Қадим-қадимдан Сурхон заминида “Алпомиш»ни куйлаб ўтган юзлаб бахшиларнинг руҳи XX асрга келиб яна ўз ҳосилини бериши керак эди. Зеро, ҳар қандай пайкал вақти келиб хирмон кўтаради. Худди шу ҳосилнинг энг capa, олтин меваларидан бири Шафоат Раҳматулло Термизий бўлди. Шафоат аканинг руҳида Сурхон даштлари ястаниб ётарди, ундан дарёнинг овози, Боботоғнинг нафаси келиб турарди.

Эшқобил ШУКУР
ЎЗ ЮРТИГА ЎХШАГАН ШОИР

Қадим-қадимдан Сурхон заминида “Алпомиш»ни куйлаб ўтган юзлаб бахшиларнинг руҳи XX асрга келиб яна ўз ҳосилини бериши керак эди. Зеро, ҳар қандай пайкал вақти келиб хирмон кўтаради. Худди шу ҳосилнинг энг capa, олтин меваларидан бири Шафоат Раҳматулло Термизий бўлди. Шафоат аканинг руҳида Сурхон даштлари ястаниб ётарди, ундан дарёнинг овози, Боботоғнинг нафаси келиб турарди.

Термиз тупроғида қирқдан ортиқ машҳур Термизийлар яшаб ўтгани маълум. Баъзан Термизий боболаримиз қандай одамлар бўлишган экан, уларнинг кўринишлари, юриш-туришлари, суҳбатлари, яшаш тарзлари қандай бўлгану улар қандай қилиб бундай мартабага эришган эканлар, деб ўйланиб қоламиз. Бу саволларга Шафоат аканинг тимсолида муайян маънода жавоб бор эди. Чунки  маънавий мартаба оддийлик ва хокисорликнинг ичига яширинган бўлади. Бу шоирнинг ҳаёти ва ижодида ҳам, юриш-туриши-ю турмуш тарзида ҳам уларнинг муносиб вориси эканлигини илғаса бўларди. Шунинг учун ҳам унга Термизий тахаллуси ярашиб тушган. Бу тахаллуснинг юкини унча-мунча ижодкор кўтаролмай қолиши ҳам аниқ.

У ҳақиқий шоир эди, ҳамма нарса унда табиий эди, кўнгли ҳам табиат сингари кенг, танти ва беғубор эди. Гўё Бобо Фаражнинг кўйлаги йиртиғидан нур тўкилиб тургандай унинг табассуми синиқларидан меҳр ёғилиб турарди. Шунинг учун бу хокисор табассумни бир марта кўрган одам Шафоат аканинг ичи нурга тўлиб кетганини ҳис эта оларди. У замонавий шеъриятнинг қадимий бахшиси эди. Унинг овози янги, сўзи янги, руҳи қадимий эди. Шу боис шоирнинг ўзи “Дўмбира — менинг илк устозим” деб айтганди. Бу қалб — она юртини, элини, табиатини куйлаш учун яралган беназир бир қалб эди. Шоирнинг шеърларидан ўзбек руҳи порлаб кўриниб турарди. Бахшиларимизнинг ижодий руҳи унинг шеърларида ўзгача тусда намоён бўлди. Адабиётга садоқат ва меҳр билан хизмат қилиш Шафоат аканинг кундалик ва умрбоқий аъмоли бўлиб қолди.

Шафоат Раҳматуллонинг адабиётимизга жануб насимларидай кириб келган илк “Жануб шамоли” китобидан инсон ва Ватан истиқлоли улуқланган “Озод сўз” китоби ёки “Кўринмай гулладим”, “Умид остонаси», “Шоҳ ва шоир” каби китоблари айни шу садоқат ва меҳрнинг меваларидир. Шеърхонларга завқ ва ғайрат, илҳом ва самимият улашиб келаётган бу китобларнинг ҳар бири ҳақида узоқ гапириш мумкин.

Термизга борган ҳар қандай ижодкор Шафоат акани кўргиси келарди. Нега шундай? Чунки, у Сурхондарёга ўхшарди, кўҳна Термизга ўхшарди. Онда-сонда Тошкентга келиб қолса, гуё унга Сурхондарё эргашиб келгандай бўларди. Шу ўринда бир нарсани таъкидлаб ўтиш зарур: ўзининг туғилиб ўсган жойлари, мўъжазгина қишлоғи, далалари ҳақида ёниб куйлаган шоир Ватани ҳақида ҳам ёниб куйлай олади, бунда ўзаро боғлиқлик бор. Зеро, алифбони ўрганмасдан туриб, катта китобни ўқиб бўлмайди.

Ўтган ҳафта (2016 йил 27 март куни. XDK изоҳи) Шафоат Раҳматулло Термизий вафот этди. Ўлим хақ. Лекин шоирнинг шоирлиги ҳам шунда бўладики, у тириклигида ўз асарларига руҳини кўчириб улгуради, эл-юртига, Ватанига муҳаббатини, элдошларига меҳрини, эзгу туйғуларини тирик сатрларида қолдиради. Шафоат ака, Шафоат Раҳматулло Термизий ҳам бу саодатга эришган шоирларимиздан эди.

Шафоат Раҳматулло ТЕРМИЗИЙ
ШЕЪРЛАР

Шафоат Раҳматулло Термизий (Шафоат Раҳматуллаев) 1942 йил 10 майда Сурхондарё вилоятининг Шеробод туманидаги Оккўрғон қишлоғида туғилган. Тошкент давлат консерваториясини тамомлаган (1965). «Жануб шамоли» (1981), «Умид остонаси» (1988), «Гулоб» (1992), «Озод сўз» (2003, Сайланма), “Кўринмай гулладим”, “Умид остонаси», “Шоҳ ва шоир” китоблари нашр этилган. «Мусиқа услубиёти», «Мусиқа алифбоси» (1991—92), «Бошланғич мусиқа таълими» (2003) каби рисолалар ҳам ёзган. «Шуҳрат» медали (1998) ҳамда «Эл-юрт ҳурмати» (2003) ордени билан тақдирланган.
Шафоат Раҳматулло Термизий 2016 йил 27 март куни вафот этди.

ЎТАР ДУНЁ

Ўтар дунё, ўтди дўсту ғайир ўтди,
Арбоб, ориф, ошиқ Зуҳра, Тойир ўтди.
Давронини ёқлар ўтди, койир ўтди,
Бани башар замонига доир ўтди.
Ўтарингни ўтаргача қайир ўтди,
О ўтди-я, бу оламдан шоир ўтди.

Ҳар ўтарнинг хос қисмати, кўрари бор,
Ҳар собитнинг турари бор, нурари бор.
Ҳар пайкалки, пишарининг ўрари бор,
Бир кун ҳосил соҳибининг сўрари бор.
Сўрарингни сўраргача қайир ўтди,
О ўтди-я, бу оламдан шоир ўтди.

Сўрари бор: — Фалончидан нима қолди?
Мулки фоний, боқий, ё бир тўъма қолди,
Юрт норига фалондин «ҳайт» — ҳимо қолди.
Бетавфиқдан зино қолди, имо қолди.
Нима қолди? Қоларингни қайир ўтди,
О ўтди-я, бу оламдан шоир ўтди.

Нима қолди? — Бойларингми, бойинг қани?
Аждодлардай қурган кўшк, саройинг қани?
Байт уш-шараф, байт ул-адиб жойинг қани?
Миллий бедор виждон сари саъйинг қани?
Қани, қани? Меҳмонингни қайир ўтди,
О ўтди-я, бу оламдан шоир ўтди.

Қани деса, юртим шу деб суялсанг-а,
Ҳар қадрингни Макка қилиб суялсанг-а,
Тупроқ ўпиб, Ватаним деб куялсанг-а,
Суяксизинг сохталикдан тиялсанг-а,
Тиялмасанг, тилинг ростга қайир ўтди,
О ўтди-я, бу оламдан шоир ўтди.

Шоир ўтди, кунлари йўқ, шомлари йўқ,
Ҳақдан бўлак камлари йўқ, комлари йўқ,
Ишқдан бўлак ғамлари йўқ, жомлари йўқ,
Сўздан бўлак шонлари йўқ, номлари йўқ.
Йўқ-йўқ, йўқлик Шафоатга доир ўтди,
О ўтди-я, бу оламдан шоир ўтди.

БОБОТОҒДА БИР ОҲУ КЎРДИМ

Боботоғда бир оҳу кўрдим,
Товус хиром, ой юз, ўт нигоҳ.
Ошиқ бўлиб эргашиб юрдим,
Бир қиз бўлиб имлади у гоҳ.

Бир кун деди зебо қуралой:
«Эй, ошиғим келгил ёнимга,
Сўқмоқларни ёшинг қилди лой,
Шунча озор бердим жонингга.

Оламда ишқ бўларди ёлғон,
Етмасалар ошиқ оҳига.
Бу булоқдан сув ич, эй нолон,
Жуфтим бўлсанг, айлан оҳуга».

Оҳу бўлдим, ул сувдан тортиб,
Ширин эди висолнинг дами.
Бир кун деди ёрим уйғотиб:
«Бунда етди овчи қадами».

Кийикўтни оғзимга тутиб,
Деди: «Энди ўз ҳолингта қайт».
Одам бўлдим, бир баргни ютиб,
«Қардошингта» — деди — жавоб айт».

Кийик уйин кўрсатаман деб,
Улоқтирдим мерганни жарга.
«Сайёдингни кетди сорлар еб» —
Оҳу бўлиб сўзлардим ёрга.

У нозланди: «Севгинг бўлса рост,
Тозалайсан тоғни мергандан».
Шундан бери оламан қасос
Оҳуларга озор бергандан.

Одам бўлиб, овчи овлайман,
Оҳу бўлиб, оқ кийикка ёр.
Эртакнамо бу қисмат экан,
Мажнунона тақдиримда бор.

УЛАР ОЛАМ УЙИН ДЕРАЗАЛАРИ

Тун қўйнида ўлкам қишлоқ, шаҳари,
Ойна кўзлар порлар, уйғоқ уй бари.
Шу чоқ юлдузларга боқсам, кўнглим дер:
— Улар олам уйин деразалари…

СИЗ КИМУ МЕНКИМ

Сиртимга қараб сиз чиқарманг ҳукм,
Билмасдан дилимда нималар ҳоким.
Даврада вақт деган бир донишманд бор,
У ҳали айтади сиз киму мен ким.

КЕКСАЛИК

Сочим занжирида ажабо оқ занг,
Кўз демиш кўзгумдан аримайди чанг.
Вақт деган эговдан тирналган юзим,
Чархланган ақлимнинг тиғига қаранг.

ОРЗУ

Оппоқ булутлардан беланчак қилсам,
Ҳилол ипагидан ҳалинчак қилсам.
Боботоғ келбатли куёв бўлсаму
Баҳорни ўзимга келинчак қилсам.

ДАРАХТ

Кўнглимнинг рангдоши дўстим-а, дарахт,
Дарчамнинг тубида ўсдинг-а, дарахт,
Эрким йўлбошиси шу дарча эди,
Шуни ҳам кўзимдан тўсдинг-а, дарахт.

ВАҚТ БОР ДЕБ

Ўзимга вақт бор деб далда бераман,
Доиммас, уни ҳар галда бераман,
Асли зуволам шу ёлғон дунёдан,
Шунинг-чун ўзимни алдайвераман.

Eshqobil SHUKUR
O’Z YURTIGA O’XSHAGAN SHOIR

Qadim-qadimdan Surxon zaminida “Alpomish»ni kuylab o’tgan yuzlab baxshilarning ruhi XX asrga kelib yana o’z hosilini berishi kerak edi. Zero, har qanday paykal vaqti kelib xirmon ko’taradi. Xuddi shu hosilning eng capa, oltin mevalaridan biri Shafoat Rahmatullo Termiziy bo’ldi. Shafoat akaning ruhida Surxon dashtlari yastanib yotardi, undan daryoning ovozi, Bobotog’ning nafasi kelib turardi.

Termiz tuprog’ida qirqdan ortiq mashhur Termiziylar yashab o’tgani ma’lum. Ba’zan Termiziy bobolarimiz qanday odamlar bo’lishgan ekan, ularning ko’rinishlari, yurish-turishlari, suhbatlari, yashash tarzlari qanday bo’lganu ular qanday qilib bunday martabaga erishgan ekanlar, deb o’ylanib qolamiz. Bu savollarga Shafoat akaning timsolida muayyan ma’noda javob bor edi. Chunki ma’naviy martaba oddiylik va xokisorlikning ichiga yashiringan bo’ladi. Bu shoirning hayoti va ijodida ham, yurish-turishi-yu turmush tarzida ham ularning munosib vorisi ekanligini ilg’asa bo’lardi. Shuning uchun ham unga Termiziy taxallusi yarashib tushgan. Bu taxallusning yukini uncha-muncha ijodkor ko’tarolmay qolishi ham aniq.

U haqiqiy shoir edi, hamma narsa unda tabiiy edi, ko’ngli ham tabiat singari keng, tanti va beg’ubor edi. Go’yo Bobo Farajning ko’ylagi yirtig’idan nur to’kilib turganday uning tabassumi siniqlaridan mehr yog’ilib turardi. Shuning uchun bu xokisor tabassumni bir marta ko’rgan odam Shafoat akaning ichi nurga to’lib ketganini his eta olardi. U zamonaviy she’riyatning qadimiy baxshisi edi. Uning ovozi yangi, so’zi yangi, ruhi qadimiy edi. Shu bois shoirning o’zi “Do’mbira — mening ilk ustozim” deb aytgandi. Bu qalb — ona yurtini, elini, tabiatini kuylash uchun yaralgan benazir bir qalb edi. Shoirning she’rlaridan o’zbek ruhi porlab ko’rinib turardi. Baxshilarimizning ijodiy ruhi uning she’rlarida o’zgacha tusda namoyon bo’ldi. Adabiyotga sadoqat va mehr bilan xizmat qilish Shafoat akaning kundalik va umrboqiy a’moli bo’lib qoldi.

Shafoat Rahmatulloning adabiyotimizga janub nasimlariday kirib kelgan ilk “Janub shamoli” kitobidan inson va Vatan istiqloli uluqlangan “Ozod so’z” kitobi yoki “Ko’rinmay gulladim”, “Umid ostonasi», “Shoh va shoir” kabi kitoblari ayni shu sadoqat va mehrning mevalaridir. She’rxonlarga zavq va g’ayrat, ilhom va samimiyat ulashib kelayotgan bu kitoblarning har biri haqida uzoq gapirish mumkin.

Termizga borgan har qanday ijodkor Shafoat akani ko’rgisi kelardi. Nega shunday? Chunki, u Surxondaryoga o’xshardi, ko’hna Termizga o’xshardi. Onda-sonda Toshkentga kelib qolsa, guyo unga Surxondaryo ergashib kelganday bo’lardi. Shu o’rinda bir narsani ta’kidlab o’tish zarur: o’zining tug’ilib o’sgan joylari, mo»jazgina qishlog’i, dalalari haqida yonib kuylagan shoir Vatani haqida ham yonib kuylay oladi, bunda o’zaro bog’liqlik bor. Zero, alifboni o’rganmasdan turib, katta kitobni o’qib bo’lmaydi.

O’tgan hafta (2016 yil 27 mart kuni. XDK izohi)  Shafoat Rahmatullo Termiziy vafot etdi. O’lim xaq. Lekin shoirning shoirligi ham shunda bo’ladiki, u tirikligida o’z asarlariga ruhini ko’chirib ulguradi, el-yurtiga, Vataniga muhabbatini, eldoshlariga mehrini, ezgu tuyg’ularini tirik satrlarida qoldiradi. Shafoat aka, Shafoat Rahmatullo Termiziy ham bu saodatga erishgan shoirlarimizdan edi.

Shafoat Rahmatullo TERMIZIY
SHE’RLAR

Shafoat Rahmatullo Termiziy (Shafoat Rahmatullaev) 1942 yil 10 mayda Surxondaryo viloyatining Sherobod tumanidagi Okko’rg’on qishlog’ida tug’ilgan. Toshkent davlat konservatoriyasini tamomlagan (1965). «Janub shamoli» (1981), «Umid ostonasi» (1988), «Gulob» (1992), «Ozod so’z» (2003, Saylanma), “Ko’rinmay gulladim”, “Umid ostonasi», “Shoh va shoir” kitoblari nashr etilgan. «Musiqa uslubiyoti», «Musiqa alifbosi» (1991—92), «Boshlang’ich musiqa ta’limi» (2003) kabi risolalar ham yozgan. «Shuhrat» medali (1998) hamda «El-yurt hurmati» (2003) ordeni bilan taqdirlangan.
Shafoat Rahmatullo Termiziy 2016 yil 27 mart kuni vafot etdi.

O’TAR DUNYO

O’tar dunyo, o’tdi do’stu g’ayir o’tdi,
Arbob, orif, oshiq Zuhra, Toyir o’tdi.
Davronini yoqlar o’tdi, koyir o’tdi,
Bani bashar zamoniga doir o’tdi.
O’taringni o’targacha qayir o’tdi,
O o’tdi-ya, bu olamdan shoir o’tdi.

Har o’tarning xos qismati, ko’rari bor,
Har sobitning turari bor, nurari bor.
Har paykalki, pisharining o’rari bor,
Bir kun hosil sohibining so’rari bor.
So’raringni so’rargacha qayir o’tdi,
O o’tdi-ya, bu olamdan shoir o’tdi.

So’rari bor: — Falonchidan nima qoldi?
Mulki foniy, boqiy, yo bir to»ma qoldi,
Yurt noriga falondin «hayt» — himo qoldi.
Betavfiqdan zino qoldi, imo qoldi.
Nima qoldi? Qolaringni qayir o’tdi,
O o’tdi-ya, bu olamdan shoir o’tdi.

Nima qoldi? — Boylaringmi, boying qani?
Ajdodlarday qurgan ko’shk, saroying qani?
Bayt ush-sharaf, bayt ul-adib joying qani?
Milliy bedor vijdon sari sa’ying qani?
Qani, qani? Mehmoningni qayir o’tdi,
O o’tdi-ya, bu olamdan shoir o’tdi.

Qani desa, yurtim shu deb suyalsang-a,
Har qadringni Makka qilib suyalsang-a,
Tuproq o’pib, Vatanim deb kuyalsang-a,
Suyaksizing soxtalikdan tiyalsang-a,
Tiyalmasang, tiling rostga qayir o’tdi,
O o’tdi-ya, bu olamdan shoir o’tdi.

Shoir o’tdi, kunlari yo’q, shomlari yo’q,
Haqdan bo’lak kamlari yo’q, komlari yo’q,
Ishqdan bo’lak g’amlari yo’q, jomlari yo’q,
So’zdan bo’lak shonlari yo’q, nomlari yo’q.
Yo’q-yo’q, yo’qlik Shafoatga doir o’tdi,
O o’tdi-ya, bu olamdan shoir o’tdi.

BOBOTOG’DA BIR OHU KO’RDIM

Bobotog’da bir ohu ko’rdim,
Tovus xirom, oy yuz, o’t nigoh.
Oshiq bo’lib ergashib yurdim,
Bir qiz bo’lib imladi u goh.

Bir kun dedi zebo quraloy:
«Ey, oshig’im kelgil yonimga,
So’qmoqlarni yoshing qildi loy,
Shuncha ozor berdim joningga.

Olamda ishq bo’lardi yolg’on,
Yetmasalar oshiq ohiga.
Bu buloqdan suv ich, ey nolon,
Juftim bo’lsang, aylan ohuga».

Ohu bo’ldim, ul suvdan tortib,
Shirin edi visolning dami.
Bir kun dedi yorim uyg’otib:
«Bunda yetdi ovchi qadami».

Kiyiko’tni og’zimga tutib,
Dedi: «Endi o’z holingta qayt».
Odam bo’ldim, bir bargni yutib,
«Qardoshingta» — dedi — javob ayt».

Kiyik uyin ko’rsataman deb,
Uloqtirdim merganni jarga.
«Sayyodingni ketdi sorlar yeb» —
Ohu bo’lib so’zlardim yorga.

U nozlandi: «Sevging bo’lsa rost,
Tozalaysan tog’ni mergandan».
Shundan beri olaman qasos
Ohularga ozor bergandan.

Odam bo’lib, ovchi ovlayman,
Ohu bo’lib, oq kiyikka yor.
Ertaknamo bu qismat ekan,
Majnunona taqdirimda bor.

ULAR OLAM UYIN DERAZALARI

Tun qo’ynida o’lkam qishloq, shahari,
Oyna ko’zlar porlar, uyg’oq uy bari.
Shu choq yulduzlarga boqsam, ko’nglim der:
— Ular olam uyin derazalari…

SIZ KIMU MENKIM

Sirtimga qarab siz chiqarmang hukm,
Bilmasdan dilimda nimalar hokim.
Davrada vaqt degan bir donishmand bor,
U hali aytadi siz kimu men kim.

KEKSALIK

Sochim zanjirida ajabo oq zang,
Ko’z demish ko’zgumdan arimaydi chang.
Vaqt degan egovdan tirnalgan yuzim,
Charxlangan aqlimning tig’iga qarang.

ORZU

Oppoq bulutlardan belanchak qilsam,
Hilol ipagidan halinchak qilsam.
Bobotog’ kelbatli kuyov bo’lsamu
Bahorni o’zimga kelinchak qilsam.

DARAXT

Ko’nglimning rangdoshi do’stim-a, daraxt,
Darchamning tubida o’sding-a, daraxt,
Erkim yo’lboshisi shu darcha edi,
Shuni ham ko’zimdan to’sding-a, daraxt.

VAQT BOR DEB

O’zimga vaqt bor deb dalda beraman,
Doimmas, uni har galda beraman,
Asli zuvolam shu yolg’on dunyodan,
Shuning-chun o’zimni aldayveraman.

Shafoat Rahmatullayev. Umid ostonasi