Жонтемир ЖОНДОР
ПРИНЦИП ВА ҲЕЗАЛАК
Танани тик ушлаб турадиган умуртқами? Ўша синса қийшайиб қоласан. Ижодкорни, одамни принцип тутиб туради. Ўзбекча аниқ маънодошини тополмадим. Балки эътиқод мосдир. Лекин эътиқод деганда кўпчилик диний томонини тушунади холос.
Принцип бу ҳамма нарса.
Принципи йўқ ижодкорни (истеъдодли бўлишига қарамай) кузатманг. Масалан ўзим ўртамиёна ё ҳаваскор машқларга ҳам зўр деб ёзиб, кучли шеърларга ҳам зўр дейдиган кузатувчиларни ҳатто кўрган заҳотим дўстликдан чиқараман. Сабаби унда дид йўқ. Принцип ҳам.
Принципсиз сиёсатчини жиддий қабул қилманг.
Болаларим учун шундай қилдим, оилам тинчлигини ўйладим, деб ўзини оқлашга урунади ўйинчилар. Қўрқоқ, ифлос, очкўзлигини боласи, хотини, онаси ортига яширади. Туфланг улар юзига!
Кўп кўрябман бунақа икки-уч қайиқни бирдай тутиб туришга чиранадиган на тарафи на юзи маълумларни атрофимизда.
Одамда бойлик, мансаб, истеъдод бўлсаю принцип бўлмаса, бари похол.
Принципига содиқ яшаб ўтган шоирларни эсланг. Болам учун деб ўйнамаган. Лекин қай бирини болалари хор?!
Энди принципидан кечиб (ўзи аввалам бўлмаган уларда), боламни келажаги учун дея қай қўлда суяк кўрса тили осиқ, дум ликиллатар шоирларни кўринг.
Нега Фитрат деймиз, Қодирий, Чўлпон деймиз қайта-қайта?! Сабаби умуртқаси бутунлиги! Ўлса ўлганки принципини йўқотмагани! Принципи йўқларнинг минглари улар номини чайнаб кун кўрябди, обрў олябди.
Принципли одам — шахс юки оғир келади. Уни унча мунча тузум кўтаролмайди. Шундай атрофга қарангда, нечта принципли шоир, ёзувчи, адабиётшуносу санъатшунос, сиёсатчи… ни билсангиз сананг.
Қаҳрамон, локоматив, эргаштирувчи, наъмуна бу — принцип!
У йўқми? Тамом. Сизда ҳеч вақо йўқ. Том том китоблар ёзмайсизми. 30-50 йил давлат бошқармайсизми. Минг марта ҳаж қилиб, шайтон шўрликни тошбўрон қилиб, абжағини чиқарвормайсизми бефойда!
Принципсизлик ялоқиларни кўпайтиради. Ялоқилар кўпайган жойда АСЛнинг қиймати йўқолади. Нусханинг нусхасининг нусхаси оригиналга тенг дегани бу.
Ўрталиқни ушлайман деган одам ўйинчи. Илмилиқ, ҳезалак, чулчули. Принципнинг эса юзи битта. Томони аниқ. Яъни дўстимга очиқ ойдин ифлослик қилган одамни ноҳақ, ўйинчилигини кўриб туриб у билан ҳам дўстим билан ҳам муносабатни бирдай давом эттирсам мен ўйинчиман. Қани ким ўзини ўйинчи эмасман деёлади?!
Оғайнилар, биз бугун номини байроқ қилиб юрган буюкларнинг бари принцип эгалари. Ўйинчига ён берилмайди. Воз кечилади. Принцип эгалари ҳар қандай ҳолатда ҳурмат чўққисида туради.
Принципи йўқ одамнинг ҳаёти, ижоди, ишида ҳам ўйинчилиги сезилиб туради. Ўйламанг, бургуткўзлар йўқ эмас. Ҳаммасини англайдиганлар етарли.
Адашмасам Брехт айтган Гитлер тузумини мақтаб шеър ёзаётган шоирларга: «Сиз чўкаётган кема деворига чиройли нақш чизябсиз». Худди шундай сиз ялоқилик қилиб ишлаб зўўр ойлик олиб турган нашриёт, газета, компания, идоралар ёпилиб кетади. Кейин бошқа жойга бориб шундай қиласиз. Яна, яна…
Тенгдошу ака-ука, сингил-опалар принцип — қалб, руҳни ўлдириб қўймайлик. Ўтади очлик. Дарбадарлик. Ишсизлик. Касаллик. Умр охирлагач Шавкат Раҳмон айтгич ёшлар тупугиниям башарангиздан қизғанадиган ўйинчи сифатида қолманг хотирада.
Принципсиз шоир шоирми?!
Одам одамми?!
П. С: суратда Фитрат бошли Жонтемир. Фитрататавр!
Jontemir JONDOR
PRINSIP VA HЕZALAK
Tanani tik ushlab turadigan umurtqami? O‘sha sinsa qiyshayib qolasan. Ijodkorni, odamni prinsip tutib turadi. O‘zbekcha aniq ma’nodoshini topolmadim. Balki e’tiqod mosdir. Lekin e’tiqod deganda ko‘pchilik diniy tomonini tushunadi xolos.
Prinsip bu hamma narsa.
Prinsipi yo‘q ijodkorni (iste’dodli bo‘lishiga qaramay) kuzatmang. Masalan o‘zim o‘rtamiyona yo havaskor mashqlarga ham zo‘r deb yozib, kuchli she’rlarga ham zo‘r deydigan kuzatuvchilarni hatto ko‘rgan zahotim do‘stlikdan chiqaraman. Sababi unda did yo‘q. Prinsip ham.
Prinsipsiz siyosatchini jiddiy qabul qilmang.
Bolalarim uchun shunday qildim, oilam tinchligini o‘yladim, deb o‘zini oqlashga urunadi o‘yinchilar. Qo‘rqoq, iflos, ochko‘zligini bolasi, xotini, onasi ortiga yashiradi. Tuflang ular yuziga!
Ko‘p ko‘ryabman bunaqa ikki-uch qayiqni birday tutib turishga chiranadigan na tarafi na yuzi ma’lumlarni atrofimizda.
Odamda boylik, mansab, iste’dod bo‘lsayu prinsip bo‘lmasa, bari poxol.
Prinsipiga sodiq yashab o‘tgan shoirlarni eslang. Bolam uchun deb o‘ynamagan. Lekin qay birini bolalari xor?!
Endi prinsipidan kechib (o‘zi avvalam bo‘lmagan ularda), bolamni kelajagi uchun deya qay qo‘lda suyak ko‘rsa tili osiq, dum likillatar shoirlarni ko‘ring.
Nega Fitrat deymiz, Qodiriy, Cho‘lpon deymiz qayta-qayta?! Sababi umurtqasi butunligi! O‘lsa o‘lganki prinsipini yo‘qotmagani! Prinsipi yo‘qlarning minglari ular nomini chaynab kun ko‘ryabdi, obro‘ olyabdi.
Prinsipli odam — shaxs yuki og‘ir keladi. Uni uncha muncha tuzum ko‘tarolmaydi. Shunday atrofga qarangda, nechta prinsipli shoir, yozuvchi, adabiyotshunosu san’atshunos, siyosatchi… ni bilsangiz sanang.
Qahramon, lokomativ, ergashtiruvchi, na’muna bu — prinsip!
U yo‘qmi? Tamom. Sizda hech vaqo yo‘q. Tom tom kitoblar yozmaysizmi. 30-50 yil davlat boshqarmaysizmi. Ming marta haj qilib, shayton sho‘rlikni toshbo‘ron qilib, abjag‘ini chiqarvormaysizmi befoyda!
Prinsipsizlik yaloqilarni ko‘paytiradi. Yaloqilar ko‘paygan joyda ASLning qiymati yo‘qoladi. Nusxaning nusxasining nusxasi originalga teng degani bu.
O‘rtaliqni ushlayman degan odam o‘yinchi. Ilmiliq, hezalak, chulchuli. Prinsipning esa yuzi bitta. Tomoni aniq. Ya’ni do‘stimga ochiq oydin ifloslik qilgan odamni nohaq, o‘yinchiligini ko‘rib turib u bilan ham do‘stim bilan ham munosabatni birday davom ettirsam men o‘yinchiman. Qani kim o‘zini o‘yinchi emasman deyoladi?!
Og‘aynilar, biz bugun nomini bayroq qilib yurgan buyuklarning bari prinsip egalari. O‘yinchiga yon berilmaydi. Voz kechiladi. Prinsip egalari har qanday holatda hurmat cho‘qqisida turadi.
Prinsipi yo‘q odamning hayoti, ijodi, ishida ham o‘yinchiligi sezilib turadi. O‘ylamang, burgutko‘zlar yo‘q emas. Hammasini anglaydiganlar yetarli.
Adashmasam Brext aytgan Gitler tuzumini maqtab she’r yozayotgan shoirlarga: «Siz cho‘kayotgan kema devoriga chiroyli naqsh chizyabsiz». Xuddi shunday siz yaloqilik qilib ishlab zo‘o‘r oylik olib turgan nashriyot, gazeta, kompaniya, idoralar yopilib ketadi. Keyin boshqa joyga borib shunday qilasiz. Yana, yana…
Tengdoshu aka-uka, singil-opalar prinsip — qalb, ruhni o‘ldirib qo‘ymaylik. O‘tadi ochlik. Darbadarlik. Ishsizlik. Kasallik. Umr oxirlagach Shavkat Rahmon aytgich yoshlar tupuginiyam basharangizdan qizg‘anadigan o‘yinchi sifatida qolmang xotirada.
Prinsipsiz shoir shoirmi?!
Odam odammi?!
