Бир неча кундан кейин — 10 апрелда замонавий ўзбек адабиёти асосчиларидан бири Абдулла Қодирий таваллуд топган кунга 102 йил тўлади.

«Ҳар ҳолда бемавридроқ бўлса керак, камбағал, боғбонлик билан кун кечиргучи бир оилада … туғилғонман», дейди у ўз таржимаи ҳолида, — Ёшим тўққиз-ўнларга борғондан сўнг мени мактабга юбордилар. Мактабда икки-уч йил чамаси эски усулда ўқиб, кейин вақтларда оиламизнинг ниҳоятда қашшоқ кун кечиргани важҳидан ўн икки ёшимда мени бир бойга хизматчиликка бердилар. Хўжайиним ўзи савдогар киши бўлуб, ўрисча ёзув-чизув билатурғон одамга муҳтож эди. Шу таъма бўлса керак, мени ўрис мактабга юборди… 1912 йилда манфактур била савдо қилувчи бир кишига йилига 50 сўм баробарига приказчик бўлуб кирдим…

Шу миёналардан бозор воситаси билан татарлардан чиқадирғон газеталарни ўқиб, дунёда газета деган гап борлиғига имон келтирдим. 1913 йилда ўзбекча «Садои Туркпстон», «Самарқанд», «Оина» газеталари чиқа бошлағоч, менда шуларга гап ёзйб юриш фикри уйғонди. 1913 йилда чиққан «Падаркуш» таъсирида «Бахтсиз куёв» деган театр житобини ёзиб юборғанимни ўзим ҳам пайқамай қолдим (1915 йилда). Яна шу йилда театрларда чиқиб турғон ҳикоя ва рўмонларга тақлидан «Жувонбоз» отлиқ ҳикоячани ёзиб ношир топилмағонидан, ўзим нашр қилиб юбордим. Николай тахтдан йиқилғондан кейин оддий халқ милитсиясига кўнгилли бўлиб ёзилдим…

1918 йил бошларида эски шаҳар озиқ комитети бойлар қўлидан олиниб, комитетнинг раислиғига ўртоқ Султонхўжа Қосимхўжаев тайин қилинғон эди ва мен мазкур комитетнинг ўзбекча саркотиблигига кирдим. 1919 йилнинг аввалларида озиқ комитетининг исмидан чиқарилмоқчи бўлғон «Озиқ ишлари» газетасига муҳаррир бўлиб тайинландим…

Шу кунгача Шўро идораларида қилгон хизматларимни бирма-бир санаб ўлтиришим узоққа чўзиладурғон бўлғонликдин мундан кейин муассаса исмларинигина аташ билан кифояланаман: «Рўсто» деворий газетасига мухбир бўлиб, «Иштирокиюн» ва «Қизил байроқ» газеталарида сотрудник… «Муштум» журналининг муанниси ва таҳририя аъзоси бўлиб, то 1924 йилгача меҳнаткашлар манфаатига холис ишлаб келдим. Шу ўтган етти йил орасида Шўролар ҳукумати ва фирқадан бир оғиз танбеҳ олмадим. Хулоса — бошқаларнинг хизмати дафтар билан собит бўлса, меним хизматларим матбуот билан равшандир… Ишчи-деҳқонлар ёзғон асарларимни суюниб ўқийдилар ва мени ёзувчилар қаторига киргаздилар ва мени ҳамон ўқирлар ва унутмаслар…»

Бўлғуси адибнинг илк ижоди 1913—1914 йилларда бошланган бўлиб, дастлаб у шоир сифатида қалам тебратди. Унинг «Аҳволимиз», «Миллатимга», «Тўй» (1914-1915) каби шеърлари «Оина» жаридасида босилиб чиққан эди. У ўз миллатини маърифатга чақиради, маърифатпарвар шоир ва адиб сифатида майдонга чиқади. «Бахтсиз куёв» (1915) номли фожеаси, «Жувонбоз» (1915), «Улоқда» (1916) каби ҳикояларида ҳам ўз халқини саводли, билимли, маданиятли ва озод кўриш истаги сезилиб туради.

1924 йили Абдулла Қодирий Москвага бориб, Журналистлар институтида таҳсил олди. Москвадан қайтиб «Муштум» журналида штатсиз мухбир бўлиб ишлай бошлади. Унинг «Тошпўлат тажанг нима дейди?» ва «Калвак маҳзумйинг хотира дафтаридан» туркумидаги сатирик ҳикоялари ана шу журналда илк бор босилиб борди.

Абдулла Қодирий 1917-1918 йиллардан бошлаб «Ўтган кунлар» романи учун материал йиғишга киришди. 1922 йилда биринчи ўзбек романининг дастлабки боблари «Инқилоб» журналида чоп этила бошланди. 1925-1926 йилларда «Ўтган кунлар» уч бўлим ҳолида китоб» бўлиб нашр этилди.

1928 йил ёзувчининг иккинчи тарихий романи «Меҳробдан чаён» нашрдан чиқди. 1934 йилга келиб Абдулла Қодирий қишлоқ хўжалиги мавзуига бағишланган «Обид кетмон» қиссасини яратди. Ундан ташқари у Гоголнинг «Уйланиш», Чеховнинг «Олчазор» ва бошқа ғарб ёзувчиларининг сатирик ҳикояларини ўзбек тилига таржима қилди.

Абдулла Қодирий 1934 йилда бўлиб ўтган Москвадаги Бутуниттифоқ Ёзувчиларининг биринчи қурултойида қатнашади.

У «Амир Умархоннинг канизи», «Намоз ўғри», «Даҳшат» каби романлар яратиш орзусида бўлгани ҳам маълум. Аммо бевақт ўлим орзулари рўёбга чиқишига имкон бермади.

Абдулла Қодирий 1937 йилнинг 31 декабрида қамоққа олинди. «Менга қўйилган айбларни бошдан оёқ рад этаман. Ҳақиқат йўлида ҳеч қандай жазодан, қийноқдан қўрқмайман. Агар отмоқчи бўлсалар, кўкрагимни кериб тураман…» Абдулла Қодирий 1938 йил 4 октябрда Тошкентда отилди.

Абдулла Қодирий
АДАБИЁТ ҲАҚИДА

ЁЗИШҒУВЧИЛАРИМИЗГА

     «Муштум» ўзининг ёзишғувчиларнинг самимиятини, дардини яхши биладир. Чунки дард бўлмаса, самимият бўлмаса, биз подачини қўлида калтаги билан кўрмас эдик.

Биз бу ўринда шу самимий йўлдошларимизга, қўлдошларимизга, бир-икки оғиз гап сотмоқчи бўламиз: сиз бир муҳитда яшайсиз, яъни қишлоқда, шаҳарда ёки кўйда. Шу ўзингиз яшаган муҳитда, шубҳасиз, дағаллик бор, қўполлик бор, қинғирлик бор, қийшиқлик бор. Шу аносири арбаадан қайси бўлса бўлсин, мутаоқиб сизнинг ижтимоий руҳингизга ўзининг чучмал таъсирини бермай ва нафратингизни уйғотмай қўймайдилар. Албатта, шу вақт «Муштум»ни ўйлаб қўлингизга қалам оласиз. Аммо шу қалам олишдан илгари бирмунча андиша лозимдир: шошмаслик керак. «Шошган қиз эрга ёлчимас» мақолини балки эшитганингиз бордир. Ўн карра ўлчаб, бир мартаба кесмоқ яхши:

1) сиз олган мавзунинг ижтимоий ва сиёсий манфаати;
2) қош қўйиб, эвазига кўз чиқармайсизми;
3) масала замирида шахсий манфаатингиз, яъни олди-берди жан-жалингиз йўқми… Бу жиҳатдан каноатингиз том бўлса, энди навбат қаламникидир.

Яхши билиш керакки, қалам — ўқлоғи, матбуот — кетмон бозори эмас. Йўсинсиз равишда хотирага келган хар бир сўздан жумлалар тўқимоқ фазилат саналмайди. Сўз — қолип, фикр унинг ичига қуйилган ғишт бўлсин, кўпчилик хумдонидан пишиқ чиққач, янги ҳаёт айвонига асос бўлиб ётсин!..

Сўз сўйлашда ва улардан жумла тузишда узоқ андиша керак. Ёзувчининг ўзигина тушуниб, бошқаларнинг тушунмаслиги катта айб. Асли, ёзувчилик — айтмоқчи бўлган фикрни ҳаммага баробар англата билишда, орага англашилмовчилик солмасликдир. Бундан бошқа, фикрнинг ифодаси хизматига ярамаган сўз ва жумлаларга ёзувда асло ўрин берилмаслиги лозим. Шундагина иборанинг тузатиб босилишига йўл қўймаган ва мустақил услуб ва ифодага эга бўлиб, ўзингизнинг қаламдаги истиқболингизни таъмин қилган бўласиз. Кишига ишониш ва беҳуда кучаниш маъқул гап эмас, бировга орқа қилиб, ўзингизда бўлган талантнинг руҳига фотиҳа ўқий кўрмангиз! Бир соатда эмас, ўн соатда ёзиш, бир қайта эмас, ўн қайта тузатиш кишининг ёрдамига термулишга қараганда ҳам фойдалик, ҳам умидлидир.

ЎҚИШ-ЎРГАНИШ
(Майда ҳикоялар ёзганда сўзни қандай тежаш керак)

    Майда ҳикоялар устаси Чехов сўз тўғрисига келганда ҳаддан ташқари хасис, ортиқча сўзлар сарф қилиш у ёқда турсин, керакликларидан ҳам мумкин қадар юлишга ҳаракат қилади. Ўзи айтади: Майда ҳикоялар ёзганда сўзни ортиқча исроф қилгандан кўра керакликларини ҳам мумкин қадар озроқ ишлатиш керак». Унинг ҳикояларида сўз исрофгарчилигига сабаб бўладиган ортиқча деталлар ҳам бўлмайди. У бутун деталларни ўзи айтган асосда ишлатади. «Биринчи кўринишда милтиқ бўлса, шу милтиқ учинчи ёки тўртинчи кўринишда албатта отилиши керак, йўқса милтиқ тўғрисида сўзлашнинг ҳожати йўқдир».

Унинг «Буқаламун» ҳикояси ҳам бошқа ҳикояларидай ғоят сиқиқ, қуюқ ёзилгандир.

Унинг сўзга хасислиги ўқувчига малол келмайди. Яьни, айтмоқчи бўлган фикрининг тушунилишини оғирлаштирмайди. «Буқаламун»да воқеа йилнинг қайси фаслида бўлаётгани айтилмайди, аммо бундаги сўзлардан фаслни аниқлаш мумкин (Албатта, бу сўзлар йилнинг фаслини билдириш учунгина келтирилмайди). «Пальтомни еч-чи, Елдирин… Кун жуда исиб кетди… ёмғир ёғса ҳам ажаб эмас».

Қуйидаги сўзлардан воқеа тушки овқатдан кейин бўлаётганини ҳам билиб бўлади:
«Теварак жим. Майдончада ҳеч ким кўринмайди. Дўкон ва қовоқхоналарнинг эшиклари очиқ. Ҳувиллаб турадилар. Бу эшиклар ёнида гадой у ёқда турсин, бир зоғ ҳам кўринмайди».

Мана булар икки мақсад кўзда тутилиб айтилган сўзлар бўлиб, иккинчи мақсад мантиқий равишда биринчисидан келиб чиқади.

Деталлар (воқеани ташкил этган воқеачалар) ҳам ёлғиз қолиб, кераксиз сўз бўлиб қолмайди. Масалан, ҳикоянинг бошида «Очумелов янги шинель кийган», дейилган экан, бу нарироққа бориб, шинелнинг ечилиши, яна кийилиши билан боғланади.

Хрюкиннинг ўнг қўлини юқорига кўтариб, халойиққа қонаган бармоғини кўрсатиши, унинг: «Энди, шу мажруҳ бармоғим билан эҳтимолки бир ҳафта ишга ярамасман», деган арзи Очумеловнинг: «Сен аҳмоқ, қўлингни тушир! Айб ўзингда!», деб қичқириши билан боғланган.

Ҳикояни «серсув» (кўп сувли) қиладиган нарсалардан бири кўрсатиш ўрнига сўзлаб беришдир. Агар Очумеловнинг «Буқаламун» эканини унинг сўзлари орқали кўрсатилмаса, автор томонидан таърифланса, дунё-дунё сўз кетар эди. Чехов буни ўзи айтиб бермасдан, Очумеловнинг ўз сўзи билан кўрсатади.

Очумеловнинг дастлабки фикри:
— «Итни ўлдириш керак, қутурган бўлса ҳам ажаб эмас».

Ит генералга қарашли, дейилгандан кейин:
— «Ит нозик, сен ҳўкиздай, бўйингга қара!» Яна, ит генералники эмас, дейилгандан кейин:
— «Генералнинг итлари қимматбаҳо нарсалар эди. Бу бўлса, эгасиз дайди итга ўхшайди. Эпақалик юнги ҳам йўқ. Шундай бемаъни итни ҳам сақлайдими киши!»

Яна, ит генералники, дейилгандан кейин:
— «Балки қимматбаҳо зотли итдир».

Ошпаз, ит генералники эмас, дегандан кейин:
— «Бу эгасиз дайди ит».

Ит генералнинг укасига қарашли экани маълум бўлганда:
— «Яхшигина ит кўринади. Улгунча югурдак кўринади».

Мана бу диалогларга авторнинг ҳеч қандай изоҳи керак эмас. Бу диалоглар ҳам воқеани силжитади, ҳам ҳикоя қаҳрамони Очумеловни характерлайди.

Чехов услубидаги айрим хусусиятни сезган Л. Толстой бундай дегаи эди: «Чеховнинг импрессионистларга ўхшаган ўзига хос формаси бор… Яқиндан қарасак, худди ҳар бир тўғри келган ва бир-бирига алоқаси бўлмаган бўёқларни фарқ қилмасдан ишлатганга ўхшайди, аммо узоқроқдан қарасанг, бу бўёқлардан ажейиб бир манзара вужудга келганини кўрасан».

Толстойиинг бу сўзи Чеховнинг ўз сўзига жуда мос келади. У дейди: «Табиатни тасвир қилишда майда бўлаклар олиш ва буларга шундай тартиб бериш керакки. ўқиб кўзингни юмганингда кўз олдингга бир манзара келсин».

«Буқаламун» ҳикоясининг бирон сўзини чиқариб ташлаш ёки бирон сўзни қўшиш мумкин бўлмаганлиги, сўзга нақадар диққат қилинганлигини кўрсатади.

Bir necha kundan keyin — 10 aprelda zamonaviy o’zbek adabiyoti asoschilaridan biri Abdulla Qodiriy tavallud topgan kunga 102 yil to’ladi.

«Har holda bemavridroq bo’lsa kerak, kambag’al, bog’bonlik bilan kun kechirguchi bir oilada … tug’ilg’onman», deydi u o’z tarjimai holida, — Yoshim to’qqiz-o’nlarga borg’ondan so’ng meni maktabga yubordilar. Maktabda ikki-uch yil chamasi eski usulda o’qib, keyin vaqtlarda oilamizning nihoyatda qashshoq kun kechirgani vajhidan o’n ikki yoshimda meni bir boyga xizmatchilikka berdilar. Xo’jayinim o’zi savdogar kishi bo’lub, o’rischa yozuv-chizuv bilaturg’on odamga muhtoj edi. Shu ta’ma bo’lsa kerak, meni o’ris maktabga yubordi… 1912 yilda manfaktur bila savdo qiluvchi bir kishiga yiliga 50 so’m barobariga prikazchik bo’lub kirdim…

Shu miyonalardan bozor vositasi bilan tatarlardan chiqadirg’on gazetalarni o’qib, dunyoda gazeta degan gap borlig’iga imon keltirdim. 1913 yilda o’zbekcha «Sadoi Turkpston», «Samarqand», «Oina» gazetalari chiqa boshlag’och, menda shularga gap yozyb yurish fikri uyg’ondi. 1913 yilda chiqqan «Padarkush» ta’sirida «Baxtsiz kuyov» degan teatr jitobini yozib yuborg’animni o’zim ham payqamay qoldim (1915 yilda). Yana shu yilda teatrlarda chiqib turg’on hikoya va ro’monlarga taqlidan «Juvonboz» otliq hikoyachani yozib noshir topilmag’onidan, o’zim nashr qilib yubordim. Nikolay taxtdan yiqilg’ondan keyin oddiy xalq militsiyasiga ko’ngilli bo’lib yozildim…

1918 yil boshlarida eski shahar oziq komiteti boylar qo’lidan olinib, komitetning raislig’iga o’rtoq Sultonxo’ja Qosimxo’jaev tayin qiling’on edi va men mazkur komitetning o’zbekcha sarkotibligiga kirdim. 1919 yilning avvallarida oziq komitetining ismidan chiqarilmoqchi bo’lg’on «Oziq ishlari» gazetasiga muharrir bo’lib tayinlandim…

Shu kungacha Sho’ro idoralarida qilgon xizmatlarimni birma-bir sanab o’ltirishim uzoqqa cho’ziladurg’on bo’lg’onlikdin mundan keyin muassasa ismlarinigina atash bilan kifoyalanaman: «Ro’sto» devoriy gazetasiga muxbir bo’lib, «Ishtirokiyun» va «Qizil bayroq» gazetalarida sotrudnik… «Mushtum» jurnalining muannisi va tahririya a’zosi bo’lib, to 1924 yilgacha mehnatkashlar manfaatiga xolis ishlab keldim. Shu o’tgan yetti yil orasida Sho’rolar hukumati va firqadan bir og’iz tanbeh olmadim. Xulosa — boshqalarning xizmati daftar bilan sobit bo’lsa, menim xizmatlarim matbuot bilan ravshandir… Ishchi-dehqonlar yozg’on asarlarimni suyunib o’qiydilar va meni yozuvchilar qatoriga kirgazdilar va meni hamon o’qirlar va unutmaslar…»

Bo’lg’usi adibning ilk ijodi 1913—1914 yillarda boshlangan bo’lib, dastlab u shoir sifatida qalam tebratdi. Uning «Ahvolimiz», «Millatimga», «To’y» (1914-1915) kabi she’rlari «Oina» jaridasida bosilib chiqqan edi. U o’z millatini ma’rifatga chaqiradi, ma’rifatparvar shoir va adib sifatida maydonga chiqadi. «Baxtsiz kuyov» (1915) nomli fojeasi, «Juvonboz» (1915), «Uloqda» (1916) kabi hikoyalarida ham o’z xalqini savodli, bilimli, madaniyatli va ozod ko’rish istagi sezilib turadi.

1924 yili Abdulla Qodiriy Moskvaga borib, Jurnalistlar institutida tahsil oldi. Moskvadan qaytib «Mushtum» jurnalida shtatsiz muxbir bo’lib ishlay boshladi. Uning «Toshpo’lat tajang nima deydi?» va «Kalvak mahzumying xotira daftaridan» turkumidagi satirik hikoyalari ana shu jurnalda ilk bor bosilib bordi.

Abdulla Qodiriy 1917-1918 yillardan boshlab «O’tgan kunlar» romani uchun material yig’ishga kirishdi. 1922 yilda birinchi o’zbek romanining dastlabki boblari «Inqilob» jurnalida chop etila boshlandi. 1925-1926 yillarda «O’tgan kunlar» uch bo’lim holida kitob» bo’lib nashr etildi.

1928 yil yozuvchining ikkinchi tarixiy romani «Mehrobdan chayon» nashrdan chiqdi. 1934 yilga kelib Abdulla Qodiriy qishloq xo’jaligi mavzuiga bag’ishlangan «Obid ketmon» qissasini yaratdi. Undan tashqari u Gogolning «Uylanish», Chexovning «Olchazor» va boshqa g’arb yozuvchilarining satirik hikoyalarini o’zbek tiliga tarjima qildi.

Abdulla Qodiriy 1934 yilda bo’lib o’tgan Moskvadagi Butunittifoq Yozuvchilarining birinchi qurultoyida qatnashadi.

U «Amir Umarxonning kanizi», «Namoz o’g’ri», «Dahshat» kabi romanlar yaratish orzusida bo’lgani ham ma’lum. Ammo bevaqt o’lim orzulari ro’yobga chiqishiga imkon bermadi.

Abdulla Qodiriy 1937 yilning 31 dekabrida qamoqqa olindi. «Menga qo’yilgan ayblarni boshdan oyoq rad etaman. Haqiqat yo’lida hech qanday jazodan, qiynoqdan qo’rqmayman. Agar otmoqchi bo’lsalar, ko’kragimni kerib turaman…» Abdulla Qodiriy 1938 yil 4 oktyabrda Toshkentda otildi.

Abdulla Qodiriy
ADABIYOT HAQIDA

YOZISHG’UVCHILARIMIZGA

«Mushtum» o’zining yozishg’uvchilarning samimiyatini, dardini yaxshi biladir. Chunki dard bo’lmasa, samimiyat bo’lmasa, biz podachini qo’lida kaltagi bilan ko’rmas edik.

Biz bu o’rinda shu samimiy yo’ldoshlarimizga, qo’ldoshlarimizga, bir-ikki og’iz gap sotmoqchi bo’lamiz: siz bir muhitda yashaysiz, ya’ni qishloqda, shaharda yoki ko’yda. Shu o’zingiz yashagan muhitda, shubhasiz, dag’allik bor, qo’pollik bor, qing’irlik bor, qiyshiqlik bor. Shu anosiri arbaadan qaysi bo’lsa bo’lsin, mutaoqib sizning ijtimoiy ruhingizga o’zining chuchmal ta’sirini bermay va nafratingizni uyg’otmay qo’ymaydilar. Albatta, shu vaqt «Mushtum»ni o’ylab qo’lingizga qalam olasiz. Ammo shu qalam olishdan ilgari birmuncha andisha lozimdir: shoshmaslik kerak. «Shoshgan qiz erga yolchimas» maqolini balki eshitganingiz bordir. O’n karra o’lchab, bir martaba kesmoq yaxshi:

1) siz olgan mavzuning ijtimoiy va siyosiy manfaati;
2) qosh qo’yib, evaziga ko’z chiqarmaysizmi;
3) masala zamirida shaxsiy manfaatingiz, ya’ni oldi-berdi jan-jalingiz yo’qmi… Bu jihatdan kanoatingiz tom bo’lsa, endi navbat qalamnikidir.

Yaxshi bilish kerakki, qalam — o’qlog’i, matbuot — ketmon bozori emas. Yo’sinsiz ravishda xotiraga kelgan xar bir so’zdan jumlalar to’qimoq fazilat sanalmaydi. So’z — qolip, fikr uning ichiga quyilgan g’isht bo’lsin, ko’pchilik xumdonidan pishiq chiqqach, yangi hayot ayvoniga asos bo’lib yotsin!..

So’z so’ylashda va ulardan jumla tuzishda uzoq andisha kerak. Yozuvchining o’zigina tushunib, boshqalarning tushunmasligi katta ayb. Asli, yozuvchilik — aytmoqchi bo’lgan fikrni hammaga barobar anglata bilishda, oraga anglashilmovchilik solmaslikdir. Bundan boshqa, fikrning ifodasi xizmatiga yaramagan so’z va jumlalarga yozuvda aslo o’rin berilmasligi lozim. Shundagina iboraning tuzatib bosilishiga yo’l qo’ymagan va mustaqil uslub va ifodaga ega bo’lib, o’zingizning qalamdagi istiqbolingizni ta’min qilgan bo’lasiz. Kishiga ishonish va behuda kuchanish ma’qul gap emas, birovga orqa qilib, o’zingizda bo’lgan talantning ruhiga fotiha o’qiy ko’rmangiz! Bir soatda emas, o’n soatda yozish, bir qayta emas, o’n qayta tuzatish kishining yordamiga termulishga qaraganda ham foydalik, ham umidlidir.

O’QISH-O’RGANISH
(Mayda hikoyalar yozganda so’zni qanday tejash kerak)

Mayda hikoyalar ustasi Chexov so’z to’g’risiga kelganda haddan tashqari xasis, ortiqcha so’zlar sarf qilish u yoqda tursin, kerakliklaridan ham mumkin qadar yulishga harakat qiladi. O’zi aytadi: Mayda hikoyalar yozganda so’zni ortiqcha isrof qilgandan ko’ra kerakliklarini ham mumkin qadar ozroq ishlatish kerak». Uning hikoyalarida so’z isrofgarchiligiga sabab bo’ladigan ortiqcha detallar ham bo’lmaydi. U butun detallarni o’zi aytgan asosda ishlatadi. «Birinchi ko’rinishda miltiq bo’lsa, shu miltiq uchinchi yoki to’rtinchi ko’rinishda albatta otilishi kerak, yo’qsa miltiq to’g’risida so’zlashning hojati yo’qdir».

Uning «Buqalamun» hikoyasi ham boshqa hikoyalariday g’oyat siqiq, quyuq yozilgandir.

Uning so’zga xasisligi o’quvchiga malol kelmaydi. Ya`ni, aytmoqchi bo’lgan fikrining tushunilishini og’irlashtirmaydi. «Buqalamun»da voqea yilning qaysi faslida bo’layotgani aytilmaydi, ammo bundagi so’zlardan faslni aniqlash mumkin (Albatta, bu so’zlar yilning faslini bildirish uchungina keltirilmaydi). «Pal`tomni yech-chi, Yeldirin… Kun juda isib ketdi… yomg’ir yog’sa ham ajab emas».

Quyidagi so’zlardan voqea tushki ovqatdan keyin bo’layotganini ham bilib bo’ladi:
«Tevarak jim. Maydonchada hech kim ko’rinmaydi. Do’kon va qovoqxonalarning eshiklari ochiq. Huvillab turadilar. Bu eshiklar yonida gadoy u yoqda tursin, bir zog’ ham ko’rinmaydi».

Mana bular ikki maqsad ko’zda tutilib aytilgan so’zlar bo’lib, ikkinchi maqsad mantiqiy ravishda birinchisidan kelib chiqadi.

Detallar (voqeani tashkil etgan voqeachalar) ham yolg’iz qolib, keraksiz so’z bo’lib qolmaydi. Masalan, hikoyaning boshida «Ochumelov yangi shinel` kiygan», deyilgan ekan, bu nariroqqa borib, shinelning yechilishi, yana kiyilishi bilan bog’lanadi.

Xryukinning o’ng qo’lini yuqoriga ko’tarib, xaloyiqqa qonagan barmog’ini ko’rsatishi, uning: «Endi, shu majruh barmog’im bilan ehtimolki bir hafta ishga yaramasman», degan arzi Ochumelovning: «Sen ahmoq, qo’lingni tushir! Ayb o’zingda!», deb qichqirishi bilan bog’langan.

Hikoyani «sersuv» (ko’p suvli) qiladigan narsalardan biri ko’rsatish o’rniga so’zlab berishdir. Agar Ochumelovning «Buqalamun» ekanini uning so’zlari orqali ko’rsatilmasa, avtor tomonidan ta’riflansa, dunyo-dunyo so’z ketar edi. Chexov buni o’zi aytib bermasdan, Ochumelovning o’z so’zi bilan ko’rsatadi.

Ochumelovning dastlabki fikri:
— «Itni o’ldirish kerak, quturgan bo’lsa ham ajab emas».

It generalga qarashli, deyilgandan keyin:
— «It nozik, sen ho’kizday, bo’yingga qara!» Yana, it generalniki emas, deyilgandan keyin:
— «Generalning itlari qimmatbaho narsalar edi. Bu bo’lsa, egasiz daydi itga o’xshaydi. Epaqalik yungi ham yo’q. Shunday bema’ni itni ham saqlaydimi kishi!»

Yana, it generalniki, deyilgandan keyin:
— «Balki qimmatbaho zotli itdir».

Oshpaz, it generalniki emas, degandan keyin:
— «Bu egasiz daydi it».

It generalning ukasiga qarashli ekani ma’lum bo’lganda:
— «Yaxshigina it ko’rinadi. Ulguncha yugurdak ko’rinadi».

Mana bu dialoglarga avtorning hech qanday izohi kerak emas. Bu dialoglar ham voqeani siljitadi, ham hikoya qahramoni Ochumelovni xarakterlaydi.

Chexov uslubidagi ayrim xususiyatni sezgan L. Tolstoy bunday degai edi: «Chexovning impressionistlarga o’xshagan o’ziga xos formasi bor… Yaqindan qarasak, xuddi har bir to’g’ri kelgan va bir-biriga aloqasi bo’lmagan bo’yoqlarni farq qilmasdan ishlatganga o’xshaydi, ammo uzoqroqdan qarasang, bu bo’yoqlardan ajeyib bir manzara vujudga kelganini ko’rasan».

Tolstoyiing bu so’zi Chexovning o’z so’ziga juda mos keladi. U deydi: «Tabiatni tasvir qilishda mayda bo’laklar olish va bularga shunday tartib berish kerakki. o’qib ko’zingni yumganingda ko’z oldingga bir manzara kelsin».

«Buqalamun» hikoyasining biron so’zini chiqarib tashlash yoki biron so’zni qo’shish mumkin bo’lmaganligi, so’zga naqadar diqqat qilinganligini ko’rsatadi.