Маълумки, Шарқ мумтоз адабиётида ижодкорлар бирон-бир йирик асар яратишга киришганларида уни аввало Оллоҳга ҳамд ва жаноби Пайғамбар алайҳиссаломга наътлар битиш билан бошлашган.Буюк озарбойжон шоири Муҳаммад Фузулий ҳам ушбу анъанадан четда қолмаган. Унинг 32 байтдан иборат, арузнинг рамали мусаммани мақсур (фоилотун фоилотун фоилотун фоилун) вазнида ёзилган “сув” радифли қасидаси диний-фалсафий руҳдаги асарларнинг энг ажойиб намунасидир. Қасидада Муҳаммад расулуллоҳнинг гўзал хислатлари, инсоният олдидаги жаҳоншумул хизматлари ниҳоятда теран ва юксак бадиий маҳорат билан ёритиб берилган.

Қуйида Фузулийнинг Боку шаҳрида 1988 йили чоп этилган “Танланган асарлар”идаги “Сув қасидаси”ни тўғри ва тўлиқ нусха, деб эътироф этган ҳолда унинг ўзбекча табдили ва мухтасар насрий баёни жузъий қисқартишлар билан эътиборингизга ҳавола этилмоқда.

ФУЗУЛИЙ
СУВ ҚАСИДАСИ
Усмон ҚЎЧҚОР табдили ва баёни

Муҳаммад бин Сулаймон Фузулий (1498-1556) — мумтоз озарбайжон шоири ва мутафаккири. Турк-озарбайжон, форс ва араб тилларида ижод қилган. Бағдод мадрасаларида таҳсил олган ва мударрислик қилган. Фузулий форсий ва туркий адабиётнинг йирик вакиллари ҳисобланган Низомий Ганжавий, Саъдий Шерозий, Ҳофиз Шерозий, Атоий, Лутфий, Алишер Навоий каби шоирларнинг ижодини меҳр билан ўқиб-ўрганиб, уларнинг маҳорат сирларидан баҳраманд бўлган. Шоир ижодига, айниқса, Лутфий ва Навоийнинг таъсири кучли бўлган. Асарлари: «Девон» (турк, араб ва форс тилларида), «Бангу бода» (маснавий), «Лайли ила Мажнун» (достон), «Қирқ ҳадис», «Сув қасидаси», «Ҳазрати Али девони», «Шикоятнома», «Ринду зоҳид», «Соқийнома» ва бошқалар.

Сочма, эй кўз, ашкдан кўнглимдаги ўтлора сув
Ким, бунингдек ўрлаган ўтлора қилмас чора сув.

(Эй кўз, кўз ёшидан кўнглимдаги ўтларга сув сочмаким, ўрлаб ётган бу ўтларга сув чора қилмайди.)

Обгундир гумбази даввор ранги, билмазам,
Ё муҳит ўлмиш кўзимдан гумбази даввора сув.

(Билмайманки, айланувчи гумбаз (фалак) ранги мовиймикан ё кўзимдан фалакка оққан сувдан (шундоқ) муҳит пайдо бўлганмикан.)

Завқи тийғиндан ажаб йўқ ўлса кўнглим чок-чок
Ким, кечарда соладир ҳар рахналар девора сув.

(Тиғингнинг завқидан кўнглим чок-чок бўлса, бунинг ажабанарли жойи йўқ, чунки кечиб ўтаётган пайтда сув ҳам деворга рахналар солади.)

Ваҳмдин сўйлар дили мажруҳ пайконин сўзинг,
Эҳтиёт бирлан ичар ҳар кимда ўлса ёра сув.

(Сўзларинг мажруҳ дилга ўқ бўлиб санчилиш ваҳмидан сўзлайди, зеро, кимнинг яраси  (жароҳати) бўлса, у сувни эҳтиёткорлик билан ичади.)

Сувга берсин боғбон гулзори, заҳмат чекмасин,
( Бир гул очилмас юзингдек, берса минг гулзора сув.

(Боғбон, заҳмат чекиб юрмасдан, гулзорини  сувга берсин, чунки у мингта гулзорга сув берса ҳам, сенинг юзингдек бир гул очилмайди.)

Ўхшата билмас ғуборини муҳаррир хаттинга,
Хомадек боқмоқдан энса кўзларина қора сув.

(Муҳаррир (ёзувчи, таҳрир қилувчи) қалам (хома) каби (қоғозга) боқмокдан кўзларига қора сув келса ҳам, сенинг хаттингнинг (юзинг ёки яноғингнингдаги тукларнинг. ХДК изоҳи) бир заррасига ўхшата олмайди.)

Оразинг ёди-ла намнок ўлса мужгоним нетар,
Зое ўлмас гул таманоси-ла бермак хора сув.

(Юзингнинг ёди билан киприкларим намланса нима бўлибди, гул умидида тиканга берилган сув зое кетмайди.)

Ғам куни этма дили бемордан тийғинг дариғ,
Хайрдир бермак қоронғу кечада бемора сув.

(Ғам кунида (қиёматда) бемор дил(им)дан тиғингни дариғ тутмагил, зотан, қоронғи кечада беморга сув бериш савобдир.)

Мен лабинг муштоқиман, зуҳҳод Кавсар толиби,
Нечаким мастга май ичмак хуш келур, ҳушёра сув.

(Мен лабингнинг муштоқиман, зоҳидлар эса жаннат боғининг (жаннат дарёсининг ёки сувининг.ХДК изоҳи) талабгори, зеро, мастга май ичмоқ хуш келади, ҳушёрга эса сув ичмоқ.)

Иста пайконин, кўнгил, ҳажринда шавқим сокин эт,
Ташнаман, бир кез бу саҳрода маним-чун ора сув.

(Эй кўнгил, истасанг (унинг) ҳажридаги шавқимни (унинг) ўқи билан тинчита қол, ёхуд (истасанг) мен ташна учун бу саҳрода кезиб сув излагин.)

Равзайи кўйина ҳар дам тинмайин айлар гузар,
Ошиқ ўлмиш, ғолибо, ул сарви хушрафтора сув.

(Унинг жаннатий кўчасига муттасил боришни канда қилмайди, афтидан, сув ҳам ўша юришлари гўзал сарвга ошиқ бўлиб қолганга ўхшайди.)

Сув йўлин ул кўйдан тупроқ ўлиб тутсам керак,
Чун рақибимдир, дағи ул кўйга қўймон бора сув.

(Мен тупроқ бўлиб сув йўлини ўша кўчага боришдан тўссам керак, чунки сув рақибим бўлиб, уни тағин ўша кўчага боришига қўймайман.)

Дастбўси орзусиндан ўларсам, дўстлар,
Кўза айланг тупроғим, сунинг анинг-ла ёра сув.

(Унинг қўлини ўпиш (тутиш) орзусида ўлар бўлсам, эй дўстлар, тупроғимдан кўза ясаб, у билан ёрга сув қуйиб беринг.)

Сарв саркашлик қилар қумри ниёзиндан, магар
Доманин тутгай, аёғига тушар, ёлбора сув.

Сарв қумрининг ёлборишлардан бош тортади, сув эса унинг (сарвнинг) этагидан тутади, оёқларига йиқилиб ёлборади.)

Ичмак истар булбулин қонин, магар бир ранг ила,
Гул бутоғининг мизожина кирар, қуртора сув.

(Гул булбулнинг қонини ичмак истайди, сув (гул) билан бир хил ранг олиш учун гул бутоғининг мизожига (тусига, табиатига) кириб адо бўлади.)

Тийнати покини равшан қилмиш аҳли олама,
Иқтидо қилмиш тарийқи Аҳмади Мухтора сув.

(Аҳмад Мухтор (расулуллоҳ) йўлига эргашгани учун ҳам сув ўз покиза табиатини олам аҳлига равшан этди.)

Саййиди навъи башар, дарёйи дурри истифо
Ким, сепибдир мўъжизоти оташи ашрора сув...

(Ул зот инсон жинсининг раҳнамоси, афв этиш дарёсининг дуридирким, ўз мўъжизоти билан ёмонликлар оташига сув сепгандир.)

Айламиш ҳар қатрадан минг баҳри раҳмат мавжхез,
Қўл суниб ургач вузу учун гули рухсора сув.

(Ул зот юз ювиш (таҳорат) учун қўл чўзиб гулдек рухсорига сув урар экан, бу сувнинг ҳар қатрасидан мавжланиб ётган минглаб раҳмат денгизи пайдо бўлади.)

Хоки пойина етам дер, умрлардир муттасил,
Бошини тошдан-тоша уриб кезар овора сув.

(Ул зотнинг пойидаги тупроққа етсам дея сув бир умр муттасил тошдан-тошга бош урганча овора бўлиб кезиб юради.)

Зарра-зарра хоки даргоҳина истар сола нур,
Дўнмас ул даргоҳдан гар бўлса пора-пора сув.

(Сув Ул зотнинг эшиги остидаги тупроққа зарра-зарра бўлиб нур жилвасини солиш истагида, гарчи пора-пора бўлса ҳам, ул даргоҳга боришдан асло қайтмайди.)

Зикри наътин вирдини дармон билур аҳли хато,
Ўйлаким, дафъи хумор учун ичар майхора сув.

(Гўё майхўрлар бош оғриғини тарқатмоқ учун сув ичгани каби, хато қилувчилар аҳли ҳам Ул зотни дуолар билан мадҳ этишни ўзлари учун дармон деб билади.)

Ё ҳабибуллоҳ! Ё хайрул-башар! Муштоқингам,
Ўйлаким, лабташналар ёниб тилар ҳамвора сув. 

(Ё Оллоҳнинг дўсти! Ё инсонларнинг энг яхшиси! Гўё ташналар ёнганича ёппасига сув тилагани каби, мен ҳам сенинг муштоқингман.)

Сенсан ул баҳри кароматким, шаби меърожда у
Шабнами файзинг етирмиш собиту сайёра сув.

(Сен бир каромат уммонисанким, меърож тунида файзинг шабнами барча собит (барқарор) ва сайёр (кезиб юрувчи) юлдузларга сув  етказган.)

Чашмайи хуршиддан ҳар дам зулоли файз энар,
Ҳожат ўлса марқадинг таждид этан меъмора сув. 

(Сенинг қабрингни янгилайдиган меъморга сув керак бўлса, ҳар лаҳзада қуёш чашмасидан файзнинг тип-тиниқ ва сарин суви қуйилиб туради.)

Бийми дўзах, нори ғам солмиш дили сўзонима,
Бор умидим — абри эҳсонинг сепар ул нора сув.

(Менинг куйган дилимга дўзах ваҳимаси, олов ғами тушган, умидим борки, сенинг эҳсон булутинг бу оловга сув сепади.)

Юмни наътингдан гуҳар ўлмиш Фузулий сўзлари,
Абри найсондан дўнандек лўълўи шаҳвора сув.

(Баҳор булутидан сув йирик ва аъло дурга айланган каби наътинг (сени мадҳ этиш) баракотидан Фузулий сўзлари гавҳарга айланди.)

Хоби ғафлатда ўлан бедор ўланда рўзи ҳашр,
Ашки ҳасратдан тўланда дийдайи бедора сув,

(Қиёмат куни ғафлатда ётганлар бедор бўлганда, бедор кўзларга ҳасрат кўз ёшлари тўлганда.)

Уммедим улдирки, рўзи ҳашр маҳрум ўлмаям,
Чашмайи васлинг берар мен ташнайи дийдора сув.

(Умидим улдирким, қиёмат куни мен маҳрум қолиб кетмагайман, васлинг чашмаси мендек дийдор ташнасига сув беражак.)

   Ma’lumki, Sharq mumtoz adabiyotida ijodkorlar biron-bir yirik asar yaratishga kirishganlarida uni avvalo Ollohga hamd va janobi Payg’ambar alayhissalomga na’tlar bitish bilan boshlashgan.Buyuk ozarboyjon shoiri Muhammad Fuzuliy ham ushbu an’anadan chetda qolmagan. Uning 32 baytdan iborat, aruzning ramali musammani maqsur (foilotun foilotun foilotun foilun) vaznida yozilgan “suv” radifli qasidasi diniy-falsafiy ruhdagi asarlarning eng ajoyib namunalaridan bo’lib, unda Muhammad rasulullohning go’zal xislatlari, insoniyat oldidagi jahonshumul xizmatlari nihoyatda teran va yuksak badiiy mahorat bilan yoritib berilgan. Quyida Fuzuliyning Boku shahrida 1988 yili chop etilgan “Tanlangan asarlar”idagi “Suv qasidasi”ni to’g’ri va to’liq nusxa, deb e’tirof etgan holda uning o’zbekcha tabdili va muxtasar nasriy bayoni juz’iy qisqartishlar bilan e’tiboringizga havola etilmoqda.

FUZULIY
SUV QASIDASI
Usmon QO’CHQOR tabdili va bayoni

Muhammad bin Sulaymon Fuzuliy (1498-1556) — mumtoz ozarbayjon shoiri va mutafakkiri. Turk-ozarbayjon, fors va arab tillarida ijod qilgan. Bag’dod madrasalarida tahsil olgan va mudarrislik qilgan. Fuzuliy forsiy va turkiy adabiyotning yirik vakillari hisoblangan Nizomiy Ganjaviy, Sa’diy Sheroziy, Hofiz Sheroziy, Atoiy, Lutfiy, Alisher Navoiy kabi shoirlarning ijodini mehr bilan o’qib-o’rganib, ularning mahorat sirlaridan bahramand bo’lgan. Shoir ijodiga, ayniqsa, Lutfiy va Navoiyning ta’siri kuchli bo’lgan. Asarlari: «Devon» (turk, arab va fors tillarida), «Bangu boda» (masnaviy), «Layli ila Majnun» (doston), «Qirq hadis», «Suv qasidasi», «Hazrati Ali devoni», «Shikoyatnoma», «Rindu zohid», «Soqiynoma» va boshqalar.

Sochma, ey ko’z, ashkdan ko’nglimdagi o’tlora suv
Kim, buningdek o’rlagan o’tlora qilmas chora suv.

(Ey ko’z, ko’z yoshidan ko’nglimdagi o’tlarga suv sochmakim, o’rlab yotgan bu o’tlarga suv chora qilmaydi.)

Obgundir gumbazi davvor rangi, bilmazam,
YO muhit o’lmish ko’zimdan gumbazi davvora suv.

(Bilmaymanki, aylanuvchi gumbaz (falak) rangi moviymikan yo ko’zimdan falakka oqqan suvdan (shundoq) muhit paydo bo’lganmikan.)

Zavqi tiyg’indan ajab yo’q o’lsa ko’nglim chok-chok
Kim, kecharda soladir har raxnalar devora suv.

(Tig’ingning zavqidan ko’nglim chok-chok bo’lsa, buning ajabanarli joyi yo’q, chunki kechib o’tayotgan paytda suv ham devorga raxnalar soladi.)

Vahmdin so’ylar dili majruh paykonin so’zing,
Ehtiyot birlan ichar har kimda o’lsa yora suv.

(So’zlaring majruh dilga o’q bo’lib sanchilish vahmidan so’zlaydi, zero, kimning yarasi (jarohati) bo’lsa, u suvni ehtiyotkorlik bilan ichadi.)

Suvga bersin bog’bon gulzori, zahmat chekmasin,
( Bir gul ochilmas yuzingdek, bersa ming gulzora suv.

(Bog’bon, zahmat chekib yurmasdan, gulzorini suvga bersin, chunki u mingta gulzorga suv bersa ham, sening yuzingdek bir gul ochilmaydi.)

O’xshata bilmas g’uborini muharrir xattinga,
Xomadek boqmoqdan ensa ko’zlarina qora suv.

(Muharrir (yozuvchi, tahrir qiluvchi) qalam (xoma) kabi (qog’ozga) boqmokdan ko’zlariga qora suv kelsa ham, sening xattingning (yuzing yoki yanog’ingningdagi tuklarning. XDK izohi) bir zarrasiga o’xshata olmaydi.)

Orazing yodi-la namnok o’lsa mujgonim netar,
Zoe o’lmas gul tamanosi-la bermak xora suv.

(Yuzingning yodi bilan kipriklarim namlansa nima bo’libdi, gul umidida tikanga berilgan suv zoe ketmaydi.)

G’am kuni etma dili bemordan tiyg’ing darig’,
Xayrdir bermak qorong’u kechada bemora suv.

(G’am kunida (qiyomatda) bemor dil(im)dan tig’ingni darig’ tutmagil, zotan, qorong’i kechada bemorga suv berish savobdir.)

Men labing mushtoqiman, zuhhod Kavsar tolibi,
Nechakim mastga may ichmak xush kelur, hushyora suv.

(Men labingning mushtoqiman, zohidlar esa jannat bog’ining (jannat daryosining yoki suvining.XDK izohi) talabgori, zero, mastga may ichmoq xush keladi, hushyorga esa suv ichmoq.)

Ista paykonin, ko’ngil, hajrinda shavqim sokin et,
Tashnaman, bir kez bu sahroda manim-chun ora suv.

(Ey ko’ngil, istasang (uning) hajridagi shavqimni (uning) o’qi bilan tinchita qol, yoxud (istasang) men tashna uchun bu sahroda kezib suv izlagin.)

Ravzayi ko’yina har dam tinmayin aylar guzar,
Oshiq o’lmish, g’olibo, ul sarvi xushraftora suv.

(Uning jannatiy ko’chasiga muttasil borishni kanda qilmaydi, aftidan, suv ham o’sha yurishlari go’zal sarvga oshiq bo’lib qolganga o’xshaydi.)

Suv yo’lin ul ko’ydan tuproq o’lib tutsam kerak,
Chun raqibimdir, dag’i ul ko’yga qo’ymon bora suv.

(Men tuproq bo’lib suv yo’lini o’sha ko’chaga borishdan to’ssam kerak, chunki suv raqibim bo’lib, uni tag’in o’sha ko’chaga borishiga qo’ymayman.)

Dastbo’si orzusindan o’larsam, do’stlar,
Ko’za aylang tuprog’im, suning aning-la yora suv.

(Uning qo’lini o’pish (tutish) orzusida o’lar bo’lsam, ey do’stlar, tuprog’imdan ko’za yasab, u bilan yorga suv quyib bering.)

Sarv sarkashlik qilar qumri niyozindan, magar
Domanin tutgay, ayog’iga tushar, yolbora suv.

Sarv qumrining yolborishlardan bosh tortadi, suv esa uning (sarvning) etagidan tutadi, oyoqlariga yiqilib yolboradi.)

Ichmak istar bulbulin qonin, magar bir rang ila,
Gul butog’ining mizojina kirar, qurtora suv.

(Gul bulbulning qonini ichmak istaydi, suv (gul) bilan bir xil rang olish uchun gul butog’ining mizojiga (tusiga, tabiatiga) kirib ado bo’ladi.)

Tiynati pokini ravshan qilmish ahli olama,
Iqtido qilmish tariyqi Ahmadi Muxtora suv.

(Ahmad Muxtor (rasululloh) yo’liga ergashgani uchun ham suv o’z pokiza tabiatini olam ahliga ravshan etdi.)

Sayyidi nav’i bashar, daryoyi durri istifo
Kim, sepibdir mo»jizoti otashi ashrora suv...

(Ul zot inson jinsining rahnamosi, afv etish daryosining duridirkim, o’z mo»jizoti bilan yomonliklar otashiga suv sepgandir.)

Aylamish har qatradan ming bahri rahmat mavjxez,
Qo’l sunib urgach vuzu uchun guli ruxsora suv.

(Ul zot yuz yuvish (tahorat) uchun qo’l cho’zib guldek ruxsoriga suv urar ekan, bu suvning har qatrasidan mavjlanib yotgan minglab rahmat dengizi paydo bo’ladi.)

Xoki poyina yetam der, umrlardir muttasil,
Boshini toshdan-tosha urib kezar ovora suv.

(Ul zotning poyidagi tuproqqa yetsam deya suv bir umr muttasil toshdan-toshga bosh urgancha ovora bo’lib kezib yuradi.)

Zarra-zarra xoki dargohina istar sola nur,
Do’nmas ul dargohdan gar bo’lsa pora-pora suv.

(Suv Ul zotning eshigi ostidagi tuproqqa zarra-zarra bo’lib nur jilvasini solish istagida, garchi pora-pora bo’lsa ham, ul dargohga borishdan aslo qaytmaydi.)

Zikri na’tin virdini darmon bilur ahli xato,
O’ylakim, daf’i xumor uchun ichar mayxora suv.

(Go’yo mayxo’rlar bosh og’rig’ini tarqatmoq uchun suv ichgani kabi, xato qiluvchilar ahli ham Ul zotni duolar bilan madh etishni o’zlari uchun darmon deb biladi.)

YO habibulloh! YO xayrul-bashar! Mushtoqingam,
O’ylakim, labtashnalar yonib tilar hamvora suv.

(YO Ollohning do’sti! YO insonlarning eng yaxshisi! Go’yo tashnalar yonganicha yoppasiga suv tilagani kabi, men ham sening mushtoqingman.)

Sensan ul bahri karomatkim, shabi me’rojda u
Shabnami fayzing yetirmish sobitu sayyora suv.

(Sen bir karomat ummonisankim, me’roj tunida fayzing shabnami barcha sobit (barqaror) va sayyor (kezib yuruvchi) yulduzlarga suv yetkazgan.)

Chashmayi xurshiddan har dam zuloli fayz enar,
Hojat o’lsa marqading tajdid etan me’mora suv.

(Sening qabringni yangilaydigan me’morga suv kerak bo’lsa, har lahzada quyosh chashmasidan fayzning tip-tiniq va sarin suvi quyilib turadi.)

Biymi do’zax, nori g’am solmish dili so’zonima,
Bor umidim — abri ehsoning separ ul nora suv.

(Mening kuygan dilimga do’zax vahimasi, olov g’ami tushgan, umidim borki, sening ehson buluting bu olovga suv sepadi.)

Yumni na’tingdan guhar o’lmish Fuzuliy so’zlari,
Abri naysondan do’nandek lo»lo’i shahvora suv.

(Bahor bulutidan suv yirik va a’lo durga aylangan kabi na’ting (seni madh etish) barakotidan Fuzuliy so’zlari gavharga aylandi.)

Xobi g’aflatda o’lan bedor o’landa ro’zi hashr,
Ashki hasratdan to’landa diydayi bedora suv,

(Qiyomat kuni g’aflatda yotganlar bedor bo’lganda, bedor ko’zlarga hasrat ko’z yoshlari to’lganda.)

Ummedim uldirki, ro’zi hashr mahrum o’lmayam,
Chashmayi vasling berar men tashnayi diydora suv.

(Umidim uldirkim, qiyomat kuni men mahrum qolib ketmagayman, vasling chashmasi mendek diydor tashnasiga suv berajak.)