Таржима миллий адабиётгина эмас, миллий тафаккурнинг ҳам ривожига беқиёс таъсир кўрсатадиган омилдир. Кимдир таржимани миллий ҳимоя қуролларидан биридир деганда минг карра ҳақ эди. Дунё адабиётида мавжуд ҳар қандай асар таржима бўлгандагина миллий мулкка айланади. Унгача «бегона» бўлган матн таржимадан кейин тилимиз ва маданиятимиз учун «ишлай» бошлайди. Шу маънода адабиётимиз тарихида Шекспирни ўзбек мулкига айлантирган Чўлпон, Пушкинни ўзбекча сўйлатган Миртемиру Асқад Мухтор, Лермонтовни «Иблис»ини ўзбек достони деб ўйлашга мажбур қилган Усмон Носир, Есенинни ўзбекники қилган Эркин Воҳидов, Нозим Ҳикматни онгу шууримизга сингдирган Рауф Парфи, Лоркани ўзбек юрагига олиб кирган Шавкат Раҳмон ва яна бир қатор мутаржимларнинг хизмати беқиёсдир (Хуршид Даврон билан суҳбатдан).

Хуршид Даврон
ЕВРОПА ВА РУС ШЕЪРИЯТИДАН

ЕВРОПА ШЕЪРИЯТИДАН

ВИЛЯМ ШЕКСПИР
66 — СОНЕТ

Мен ўлим тиларман, роҳатбахш ўлим,
Не қилай, кўнмасам ортиқ хўрликка.
Сиз томон чўзилмас тиланиб қўлим,
Бошимни эгмасман энди кўрликка.

Не қилай, пасткашлик юксалса яна,
Бокира ор-номус этилса бадном.
Куч иймон устидан қилса тантана,
Заифлик Қудрат деб олса агар ном.

Тўғрилик устидан зўр келса ёлғон,
Донолар нодонга эгилса, нетай?
Мудом ҳақиқатнинг бағри бўлса қон,
Шафқат ёвузликка қул бўлса, нетай?

Нетай, барчасидан дил бўлса безор —
Фақат сенинг ишқинг қўйбермагай, ёр.

ЯННИС РИЦОС
КИЧИК ДОСТОН

Қушнинг қанотини ушлаб турар ит —
Тошларга томчилаб тўкилади қон.
(Овчи ўт устида чўзилиб ётар)
О, қандай чиройли унинг ётиши.
Чеккасида алвон тешик. Қон.
Овчи боши узра қотиб турар ит.
Ғамгин нигоҳини узмасдан боқар,
Қушнинг қанотини қўйиб юбормай…

* * *

— Хато қилдим.
Ҳа, хато қилдим.
Фақат алдамадим.
Менга ёрдам беринг, — деди у, —
Тирноғимни олай.
Қайчи бўлса ўтмас.
— Менга ёрдам берсаларинг-чи! — деди у, —
Ҳақиқатни айтай мен!
Қанақа ҳақиқатни?
Тирноғи ўсади
Мурдаларнинг ҳам.

* * *

— Афсус, бунинг иложи йўқ, — деди у.
— Аҳмоқ, — деди биров, —
Шеъриятда
Ҳамма нарсанинг иложи бор
Ва жуда боплаб қилиши мумкин
Бу ишни.

— Жуда боплаб қилиши мумкин,-
— Қўшиб қўйди биров,-
Шуҳрат келиб жавоб берар,
Шуҳрат келиб қасос олар.
Ҳаммаси учун.

РАФАЕЛ АЛЬБЕРТИ

* * *

Истайманким, кулмасанг дейман,
Қошга сурма сурмасанг дейман,
Чаккангга гул илмасанг дейман,
Зангор кўйлак киймасанг дейман,
Қизил шалвор киймасанг дейман.

Истайманки, гулмас, кул бўлгин,
Қора кийгин,қайғуга тўлгин.
Кўзларингдан боқсин доим тун,
Кўзларингда бўлсин доим мунг.

ЖАК ПРЕВЕР
ТУНГИ ПАРИЖ

Бирин-кетин
Ёндираман
Учта гугурт чўпини:

Юзларингни кўрмоқ учун
Ёндираман биринчисини,

Кўзларингни кўрмоқ учун
Ёндираман иккинчисини,

Лабларингни топмоқ учун
Ёндираман учинчисини.

Сўнг кўрганим унутмай дея
Сени қучоқлайман
Зим-зиё тунда

ЭЖЕН ГИЛВИК

* * *

Ўтлоқларга бордим мен сенсиз,
Гулзорларга бордим мен сенсиз.

Сенсиз ўтдим юз сўқмоқни мен,
Сенсиз ётдим жилға ёнида,
Сенсиз оқшом бўйи мен ёлғиз
Оғир-вазмин қадамлар босдим.

Бошқа чидолмайман энди –
Сенсиз.

* * *

Ҳар бир қушча бўғзида
Садоқат яшириндир
Келажак баҳорларга.

ОЯР ВАЦИЕТИС

* * *

Қани, юр, кўзи кўр одам,
Ўтказиб қўяман сени кўчадан.

Машиналар учар бошлари гаранг,
Фаррошлар дангаса –
Йўллар сирпанчиқ.

Ёлғонниям қотиряпман-да!

Ҳаракатга тўла кўчадан
Кўр одамни ўтказиб қўймоқ –
Менга шунинг ўзи кифоя.

Ёлғонниям қотиряпман-да!

Бормоқчи эмасман, бироқ, мен ўзим
Кўрга изма-из.
Қаерга боришниям яхши билмайман
Аслини олсак.

Менгаям қўлимдан етаклаб юриб
Йўл кўрсатишга бир одам керак.
Кўр бўлса
Янаям яхши.
Бекорга кўчага чиқмас ҳеч қачон
Кўр одам.

РУС ШЕЪРИЯТИДАН

МИХАИЛ ЛЕРМОНТОВ
ЕЛКАН

Кўринади ёлғиз оқ елкан
Зангор денгиз тумани аро!..
Нелар излар у йироқ элдан,
Нелар қолди юртида танҳо?..

Тўлқин ўйнар,шамол изиллар,
Эгик мачта ғижиллар ингроқ…
Афсус! У на бахтини излар,
На бахтидан қочмоқда йироқ!

Пастда мовий тўлқин тинмайди,
Кўкда қуёш қилар тиловат.
У — исёнкор,бўрон тилайди,
Бўронларда бордек ҳаловат.

АННА АХМАТОВА
ҚЎЙКЎЗ ҚИРОЛ

Чорасиз дард, сенга-да иқбол!
Ўлди кеча тун қўйкўз қирол.

Куз оқшоми дим ва ол эди.
Эрим уйга қайтганда деди:

«Биласанми, юз берди овда,
Ётган экан эман олдида.

Шўрлик қиролича! Ёш қолди,
Бир кечада сочи оқарди».

Трубкасин сўнг олиб беун
Чиқиб кетди ишламоқ учун.

Ҳозир қизим уйғотиб, куйиб
Қўйкўзига боқарман тўйиб.

Саси келар чорбоғдан толнинг:
«Бу дунёдан кетди қиролинг».

САЙР

Жиғам тегар извош шифтига,
Боқдим унинг кўзига ҳуркак.
Дард чекарди, аммо шифога
Не тилашин билмасди юрак.

Шом тинч эди, булутли осмон
Остида ғам қучганди уни
Ва сиёҳ-ла кўҳна албомда
Чизилгандек Булон ўрмони.

Бензин иси, настарин иси,
Роҳат дилга эди бегона:
Қўлларини қимирлатмасдан
Тиззамга у тегинди яна.

МАРИНА ЦВЕТАЕВА

* * *

Шаробингга аралаштирдим
Куйдирилган соч толаларин,
Токи ичинг куйдирсин ғамим,
Токи жўшсин дил нолаларинг.

Токи ёшлик бўлсин кўзёшлик,
Токи асал айласин касал.
Токи тунда ёшгина ёринг
Тингламасин фиғону зоринг.

Олтин каби сочларим ранги
Айлангандек кулга беомон,
Ёшлигингнинг бокира тонгин
Қорлар боссин, боссин қаҳратон.

Токи кўр бўл — зулматга тўлгин,
Токи ўтдек қуригин, сўлгин,
Токи сўнгги нафасдай ўлгин.

МУҲАББАТ

Тиғми? Ўтми?
Ё оғули тафт?
Ёки алам, мунгли ўртаниш?

Йўқ, у дард,
Шундай бир дардким,
Кўзимга кафт,
Лабга болам исмидек — таниш.

ОСИП МАНДЕЛЬШТАМ

* * *

Ўлтирибмиз хонада ёлғиз,
Керосиндан анқир хушбўй ис.

Ўртада нон ва ўткир пичоқ…
Гар истасанг, ёндиргин ўчоқ,

Ё бўлмаса, бу қават-қават
Ипни олиб тўқийлик сават —

Чиқмоқ учун йўлга — йироққа —
Бизни ҳеч ким тополмас ёққа…

ЕВГЕНИЙ ЕВТУШЕНКО
АФҒОН ЧУМОЛИСИ

Афғон деб аталган олис тупроқда
Бир ўрис йигитин мурдаси ётар.
Ўрмалаб юрибди муздек яноқда
Мусулмон чумоли айни кунботар.

Қийналиб ўрмалар — ўлимдан сўнг ҳам
Ўсишдан тўхтамас мурда соқоли.
Йўл излаб бораркан, жим қотиб бир дам
Мурдага гапира бошлар чумоли:

«Сен ҳатто билмайсан бу ернинг номин,
Билмайсан қаерда бўлгансан қурбон.
Фақат биласанки — ҳаётинг зомин,
Фақат биласанки — ёнингда Эрон.

Сен-ку «Ислом» деган сўзнинг маъносин
Фақат шу ўлкага кирганда билдинг,
Ахир, айт, сен ўзинг билмаган юртга
Нега милтиғингни кўтариб келдинг?

Нимаям берардинг менинг элимга
Мабодо қошингга келиб бош урса,
Ахир, ўз юртингда колбаса учун
Одамлар соатлаб навбатда турса?

Йигирма миллион қабр каммиди,
Каммиди ноҳақ қон, ёлғон, хиёнат ?
Нега яна сонсиз қурбонлар тилаб
Бу ерга келдингиз бошлаб қиёмат?

Афғон деб аталган олис тупроқда
Бир ўрис йигитин мурдаси ётар
Ўрмалаб бораркан муздек янокда
Мусулмон чумоли боз ўйга ботар

Ва минг алам ила билмоқчи бўлар,
Йитсин дегандайин бу юртдан ўлим,
Исога чўқинган чумолилардан
Бу ўрис йигитни тирилтмоқ йўлин,

Аммо ўша олис — етимлар доди,
Бевалар фарёди пажмурда этган
Ўлкада бу йўлнинг чорасин билган
Чумолилар бари қирилиб кетган.

Tarjima milliy adabiyotgina emas, milliy tafakkurning ham rivojiga beqiyos ta’sir ko‘rsatadigan omildir. Kimdir tarjimani milliy himoya qurollaridan biridir deganda ming karra haq edi. Dunyo adabiyotida mavjud har qanday asar tarjima bo‘lgandagina milliy mulkka aylanadi.Ungacha «begona» bo‘lgan matn tarjimadan keyin tilimiz va madaniyatimiz uchun «ishlay» boshlaydi. Shu ma’noda adabiyotimiz tarixida Shekspirni o‘zbek mulkiga aylantirgan Cho‘lpon, Pushkinni o‘zbekcha so‘ylatgan Mirtemiru Asqad Muxtor, Lermontovni Iblis»ini o‘zbek dostoni deb o‘ylashga majbur qilgan Usmon Nosir, Yeseninni o‘zbekniki qilgan Erkin Vohidov, Nozim Hikmatni ongu shuurimizga singdirgan Rauf Parfi, Lorkani o‘zbek yuragiga olib kirgan Shavkat Rahmon va yana bir qator mutarjimlarning xizmati beqiyosdir (Xurshid Davron bilan suhbatdan).

Xurshid Davron
YEVROPA VA RUS SHE’RIYATIDAN

YEVROPA SHE’RIYATIDAN

VILYAM ShЕKSPIR
66 — SONЕT

Men o‘lim tilarman, rohatbaxsh o‘lim,
Ne qilay, ko‘nmasam ortiq xo‘rlikka.
Siz tomon cho‘zilmas tilanib qo‘lim,
Boshimni egmasman endi ko‘rlikka.

Ne qilay, pastkashlik yuksalsa yana,
Bokira or-nomus etilsa badnom.
Kuch iymon ustidan qilsa tantana,
Zaiflik Qudrat deb olsa agar nom.

To‘g‘rilik ustidan zo‘r kelsa yolg‘on,
Donolar nodonga egilsa, netay?
Mudom haqiqatning bag‘ri bo‘lsa qon,
Shafqat yovuzlikka qul bo‘lsa, netay?

Netay, barchasidan dil bo‘lsa bezor —
Faqat sening ishqing qo‘ybermagay, yor.

YANNIS RITSOS
KICHIK DOSTON

Qushning qanotini ushlab turar it —
Toshlarga tomchilab to‘kiladi qon.
(Ovchi o‘t ustida cho‘zilib yotar)
O, qanday chiroyli uning yotishi.
Chekkasida alvon teshik. Qon.
Ovchi boshi uzra qotib turar it.
G‘amgin nigohini uzmasdan boqar,
Qushning qanotini qo‘yib yubormay…

* * *

— Xato qildim.
Ha, xato qildim.
Faqat aldamadim.
Menga yordam bering, — dedi u, —
Tirnog‘imni olay.
Qaychi bo‘lsa o‘tmas.
— Menga yordam bersalaring-chi! — dedi u, —
Haqiqatni aytay men!
Qanaqa haqiqatni?
Tirnog‘i o‘sadi
Murdalarning ham.

* * *

— Afsus, buning iloji yo‘q, — dedi u.
— Ahmoq, — dedi birov, —
She’riyatda
Hamma narsaning iloji bor
Va juda boplab qilishi mumkin
Bu ishni.

— Juda boplab qilishi mumkin,-
— Qo‘shib qo‘ydi birov,-
Shuhrat kelib javob berar,
Shuhrat kelib qasos olar.
Hammasi uchun.

RAFAYEL ALBЕRTI

* * *

Istaymankim, kulmasang deyman,
Qoshga surma surmasang deyman,
Chakkangga gul ilmasang deyman,
Zangor ko‘ylak kiymasang deyman,
Qizil shalvor kiymasang deyman.

Istaymanki, gulmas, kul bo‘lgin,
Qora kiygin,qayg‘uga to‘lgin.
Ko‘zlaringdan boqsin doim tun,
Ko‘zlaringda bo‘lsin doim mung.

JAK PRЕVЕR
TUNGI PARIJ

Birin-ketin
Yondiraman
Uchta gugurt cho‘pini:

Yuzlaringni ko‘rmoq uchun
Yondiraman birinchisini,

Ko‘zlaringni ko‘rmoq uchun
Yondiraman ikkinchisini,

Lablaringni topmoq uchun
Yondiraman uchinchisini.

So‘ng ko‘rganim unutmay deya
Seni quchoqlayman
Zim-ziyo tunda

EJЕN GILVIK

* * *

O‘tloqlarga bordim men sensiz,
Gulzorlarga bordim men sensiz.

Sensiz o‘tdim yuz so‘qmoqni men,
Sensiz yotdim jilg‘a yonida,
Sensiz oqshom bo‘yi men yolg‘iz
Og‘ir-vazmin qadamlar bosdim.

Boshqa chidolmayman endi –
Sensiz.

* * *

Har bir qushcha bo‘g‘zida
Sadoqat yashirindir
Kelajak bahorlarga.

OYAR VATSIYETIS

* * *

Qani, yur, ko‘zi ko‘r odam,
O‘tkazib qo‘yaman seni ko‘chadan.

Mashinalar uchar boshlari garang,
Farroshlar dangasa –
Yo‘llar sirpanchiq.

Yolg‘onniyam qotiryapman-da!

Harakatga to‘la ko‘chadan
Ko‘r odamni o‘tkazib qo‘ymoq –
Menga shuning o‘zi kifoya.

Yolg‘onniyam qotiryapman-da!

Bormoqchi emasman, biroq, men o‘zim
Ko‘rga izma-iz.
Qayerga borishniyam yaxshi bilmayman
Aslini olsak.

Mengayam qo‘limdan yetaklab yurib
Yo‘l ko‘rsatishga bir odam kerak.
Ko‘r bo‘lsa
Yanayam yaxshi.
Bekorga ko‘chaga chiqmas hech qachon
Ko‘r odam.

RUS SHE’RIYATIDAN

MIXAIL LЕRMONTOV
YELKAN

Ko‘rinadi yolg‘iz oq yelkan
Zangor dengiz tumani aro!..
Nelar izlar u yiroq eldan,
Nelar qoldi yurtida tanho?..

To‘lqin o‘ynar,shamol izillar,
Egik machta g‘ijillar ingroq…
Afsus! U na baxtini izlar,
Na baxtidan qochmoqda yiroq!

Pastda moviy to‘lqin tinmaydi,
Ko‘kda quyosh qilar tilovat.
U — isyonkor,bo‘ron tilaydi,
Bo‘ronlarda bordek halovat.

ANNA AXMATOVA
QO‘YKO‘Z QIROL

Chorasiz dard, senga-da iqbol!
O‘ldi kecha tun qo‘yko‘z qirol.

Kuz oqshomi dim va ol edi.
Erim uyga qaytganda dedi:

«Bilasanmi, yuz berdi ovda,
Yotgan ekan eman oldida.

Sho‘rlik qirolicha! Yosh qoldi,
Bir kechada sochi oqardi».

Trubkasin so‘ng olib beun
Chiqib ketdi ishlamoq uchun.

Hozir qizim uyg‘otib, kuyib
Qo‘yko‘ziga boqarman to‘yib.

Sasi kelar chorbog‘dan tolning:
«Bu dunyodan ketdi qiroling».

SAYR

Jig‘am tegar izvosh shiftiga,
Boqdim uning ko‘ziga hurkak.
Dard chekardi, ammo shifoga
Ne tilashin bilmasdi yurak.

Shom tinch edi, bulutli osmon
Ostida g‘am quchgandi uni
Va siyoh-la ko‘hna albomda
Chizilgandek Bulon o‘rmoni.

Benzin isi, nastarin isi,
Rohat dilga edi begona:
Qo‘llarini qimirlatmasdan
Tizzamga u tegindi yana.

MARINA SVЕTAYEVA

* * *

Sharobingga aralashtirdim
Kuydirilgan soch tolalarin,
Toki iching kuydirsin g‘amim,
Toki jo‘shsin dil nolalaring.

Toki yoshlik bo‘lsin ko‘zyoshlik,
Toki asal aylasin kasal.
Toki tunda yoshgina yoring
Tinglamasin fig‘onu zoring.

Oltin kabi sochlarim rangi
Aylangandek kulga beomon,
Yoshligingning bokira tongin
Qorlar bossin, bossin qahraton.

Toki ko‘r bo‘l — zulmatga to‘lgin,
Toki o‘tdek qurigin, so‘lgin,
Toki so‘nggi nafasday o‘lgin.

MUHABBAT

Tig‘mi? O‘tmi?
Yo og‘uli taft?
Yoki alam, mungli o‘rtanish?

Yo‘q, u dard,
Shunday bir dardkim,
Ko‘zimga kaft,
Labga bolam ismidek — tanish.

OSIP MANDЕLSHTAM

* * *

O‘ltiribmiz xonada yolg‘iz,
Kerosindan anqir xushbo‘y is.

O‘rtada non va o‘tkir pichoq…
Gar istasang, yondirgin o‘choq,

Yo bo‘lmasa, bu qavat-qavat
Ipni olib to‘qiylik savat —

Chiqmoq uchun yo‘lga — yiroqqa —
Bizni hech kim topolmas yoqqa…

YEVGЕNIY YEVTUSHЕNKO
AFG‘ON CHUMOLISI

Afg‘on deb atalgan olis tuproqda
Bir o‘ris yigitin murdasi yotar.
O‘rmalab yuribdi muzdek yanoqda
Musulmon chumoli ayni kunbotar.

Qiynalib o‘rmalar — o‘limdan so‘ng ham
O‘sishdan to‘xtamas murda soqoli.
Yo‘l izlab borarkan, jim qotib bir dam
Murdaga gapira boshlar chumoli:

«Sen hatto bilmaysan bu yerning nomin,
Bilmaysan qayerda bo‘lgansan qurbon.
Faqat bilasanki — hayoting zomin,
Faqat bilasanki — yoningda Eron.

Sen-ku «Islom» degan so‘zning ma’nosin
Faqat shu o‘lkaga kirganda bilding,
Axir, ayt, sen o‘zing bilmagan yurtga
Nega miltig‘ingni ko‘tarib kelding?

Nimayam berarding mening elimga
Mabodo qoshingga kelib bosh ursa,
Axir, o‘z yurtingda kolbasa uchun
Odamlar soatlab navbatda tursa?

Yigirma million qabr kammidi,
Kammidi nohaq qon, yolg‘on, xiyonat ?
Nega yana sonsiz qurbonlar tilab
Bu yerga keldingiz boshlab qiyomat?

Afg‘on deb atalgan olis tuproqda
Bir o‘ris yigitin murdasi yotar
O‘rmalab borarkan muzdek yanokda
Musulmon chumoli boz o‘yga botar

Va ming alam ila bilmoqchi bo‘lar,
Yitsin degandayin bu yurtdan o‘lim,
Isoga cho‘qingan chumolilardan
Bu o‘ris yigitni tiriltmoq yo‘lin,

Ammo o‘sha olis — yetimlar dodi,
Bevalar faryodi pajmurda etgan
O‘lkada bu yo‘lning chorasin bilgan
Chumolilar bari qirilib ketgan.