Кеча кечқурун  қўшним, «Ёшлик» журналининг бош муҳарири Собир Ўнардан янги чиққан журнал сонини (2012 йил,4-сон)  сўраб олдим. Мурод Муҳаммад Дўстнинг мақоласини ўқимоқчи эдим. Мақола айни шу янги сонда босилишини  билардим. Мақолани  синчиклаб  ўқиб чиқдим ва энг қизиғи, мана шу  сайт саҳифаларида бир-икки ой ичида эълон қилган мақолаларимда (хусусан,»Давомли мактублар» туркумидагиларда)  акс этган мулоҳазаларимга уйғун  фикрларни ўқиб, таниқли  адиб  билан  фикрдошлигимдан қувондим.
Журналда  кўнглимни равшан этган саҳифалар кўплигидан (Иқбол Мирзонинг «Шеър парчалари», Наби Жалолиддиннинг «Мажнун», Исажон Султоннинг  икки  ҳикояси, Гулбаҳор Саид Ғанининг шеърлари ва  ҳ.к.) яна бир бор    қувондим.Мана шу саҳифалардан бири Муҳайё Йўлдошеванинг шоира Ойдиннисо ижодига бағишланган мақоласи бўлди. Рости гап,бу шоиранинг шеърлари анчадан бери мени қизиқтириб қўйган эди. Шоиранинг ўзига хос овози менинг диққатимни тортгани учун мақолани жуда қизиқиш билан ўқиб чиқдим ва уни сизгаям тақдим этишни истадим.

Муҳайё Йўлдошева
ЯША МЕНИ,ОЛАМ!
Шоира Ойдиннисо ижоди ҳақида

Шоирлар ҳамма қатори банда эканлиги бот-бот такрорланади. Ҳеч  кимсага  ўхшамас тафаккур тарзига эгалиги ҳам кўп тилга олинади. Ойдиннисо қиз гўзалликдан баҳра олишда барча қатори одам бўлса-да, уни ҳаммадан ўзгача идрок этади:

Сенинг бошдан тошдан, одамзод,
Сен чидайсан,
Қўрқмай қарайвер.
“Қара, осмон қандай ложувард”,
Тонг қанчалар мусаффо!
Қара, ичиб қўйсин кўзларинг,
Қандай гўзал рақс тушар сабо!

Илк сатрлар кишини недир фожиали, мудҳиш воқеага тайёрлаётгандай. Ўқувчи беихтиёр сергак тортади: “Мени бунча ҳозирлик билан недан огоҳ этмоқчи?” Бу сўзлар, одатда, кўргулик юз берганда айтиларди-да. Ойдиннисо уларнинг неча замонлик вазифаларини илкис ўзгартирди: “Қара, осмон қандай ложувард”, дош бергин бу ёрқин, чексиз мовийликка, ахир сенинг бошдан тошдан-ку. Инсоннинг маҳзун, шодон, дарғазаб, меҳрли, эҳтиросли ё совуқ овозлари ҳавони эгалламасидан тонг софлигидан баҳра ол. Майин сабо этакларини ҳилпиратиб, рақсга тушмоқда — дарахтлар барги, бўлиқ буғдой бошоқлари, майсаларнинг қиёқ тили эпкин таъсирида тўлқинланади. Кўринмас ҳодиса яратган шундай гўзал рақс Ойдиннисо қалбининг энг ички, ўзи бош суқавермайдиган пучмоқларига қадар бориб етади.

Ойдиннисо жуда ғалати фикрлаш тарзига эга қиз. Унинг тилида оддий сўзлар жумбоқ сингари янграйди, шунчаки манзаралар қалами теккани ҳамон бетакрор жозиба касб этади. Халқимиз “Гуноҳим нима?” ўрнига қўллайдиган “Мендан нима ўтди?” сўроғини Ойдиннисо ўз идрок тарзига усталик билан мослаб олади:

Мендан нима ўтди? Қай тараф ўтди?

Туйғулар чуқур бўлсагина, чинакам асар юзага келиши бадиий адабиётнинг олтин қоидасидир. Ойдиннисо ижодида туйғулар жуда мўл ва чуқур ва кўп ҳолларда улар уйғонишига кундалик ҳодисалар сабаб бўлган. Кўнгли ингичка, руҳи жилвакор, ҳассос шоира туйғуларнинг асл моҳияти билан танишишга интилади:

Бошқача бўларди
сен келганингда:
Уйғониб
ширин ўнг кўрардик
…Емак тутар эдик
оч кўнглимизга
…Бизники бўларди
 бир юрак севги 

Асар “Ширин ўнг кўрардик” орзуси биланоқ шеърхон эътирофи ва меҳрини қозонади. Оч кўнгилларга емак тутиш истаги эса қалбни ларзага солади. Ахир бу тугал таърифи асрлардан буён ҳамон айтилмаган муҳаббат чизгиси-ку. Айнан муҳаббат-ку қалбни тўйдирадиган, тўлдирадиган. Ҳатто унинг жавобсизлиги ҳам кўнгилга озуқа. Муҳаббатсиз одам кўнгли очидан ўлаётган шўрлик одамдир. Ойдиннисо шулар билан кифояланмай, ҳайратга солишда давом этади: “Бизники бўларди бир юрак севги”. Дунёда юракдан кенгроқ ва юракдан торроқ макон йўқ. Ғамнинг томчиси ҳам сиғмайди, бахтнинг уммони ҳам тўлдира олмайди. Шу пайтгача муҳаббатнинг ўлчови бўлмайди, деган қаноат ҳукм сурарди. Ойдиннисо бунинг янглиш эканини, айнан муҳаббатнинг ўлчови бўлиши шартлигини исботлади. Чиндан ҳам, юракни тўлдирмаган севги севгими? Шу билан бирга, “суйги лим” бўлмаган юрак юракми?

Юрагимни таҳрир қиламан,
Ўчираман ундан
исмингни.
…Оққа кўчираман
 бўм-бўш юракни… 

Бир адабиётшунос қалбида миллий ҳиссиёти сўник аёлларда муҳаббат туйғулари ҳам суст бўлади, деганда қанчалар ҳақ бўлган экан. Ойдиннисодаги қўрқинчли даражадаги теран муҳаббат сабаби ундаги ўзбеклик ҳисси бўлса не ажаб. Ойдиннисо муҳаббатни ҳаётнинг мазмуни, деб билса ҳам, унга эришиш, уни куйлаш, унинг учун курашиш шарт, деб ҳисобласа ҳам, парда ортида қола билади. Ўта журъатли, ҳатто очиқ туйилгувчи сатрлардаги ўзбекона нозик андишани китобхоннинг синчков нигоҳи илғаб олади:

Сиздек
Мени сўзсиз англатгувчи сўз
…Ўша сўз
туғилди кўнглимнинг сатҳида,
нафас олди бўғзимда ёниб,
титраб тошиб чиқди
нафасимга,
ифор сочди
қимтилган лабларимга қўниб,
нигоҳим чўққисига кўчиб
термулди сизга,
сўнг… ниҳоят…
бардоши тугаб,
жаранглаб кетди у кўзёшларимда.
Сизга бир сўз айтдим…
эшитдингизми?

Илк сатрлардаёқ қиз муҳаббатига иқрор бўлаётгандай — уни кўрганлар қизни кўргандек бўлишади, зотан қиз ишқ кучидан ўзини унутиб, унга айланиб қолган. Лекин “сизни севаман” ёки “севиб қолдим” дейилишига гувоҳ бўлмайсиз. Шарқда аёллар туйғусини билдирмайди, ҳатто унга ишора қилиш ҳам уят саналади. Ойдиннисо ҳам туйғулари кучли, чинакам бўлса-да, муҳаббат журъатини чандон оширган эса-да, аввало, ўзбек қизи. Илҳом келганда сўз ва ифодалар оқимини бошқариб бўлмайди. Лекин улар ўзбек қизининг қалбидан чиқаётгани боис “кўнгил сатҳида туғилган сўз” тилга кўчмай, бўғизда туриб қолди. Бўғиздаги иқрор нафақат айтилаётган сўзлар маъноси, оҳангига, балки олинаётган нафасга ҳам таъсир қилди — нафасдаги маром бузилди. Изҳор қилинаёзган муҳаббат кўзларга кўчди, қорачиқлар шуълаланиб, ўзгача порлади. Уларда ўйнаётган нур ниҳоят ёшларга айланиб, кўздан сизиб чиқди. Қиз муҳаббатини шу тарзда изҳор этди. Тортинибгина берилган “Эшитдингизми?” сўроғи ҳам, чамамда, тилга кўчмагандай.

Шеърият ҳамиша болаликдан озиқланади, ёши улуғ ижодкорнинг ҳам бир оёғи ўша ерда бўлади. Айни шу хислат сабаб уларда бадиий сўзни англаш, гўзалликдан завқланиш кучлироқ кечади. Болаларга хос идрок ва хаёлотдан узилган сари оламни бутун гўзаллиги, бадиий қудрати билан англаш, ундан ҳайратланиш қобилияти камая боради. Балки шунинг учун ҳам шеър ёзиш барчага насиб этавермайдиган нодир қобилиятдир. Ойдиннисони шахсан таниганлар унинг ҳамон болаликнинг беғубор, ҳар нарсага қодир оламида яшаётганлигига гувоҳ бўлишади. Шеъри орқали кашф этганлар эса унинг илк муҳаббатдан сархуш болакайми ёки кўпни кўрган тажрибали инсонми эканини билолмай қийналишади.

Кошкийди кўнгилнинг илдизи бўлса,
Қадаб қўйсанг уни
ерга чуқурроқ
…ўсаверса кўнгил гуркираб
… қутулсанг
уни тинмай кўтариб юришдан,
бировга беришдан,
ичикиб қайтариб олишдан. (18)

Руҳий ҳолатнинг изоҳ талаб этмайдиган даражада нуктадонлик билан қоғозга туширилган сурати. Ойдиннисо ижодини кузатаркансиз, унинг инсоний, баъзан маиший бўлган кечинмалардан бадиий ҳодиса яратишига гувоҳ бўласиз. Шоира ижоди жуда кутилмаган, кези келганда, ҳатто ўзига ҳам хос бўлмай қоладиган индивидуал шеъриятдир. Бу бадиий завқи бир-бириникидан кескин фарқ этадиган китобхонларни бошқалар дидига мослашиш мажбуриятидан қутқаради. У эстетик плюрализм томон йўл бошлайди, индивидуал шеърият бўлгани учун индивидуал ёндашувни тақозо этади.

Ижодкорнинг маҳорат даражасини белгиловчи бош омил — хаёлот кучи, тасаввур бойлиги ҳисобланади. Айнан тасаввур кучи билан шоира хоҳланаётганлигига, изланаётганлигига, соғинилаётганлигига ишониб рад этади, қочади, бепарво ўтади. Тасаввур эрки туфайли у гўёки рад этилмиш томонидан алданади, севишни истамаганига ишониб қолади.

Эрк билан боқдим тасаввуримни,
Либос олиб бердим унга хилма-хил:
кулгишакл, йиғишакл,
мутойиба, ўкинчшакл…

Ойдиннисо ўзбек адабий тилига “кулгишакл”, “йиғишакл”, “ўкинчшакл” каби янги сўзлар қўшди. Балки бу сўзлар умуман истеъмолга кирмас, аммо ўқувчига ўз ва ўзгалар кечинмаларини тушуниш, тушунтиришнинг янги воситаси бўлиб хизмат қилиши шубҳасиз. Кулгишакл ёки ўкинчшакл либосини кийган тасаввурни тасаввур қилиб кўринг-а? Демак, шоиранинг қувончи, ҳузуни, қаҳ-қаҳасию алами чин бўлмаган экан. Барчаси хаёлот маҳсули экан. Унда қайси туйғу ҳақиқий? Ё барчаси ниҳон, юракка кўмилганми?

Мен барини ичимга ютдим
Юрагимда илдиз отди ютганларим
Тепчиб ўсиб чиқди икки кўзимдан

Бор нарсанинг мутлақ йўқ бўлиб кетмаслиги барчага аён. Шу каби ичга ютилган кечинмалар йитмади, балки кўзларга чуқур мунг, сўзларга шикаста оҳанг бўлиб жойлашди.

Бу кечмиш
кечмоқда менинг ичимда,
Бир ўзим бебахтман,
бир мен бахтиёр

Қадим Шарқда оғир жиноят қилганларни ёлғизлик билан жазолашар экан. Чиндан ҳам, одамзот учун бундан мушкул синов йўқ. Агар баҳам кўришадиганинг бўлмаса, бахт ҳам татимайди, дардкашинг бўлмаса, ғамнинг зарраси ҳам йиқитади. Кечмишларини ниҳон тутган, бахту бахтсизликни фақат ўзи билан баҳам кўриш қисматини ихтиёрий танлаган шоира ҳам ниҳоят: “Жимгина эшитинг Ҳайқираётган кўзимни” деди. Тилни тийиш мумкин, кўзларни чеклаб бўладими. Синчиклаб қарасанг, бас, ҳаммасидан бохабар бўласан. Ахир: “Шу кўз — туширилган сенинг суратинг”.

Ойдиннисо шеърияти учун, аввало, ўз руҳиятини бадиий тадқиқ этиш характерли. Бу вазифани у реал воқелик ва ундаги ҳодисаларни кўнглига хос йўсинда идрок этиш орқали бажаради. Табиат ва табиий манзараларнинг шоира қаламида буткул ўзгача тус олиши, бошқа миссияни бажариши сабаби шундадир.

Денгиз шовуллайди кўксимда,
Узоқ-яқинларни уйғотиб.
Гир айланар чағалай сўзлар,
Кўзларига осмон тўлатиб.

Ҳар бир одам ўз тортишиш кучи, айланиш меҳвари бўлган алоҳида оламдир. Ойдиннисо ҳам чегараси уфқ ортида ғойиб бўлган, тубига етиш даргумон кўксида денгизни чайқатади. Денгиз мавжланганда кўкрак қафасига урилиб, ортга қайтади. Унинг ичида турфа балиқлар — ҳали сўзга эврилмаган туйғулар ўйноқлаб сузиб юради. Эврилганлари юқорида чағалайлар каби парвозда. Чағалай — оппоқ қуш. Бадиий юкли сўзнинг ҳам, Ойдиннисо назарида, ранги оқ, мусаффо. Парвоз имконини берадиган ҳаволари бор бадиий сўзнинг. Сўзлар туйғудан пайдо бўлишини чағалайнинг балиқ билан озиқланишига менгзатиши шоира тафаккур тарзи кўламдор эканидан далолат беради. Шу билан бирга, ижод аҳлига хос ҳаво шоирага ҳам бегона эмас.

Мен – эркин қуш,
сен – чексиз осмон.
Қанот қоқсам,
ҳар тараф Сенсан!

Қуш — мумтоз адабиётимизда руҳ, осмон эса кўнгил тимсоли бўлиб келган. Юқоридаги тўртлик киши ёдига беихтиёр “Лисон ут-тайр”ни, ундаги ўттиз қушни ёдга солади. Балки севганини излаб йўлга чиққан Ойдиннисо ҳам Ҳудҳуд каби йўл охирида Унга айланиб қолгандир. Бутун борлиқ Унга айланган, албатта, фақат қиз учун. Йигит қора кўзларини қизга тикиб турибди. Кўзлар осмонранг бўлиши керак эди. Лекин “кўз ёшингни ичингга ютдинг” тасвиридан уларнинг мовий эмаслигини аёнлашади.

Бадиий асар қийматини унда инсон руҳияти қанчалар серқирра ва теран очилганлиги белгилайди. Ойдиннисонинг шеърлари мазкур бадиий талабларга бемалол жавоб бера олади. Унинг ҳар бир сатри, қўллаган сўзи, сўзларнинг жойлашиш тартибига қадар муайян қонуниятга асосланган. Мазкур қонуниятнинг адабиётшунослик илмига алоқаси йўқ, бу Ойдиннисонинг ўзи ўйлаб топган шахсий қоидаларидир. Не бўлганда ҳам, улар ақлли, кучли, тирикчилигини ўзи мўлжаллаган йўлга қўя оemИжодкор ўз асарлари бош қаҳрамони сифатида тинимсиз ҳаракат, эврилишда. Аммо бу воқеа жараёни эмас, мушоҳада, кечинма асносидир. Худди шу жиҳат туфайли китобхон Ойдиннисо шеърлари моҳиятига муаллиф кечинмалари воситасидагина етишга дарҳол кўника олмайди. Олмон файласуфи Альфред Дёблин «Адабиётда оммавий универсал ишлаб чиқариш бўлиши мумкин эмас. Ўз кучинг билан қўлга киритилмаган нарсани ушлаб қолиб бўлмайди[1]» деганда балки шуни назарда тутгандир. Дарҳақиқат, осон эришилган ҳар қандай ютуқ, қийматидан қатъи назар, ўз аҳамиятини тез йўқотади. Ойдиннисонинг “иссиқ нон исидай чопқир йилларни”, “Умримга айланиб кетдинг, севгилим!” каби сатрлари ёки:ладиган, фан-техниканинг ривожи туфайли имкониятлари яна-да ошган, айнан шу туфайли кўнгли қуруқшаб бораётган инсонни туйғулар билан сувлантиради. Чанқоғини қондириб, атрофга бошқача назар билан қарашга ундайди. Ҳар бир ижодкорнинг истаги ҳам шу — асарлари орқали кишилар кўнглига кириш ва уларни нурлантириш. Биз Ойдиннисони бу бадиий миссияни ўз усулида уддалай олгани билан қутлаймиз ва сўзимизни шундай якунлаймиз:

Мени куйла, олам,
мен бир қўшиқман –
ҳар сатридан
юз юрак унган.
Чалгин мени,
мен бир мусиқа —
томирларга>
жон бўлиб инган.
Яша мени олам,
яша, ҳаётман…

Muhayyo Yo’ldosheva
YASHA MENI,OLAM!
Shoira Oydinniso ijodi haqida

Shoirlar hamma qatori banda ekanligi bot-bot takrorlanadi. Hech kimsaga  o’xshamas tafakkur tarziga egaligi ham ko’p tilga olinadi. Oydinniso qiz go’zallikdan bahra olishda barcha qatori odam bo’lsa-da, uni hammadan o’zgacha idrok etadi:

Sening boshdan toshdan, odamzod,
Sen chidaysan,
Qo’rqmay qarayver.
“Qara, osmon qanday lojuvard”,
Tong qanchalar musaffo!
Qara, ichib qo’ysin ko’zlaring,
Qanday go’zal raqs tushar sabo!

Ilk satrlar kishini nedir fojiali, mudhish voqeaga tayyorlayotganday. O’quvchi beixtiyor sergak tortadi: “Meni buncha hozirlik bilan nedan ogoh etmoqchi?” Bu so’zlar, odatda, ko’rgulik yuz berganda aytilardi-da. Oydinniso ularning necha zamonlik vazifalarini ilkis o’zgartirdi: “Qara, osmon qanday lojuvard”, dosh bergin bu yorqin, cheksiz moviylikka, axir sening boshdan toshdan-ku. Insonning mahzun, shodon, darg’azab, mehrli, ehtirosli yo sovuq ovozlari havoni egallamasidan tong sofligidan bahra ol. Mayin sabo etaklarini hilpiratib, raqsga tushmoqda — daraxtlar bargi, bo’liq bug’doy boshoqlari, maysalarning qiyoq tili epkin ta’sirida to’lqinlanadi. Ko’rinmas hodisa yaratgan shunday go’zal raqs Oydinniso qalbining eng ichki, o’zi bosh suqavermaydigan puchmoqlariga qadar borib yetadi.

Oydinniso juda g’alati fikrlash tarziga ega qiz. Uning tilida oddiy so’zlar jumboq singari yangraydi, shunchaki manzaralar qalami tekkani hamon betakror joziba kasb etadi. Xalqimiz “Gunohim nima?” o’rniga qo’llaydigan “Mendan nima o’tdi?” so’rog’ini Oydinniso o’z idrok tarziga ustalik bilan moslab oladi:

Mendan nima o’tdi? Qay taraf o’tdi?

Tuyg’ular chuqur bo’lsagina, chinakam asar yuzaga kelishi badiiy adabiyotning oltin qoidasidir. Oydinniso ijodida tuyg’ular juda mo’l va chuqur va ko’p hollarda ular uyg’onishiga kundalik hodisalar sabab bo’lgan. Ko’ngli ingichka, ruhi jilvakor, hassos shoira tuyg’ularning asl mohiyati bilan tanishishga intiladi:

Boshqacha bo’lardi
sen kelganingda:
Uyg’onib
shirin o’ng ko’rardik
…Yemak tutar edik
och ko’nglimizga
…Bizniki bo’lardi
bir yurak sevgi

Asar “Shirin o’ng ko’rardik” orzusi bilanoq she’rxon e’tirofi va mehrini qozonadi. Och ko’ngillarga yemak tutish istagi esa qalbni larzaga soladi. Axir bu tugal ta’rifi asrlardan buyon hamon aytilmagan muhabbat chizgisi-ku. Aynan muhabbat-ku qalbni to’ydiradigan, to’ldiradigan. Hatto uning javobsizligi ham ko’ngilga ozuqa. Muhabbatsiz odam ko’ngli ochidan o’layotgan sho’rlik odamdir. Oydinniso shular bilan kifoyalanmay, hayratga solishda davom etadi: “Bizniki bo’lardi bir yurak sevgi”. Dunyoda yurakdan kengroq va yurakdan torroq makon yo’q. G’amning tomchisi ham sig’maydi, baxtning ummoni ham to’ldira olmaydi. Shu paytgacha muhabbatning o’lchovi bo’lmaydi, degan qanoat hukm surardi. Oydinniso buning yanglish ekanini, aynan muhabbatning o’lchovi bo’lishi shartligini isbotladi. Chindan ham, yurakni to’ldirmagan sevgi sevgimi? Shu bilan birga, “suygi lim” bo’lmagan yurak yurakmi?

Yuragimni tahrir qilaman,
O’chiraman undan
ismingni.
…Oqqa ko’chiraman
bo’m-bo’sh yurakni…

Bir adabiyotshunos qalbida milliy hissiyoti so’nik ayollarda muhabbat tuyg’ulari ham sust bo’ladi, deganda qanchalar haq bo’lgan ekan. Oydinnisodagi qo’rqinchli darajadagi teran muhabbat sababi undagi o’zbeklik hissi bo’lsa ne ajab. Oydinniso muhabbatni hayotning mazmuni, deb bilsa ham, unga erishish, uni kuylash, uning uchun kurashish shart, deb hisoblasa ham, parda ortida qola biladi. O’ta jur’atli, hatto ochiq tuyilguvchi satrlardagi o’zbekona nozik andishani kitobxonning sinchkov nigohi ilg’ab oladi:

Sizdek
Meni so’zsiz anglatguvchi so’z
…O’sha so’z
tug’ildi ko’nglimning sathida,
nafas oldi bo’g’zimda yonib,
titrab toshib chiqdi
nafasimga,
ifor sochdi
qimtilgan lablarimga qo’nib,
nigohim cho’qqisiga ko’chib
termuldi sizga,
so’ng… nihoyat…
bardoshi tugab,
jaranglab ketdi u ko’zyoshlarimda.
Sizga bir so’z aytdim…
eshitdingizmi?

Ilk satrlardayoq qiz muhabbatiga iqror bo’layotganday — uni ko’rganlar qizni ko’rgandek bo’lishadi, zotan qiz ishq kuchidan o’zini unutib, unga aylanib qolgan. Lekin “sizni sevaman” yoki “sevib qoldim” deyilishiga guvoh bo’lmaysiz. Sharqda ayollar tuyg’usini bildirmaydi, hatto unga ishora qilish ham uyat sanaladi. Oydinniso ham tuyg’ulari kuchli, chinakam bo’lsa-da, muhabbat jur’atini chandon oshirgan esa-da, avvalo, o’zbek qizi. Ilhom kelganda so’z va ifodalar oqimini boshqarib bo’lmaydi. Lekin ular o’zbek qizining qalbidan chiqayotgani bois “ko’ngil sathida tug’ilgan so’z” tilga ko’chmay, bo’g’izda turib qoldi. Bo’g’izdagi iqror nafaqat aytilayotgan so’zlar ma’nosi, ohangiga, balki olinayotgan nafasga ham ta’sir qildi — nafasdagi marom buzildi. Izhor qilinayozgan muhabbat ko’zlarga ko’chdi, qorachiqlar shu’lalanib, o’zgacha porladi. Ularda o’ynayotgan nur nihoyat yoshlarga aylanib, ko’zdan sizib chiqdi. Qiz muhabbatini shu tarzda izhor etdi. Tortinibgina berilgan “Eshitdingizmi?” so’rog’i ham, chamamda, tilga ko’chmaganday.

She’riyat hamisha bolalikdan oziqlanadi, yoshi ulug’ ijodkorning ham bir oyog’i o’sha yerda bo’ladi. Ayni shu xislat sabab ularda badiiy so’zni anglash, go’zallikdan zavqlanish kuchliroq kechadi. Bolalarga xos idrok va xayolotdan uzilgan sari olamni butun go’zalligi, badiiy qudrati bilan anglash, undan hayratlanish qobiliyati kamaya boradi. Balki shuning uchun ham she’r yozish barchaga nasib etavermaydigan nodir qobiliyatdir. Oydinnisoni shaxsan taniganlar uning hamon bolalikning beg’ubor, har narsaga qodir olamida yashayotganligiga guvoh bo’lishadi. She’ri orqali kashf etganlar esa uning ilk muhabbatdan sarxush bolakaymi yoki ko’pni ko’rgan tajribali insonmi ekanini bilolmay qiynalishadi.

Koshkiydi ko’ngilning ildizi bo’lsa,
Qadab qo’ysang uni
yerga chuqurroq
…o’saversa ko’ngil gurkirab
… qutulsang
uni tinmay ko’tarib yurishdan,
birovga berishdan,
ichikib qaytarib olishdan. (18)

Ruhiy holatning izoh talab etmaydigan darajada nuktadonlik bilan qog’ozga tushirilgan surati. Oydinniso ijodini kuzatarkansiz, uning insoniy, ba’zan maishiy bo’lgan kechinmalardan badiiy hodisa yaratishiga guvoh bo’lasiz. Shoira ijodi juda kutilmagan, kezi kelganda, hatto o’ziga ham xos bo’lmay qoladigan individual she’riyatdir. Bu badiiy zavqi bir-birinikidan keskin farq etadigan kitobxonlarni boshqalar didiga moslashish majburiyatidan qutqaradi. U estetik plyuralizm tomon yo’l boshlaydi, individual she’riyat bo’lgani uchun individual yondashuvni taqozo etadi.

Ijodkorning mahorat darajasini belgilovchi bosh omil — xayolot kuchi, tasavvur boyligi hisoblanadi. Aynan tasavvur kuchi bilan shoira xohlanayotganligiga, izlanayotganligiga, sog’inilayotganligiga ishonib rad etadi, qochadi, beparvo o’tadi. Tasavvur erki tufayli u go’yoki rad etilmish tomonidan aldanadi, sevishni istamaganiga ishonib qoladi.

Erk bilan boqdim tasavvurimni,
Libos olib berdim unga xilma-xil:
kulgishakl, yig’ishakl,
mutoyiba, o’kinchshakl…

Oydinniso o’zbek adabiy tiliga “kulgishakl”, “yig’ishakl”, “o’kinchshakl” kabi yangi so’zlar qo’shdi. Balki bu so’zlar umuman iste’molga kirmas, ammo o’quvchiga o’z va o’zgalar kechinmalarini tushunish, tushuntirishning yangi vositasi bo’lib xizmat qilishi shubhasiz. Kulgishakl yoki o’kinchshakl libosini kiygan tasavvurni tasavvur qilib ko’ring-a? Demak, shoiraning quvonchi, huzuni, qah-qahasiyu alami chin bo’lmagan ekan. Barchasi xayolot mahsuli ekan. Unda qaysi tuyg’u haqiqiy? YO barchasi nihon, yurakka ko’milganmi?

Men barini ichimga yutdim
Yuragimda ildiz otdi yutganlarim
Tepchib o’sib chiqdi ikki ko’zimdan

Bor narsaning mutlaq yo’q bo’lib ketmasligi barchaga ayon. Shu kabi ichga yutilgan kechinmalar yitmadi, balki ko’zlarga chuqur mung, so’zlarga shikasta ohang bo’lib joylashdi.

Bu kechmish
kechmoqda mening ichimda,
Bir o’zim bebaxtman,
bir men baxtiyor

Qadim Sharqda og’ir jinoyat qilganlarni yolg’izlik bilan jazolashar ekan. Chindan ham, odamzot uchun bundan mushkul sinov yo’q. Agar baham ko’rishadiganing bo’lmasa, baxt ham tatimaydi, dardkashing bo’lmasa, g’amning zarrasi ham yiqitadi. Kechmishlarini nihon tutgan, baxtu baxtsizlikni faqat o’zi bilan baham ko’rish qismatini ixtiyoriy tanlagan shoira ham nihoyat: “Jimgina eshiting Hayqirayotgan ko’zimni” dedi. Tilni tiyish mumkin, ko’zlarni cheklab bo’ladimi. Sinchiklab qarasang, bas, hammasidan boxabar bo’lasan. Axir: “Shu ko’z — tushirilgan sening surating”.

Oydinniso she’riyati uchun, avvalo, o’z ruhiyatini badiiy tadqiq etish xarakterli. Bu vazifani u real voqelik va undagi hodisalarni ko’ngliga xos yo’sinda idrok etish orqali bajaradi. Tabiat va tabiiy manzaralarning shoira qalamida butkul o’zgacha tus olishi, boshqa missiyani bajarishi sababi shundadir.

Dengiz shovullaydi ko’ksimda,
Uzoq-yaqinlarni uyg’otib.
Gir aylanar chag’alay so’zlar,
Ko’zlariga osmon to’latib.

Har bir odam o’z tortishish kuchi, aylanish mehvari bo’lgan alohida olamdir. Oydinniso ham chegarasi ufq ortida g’oyib bo’lgan, tubiga yetish dargumon ko’ksida dengizni chayqatadi. Dengiz mavjlanganda ko’krak qafasiga urilib, ortga qaytadi. Uning ichida turfa baliqlar — hali so’zga evrilmagan tuyg’ular o’ynoqlab suzib yuradi. Evrilganlari yuqorida chag’alaylar kabi parvozda. Chag’alay — oppoq qush. Badiiy yukli so’zning ham, Oydinniso nazarida, rangi oq, musaffo. Parvoz imkonini beradigan havolari bor badiiy so’zning. So’zlar tuyg’udan paydo bo’lishini chag’alayning baliq bilan oziqlanishiga mengzatishi shoira tafakkur tarzi ko’lamdor ekanidan dalolat beradi. Shu bilan birga, ijod ahliga xos havo shoiraga ham begona emas.

Men – erkin qush,
sen – cheksiz osmon.
Qanot qoqsam,
har taraf Sensan!

Qush — mumtoz adabiyotimizda ruh, osmon esa ko’ngil timsoli bo’lib kelgan. Yuqoridagi to’rtlik kishi yodiga beixtiyor “Lison ut-tayr”ni, undagi o’ttiz qushni yodga soladi. Balki sevganini izlab yo’lga chiqqan  Oydinniso ham Hudhud kabi yo’l oxirida Unga aylanib qolgandir. Butun borliq Unga aylangan, albatta, faqat qiz uchun. Yigit qora ko’zlarini qizga tikib turibdi. Ko’zlar osmonrang bo’lishi kerak edi. Lekin “ko’z yoshingni ichingga yutding” tasviridan ularning moviy emasliginiayonlashadi.

Badiiy asar qiymatini unda inson ruhiyati qanchalar serqirra va teran ochilganligi belgilaydi. Oydinnisoning she’rlari mazkur badiiy talablarga bemalol javob bera oladi. Uning har bir satri, qo’llagan so’zi, so’zlarning joylashish tartibiga qadar muayyan qonuniyatga asoslangan. Mazkur qonuniyatning adabiyotshunoslik ilmiga aloqasi yo’q, bu Oydinnisoning o’zi o’ylab topgan shaxsiy qoidalaridir. Ne bo’lganda ham, ular aqlli, kuchli, tirikchiligini o’zi mo’ljallagan yo’lga qo’ya oemIjodkor o’z asarlari bosh qahramoni sifatida tinimsiz harakat, evrilishda. Ammo bu voqea jarayoni emas, mushohada, kechinma asnosidir. Xuddi shu jihat tufayli kitobxon Oydinniso she’rlari mohiyatiga muallif kechinmalari vositasidagina yetishga darhol ko’nika olmaydi. Olmon faylasufi Al`fred Dyoblin «Adabiyotda ommaviy universal ishlab chiqarish bo’lishi mumkin emas. O’z kuching bilan qo’lga kiritilmagan narsani ushlab qolib bo’lmaydi[1]» deganda balki shuni nazarda tutgandir. Darhaqiqat, oson erishilgan har qanday yutuq, qiymatidan qat’i nazar, o’z ahamiyatini tez yo’qotadi. Oydinnisoning “issiq non isiday chopqir yillarni”, “Umrimga aylanib ketding, sevgilim!” kabi satrlari yoki:ladigan, fan-texnikaning rivoji tufayli imkoniyatlari yana-da oshgan, aynan shu tufayli ko’ngli quruqshab borayotgan insonni tuyg’ular bilan suvlantiradi. Chanqog’ini qondirib, atrofga boshqacha nazar bilan qarashga undaydi. Har bir ijodkorning istagi ham shu — asarlari orqali kishilar ko’ngliga kirish va ularni nurlantirish. Biz Oydinnisoni bu badiiy missiyani o’z usulida uddalay olgani bilan qutlaymiz va so’zimizni shunday yakunlaymiz:

Meni kuyla, olam,
men bir qo’shiqman –
har satridan
yuz yurak ungan.
Chalgin meni,
men bir musiqa —
tomirlarga>
jon bo’lib ingan.
Yasha meni olam,
yasha, hayotman…