг бир-бирига ёпишиши. Яшил рангдаги узун бир чизиқ ва дарё тоқида нурнинг акси. Ўрмон, ҳамма ёқ яшил. Қоялар юзасига ўйиб туширилган. Вақт чизиғи синган. Ғам чегарасининг у томонига отиб юбориш. Барчаси шодлик ва руҳнинг чўзилиши.
Ногаҳон ёруғлик чакмонига ўралган баланд бўйли одамнинг қоматига ўхшаб кетадиган узун бир нур устуни тушади. Кескин берилган тормоз. Айланиш ва яна айланиш. Баланд бир овоз. Тошга урилиш. Тўсатдан тўхташи. Нафаснинг ҳам. Қўрқувданми ёки тинчланганликдан? Менинг оғзим очилиб қолган. Қичқириқсиз. Отам қўлини юзига босди.

Қарайман. Бир дарахтни кўраман. Тик ўсган. Унда кўзгунинг катта-кичик бўлаклари, сеҳрли бодомлар, минг кўзли гуллар… Ишонмайман. Аммо бу ҳақиқат. Дарахтда кўзгу бор, кўзгуда эса ариқ, майсазор, ўрмон, булут ва шу томонга келаётган одам кўринади.
– Ҳеч нарса қилмадими?

Отам бошларини ҳайрат аломати билан сарак-сарак қилади:
– Ишонгинг келмайди!

Бояги одам орқасига бурилади ва дарахтга қарайди. Ғурур ва шукуҳ билан:
– Кўрганингиздек, бор.

Дарахт осмондир ва дарахт дарё, дарахт қушдир ва яна дарахт…
Ўша одам сенсан.

* * *

Қишлоқ уйғоқ. Тун елкаларига қўнган бўлсада, уйғоқлиги ярақлашларини ўша чироқлар, алангалар ва юлдузлар ёруғида кўрди. Қарғанинг сўроқ белгисига ўхшаб кетадиган шарпаси ҳам йўқолган. Болакайнинг қомати ҳам. Аммо аниқ келасан. Биламанки келасан.

* * *

Баҳор бўлганда келамиз. Яна ўшандагидай мен борман ва отам ҳамда гуллар ва майсаларнинг ерга ва тоққа ёғаётган ёмғири. Қишлоқ беҳушдир, майда-майда ёғаётган кулранг ёмғирлар оғушида. Ҳануз дарахт сеҳрли бодомлари билан мағрур ва тик турганича қараб турибди, унинг нигоҳида эса булут, йўл ва ёғаётган ёмғир. Энди ойналар унинг танасидан ўтиб, шохларга етган.

Дарахтнинг кафтларида аланга. Сен эса ҳалиям унга томоша қилиш билан бандсан. Отанг сенга қарайди ва салом овози эшитилади:
– Салом, эски дўстим. Яна бизни ва қишлоғимизни эслаб қолибсизда? Хуш келибсиз!
– Нур сотадиган кишига салом!
– Мен қишлоқнинг муаллимиман.

Отам жилмаяди:
– Айтдимку нур сотасиз деб.
– Бизнинг қишлоғимизга хуш келибсиз!
– Қишлоқларинг осойишта экан. Шаҳарга қараганда анчагина тинч ва жоннинг ҳузури. Бир неча кун қишлоғингизнинг меҳмони бўлсак бўладими?

Бу қишлоқда ҳар бир йўловчи учун жой топилади.

Сенга қўшилиб борамиз. Сенинг табассуминг эса юзларингга қўшилиб кетган. Ўтиб кетаётиб барча уйларнинг руҳиятига сингиб кетасан. Қишлоқнинг барча аҳолисининг қувончлари ва қайғулари сенга таниш:
– Карбалойи, салом! Эшитдим: мушкулинг осон бўлибди.   Муборак бўлсин!
– Авс Ражаб, худо сенга қувват берсин! Ишингнинг ярми битиб қолибдику!

– Бувижон, Рустамингдан қандай хабар бор? Яқин орада хат ёздими?
– Ғуломали, сумканг билан китобинг қани? Мактабинг йўқми сенинг?

Келамиз ва қоламиз. Руҳиятингнинг чек-чегараси йўқ.
Денгиздан сачраган бир томчи сувни кўраман.

Ҳеч қанча вақт ўтмай отам билан бир нарса тўғрисида гаплашасан. Кўнглингдан кечган бир нарса тўғрисида. Ва отам…
– Сизнинг бирлаштиришингизни маъқуллайман.

Маъқуллайман.

Ҳаммаси тезда юз беради. Ҳатто менинг дейишим ҳам…:
– Мен ҳам.

* * *

Тун нигоҳи остида ноғора ва қўшноғораларнинг овози баландроқ ва янада баландроқ эшитилади. Ўзи билан бирга болаларнинг шовқини ва аёлларнинг шовур-шувирини олиб келади. Улар қўлларида фонус тутганларича тепаликдан юқорига ўрлайдилар.
– Ҳой, қаердасан келин? Қаердасан?

Бир бош узум сувнинг ўртасига тушади ва оҳ чекади.
Қўлларимни оғзимга кўзача қилиб бақираман:
– Мен бу ердаман… Бу ерда.

Фонуслар яқинроқ келадилар. Улардан таралаётган ёғду юзимни кавлайди. Энаганинг шубҳа-гумонга тўла овози эшитилади:
– Қаерда туриб олдинг? Яна ҳамма уни кутиб олишга бораётган бир пайтда-я?!

Қишлоқ этагига бош қўйган йўл чизиғига қарайман:
– Бораман, ҳозироқ. Фонусларингни нари олинглар. Худо ҳаққи.
– Ҳар доим ҳаммадан ажралиб юрасан, қизгина!

Улар кетадилар. Мен эса юзимни юваман: узумзорлардан ўтиб келадиган ва ҳушидан айрилган ўша сув билан; дарёга қуйиладиган ўша сув билан; ўша дарахтнинг ёнидан ўтадиган ўша дарёга; …. ўша дарахтнинг…

* * *

Ишқ дарахтининг ёнида турибман: оқ кўйлакда. Тўлқинларга бўлиб ташлайман ва кўнгил боғлайман. Минг бўлакка бўлиниб кетаман ва яна бирлашаман. Одамлар елкама-елка бўлиб, қизил, сариқ ва мовий дастрўмолларини ҳавода елпийдилар. Ноғора, қўшноғора ва яқинларнинг табрик овозлари, тутаётган исириқ ва ёнаётган ўтинларнинг ҳидлари, қизил учқунлар ҳамда руҳимизни бир-бирига пайванд этадиган меҳрибон хутба овози.
– Кўряпсанми? Бу ерда нафас олса бўлади: яшаш учун ва ҳатто ўлиш учун ҳам. Ҳеч қаер бу ер эмас. Қишлоқ… Қишлоқ. Ерда минг илдизи, осмонда минг шохи бор.

Куламан.
– Бу ер сенинг туғилган жойинг. Меникичи?
– Туғилган жой шундай бир жойки, уни севиш мумкин. Севги эса кўлмак сувнинг устидан ўтиб кетадиган ёрқин бир жимирлашдир.
– Ёки шамол кўлидаги қоқи ўт.
– Баркалла! Ёки қоқи ўт…

Одамлар аста-секин тарқалишади: қизил табассум ва тер томчилари билан. Дарахт ёнида эсдалик учун суратга тушамиз ва у ердан узоқлашамиз. Одамлар йўлдан қишлоққа қайтишади. Биз эса ўртадан кесиб ўтган тўғри йўл билан ўрмонга борамиз. Дарахтлар елимларининг ҳиди, ҳаво намлиги ва номсиз гулларнинг ҳайратли нигоҳлари. Бир дарахтнинг орқасидан кичкина бир шайтонча пойлайди. Унга қарата тош отасан.

– Ҳей! Дуо ва тортишув учун ҳам вақт ажратиш керак эканлигини бизга эслатгани келдингми…? Чучварани хом санабсан! Бу орзуйингнинг оғир юки то абад елкангда қолиб кетади! То абад.

Шайтонча бир чийиллаб қўяди-да дарахтлар ортида йўқолади. Ер замбуруғлар билан тўла; ва лою балчиқ билан ҳам. Бир неча қадам олдинга юрасан ва мен сенинг ортингдан. Ҳамширалик халатимнинг оқ этаги ҳилпирайди ва мен унинг ифлос бўлишидан хавотирдаман. Калламдан ўтаётган фикрни ўқийсан:
– Қўявер! Ҳамширалик халатингнинг оқ этагини қўявер. Қўрқма, унга бир парча ҳам доғ қўнмайди. Бирор парча ҳам. Сенга ёқса, халоссан.

Этагимдаги тўрлар ва юлдузларнинг яқинигача келаётган тиғларнинг панжаларига қарайман. Улар гуллайдилар ва гулларини оёқларим остига тўкадилар.
Йўлнинг қолганини юрмаймиз. Парвоз қиламиз. Шайтонча ўрмон тубида зор-зор йиғлайди ва йўқолади.

* * *

Қишлоқнинг қалби кутиш азобидан шишиб кетган. Келиш вақтинг яқин қолган. Ариқ куйлайди ва дарёга қуйилади. Дарё бир қишда юраги яллиғланган ва бутун бошли уч кун эс-ҳушидан айрилган ўша дарёдир. Бутун бошли уч кун.

Дарё наъра тортади, йиғлайди, кулади, қўлини белига қўйганича қай нарсани кўрса йиқитади ва ўзи билан бирга олиб кетади.

Қишлоқ саросимада, одамлар ҳам. Сен эса ҳар доимгидек олдинда борасан. Оёқларингда этик, эгнингда қора чарм пальто. Кўприк бузилган, бирор бир йўл йўқ. Мактаб у томонда. Болалар бу томонда.
Қишлоқ аёлларидан сўрадингки, ўтлардан узун тўр, дарёнинг узунлигига тенг келадиган бир тўр тўқишсин. Энди эса эркаклар уни елкаларига ташлаб олишганча тортиб кетишмоқда.

Кўприк аёлларнинг узун кокили каби тирикдир. Ҳансираб нафас олганича кичик балиққа минади. Сувни ёради. Бошқа одамлар ҳам сенга қўшилиб кўприкни дарёнинг қирғоғига улайдилар.
Сув ўкиради, Сен ва бошқа одамлар ҳам. Ғалаба сизлар томонда: болалар қўлларида китоб тутганларича секин-аста кўприк томон келаётганларида, мактаб томонга ўтишнинг имкони бўлганда. Кўзларда ёшнинг гуллаши томоша қилса бўладиганлик манзара.

Ноғора ва қўшноғораларнинг овози тинган. Бир болакай ёнғоқ дарахти тепасида жар солади. Йўл бурилишида иккита заъфаронранг параллел чизиқ ғимирлайди. Ковушларимни кияман ва шошилганча тепаликдан пастга тушаман. Ялтироқ қурт оёқларим остида ялтираб нур сочади. Қишлоққа яқинлашаман. Баланд тутун устунлари энди нурли олов ҳалқаларига айланган бўлиб, қозонлардан чиқаётган буғлар паловни дамлаш учун ёпиб қўйилган латталар остида шишиб кетган.

Уйга бораман. Жим-жит. Худди картина ичидаги расмдек. Кечаси ҳеч ким бу ерда қолмаган. Ҳамма йўл бўйидаги қишлоқ майдонига кетган. Ҳатто сени бир неча дақиқа олдинроқ кўриш улар учун муҳим. Самовар атрофини мовийранг бир буғ ўраб олган: бир неча дақиқадан сўнг томчиларга айланиб яна самовар жомига қайтиб тушадиган буғ. Худди қишлоқ аҳолиси учун ёмғир бўлиб, қишлоқ заминида мактаб, масжид ва шифохона гулларни, экинзорларда эса кичик ва олтинранг буғдой донларини ўстирганинг каби.

Уйдан чиқиб келаман. Осмонга қарайман. Ойнинг мисранг гардиши аста-секин юқорилаб келади. Кунботардан эсаётган шамол ўзи билан бирга узумнинг ҳидини олиб келади, оч чиябўриларнинг увиллашини ҳам. Ойнинг мисранг гардиши кўнгилга ғулғула солганча қишлоқ ўртасида туради.

Сен олдинда борасан, қишлоқ одамлари сенга эргашган. Бир чиябўри увиллайди, бошқа чиябўрилар ҳам. Кўзгудор дарахт уларни тоғнинг ўнқир-чўнқир жойларида қандай қилиб нобуд қилганларингни кўрган.

Уйдан йўл бошигача боришга йўл йўқ. Келишингга ҳам. Чақнаган чақмоқ эсимга солади: энди кетиш керак. Бу ерда бажаришим керак бўлган ишлар тамом бўлди. Бундан буёнига бу ерда қолиш тамом бўлиш маъносидадир.
– Илтимос, қолгин.

Икки бармоғингни бир-биридан айро қиласан ва уларнинг орасидан жаннатни менга кўрсатасан.
– Қара, мана бундай шаклдаги жой. Аммо… бундан анча катта. Ечилиши керак бўлган боғичлари билан бирга.
– Кўнгиллари кенг одамлар боришлари керак. Шундай эмасми? Аммо нега?

Агар шунга лойиқ бўлсалар, жавоб беришлари керак.

Билардим: сени чақираётган ўша овоз шунчалик баланд бўлиб, бизнинг овозимизни эшитишинггга йўл қўймайди:
– Илтимос, қолгин. Қол!

Менга бир дастрўмол берасан: унутилган гулларга тўла.
– Бировга дастрўмол совға қилишмайди, деб айтишади.

Айрилиққа сабаб бўларкан.
– Аммо баъзида керак ҳам: қисқа муддатларга, кўнгил боғланишларини унутиш учун.
Бир бош узум билан кетар экансан, узумзорларни айланаман ва сабрли бўлганлигимга йиғлайман.

* * *

Яна бир марта болакайнинг жар солган овозини эшитаман, аёлларнинг ва болаларнинг шовқинини ҳам. Аммо мен узоқ муддатлардан кейин биринчи учрашувимиз қишлоқнинг ҳайратли нигоҳлари остида амалга ошишини истамайман.

Ўрмондан ишқ дарахти томон борадиган тўғридан кесиб ўтувчи йўлни танлайман.
Шайтонча йўлнинг ўртасида, бир дарахтнинг ортидан пойлайди:
– Қайтгин! У ерда ҳеч нарсанинг сенга кўзи учиб ўтиргани йўқ, ранж-аламдан бошқа. Қайт!
Эшитишни истамайман…

Ўрмондан чиқиб келаман. Ишқ дарахти қаршимда бўй чўзади. Ой нури унинг кўзгуларида акс этади.
Қараб қоламан. Бир соат ўтади. Қишлоқ осмонида рангбаранг фонуслар ғужғон ўйнашади, ой ва юлдузлар ҳам.

Тақиллаган овоз эшитилади. Қулоқларимни динг қиламан. Борган сари яқинлашади. Бир шарпа пайдо бўлади. Олдинроқ ва яна олдинроқ келади. Энди уни яхшироқ кўришим мумкин бўлади: қўлтиғида таёқ қистириб олган, эгнида тупроқ рангидаги кўйлаги бўлган қалин соқолли одамни.
Эй худойим! Бу сенсан! Аммо бор-йўғи биттагина оёғинг бор. иккинчи оёғинг… У оёғинг бир парча таёқ бўлиб, кўзгунинг синган бўлаклари унга ёпишган.
Тиззамга қулайман: ой ва юлдуз сенинг аршингга етказаман деб устун қўйган пайтда.

Ҳикоя матни Розия Тужжорнинг Тошкентда нашр этилган «Ҳам олма,ҳам юлдуз» (2010 й.) китобидан олинди.

Roziya Tujjor
IKKI HIKOYA
Fors tilidan Shokirjon Olimov tarjimasi

HAM OLMA, HAM YULDUZ

Ikki tomonida baland archa daraxtlari qad ko‘targan toshloq yo‘ldan horg‘in ketib borardi. O‘ng tomonda ko‘pqavatli beton uylar terilib ketgan bo‘lib, ular tugagan joyda bir tog‘ ko‘rinardi. Tog‘ xuddi chalqancha tushganicha og‘zini ochib osmonga yuzlanib yotgan oyoqlari uzun ayolga o‘xshardi. Qo‘shni ayollar qo‘llaridagi bo‘sh savatlar bilan go‘sht, non va sut izlab chopishgan yoki uzundan uzun navbatlarga turgan chog‘larida o‘zaro gap sotishib, uni “uxlayotgan go‘zal” deb atashardi.
Bozorchaga yetganida bolalar to‘p o‘ynashayotgan joyda to‘xtadi. Kun botar chog‘idagi g‘ira-shiralikda bolalarning chehralari ko‘rinmasdi. Ammo ularning qichqiriqlari ovozi aravasi oldida turgan aravachining ovozini o‘ziga singdirib yuborardi. Arava sersuv qizil olmalarga to‘la edi. Aravachi qichqirdi. Ammo “olma” degan so‘z eshitilardi.
Ayol to‘p ketidan yugurayotgan bolalarga qaradi. To‘p qizil olmaga o‘xshar, ularning oyoqlari ostida g‘ildirardi. Qadamlarini tezlashtirdi va aravaga yetib bordi. Bitta… uchta… beshta… Uxlayotgan go‘zalga qararkan olmalarni birma bir olar va tsellofan xaltachaga solardi. Unga qaradi: osmonga qarab uxlab yotar va og‘zida quyosh olmasi turardi. Uyga yetib olguniga qadar shamol uning xalati etaklarini uyoq bu yoqqa tortardi. Mod uyda, har doimgiday qorong‘uxonasida ( qorong‘uxona – fotoplyonkalardagi suratlarni yuzaga chiqarish xonasi(tarj.). ekanligi aniq edi.
Zinalardan yuqoriga ko‘tarildi. Shisha eshikdan o‘tdi.
Liftning tugmasini bosdi. Kvartiraning eshigi qarshisiga yetganidan so‘ng kalidlar shodasini chiqardi. Ichkariga kirib eshikni yopganidan so‘ng Modning ovozi chiqdi:
– Chiroqni yoqma!
– Salom!
Qo‘lidagi bir tsellofan xaltacha olma bilan oshxona tomonga o‘tdi. Oshxonaning yarim qorong‘u g‘ira-shiraligida qamishdan to‘qilgan savatni oldi. Ichidagi narsalarni bo‘shatdi. Olmalar birma bir savatga to‘kildilar. Suv kranining jo‘mragini ochdi. Idishlar turadigan mebeldan chirog‘ yorug‘ida nur zarralarini o‘zida parcha-parcha qiladigan xrustal idishni qidirdi. Derazadan uzoq-uzoqlarga qaradi. Quyosh qizil olma edi, uxlayotgan go‘zalning yuzi esa qorong‘ulik to‘ri ostida ko‘rinmay ketgan edi.
Yuvilgan olmalarni ustidagi suv tomchilari tushib ketmasidan oldin idishga terdi. Ohista-ohista qadam tashlab mehmonxonaning o‘rtasiga keldi. Idishni stolning o‘rtasiga qo‘ydi-da qorong‘uxona tomon yurdi. Yelkasi bilan uning yog‘och devoriga suyandi-da eshikni ikki marta taqillatdi. Mod ikki tomonga suriladigan eshikni ochdi. U qizil nur ostida o‘tirganicha qisqichlar bilan osib qo‘yilgan suratlarga qarardi. Shoxlari tarvaqaylab ketgan daraxt, turli joylar va manzaralarning suratlari.
Stol tomonga qaytdi. Shafof suv tomchilari yuzasida yaltirab turgan eng katta olmani oldi va u tomon uzatdi. Mod unga bir qarab ham qo‘ymadi. U o‘rnidan turganicha suv tomib turgan suratlarni u yoqda bu yoqqa olardi. Mehmonxonaning derazasi tomon qaytdi. Pardaning bir chekkasini chetga surdi. U o‘sha yerda – qorong‘ulik to‘rining narigi tomonida osmonga qarab cho‘zilib yotardi. Agar parda chetga surilganida edi…
Nafasining issig‘idan deraza oynasini tuman qopladi.
Telefonning jiringlagan ovozini eshitishi bilan go‘shakni
ko‘tardi. Dugonasi edi: “Nega haliyam u yerdasan?” Barmoqlarini tishladi: “Oh… tug‘ilgan kun bayramiga chaqirilgan ediku!”
Go‘shakni qo‘yib qorong‘u tomon yugurdi.
– Bizni tug‘ilgan kun bayramiga chaqirishgan edi!
Borishi kerak edi. Rangbarang pufaklar, shokoladli tortlar, zarrin qog‘ozlar, yongan shamlar bor joyga, yorug‘lik bilan to‘lib-toshgan joyga borishi kerak edi.
Stolga suyandi. Olmalardan biri g‘ildirab ketib yerga tushdi.
– O‘zim ketaveraymi?! Sen bormaysanmi?! Ya’ni o‘zim?!
Kiyimlar osilgan shkaf tomon bordi. Kiyimlari orasidan ko‘kragida kumushrang yulduzlari bor qora ko‘ylagini oldi. Pardoz-andoz stoli oldida o‘tirib faqatgina ko‘zlariga surma surtdi. Sochlarini yuqoriga to‘pladi-da bir shoda marvaridni unga o‘radi. Bo‘yniga taqiladigan marjonining iplarini bog‘layotgan qo‘llari qaltiradi.
– Mod… Mod!
Keldi.
– Marjonimni bog‘lashvor!
Mod qo‘llarining uning sochlari bilan tutashuvi va…
mehmonxonaning poliga yog‘ilgan sharros yomg‘ir.
– Oh… Yo‘q!
Qattiq shamol derazaning ikki tabaqasini ham ochib yubordi-da yana qaytarib bir-biriga urdi. Mod derazani yopishga yugurdi.
– Qanday qilib terib olaman endi?
Yerda sochilib yotgan marjon donalari yarqirab nur sochardilar.
– Menam afsusdaman, azizam!
Buni Mod aytdimi?!
Bir ozdan so‘ng boshida sholro‘moli va egnida qora mantosi bilan hovlida turardi. Hovlida to‘p o‘ynayotgan bolalar ham,
qo‘lida olma tutgan odam ham yo‘q edi. Faqatgina o‘sha uzoqlarda cho‘zilib yotgan tosh ayol bor edi.
“Men bir bayramga boryapman”.
Qo‘llari bilan o‘zini quchoqlab oldi-da tun bag‘rida yugurib ketdi. Bir sal naridagi ko‘pqavatli uyning zinalaridan ko‘tarildi. Shisha eshikdan o‘tib, liftning tugmasini bosdi. Bir necha daqiqadan so‘ng shodiyona ovozi kelayotgan kvartiraning qarshisida to‘xtadi. Eshikning qo‘ng‘irog‘ini bosishi bilan gul olmaganligi esiga keldi. Eshik ochildi. Dugonasi edi. Yuz- ko‘zlarini pardoz-andoz qilib olgan, sochlariga bigudi o‘ragan, etaklari esa dog‘ edi. Uning orqa tomonida bir to‘da bola zarrin qog‘ozlar, qizil, sariq va binafsharang pufaklar hamda qog‘ozdan yasalgan yulduzlar orasida sakrab-sakrab o‘ynashardi. Oshxonaning yarim ochiq eshigidan oldiga etak tutilgan yuzida niqobi bor bir erkak qo‘lida bir idishni tutganicha o‘ngga va chapga borib-kelardi:
– Tortni kesaymi? Likopchalarni keltiraymi?
Mevalarning po‘choqlarini bosib o‘tdi. Pufaklarni yorayotgan bolalarning qiy-chuvidan ko‘zlarini yumib oldi. Bolalarni o‘z atrofida yig‘ishi va ularga tortni bo‘lib berishi kerak edi. Tortni shunday bo‘lish kerakki, barchaga yetsin. Dugonasi bilan eri mehmonxonaga kirib kelishgan, yuzlarida niqob tutganlaricha raqsga tushishardi. Qizarib ketgan og‘izlari ochilib qolgan, bolalar esa ularning atrofini o‘rab olganlaricha shodon kulishar, qiy-chuv solganlaricha sakrashardi. Shamlar ag‘darildi. Pufaklar yorilar, bolalar bir-birlarining oyoqlarini bosib olishardi. Ulardan biri boshiga qog‘ozdan yasalgan toj kiyib oldi.
Tortni kesishi kerak edi. Ammo qo‘llari qattiq qaltirardi. Bolalar tortga hujum qilishdi. Oh… qanday bayram… haqiqiy bir shodiyona! Qo‘lini peshonasiga qo‘ydi va asta-sekin orqasiga tislandi. Eshikni ochdi-da tashqariga yugurdi.
Yuziga nam havo urilganidan keyin yomg‘ir yog‘ayotganini sezdi. Oldiniga asta-sekin, so‘ngra esa tez-tez shag‘al yo‘ldan keta boshladi. Sovuq va og‘ir ko‘pqavatli uy sariq ko‘zlari bilan unga qarardi. U esa haliyam o‘sha yerda edi. Sovuq va og‘ir cho‘zilganicha bulutlar tomonga qarardi. Yomg‘ir tezlashgan edi.
Shoshmasdan oldinga qarab ketardi. Qog‘ozdan yasalgan toji g‘ijim bo‘lgan, xalatining etagi esa og‘irlashib qolgandi. Tepaga qarab ko‘tarilish yo‘li yona va nafasni siquvchi edi. To‘xtadi. Orqasiga qaradi. Yorug‘ derazalarning barchasi sariq, faqatgina bir deraza qizil rangda edi. Yuzini burdi. U yerga borishi, U kabi chalqancha tushib yotganicha unda ham olma, ham yulduz bo‘lgan osmonga qarashi kerak edi.
PARVOZ
Kunbotar toklarning yelkasiga qo‘ngan. Kovushlarimni yechib, oyoqlarimni suv salqinligiga topshirdim. Kunbotar yelkam yoyida ikkita qanot o‘stirgan bo‘lib, balkim bir soatlardan keyin ohista bug‘langanicha lojuvard suvda yo‘q bo‘lib ketsa kerak.
Daraxtlar ortiga yashiringan daraxtlar tepasidan qishloqni ko‘rsa bo‘ladigan bir oraliq topdim. Suv shivirlab qo‘shiq aytar, men esa goh ko‘ngil berib, goh ko‘ngil sovub u bilan birlashaman-da birga-birga ketaman. Toshlarning ustidan va ostidan, hayhaylagancha va harsillagancha birga ketamiz, birga yuguramiz va birga kelamiz. Qaerdan… qaergacha?
Bu yerdan yer osti daryosining u tomonigacha. Yuqori mahallagacha. Uzoqdagi xarobalargacha. Qishloq qabristonigacha. Charog‘on uzumzorlargacha. So‘ngra aylanamiz: qishloqning atrofini, tegirmonnig atrofini, boshi egik loyqa suvli daryolar atorfini va sut bug‘doyi boshoqlari ombori atrofini. Qaytganimdan so‘ng sening oyoqlaring izi tushgan va bugun kechasi yana bir bor seni ko‘rgani kelmoqchi bo‘lgan o‘sha tuproqni yetti marta tavof qilganimga, yetti marta qaytib kelganimga, yetti marta ko‘rganimga va yetti mata o‘pganimga amin bo‘laman.
Uzoqdan tutun ustunlari ko‘rinadi. Kunbotarning simobiy rangi unda shovqin uyg‘otgan yetti baland ustun. Yetti ustun suvda chayilgan guruchlar va sening kelishing sharofatiga so‘yilgan qo‘ylarning go‘shti solinadigan bir necha pudlik qozonlarning borligidan darak beradi. Sen bir soatdan keyin kelasan. Shamol ham palov suzilgan laganlarning hamda yomon ko‘zlarni olovda kuydiradigan isiriqlarning hidini olib keladi. Xuddi hozir ham cholg‘uchilar chalgan kuyning, shuningdek, oyoqyalang va ko‘zlari chaqnagan holda ularning ortidan yugurganlaricha ularga jo‘r bo‘lib qo‘shiq aytayotgan bolalarning ovozini olib kelayotganday.
Shodlik bir yo‘lovchidir. U uydan bu uyga, u mahalladan bu mahallaga o‘tib yuradi. Uning uchun hech qanday devor, hech qanday eshik zulfini va hech qanday zanjir yo‘q. Bunda hamma bir- birini topa oladi va otini aytib chaqira oladi. Xuddi sen yaxshi ko‘rganingdek.
Bir bolakay qishloqdagi eng baland yong‘oq daraxtining tepasiga chiqib olganicha, har doimgi odatga ko‘ra, qishloqqa kirib kelayotgan birinchi yo‘lovchini ko‘rishi bilan jar solib, qishloq ahlini bundan xabardor etadi. Undan salgina narida baland bir shoxda xuddi fazoda chizilgan qop-qora so‘roq belogisiga o‘xshagan bir qarg‘a qo‘nib turibdi. Uni ko‘rib ko‘nglim ayniydi. Og‘ir, og‘ir.
Aytganday, nega bu yerda turibman? Balkim uzoq muddatli vahima va qarama-qarshilik meni bu yerlarga yetaklab kelgandir. Balkim…
Kunbotar toklarning yelkasidan uchib ketadi. Mening qanotlarim o‘z tusini yo‘qotadi. Qishloq alangalar, ranbarang fonuslar va to‘rsimon chiroqlar yorug‘ida charaqlaydi. Suvga tushgan tosh to‘lqinlar ustiga to‘lqinlar, aylanalar ustiga aylanalar soladi. Men esa orqamdagi o‘rmonning qorong‘u burchagida, qarshimdagi daraxtlarning shovqin-suronida va oqayotgan suvning shivirlab qo‘shiq aytishida o‘sha kunni esga olaman.
Men borman va otam. Mashina, eng katta tezlik. Harakat va qochish. Shahar va shovqin-surondan qochish. Ilonizi yo‘l va daraxtlarning bir-biriga yopishishi. Yashil rangdagi uzun bir chiziq va daryo toqida nurning aksi. O‘rmon, hamma yoq yashil. Qoyalar yuzasiga o‘yib tushirilgan. Vaqt chizig‘i singan. G‘am chegarasining u tomoniga otib yuborish. Barchasi shodlik va ruhning cho‘zilishi.
Nogahon yorug‘lik chakmoniga o‘ralgan baland bo‘yli odamning qomatiga o‘xshab ketadigan uzun bir nur ustuni tushadi. Keskin berilgan tormoz. Aylanish va yana aylanish. Baland bir ovoz. Toshga urilish. To‘satdan to‘xtashi. Nafasning ham. Qo‘rquvdanmi yoki tinchlanganlikdan? Mening og‘zim ochilib qolgan. Qichqiriqsiz. Otam qo‘lini yuziga bosdi.
Qarayman. Bir daraxtni ko‘raman. Tik o‘sgan. Unda ko‘zguning katta-kichik bo‘laklari, sehrli bodomlar, ming ko‘zli gullar… Ishonmayman. Ammo bu haqiqat. Daraxtda ko‘zgu bor, ko‘zguda esa ariq, maysazor, o‘rmon, bulut va shu tomonga kelayotgan odam ko‘rinadi.
– Hech narsa qilmadimi?
Otam boshlarini hayrat alomati bilan sarak-sarak qiladi:
– Ishonging kelmaydi!
Boyagi odam orqasiga buriladi va daraxtga qaraydi. G‘urur va shukuh bilan:
– Ko‘rganingizdek, bor.
Daraxt osmondir va daraxt daryo, daraxt qushdir va yana daraxt…
O‘sha odam sensan.

* * *

Qishloq uyg‘oq. Tun yelkalariga qo‘ngan bo‘lsada, uyg‘oqligi yaraqlashlarini o‘sha chiroqlar, alangalar va yulduzlar yorug‘ida ko‘rdi. Qarg‘aning so‘roq belgisiga o‘xshab ketadigan sharpasi ham yo‘qolgan. Bolakayning qomati ham. Ammo aniq kelasan. Bilamanki kelasan.

* * *

Bahor bo‘lganda kelamiz. Yana o‘shandagiday men borman va otam hamda gullar va maysalarning yerga va toqqa yog‘ayotgan yomg‘iri. Qishloq behushdir, mayda-mayda yog‘ayotgan kulrang yomg‘irlar og‘ushida. Hanuz daraxt sehrli bodomlari bilan mag‘rur va tik turganicha qarab turibdi, uning nigohida esa bulut, yo‘l va yog‘ayotgan yomg‘ir. Endi oynalar uning tanasidan o‘tib, shoxlarga yetgan.
Daraxtning kaftlarida alanga. Sen esa haliyam unga tomosha qilish bilan bandsan. Otang senga qaraydi va salom ovozi eshitiladi:
– Salom, eski do‘stim. Yana bizni va qishlog‘imizni eslab qolibsizda? Xush kelibsiz!
– Nur sotadigan kishiga salom!
– Men qishloqning muallimiman.
Otam jilmayadi:
– Aytdimku nur sotasiz deb.
– Bizning qishlog‘imizga xush kelibsiz!
– Qishloqlaring osoyishta ekan. Shaharga qaraganda anchagina tinch va jonning huzuri. Bir necha kun qishlog‘ingizning mehmoni bo‘lsak bo‘ladimi?
Bu qishloqda har bir yo‘lovchi uchun joy topiladi.
Senga qo‘shilib boramiz. Sening tabassuming esa yuzlaringga qo‘shilib ketgan. O‘tib ketayotib barcha uylarning ruhiyatiga singib ketasan. Qishloqning barcha aholisining quvonchlari va qayg‘ulari senga tanish:
– Karbaloyi, salom! Eshitdim: mushkuling oson bo‘libdi.
Muborak bo‘lsin!
– Avs Rajab, xudo senga quvvat bersin! Ishingning yarmi bitib qolibdiku!
– Buvijon, Rustamingdan qanday xabar bor? Yaqin orada xat yozdimi?
– G‘ulomali, sumkang bilan kitobing qani? Maktabing yo‘qmi sening?
Kelamiz va qolamiz. Ruhiyatingning chek-chegarasi yo‘q.
Dengizdan sachragan bir tomchi suvni ko‘raman.
Hech qancha vaqt o‘tmay otam bilan bir narsa to‘g‘risida gaplashasan. Ko‘nglingdan kechgan bir narsa to‘g‘risida. Va otam…
– Sizning birlashtirishingizni ma’qullayman.
Ma’qullayman.
Hammasi tezda yuz beradi. Hatto mening deyishim ham…:
– Men ham.

* * *

Tun nigohi ostida nog‘ora va qo‘shnog‘oralarning ovozi balandroq va yanada balandroq eshitiladi. O‘zi bilan birga bolalarning shovqini va ayollarning shovur-shuvirini olib keladi. Ular qo‘llarida fonus tutganlaricha tepalikdan yuqoriga o‘rlaydilar.
– Hoy, qaerdasan kelin? Qaerdasan?
Bir bosh uzum suvning o‘rtasiga tushadi va oh chekadi.
Qo‘llarimni og‘zimga ko‘zacha qilib baqiraman:
– Men bu yerdaman… Bu yerda.
Fonuslar yaqinroq keladilar. Ulardan taralayotgan yog‘du yuzimni kavlaydi. Enaganing shubha-gumonga to‘la ovozi eshitiladi:
– Qaerda turib olding? Yana hamma uni kutib olishga borayotgan bir paytda-ya?!
Qishloq etagiga bosh qo‘ygan yo‘l chizig‘iga qarayman:
– Boraman, hoziroq. Fonuslaringni nari olinglar. Xudo haqqi.
– Har doim hammadan ajralib yurasan, qizgina!
Ular ketadilar. Men esa yuzimni yuvaman: uzumzorlardan o‘tib keladigan va hushidan ayrilgan o‘sha suv bilan; daryoga quyiladigan o‘sha suv bilan; o‘sha daraxtning yonidan o‘tadigan o‘sha daryoga; …. o‘sha daraxtning…

* * *

Ishq daraxtining yonida turibman: oq ko‘ylakda. To‘lqinlarga bo‘lib tashlayman va ko‘ngil bog‘layman. Ming bo‘lakka bo‘linib ketaman va yana birlashaman. Odamlar yelkama-elka bo‘lib, qizil, sariq va moviy dastro‘mollarini havoda yelpiydilar. Nog‘ora, qo‘shnog‘ora va yaqinlarning tabrik ovozlari, tutayotgan isiriq va yonayotgan o‘tinlarning hidlari, qizil uchqunlar hamda ruhimizni bir-biriga payvand etadigan mehribon xutba ovozi.
– Ko‘ryapsanmi? Bu yerda nafas olsa bo‘ladi: yashash uchun va hatto o‘lish uchun ham. Hech qaer bu yer emas. Qishloq… Qishloq. Yerda ming ildizi, osmonda ming shoxi bor.
Kulaman.
– Bu yer sening tug‘ilgan joying. Menikichi?
– Tug‘ilgan joy shunday bir joyki, uni sevish mumkin. Sevgi esa ko‘lmak suvning ustidan o‘tib ketadigan yorqin bir jimirlashdir.
– Yoki shamol ko‘lidagi qoqi o‘t.
– Barkalla! Yoki qoqi o‘t…
Odamlar asta-sekin tarqalishadi: qizil tabassum va ter tomchilari bilan. Daraxt yonida esdalik uchun suratga tushamiz va u yerdan uzoqlashamiz. Odamlar yo‘ldan qishloqqa qaytishadi. Biz esa o‘rtadan kesib o‘tgan to‘g‘ri yo‘l bilan o‘rmonga boramiz. Daraxtlar yelimlarining hidi, havo namligi va nomsiz gullarning hayratli nigohlari. Bir daraxtning orqasidan kichkina bir shaytoncha poylaydi. Unga qarata tosh otasan.
– Hey! Duo va tortishuv uchun ham vaqt ajratish kerak ekanligini bizga eslatgani keldingmi…? Chuchvarani xom sanabsan! Bu orzuyingning og‘ir yuki to abad yelkangda qolib ketadi! To abad.
Shaytoncha bir chiyillab qo‘yadi-da daraxtlar ortida yo‘qoladi. Yer zamburug‘lar bilan to‘la; va loyu balchiq bilan ham. Bir necha qadam oldinga yurasan va men sening ortingdan. Hamshiralik xalatimning oq etagi hilpiraydi va men uning iflos bo‘lishidan xavotirdaman. Kallamdan o‘tayotgan fikrni o‘qiysan:
– Qo‘yaver! Hamshiralik xalatingning oq etagini qo‘yaver. Qo‘rqma, unga bir parcha ham dog‘ qo‘nmaydi. Biror parcha ham. Senga yoqsa, xalossan.
Etagimdagi to‘rlar va yulduzlarning yaqinigacha kelayotgan tig‘larning panjalariga qarayman. Ular gullaydilar va gullarini oyoqlarim ostiga to‘kadilar.
Yo‘lning qolganini yurmaymiz. Parvoz qilamiz. Shaytoncha o‘rmon tubida zor-zor yig‘laydi va yo‘qoladi.

* * *

Qishloqning qalbi kutish azobidan shishib ketgan. Kelish vaqting yaqin qolgan. Ariq kuylaydi va daryoga quyiladi. Daryo bir qishda yuragi yallig‘langan va butun boshli uch kun es-hushidan ayrilgan o‘sha daryodir. Butun boshli uch kun.
Daryo na’ra tortadi, yig‘laydi, kuladi, qo‘lini beliga qo‘yganicha qay narsani ko‘rsa yiqitadi va o‘zi bilan birga olib ketadi.
Qishloq sarosimada, odamlar ham. Sen esa har doimgidek oldinda borasan. Oyoqlaringda etik, egningda qora charm palto. Ko‘prik buzilgan, biror bir yo‘l yo‘q. Maktab u tomonda. Bolalar bu tomonda.
Qishloq ayollaridan so‘radingki, o‘tlardan uzun to‘r, daryoning uzunligiga teng keladigan bir to‘r to‘qishsin. Endi esa erkaklar uni yelkalariga tashlab olishgancha tortib ketishmoqda.
Ko‘prik ayollarning uzun kokili kabi tirikdir. Hansirab nafas olganicha kichik baliqqa minadi. Suvni yoradi. Boshqa odamlar ham senga qo‘shilib ko‘prikni daryoning qirg‘og‘iga ulaydilar.
Suv o‘kiradi, Sen va boshqa odamlar ham. G‘alaba sizlar tomonda: bolalar qo‘llarida kitob tutganlaricha sekin-asta ko‘prik tomon kelayotganlarida, maktab tomonga o‘tishning imkoni bo‘lganda. Ko‘zlarda yoshning gullashi tomosha qilsa bo‘ladiganlik manzara.
Nog‘ora va qo‘shnog‘oralarning ovozi tingan. Bir bolakay yong‘oq daraxti tepasida jar soladi. Yo‘l burilishida ikkita za’faronrang parallel chiziq g‘imirlaydi. Kovushlarimni kiyaman va shoshilgancha tepalikdan pastga tushaman. Yaltiroq qurt oyoqlarim ostida yaltirab nur sochadi. Qishloqqa yaqinlashaman. Baland tutun ustunlari endi nurli olov halqalariga aylangan bo‘lib, qozonlardan chiqayotgan bug‘lar palovni damlash uchun yopib qo‘yilgan lattalar ostida shishib ketgan.
Uyga boraman. Jim-jit. Xuddi kartina ichidagi rasmdek. Kechasi hech kim bu yerda qolmagan. Hamma yo‘l bo‘yidagi qishloq maydoniga ketgan. Hatto seni bir necha daqiqa oldinroq ko‘rish ular uchun muhim. Samovar atrofini moviyrang bir bug‘ o‘rab olgan: bir necha daqiqadan so‘ng tomchilarga aylanib yana samovar jomiga qaytib tushadigan bug‘. Xuddi qishloq aholisi uchun yomg‘ir bo‘lib, qishloq zaminida maktab, masjid va shifoxona gullarni, ekinzorlarda esa kichik va oltinrang bug‘doy donlarini o‘stirganing kabi.
Uydan chiqib kelaman. Osmonga qarayman. Oyning misrang gardishi asta-sekin yuqorilab keladi. Kunbotardan esayotgan shamol o‘zi bilan birga uzumning hidini olib keladi, och chiyabo‘rilarning uvillashini ham. Oyning misrang gardishi ko‘ngilga g‘ulg‘ula solgancha qishloq o‘rtasida turadi.
Sen oldinda borasan, qishloq odamlari senga ergashgan. Bir chiyabo‘ri uvillaydi, boshqa chiyabo‘rilar ham. Ko‘zgudor daraxt ularni tog‘ning o‘nqir-cho‘nqir joylarida qanday qilib nobud qilganlaringni ko‘rgan.
Uydan yo‘l boshigacha borishga yo‘l yo‘q. Kelishingga ham. Chaqnagan chaqmoq esimga soladi: endi ketish kerak. Bu yerda bajarishim kerak bo‘lgan ishlar tamom bo‘ldi. Bundan buyoniga bu yerda qolish tamom bo‘lish ma’nosidadir.
– Iltimos, qolgin.
Ikki barmog‘ingni bir-biridan ayro qilasan va ularning orasidan jannatni menga ko‘rsatasan.
– Qara, mana bunday shakldagi joy. Ammo… bundan ancha katta. Yechilishi kerak bo‘lgan bog‘ichlari bilan birga.
– Ko‘ngillari keng odamlar borishlari kerak. Shunday emasmi? Ammo nega?
Agar shunga loyiq bo‘lsalar, javob berishlari kerak.
Bilardim: seni chaqirayotgan o‘sha ovoz shunchalik baland bo‘lib, bizning ovozimizni eshitishinggga yo‘l qo‘ymaydi:
– Iltimos, qolgin. Qol!
Menga bir dastro‘mol berasan: unutilgan gullarga to‘la.
– Birovga dastro‘mol sovg‘a qilishmaydi, deb aytishadi.
Ayriliqqa sabab bo‘larkan.
– Ammo ba’zida kerak ham: qisqa muddatlarga, ko‘ngil bog‘lanishlarini unutish uchun.
Bir bosh uzum bilan ketar ekansan, uzumzorlarni aylanaman va sabrli bo‘lganligimga yig‘layman.

* * *

Yana bir marta bolakayning jar solgan ovozini eshitaman, ayollarning va bolalarning shovqinini ham. Ammo men uzoq muddatlardan keyin birinchi uchrashuvimiz qishloqning hayratli nigohlari ostida amalga oshishini istamayman.
O‘rmondan ishq daraxti tomon boradigan to‘g‘ridan kesib o‘tuvchi yo‘lni tanlayman.
Shaytoncha yo‘lning o‘rtasida, bir daraxtning ortidan poylaydi:
– Qaytgin! U yerda hech narsaning senga ko‘zi uchib o‘tirgani yo‘q, ranj-alamdan boshqa. Qayt!
Eshitishni istamayman…
O‘rmondan chiqib kelaman. Ishq daraxti qarshimda bo‘y cho‘zadi. Oy nuri uning ko‘zgularida aks etadi.
Qarab qolaman. Bir soat o‘tadi. Qishloq osmonida rangbarang fonuslar g‘ujg‘on o‘ynashadi, oy va yulduzlar ham.
Taqillagan ovoz eshitiladi. Quloqlarimni ding qilaman. Borgan sari yaqinlashadi. Bir sharpa paydo bo‘ladi. Oldinroq va yana oldinroq keladi. Endi uni yaxshiroq ko‘rishim mumkin bo‘ladi: qo‘ltig‘ida tayoq qistirib olgan, egnida tuproq rangidagi ko‘ylagi bo‘lgan qalin soqolli odamni.
Ey xudoyim! Bu sensan! Ammo bor-yo‘g‘i bittagina oyog‘ing bor. ikkinchi oyog‘ing… U oyog‘ing bir parcha tayoq bo‘lib, ko‘zguning singan bo‘laklari unga yopishgan.
Tizzamga qulayman: oy va yulduz sening arshingga yetkazaman deb ustun qo‘ygan paytda.

PARVOZ

Kunbotar toklarning yelkasiga qo‘ngan. Kovushlarimni yechib, oyoqlarimni muzdek suvga topshirdim. Kunbotar yoydek yelkamda ikkita qanot o‘stirib chiqargan bo‘lib, bir soatlardan keyin ohista bug‘langanicha lojuvard suvda yo‘q bo‘lib ketsa kerak.
Daraxtlar ortiga yashiringan daraxtlar tepasidan qishloqni ko‘rsa bo‘ladigan bir oraliq topdim. Suv shivirlab qo‘shiq aytar, men esa goh ko‘ngil berib, goh undan bezib u bilan birlashaman-da, birga-birga ketaman. Toshlarning ustidan va ostidan, hay-haylagancha va harsillagancha birga ketamiz, birga yuguramiz va birga kelamiz. Qayerdan… qayergacha?
Bu yerdan yerosti daryosining u tomonigacha. Yuqori mahallagacha. Uzoqdagi xarobalargacha. Qishloq qabristonigacha. Charog‘on uzumzorlargacha. So‘ngra aylanamiz: qishloq, tegirmon, loyqa suvli daryolar va bug‘doy ombori atroflarini. Qaytganimdan so‘ng sening oyoqlaring izi tushgan va bugun kechasi yana bir bor seni ko‘rgani kelmoqchi bo‘lgan o‘sha tuproqni yetti marta tavof qilganimga, yetti marta qaytib kelganimga, yetti marta ko‘rganimga va yetti marta o‘pganimga amin bo‘laman.
Uzoqdan tutun ustunlari ko‘rinadi. Kunbotarning simobiy rangi unda shovqin uyg‘otgan yetti baland ustun. Yetti ustun suvda chayilgan guruchlar va sening kelishing sharofatiga so‘yilgan qo‘ylarning go‘shti solinadigan bir necha pudlik qozonlarning borligidan darak beradi. Sen bir soatdan keyin kelasan. Shamol ham palov suzilgan laganlarning hamda yomon ko‘zlarni olovda kuydiradigan isiriqlarning hidini olib keladi. Xuddi hozir ham cholg‘uchilar chalgan kuyning, shuningdek, oyoqyalang va ko‘zlari chaqnagan holda ularning ortidan yugurganlaricha ularga jo‘r bo‘lib qo‘shiq aytayotgan bolalarning ovozini olib kelayotganday.
Shodlik bir yo‘lovchidir. U uydan bu uyga, u mahalladan bu mahallaga o‘tib yuradi. Uning uchun hech qanday devor, hech qanday eshik zulfini va hech qanday zanjir yo‘q. Bunda hamma bir-birini topa oladi va otini aytib chaqira oladi. Xuddi sen yaxshi ko‘rganingdek.
Bir bolakay qishloqdagi eng baland yong‘oq daraxtining tepasiga chiqib olganicha, har doimgi odatga ko‘ra, qishloqqa kirib kelayotgan birinchi yo‘lovchini ko‘rishi bilan jar solib, qishloq ahlini bundan xabardor etadi. Undan salgina narida baland bir shoxda xuddi fazoda chizilgan qop-qora so‘roq belgisiga o‘xshagan bir qarg‘a qo‘nib turibdi. Uni ko‘rib, ko‘nglim ayniydi. Og‘ir, og‘ir.
Aytganday, nega bu yerda turibman? Balki, uzoq muddatli vahima va qarama-qarshilik meni bu yerlarga yetaklab kelgandir? Balki…
Kunbotar toklarning yelkasidan uchib ketadi. Mening qanotlarim o‘z tusini yo‘qotadi. Qishloq alangalar, rang-barang fonuslar va to‘rsimon chiroqlar yorug‘ida charaqlaydi. Suvga tushgan tosh to‘lqinlar ustiga to‘lqinlar, aylanalar ustiga aylanalar soladi. Men esa or-qamdagi o‘rmonning qorong‘i burchagida, qarshimdagi daraxtlarning shovqin-suronida va oqayotgan suvning shivirlab qo‘shiq aytishida o‘sha kunni esga olaman.
Men borman va otam bor. Mashina, eng katta tezlik. Harakat va qochish. Shahar va shovqin-surondan qochish. Ilonizi yo‘l va daraxtlarning bir-biriga yopishishi. Yashil rangdagi uzun bir chiziq va daryo uzra nurning aksi. O‘rmon, hamma yoq yashil. Qoyalar yuzasiga o‘yib tushirilgan. Vaqt chizig‘i singan. G‘am chegarasining u tomoniga otib yuborish. Barchasi shodlik va ruhning cho‘zilishi.
Nogahon yorug‘lik chakmoniga o‘ralgan baland bo‘yli odamning qomatiga o‘xshab ketadigan uzun bir nur ustuni tushadi. Keskin berilgan tormoz. Aylanish va yana aylanish. Baland bir ovoz. Toshga urilish. To‘satdan to‘xtashi. Nafasning ham. Qo‘rquvdanmi yoki tinchlanganlikdan? Mening og‘zim ochilib qolgan. Qichqiriqsiz. Otam qo‘lini yuziga bosdi.
Qarayman. Bir daraxtni ko‘raman. Tik o‘sgan. Unda ko‘zguning katta-kichik bo‘laklari, sehrli bodomlar, ming ko‘zli gullar… Ishonmayman. Ammo bu haqiqat. Daraxtda ko‘zgu bor, ko‘zguda esa ariq, maysazor, o‘rmon, bulut va shu tomonga kelayotgan odam ko‘rinadi.
– Hech narsa qilmadimi?
Otam boshlarini hayrat alomati bilan sarak-sarak qiladi:
– Ishonging kelmaydi!
Boyagi odam orqasiga buriladi va daraxtga qaraydi. G‘urur va shukuh bilan:
– Ko‘rganingizdek, bor.
Daraxt osmondir va daraxt daryo, daraxt qushdir va yana daraxt…
O‘sha odam sensan.

* * *

Qishloq uyg‘oq. Tun yelkalariga qo‘ngan bo‘lsa-da, uyg‘oqligi yaraqlashlarini o‘sha chiroqlar, alangalar va yulduzlar yorug‘ida ko‘rdi. Qarg‘aning so‘roq belgisiga o‘xshab ketadigan sharpasi ham yo‘qolgan. Bolakayning qomati ham. Ammo aniq kelasan. Bilamanki, kelasan.

* * *

Bahor bo‘lganda kelamiz. Yana o‘shandagiday men borman va otam hamda gullar va maysalarning yerga va toqqa yog‘ayotgan yomg‘iri bor. Qishloq behushdir, mayda-mayda yog‘ayotgan kulrang yomg‘irlar og‘ushida. Hanuz daraxt sehrli bodomlari bilan mag‘rur va tik turganicha qarab turibdi, uning nigohida esa bulut, yo‘l va yog‘ayotgan yomg‘ir. Endi oynalar uning tanasidan o‘tib, shoxlarga yetgan.
Daraxtning kaftlarida alanga. Sen esa haliyam uni tomosha qilish bilan bandsan. Otang senga qaraydi va salom ovozi eshitiladi:
– Salom, eski do‘stim. Yana bizni va qishlog‘imizni eslab qolibsiz-da? Xush kelibsiz!
– Nur sotadigan kishiga salom!
– Men qishloqning muallimiman.
Otam jilmayadi:
– Aytdim-ku, nur sotasiz deb.
– Bizning qishlog‘imizga xush kelibsiz!
– Qishloqlaring osoyishta ekan. Shaharga qaraganda anchagina tinch va jonning huzuri. Bir necha kun qishlog‘ingizning mehmoni bo‘lsak bo‘ladimi?
Bu qishloqda har bir yo‘lovchi uchun joy topiladi.
Senga qo‘shilib boramiz. Sening tabassuming esa yuzlaringga qo‘shilib ketgan. O‘tib ketayotib barcha uylarning ruhiyatiga singib ketasan. Qishloqning barcha aholisining quvonchlari va qayg‘ulari senga tanish:
– Karbaloyi, salom! Eshitdim: mushkuling oson bo‘libdi. Muborak bo‘lsin!
– Avs Rajab, xudo senga quvvat bersin! Ishingning yarmi bitib qolibdi-ku!
– Buvijon, Rustamingdan qanday xabar bor? Yaqin orada xat yozdimi?
– G‘ulomali, sumkang bilan kitobing qani? Maktabing yo‘qmi sening?
Kelamiz va qolamiz. Ruhiyatingning chek-chegarasi yo‘q. Dengizdan sachragan bir tomchi suvni ko‘raman.
Hech qancha vaqt o‘tmay otam bilan bir narsa to‘g‘risida gaplashasan. Ko‘nglingdan kechgan bir narsa to‘g‘risida. Va otam…
– Sizning birlashtirishingizni ma’qullayman. Ma’qullayman.
Hammasi tezda yuz beradi. Hatto mening deyishim ham:
– Men ham.

* * *

Tun nigohi ostida nog‘ora va qo‘shnog‘oralarning ovozi balandroq va yanada balandroq eshitiladi. O‘zi bilan birga bolalarning shovqini va ayollarning shovur-shuvirini olib keladi. Ular qo‘llarida fonus tutganlaricha tepalikdan yuqoriga o‘rlaydilar.
– Hoy, qayerdasan, kelin? Qayerdasan?
Bir bosh uzum suvning o‘rtasiga tushadi va oh chekadi. Qo‘llarimni og‘zimga ko‘zacha qilib baqiraman:
– Men bu yerdaman… Bu yerda.
Fonuslar yaqinroq keladilar. Ulardan taralayotgan yog‘du yuzimni silaydi. Enaganing shubha-gumonga to‘la ovozi eshitiladi:
– Qayerda turib olding? Yana hamma uni kutib olishga borayotgan bir paytda-ya?!
Qishloq etagiga bosh qo‘ygan yo‘l chizig‘iga qarayman:
– Boraman, hoziroq. Fonuslaringni nari olinglar. Xudo haqqi.
– Har doim hammadan ajralib yurasan, qizgina!
Ular ketadilar. Men esa yuzimni yuvaman: uzumzorlardan o‘tib keladigan va hushidan ayrilgan o‘sha suv bilan; daryoga quyiladigan o‘sha suv bilan; o‘sha daraxtning yonidan o‘tadigan o‘sha daryoga… o‘sha daraxtning…

* * *

Ishq daraxtining yonida turibman: oq ko‘ylakda. To‘lqinlarga bo‘lib tashlayman va ko‘ngil bog‘layman. Ming bo‘lakka bo‘linib ketaman va yana birlashaman. Odamlar yelkama-elka bo‘lib, qizil, sariq va moviy dastro‘mollarini havoda yelpiydilar. Nog‘ora, qo‘shnog‘ora va yaqinlarning tabrik ovozlari, tutayotgan isiriq va yonayotgan o‘tinlarning hidlari, qizil uchqunlar hamda ruhimizni bir-biriga payvand etadigan mehribon xutba ovozi.
– Ko‘ryapsanmi? Bu yerda nafas olsa bo‘ladi: yashash uchun va hatto o‘lish uchun ham. Hech qayer bu yer emas. Qishloq… Qishloq. Yerda ming ildizi, osmonda ming shoxi bor.
Kulaman.
– Bu yer sening tug‘ilgan joying. Meniki-chi?
– Tug‘ilgan joy shunday bir joyki, uni sevish mumkin. Sevgi esa ko‘lmak suvning ustidan o‘tib ketadigan yorqin bir jimirlashdir.
– Yoki shamol ko‘lidagi qoqi o‘t.
– Barakalla! Yoki qoqi o‘t…
Odamlar asta-sekin tarqalishadi: qizil tabassum va ter tomchilari bilan. Daraxt yonida esdalik uchun suratga tushamiz va u yerdan uzoqlashamiz. Odamlar yo‘ldan qishloqqa qaytishadi. Biz esa o‘rtadan kesib o‘tgan to‘g‘ri yo‘l bilan o‘rmonga boramiz. Daraxtlar yelimlarining hidi, havo namligi va nomsiz gullarning hayratli nigohlari. Bir daraxtning orqasidan kichkina bir shaytoncha poylaydi. Unga qarata tosh otasan.
– Hey! Duo va tortishuv uchun ham vaqt ajratish kerak ekanligini bizga eslatgani keldingmi?.. Chuchvarani xom sanabsan! Bu orzuyingning og‘ir yuki to abad yelkangda qolib ketadi! To abad.
Shaytoncha bir chiyillab qo‘yadi-da, daraxtlar ortida yo‘qoladi. Yer zamburug‘lar bilan to‘la; va loyu balchiq bilan ham. Bir necha qadam oldinga yurasan va men sening ortingdan. Hamshiralik xalatimning oq etagi hilpiraydi va men uning iflos bo‘lishidan xavotirdaman. Kallamdan o‘tayotgan fikrni o‘qiysan:
– Qo‘yaver! Hamshiralik xalatingning oq etagini qo‘yaver. Qo‘rqma, unga bir parcha ham dog‘ qo‘nmaydi. Biror parcha ham. Senga yoqsa, xalossan.
Etagimdagi to‘rlar va yulduzlarning yaqinigacha kelayotgan tig‘larning panjalariga qarayman. Ular gullaydilar va gullarini oyoqlarim ostiga to‘kadilar.
Yo‘lning qolganini yurmaymiz. Parvoz qilamiz. Shaytoncha o‘rmon tubida zor-zor yig‘laydi va yo‘qoladi.

* * *

Qishloqning qalbi kutish azobidan shishib ketgan. Kelish vaqting yaqin qolgan. Ariq kuylaydi va daryoga quyiladi. Daryo bir qishda yuragi yallig‘langan va butun boshli uch kun es-hushidan ayrilgan o‘sha daryodir. Butun boshli uch kun.
Daryo na’ra tortadi, yig‘laydi, kuladi, qo‘lini beliga qo‘yganicha qay narsani ko‘rsa yiqitadi va o‘zi bilan birga olib ketadi.
Qishloq sarosimada, odamlar ham. Sen esa har doimgidek oldinda. borasan. Oyoqlaringda etik, egningda qora charm palto. Ko‘prik buzilgan, biror-bir yo‘l yo‘q. Maktab u tomonda. Bolalar bu tomonda.
Qishloq ayollaridan so‘radingki, o‘tlardan uzun to‘r, daryoning uzunligiga teng keladigan bir to‘r to‘qishsin. Endi esa erkaklar uni yelkalariga tashlab olishgancha tortib ketishmoqda.
Ko‘prik ayollarning uzun kokili kabi tirikdir. Hansirab nafas olganicha kichik baliqqa minadi. Suvni yoradi. Boshqa odamlar ham senga qo‘shilib ko‘prikni daryoning qirg‘og‘iga ulaydilar.
Suv o‘kiradi, Sen va boshqa odamlar ham. G‘alaba sizlar tomonda: bolalar qo‘llarida kitob tutganlaricha sekin-asta ko‘prik tomon kelayotganlarida, maktab tomonga o‘tishning imkoni bo‘lganda. Ko‘zlarda yoshning gullashi tomosha qilsa bo‘ladiganlik manzara.

* * *

Nog‘ora va qo‘shnog‘oralarning ovozi tingan. Bir bolakay yong‘oq daraxti tepasida jar soladi. Yo‘l burilishida ikkita za’faronrang yonma-yon chiziq g‘imirlaydi. Kovushlarimni kiyaman va shoshilgancha tepalikdan pastga tushaman. Yaltiroq qurt oyoqlarim ostida yaltirab nur sochadi. Qishloqqa yaqinlashaman. Baland tutun ustunlari endi nurli olov halqalariga aylangan bo‘lib, qozonlardan chiqayotgan bug‘lar palovni damlash uchun yopib qo‘yilgan lattalar ostida shishib ketgan.
Uyga boraman. Jim-jit. Xuddi chorcho‘p ichidagi rasmdek. Kechasi hech kim bu yerda qolmagan. Hamma yo‘l bo‘yidagi qishloq maydoniga ketgan. Hatto seni bir necha daqiqa oldinroq ko‘rish ular uchun muhim. Samovar atrofini moviyrang bir bug‘ o‘rab olgan: bir necha daqiqadan so‘ng tomchilarga aylanib yana samovar jomiga qaytib tushadigan bug‘. Xuddi qishloq aholisi uchun yomg‘ir bo‘lib, qishloq zaminida maktab, masjid va shifoxona gullarni, ekinzorlarda esa kichik va oltinrang bug‘doy donlarini o‘stirganing kabi.
Uydan chiqib kelaman. Osmonga qarayman. Oyning misrang gardishi asta-sekin yuqorilab keladi. Kunbotardan esayotgan shamol o‘zi bilan birga uzumning hidini olib keladi, och chiyabo‘rilarning uvillashini ham. Oyning misrang gardishi ko‘ngilga g‘ulg‘ula solgancha qishloq o‘rtasida turadi.
Sen oldinda borasan, qishloq odamlari senga ergashgan. Bir chiyabo‘ri uvillaydi, boshqa chiyabo‘rilar ham. Ko‘zgudor daraxt ularni tog‘ning o‘nqir-cho‘nqir joylarida qanday qilib nobud qilganlaringni ko‘rgan.
Uydan yo‘l boshigacha borishga yo‘l yo‘q. Kelishingga ham. Chaqnagan chaqmoq esimga soladi: endi ketish kerak. Bu yerda bajarishim kerak bo‘lgan ishlar tamom bo‘ldi. Bundan buyoniga bu yerda qolish tamom bo‘lish ma’nosidadir.
– Iltimos, qolgin.
Ikki barmog‘ingni bir-biridan ayirasan-da, ularning orasidan menga jannatni ko‘rsatasan.
– Qara, mana bunday shakldagi joy. Ammo… bundan ancha katta. Yechilishi kerak bo‘lgan bog‘ichlari bilan birga.
– Ko‘ngillari keng odamlar borishlari kerak. Shunday emasmi? Ammo nega?
Agar shunga loyiq bo‘lsalar, javob berishlari kerak.
Bilardim: seni chaqirayotgan o‘sha ovoz shunchalik baland bo‘lib, bizning ovozimizni eshitishingga yo‘l qo‘ymaydi:
– Iltimos, qolgin. Qol!
Menga bir dastro‘mol berasan: unutilgan gullarga to‘la.
– Birovga dastro‘mol sovg‘a qilishmaydi, deb aytishadi. Ayriliqqa sabab bo‘larkan.
– Ammo ba’zida kerak ham: qisqa muddatlarga, ko‘ngil bog‘lanishlarini unutish uchun.
Bir bosh uzum bilan ketar ekansan, uzumzorlarni aylanaman va sabrli bo‘lganligimga yig‘layman.

* * *

Yana bir marta bolakayning jar solgan ovozini eshitaman, ayollarning va bolalarning shovqinini ham. Ammo men uzoq muddatlardan keyin birinchi uchrashuvimiz qishloqning hayratli nigohlari ostida amalga oshishini istamayman.
O‘rmondan ishq daraxti tomon boradigan to‘g‘ridan kesib o‘tuvchi yo‘lni tanlayman.
Shaytoncha yo‘lning o‘rtasida, bir daraxtning ortidan poylaydi:
– Qaytgin! U yerda hech narsaning senga ko‘zi uchib turgani yo‘q, ranj-alamdan boshqa. Qayt!
Eshitishni istamayman…
O‘rmondan chiqib kelaman. Ishq daraxti qarshimda bo‘y cho‘zadi. Oy nuri uning ko‘zgularida aks etadi.
Qarab qolaman. Bir soat o‘tadi. Qishloq osmonida rang-barang fonuslar g‘ujg‘on o‘ynashadi, oy va yulduzlar ham.
Taqillagan ovoz eshitiladi. Quloqlarimni ding qilaman. Borgan sari yaqinlashadi. Bir sharpa paydo bo‘ladi. Oldinroq va yana oldinroq keladi. Endi uni yaxshiroq ko‘rishim mumkin bo‘ladi: qo‘ltig‘ida tayoq qistirib olgan, egnida tuproq rangidagi ko‘ylagi bo‘lgan qalin soqolli odamni.
Ey xudoyim! Bu sensan! Ammo bor-yo‘g‘i bittagina oyog‘ing bor, ikkinchi oyog‘ing… U oyog‘ing bir parcha tayoq bo‘lib, ko‘zguning singan bo‘laklari unga yopishgan.
Tizzamga qulayman: oy va yulduz sening arshingga yetkazaman deb ustun qo‘ygan paytda.