Ушбу  саҳифа етти йил аввал 2015 йил баҳорининг  биринчи ҳафтасида  тақдим этилган эди:       Ўз ижоди, шахсияти, маърифати, ҳақиқати билан ўзбек адабиётида ўзига хос муҳит ярата олган, саксонинчи йиллардаги ўзбек шеъриятининг энг ёрқин сиймоларидан бири, устоз Хуршид Даврон бугун 63 ёшга тўлди. Хуршид акани таваллуд айёмлари билан қутлаш баробарида, эл назаридаги бу инсоннинг суҳбатлар жараёнида билдирган фикрларидан айримларини ҳамда шоирнинг бир туркум ашъорини эътиборингизга тақдим этишни лозим топдик (Одил Икромнинг фейсбукдаги саҳифасидан).

УСТОЗ ХУРШИД ДАВРОН – 63 ЁШДА!
Одил Икром

Абдулла Ориповдан кейин адабиёт майдонига кириш келиш нечоғлик қийин ва шарафли кечган бўлса, Шавкат Раҳмон, Усмон Азим, Хуршид Даврон, Матназар Абдулҳакимлардан кейинги авлод учун ҳам ўз овозига эга бўлиш жараёни осон кечмаган. Зеро, ўзбек замонавий адабиётининг саксонинчи йилларида рўй берган ирфоний ҳодисалар, нафақат, Сўз қадрини англаш мезонини юксалтирди, балки, ижодкор билан унинг шахси орасидаги мувозанат тақдирига бефарқ бўлмаслик керак, деган унутилаёзган ҳақиқатни тирилтирди…
Ўз ижоди, шахсияти, маърифати, ҳақиқати билан ўзбек адабиётида ўзига хос муҳит ярата олган, саксонинчи йиллардаги ўзбек шеъриятининг энг ёрқин сиймоларидан бири, устоз Хуршид Даврон бугун 63 ёшга тўлди. Хуршид акани таваллуд айёмлари билан қутлаш баробарида, эл назаридаги бу инсоннинг суҳбатлар жараёнида билдирган фикрларидан айримларини ҳамда шоирнинг бир туркум ашъорини эътиборингизга тақдим этишни лозим топдик.

* * *

Тарихга бўлган ҳавас болаликдан қонимга сингган. Бу илк шеърларимдаёқ намоён бўла бошлаган эди. Тўғри бугун мен шеърдан кўра кўпроқ тарихий проза ёзиш билан машғулман. Аммо умр бўйи шу ишни қилишга тайёргарлик кўрдим. Деярли ҳамма шеърий китобларимда тарих сурони яширинган…

* * *

Улуғ боболаримиздан бири Иброҳим Марғиноний: “Қулоқ англағони илмдур, фаҳм англағони ҳикматдур” – деб айтганлар. Совет даврида бизни маълум маънода илмга яқинлаштирдилар, аммо ҳикматдан узоқ тутдилар. Ҳикмат йўқ экан на илм бор, на адабиёт бор. Ҳикмат уқмагач фаҳм ҳам заифлашади. Қадимда фалсафани шарқликлар “ҳикмат илми” деб атагани бежиз эмас. Биз мана шу ҳикмат илмидан бебаҳра ўсдик. На Ислом, на Ғарб фалсафасини биламиз. Гегелданми, Нитшеданми ёки Ғаззолийданми, уч-тўрт гапни ёдлаб олганмизу давраларда шу гапни айтиб “файласуфлик” қиламиз. Юртдош боболаримиз: Фаробий, Абу Али ибн Сино, Ҳожа Аҳмад Яссавий, Ҳазрат Нақшбанд, Ҳазрат Навоий ҳикматларини қулоқ билан ҳам англаган эмасмиз. Оқибатда на юқори маънавий камолот бор, на фалсафий мушоҳада…

* * *

Ҳар қандай оила, демак мусулмон оиласи ҳам аҳлоқий поклик ва маърифат замирида қурилади. Бундай оилада ота ва онанинг ўз ўрни бор. Уларга юкланган масъулият баробар. Ота-султон, она – малика. Ота ҳеч қачон она, она асло ота ўрнини босолмайди. Ўйлашимча, улар энг аввало мураббийлардир. Ота-она қандай бўлса, фарзанд ҳам шундай бўлади. Бекорга боболар “онасини кўриб қизини ол” демаганлар. Мир Сайид Кулол айтган эканлар: “Устоз ўз юзини ойнада эмас, шогирдида кўрсин”. Бу ҳикматни ота-онага нисбатан ҳам айтиш мумкин…

* * *

Қуёшни кўрмаган кўзи ожиз одам ҳам унинг тафтини сезади. Улуғ бобомиз ҳазрати Навоийни ўқимаган одамлар ҳам унинг даҳолигини қулоғи билан бўлса-да, эшитган. Шунинг учун ўзбекдан севган шоирини суриштирсангиз, албатта, биринчи галда Навоийни тилга олади. Мен ҳам энг аввал шу бобомиз исмларини айтаман. Сўнг: Мирзо Бобур, Сўфи Оллоёр, Ҳофиз, Басё, Ли Бо, Чўлпон, Ойбек, Абдулла Ориф, Рауф Парфи ва яна жуда кўп шоирлар. Севган китобларим: “Бобурнома”, “Ўтган кунлар”. Яна луғат китобларни титишни севаман. Яхши кўрган шеърларим жуда кўп. Айниқса, шеърдаги оҳангдорликни севаман…

* * *

Шеър сафарга даъват этган, қартайган бувисига суянчиқ бўлишни, укаларига мададкор бўлишни умид ва орзу қилган Асқарали узоқ йўлга отланди. Мақоми Самарқанду Бухородан кам бўлмаган Хўжандда таълим олди. Қирқ тўққиз йиллик умри Кофарниҳон билан Тошкент орасида эмас, икки безовта аср оралиғида кечди. У Кофарниҳон соҳилида пахса уйлар саф тортган қишлоғидан Хўжандга, Хўжанддан Тошкентга фақат шеър, фақат илм излаб эмас, ўзлигини излаб чиққан эди…

* * *

Ҳақиқат сирларини кашф этиш, комиллик сари элтгувчи тариқатлар кўпдир, аммо манзилу мақсад ҳамиша биттадир. Адабиёт сўфийлик эмас. Аммо, у ҳам комиллик истаган Инсон йўлидир. Бу йўлда ҳам қалб, ҳам эътиқод учун синовлар бор. Чинакам ижодкор Симурғни излаган қушлар каби етти синов водийси орқали ягона мақсад сари — Буюк ҳақиқатни англашга интилади. У ижоднинг машаққатли довонларидан ўтиб, ўзлиги томон йўл қидиради, МЕН маъносини излайди. У ўзлигини қидириб етти қат осмону етти иқлим орасида, ўн саккиз минг олам ичра саргардон бўлади. Охир–оқибат Симурғни излаган қушлар Ўзлик сари – Ваҳдат сари бориб, Симурғ уларнинг ўзлари эканлигидан хабардор бўлганларидек, ўзлигини Ҳақнинг уйи –Қалбидан топади. МЕНнинг – Олами Сағирнинг дарчаси ёпилиб Олами Кубро эшиклари очилади…

* * *

Ижодкор ноёб истеъдод эгаси бўлиши баробарида иймонсиз,эътиқодсиз бўлиши мумкинми? Мумкин! Салоҳиятли бўлатуриб собитсизлик туфайли оқни қора дейиш, бетайин иддаолар қилиш, майда мақсаду манфаатлар йўлида дуч келган бутга сиғиниш, бундай хиёнатлар эвазига олий мукофотлару ҳисобсиз мақтовларга ҳам эришиш мумкин. Бунга адабиётимиз тарихидан кўплаб мисоллар келтирса бўлади.
“Башар фожиасини, миллат фожиасини ўз фожиаси билиб ўртанган шоир ҳақиқий шеър бахтига муяссар бўлиши, шеър ёзиш ўлим билан юзма-юз туриб гаплашган билан баробар” экани, энг аввало, иймондан, фақат кейингина истеъдоддандир…

* * *

Албатта, «Маснавийи маънавий»ни аслият даражасида таржима қилиш имконсиздир. Мавлонони туркий тилда «сўзлатиш» учун мутаржим Ҳазрат Навоий ёки Мирзо Бобур даражасидаги салоҳиятга эга бўлиши керак деб ўйлайман. Аммо, бу гапни айтиш билан янги Ҳазрат Навоий ва Мирзо Бобурни туғилишини кутиб ўтиришимиз керак, деган фикрни олға суришдан мутлақо йироқман…

* * *

Асқар Маҳкам машҳур бўлишини тасаввур қилиш қийин шоирлар тоифасига киради. Бундай “қийин” шоирларни қўшиқлар орқали эмас, китоблар орқали танишади. Шоирнинг шеърлари тил,шакл,ифода ва рамзлар нуқтаи назаридан мураккабдир. Ҳаммаям уларни осонлик билан, ўқиш тугул, уқий ололмайди. Бу шеърлар ўқувчидан катта маърифий билим ва ижодий мушоҳадани талаб қилади. Бундай шеърларнинг ўз билғувчиси бор. Адабиёт ва Шеърият ана шу оз сонли билғувчилар елкасида туради…

* * *

“Ўлсанг ҳамки, яша!” деган экан Ҳёте. Буюклар учун айтилган бу гап. Федерико Лорка ва Шавкат Раҳмон учун ҳам айтилган…

* * *

Жоҳил одам руҳан муте бўлади. У билмагани учун бош эгади, билмагани учун қўрқади. Фозил киши эса билгани учун ҳам қўрқмас ва тадбиркор бўлади. Жоҳил одам мутакаббир ва тожовузкордир. Дилида меҳр-шафқат туйғуси совиган одамни эса золим деяверинг…

* * *

Биз исломнинг халқимиз тарихида тутган ўрнини чуқур ўрганиш ўрнига уни тўғридан-тўғри қоралашга шу қадар ўрганиб қолдикки, ўтмишдаги жамики салбий ҳодисанинг барини исломга ёпиштирдик. Бундай қараш ҳанузгача давом этяпти. Халқимиз ўтмишининг ҳар бир қиррасини ислом ақидаларисиз тасаввур қилиш мумкин эмас. Исломни рад қилиш халқимиз ўтмишининг маълум қисмини рад қилиш эканини тушунмадик. Бу нотўғри, ғайриилмий йўлни тутганимиз учун ҳам ҳали-ҳозиргача Ҳазрат Алишер Навоий ижодини яхши билмаймиз.
Нима учун шундай бўлди? Чунки биз Навоий ва бошқа боболаримиз ижоди учун калит бўлган тасаввуфдан кўз юмдик. Тасаввуф ҳақида ўзбек Қомусида мана бундай ёзилган: “Тасаввуф – исломдаги диний-фалсафий оқим”. Биз бу изоҳдаги “диний” деган сўзга эътибор берган ҳолда “фалсафий” деган сўзни, аслида ҳикматни  унутиб қўйдик. Бундай қарашдан тезроқ қутулишимиз керак…

* * *

Ҳали интернет тизими энди Ўзбекистонга кириб келиб, мен ҳам бу оқимга қўшилганимда, кошғарлик бир қардошимиз «Навоий уйғур бўлса, нега сиз ўзбеклар уни ўзбек шоири дейсизлар?» деб менга савол бергани ҳануз ёдимда турибди. Ўшанда мен «Навоий бобомиз ўзбекникиям, уйғурникиям, аммо, у энг аввало, уни ўқиган, уни тарғибу тадқиқ қилганникидир. Бу масалада эса Навоий меники деган бирон бир халқ ўзбекчалик катта ва унумли ишлар қилмаганлиги рад этиб бўлмас ҳақиқатдир», деб жавоб берган эдим…

* * *

Ижодкорнинг жамиятдаги биринчи вазифаси фикрсизликка қаратилган бўлмоғи керак. Жамиятда баҳсу мунозаранинг йўқолиши охир-оқибат жамиятни жар олдига олиб боради. Баҳс йўқ жойда фикрсизлик бошланади. Бугун интернет ана шундай баҳсу мунозара майдонини яратиб беришга қодир воситалардан бирига айланди. Бу майдонни сиёсий лўттивозлару графоман «ижодкор»ларга бериб қўймаслик керак…

* * *

Яна бир гапни айтмасам бўлмайди. Буни мақтаниш деб қабул қилсалар ҳам хафа бўлмайман. Мен веб-саҳифам орқали ўзим мансуб авлоднинг ҳамиша янгилик қилувчиларнинг олд сафида бўлганини ҳам исботладим. Бу билан кейинги адабий авлодларга ҳам ибрат, ҳам намуна бўлишни мақсад этдим. Қолаверса, бу ёш дўстларимга берилган дашном ҳам эди. Бу дашномда ҳаракатга чорлаш, «янгиликка интилинг» деган эзгу даъват бор…

* * *

Ёш ижодкор, энг аввало, ўз қобиғида, авлоди ёки бугунги ўзбек адабиёти қобиғида қолиб кетмаслигини ўйлаши керак. Дунё адабиётига, миллий мумтоз адабиётига кенгроқ назар ташлаши, бунинг учун кўпроқ мутолаа қилиши лозим деб ўйлайман. Адабиётда тажриба орттиришнинг энг фойдали йўли таржима билан шуғулланишдир. Таржима ижодкорни чархлайди, уни ўзи ўрганиб қолган дунёдан фарқ¬ли дунёлар борлигини кўрсатади…

* * *

Шеърият илк кунларидан инсон юрагининг кундалик дафтари, муҳаббат ва ҳасрат саҳнаси бўлиб келган. Бу саҳнада Муҳаббатга эришиш йўлида инсон табиатидаги бор оқу қоралик, яхшилигу ёмонлик, юксаклигу тубанлик муҳораба қилади. Охир-оқибат бобо шоиримиз таъкид этганидек “ҳам тили, ҳам кўзию ҳам кўнгли пок” ошиқ муҳаббати ғолиб келади. Ҳатто, ёвузлик туфайли юз берган Ширин, Жулъетта ва Кумуш ўлимида ҳам муҳаббатнинг мағлубиятини эмас, унинг енгилмас қудратини кўрамиз…

* * *

Агар тилимиз бугунга келиб ҳимояга муҳтож бўлиб қолган экан, бу, энг аввало, дилимиз ҳимояга муҳтож бўлганидан келиб чиққан ҳодисадир…

* * *

Бугун адабиётимизда жуда кучли ёзувчи ва шоирлар ижод қиляпти. Янги дунёқараш, янги тажрибалар шаклланаяпти. Аммо уларни идрок этиш, уларга муносиб баҳо бериш заиф аҳволда. Адабиёт фақат адабиёт аҳлининг иши эмас. Адабиёт миллий масаладир. Адабиётни фақат оғир кунларда эслаб, ундан фақат фожиали паллаларда ёки ташвиқот қуроли сифатида фойдаланиш ғирт нотўғри сиёсатдир. Адабиёт ҳар куни, ҳар лаҳза ҳаётимизда мавжуд бўлиши, худди тонг саҳарлаб новвой нон ёпганидек, автобуслар бизни ишхоналаримизга элтганидек ҳаётимизда доимий иштирок этиши керак…

* * *

Бу дунёда орзу қилиш соатлари бор,
Айниқса, тунда, юлдузлар остида,
Яшилгина сайҳонликда, ўтлар устида
Ҳайратни қучоқлаб ётганда.

Бу дунёда азобланиш соатлари бор,
Айниқса, тунда, юлдузлар остида,
Яшилгина сайҳонликда, ўтлар устида
Ҳасратни қучоқлаб ётганда.

Бу дунёда севиш, севилиш соатлари бор,
Айниқса, тунда, юлдузлар остида,
Яшилгина сайҳонликда, ўтлар устида
Хаёлни қучоқлаб ётганда,
Ҳаётни қучоқлаб ётганда,
Аёлни қучоқлаб ётганда.

* * *

Тунда силкитаркан дарахтни шамол,
Дарахтлар титраркан маҳзун, букчайиб,
Дарахтзор қошига келар бир аёл,
Нозик оёқларин шабнамга чайиб.

У гуллар сочади ҳовуч-ҳовучлаб,
Ҳайратга тўлади армонли боғлар.
У куйлай бошласа, гулларни тишлаб
Уйғона бошлайди қуриган шохлар.

ОТАМ ХОТИРАСИГА

Деразамнинг остида тонгда
Сайраган қуш сенмасми, ота?

Ё тўнимга кўклам, мозорда
Ёпишган гул сенмасми, ота?

Ўн йилдир-ки дунёда йўқсан,
Юрагимда қолган фироқсан.

Кўрмагансан менинг ўғлимни,
Эркатойим, шўхим, тўқлимни.

Мен ҳам ёшим ошгани сайин
Бошимга оқ тушгани сайин

Баъзан қўмсаб сени ич-ичдан,
Юрак титраб сўнгги илинждан,

Отам дея, алқаб ўғлимни,
Кўтараман ўзим кўнглимни.

ЎҒЛИМ ТЕМУРГА

Ўғлим, бу ер –
Бизнинг еримиз.
Ўзимизнинг еримиз.
Қўрқмасдан қадам ташла.
Ер жуда қаттиқ –
Боболарнинг қони қотирган уни,
Момоларнинг кўзёши қотирган.
Ўғлим, бу ер –
Ўзимизники,
Ҳадиксирама, ишонгин отангга,
Ҳадеб қарайверма орқангга.
Йиқилсанг, кўтарар
Сени бу тупроқ.
Йиқилсанг, турмоқни ўрганасан,
Турмоқни ўрган, ўғлим.
Йиқилсанг, эмаклама,
Эмаклаганим етар, ўғлим.
Қад тиклашни ўрган,
Шунинг учун бизга берилган
Бу ер – бу Ватан.

ШОИРНИНГ ОНАСИ

Она келиб олис қишлоқдан
Ўғли билан яшай бошлади
Ва дастурхон ёзилган чоқда
Ширмой ноннинг четин тишлади.

Ювиб берди бир бозор кирни,
Сувлар қуйди сўлган гулларга.
Неваралар боғчадан қайтгач,
Эртак айтиб берди уларга.

Аммо, тунлар, хона бурчида
Суйган ўғли пичир-пичирлаб
Шеър ёзган пайт тутун ичида
Ўтирарди юрак ҳовучлаб,

Ўтирарди хавотир билан,
Қўрқар эди нафас олишга.
Хуррак тортиб қўймайин дея
Бош қўярди тонгда болишга.

Аммо бир кун мазаси қочиб,
Кўз олдида ёруғлик сўнди,
Қўлларидан тушиб кетди-ю,
Чил-чил бўлиб пиёла синди.

Ўша заҳот ҳушига қайтди,
Чайқаларди ўнгида олам.
У югуриб чиққан ўғлига
Шивирлади: “Кетайми, болам?”

* * *

— Йўқ, — дедим, — йўқ,
Чидашим қийин –
Ерда ғам кўп, ерда кўп фироқ.
Учиб кетдим осмонга кейин,
Ҳасратлардан бўлай деб йироқ.

* * *

Бир гўзал аёлга
“Севаман” дедим –
Тошлар уйғонди.

Бир жабр кўрганга
“Дўстимсан” дедим –
Тоғлар уйғонди.

Бир жужуқ етимнинг
Кўз ёшин артдим –
Дунё уйғонди.

Манба: Одил Икромнинг фейсбукдаги саҳифасидан олинди

 

Ushbu  sahifa yetti yil avval 2015 yil bahorining  birinchi haftasida  taqdim etilgan edi:       O’z ijodi, shaxsiyati, ma’rifati, haqiqati bilan o’zbek adabiyotida o’ziga xos muhit yarata olgan, saksoninchi yillardagi o’zbek she’riyatining eng yorqin siymolaridan biri, ustoz Xurshid Davron bugun 63 yoshga to’ldi. Xurshid akani tavallud ayyomlari bilan qutlash barobarida, el nazaridagi bu insonning suhbatlar jarayonida bildirgan fikrlaridan ayrimlarini hamda shoirning bir turkum ash’orini e’tiboringizga taqdim etishni lozim topdik (Odil Ikromning feysbukdagi sahifasidan).

USTOZ XURSHID DAVRON – 63 YOSHDA!
Odil Ikromning feysbukdagi sahifasidan olindi

Abdulla Oripovdan keyin adabiyot maydoniga kirish kelish nechog’lik qiyin va sharafli kechgan bo’lsa, Shavkat Rahmon, Usmon Azim, Xurshid Davron, Matnazar Abdulhakimlardan keyingi avlod uchun ham o’z ovoziga ega bo’lish jarayoni oson kechmagan. Zero, o’zbek zamonaviy adabiyotining saksoninchi yillarida ro’y bergan irfoniy hodisalar, nafaqat, So’z qadrini anglash mezonini yuksaltirdi, balki, ijodkor bilan uning shaxsi orasidagi muvozanat taqdiriga befarq bo’lmaslik kerak, degan unutilayozgan haqiqatni tiriltirdi…
O’z ijodi, shaxsiyati, ma’rifati, haqiqati bilan o’zbek adabiyotida o’ziga xos muhit yarata olgan, saksoninchi yillardagi o’zbek she’riyatining eng yorqin siymolaridan biri, ustoz Xurshid Davron bugun 63 yoshga to’ldi. Xurshid akani tavallud ayyomlari bilan qutlash barobarida, el nazaridagi bu insonning suhbatlar jarayonida bildirgan fikrlaridan ayrimlarini hamda shoirning bir turkum ash’orini e’tiboringizga taqdim etishni lozim topdik.

* * *

Tarixga bo’lgan havas bolalikdan qonimga singgan. Bu ilk she’rlarimdayoq namoyon bo’la boshlagan edi. To’g’ri bugun men she’rdan ko’ra ko’proq tarixiy proza yozish bilan mashg’ulman. Ammo umr bo’yi shu ishni qilishga tayyorgarlik ko’rdim. Deyarli hamma she’riy kitoblarimda tarix suroni yashiringan…

* * *

Ulug’ bobolarimizdan biri Ibrohim Marg’inoniy: “Quloq anglag’oni ilmdur, fahm anglag’oni hikmatdur” – deb aytganlar. Sovet davrida bizni ma’lum ma’noda ilmga yaqinlashtirdilar, ammo hikmatdan uzoq tutdilar. Hikmat yo’q ekan na ilm bor, na adabiyot bor. Hikmat uqmagach fahm ham zaiflashadi. Qadimda falsafani sharqliklar “hikmat ilmi” deb atagani bejiz emas. Biz mana shu hikmat ilmidan bebahra o’sdik. Na Islom, na G’arb falsafasini bilamiz. Gegeldanmi, Nitshedanmi yoki G’azzoliydanmi, uch-to’rt gapni yodlab olganmizu davralarda shu gapni aytib “faylasuflik” qilamiz. Yurtdosh bobolarimiz: Farobiy, Abu Ali ibn Sino, Hoja Ahmad Yassaviy, Hazrat Naqshband, Hazrat Navoiy hikmatlarini quloq bilan ham anglagan emasmiz. Oqibatda na yuqori ma’naviy kamolot bor, na falsafiy mushohada…

* * *

Har qanday oila, demak musulmon oilasi ham ahloqiy poklik va ma’rifat zamirida quriladi. Bunday oilada ota va onaning o’z o’rni bor. Ularga yuklangan mas’uliyat barobar. Ota-sulton, ona – malika. Ota hech qachon ona, ona aslo ota o’rnini bosolmaydi. O’ylashimcha, ular eng avvalo murabbiylardir. Ota-ona qanday bo’lsa, farzand ham shunday bo’ladi. Bekorga bobolar “onasini ko’rib qizini ol” demaganlar. Mir Sayid Kulol aytgan ekanlar: “Ustoz o’z yuzini oynada emas, shogirdida ko’rsin”. Bu hikmatni ota-onaga nisbatan ham aytish mumkin…

* * *

Quyoshni ko’rmagan ko’zi ojiz odam ham uning taftini sezadi. Ulug’ bobomiz hazrati Navoiyni o’qimagan odamlar ham uning daholigini qulog’i bilan bo’lsa-da, eshitgan. Shuning uchun o’zbekdan sevgan shoirini surishtirsangiz, albatta, birinchi galda Navoiyni tilga oladi. Men ham eng avval shu bobomiz ismlarini aytaman. So’ng: Mirzo Bobur, So’fi Olloyor, Hofiz, Basyo, Li Bo, Cho’lpon, Oybek, Abdulla Orif, Rauf Parfi va yana juda ko’p shoirlar. Sevgan kitoblarim: “Boburnoma”, “O’tgan kunlar”. Yana lug’at kitoblarni titishni sevaman. Yaxshi ko’rgan she’rlarim juda ko’p. Ayniqsa, she’rdagi ohangdorlikni sevaman…

* * *

She’r safarga da’vat etgan, qartaygan buvisiga suyanchiq bo’lishni, ukalariga madadkor bo’lishni umid va orzu qilgan Asqarali uzoq yo’lga otlandi. Maqomi Samarqandu Buxorodan kam bo’lmagan Xo’jandda ta’lim oldi. Qirq to’qqiz yillik umri Kofarnihon bilan Toshkent orasida emas, ikki bezovta asr oralig’ida kechdi. U Kofarnihon sohilida paxsa uylar saf tortgan qishlog’idan Xo’jandga, Xo’janddan Toshkentga faqat she’r, faqat ilm izlab emas, o’zligini izlab chiqqan edi…

* * *

Haqiqat sirlarini kashf etish, komillik sari eltguvchi tariqatlar ko’pdir, ammo manzilu maqsad hamisha bittadir. Adabiyot so’fiylik emas. Ammo, u ham komillik istagan Inson yo’lidir. Bu yo’lda ham qalb, ham e’tiqod uchun sinovlar bor. Chinakam ijodkor Simurg’ni izlagan qushlar kabi yetti sinov vodiysi orqali yagona maqsad sari — Buyuk haqiqatni anglashga intiladi. U ijodning mashaqqatli dovonlaridan o’tib, o’zligi tomon yo’l qidiradi, MEN ma’nosini izlaydi. U o’zligini qidirib yetti qat osmonu yetti iqlim orasida, o’n sakkiz ming olam ichra sargardon bo’ladi. Oxir–oqibat Simurg’ni izlagan qushlar O’zlik sari – Vahdat sari borib, Simurg’ ularning o’zlari ekanligidan xabardor bo’lganlaridek, o’zligini Haqning uyi –Qalbidan topadi. MENning – Olami Sag’irning darchasi yopilib Olami Kubro eshiklari ochiladi…

* * *

Ijodkor noyob iste’dod egasi bo’lishi barobarida iymonsiz,e’tiqodsiz bo’lishi mumkinmi? Mumkin! Salohiyatli bo’laturib sobitsizlik tufayli oqni qora deyish, betayin iddaolar qilish, mayda maqsadu manfaatlar yo’lida duch kelgan butga sig’inish, bunday xiyonatlar evaziga oliy mukofotlaru hisobsiz maqtovlarga ham erishish mumkin. Bunga adabiyotimiz tarixidan ko’plab misollar keltirsa bo’ladi.
“Bashar fojiasini, millat fojiasini o’z fojiasi bilib o’rtangan shoir haqiqiy she’r baxtiga muyassar bo’lishi, she’r yozish o’lim bilan yuzma-yuz turib gaplashgan bilan barobar” ekani, eng avvalo, iymondan, faqat keyingina iste’doddandir…

* * *

Albatta, «Masnaviyi ma’naviy»ni asliyat darajasida tarjima qilish imkonsizdir. Mavlononi turkiy tilda «so’zlatish» uchun mutarjim Hazrat Navoiy yoki Mirzo Bobur darajasidagi salohiyatga ega bo’lishi kerak deb o’ylayman. Ammo, bu gapni aytish bilan yangi Hazrat Navoiy va Mirzo Boburni tug’ilishini kutib o’tirishimiz kerak, degan fikrni olg’a surishdan mutlaqo yiroqman…

* * *

Asqar Mahkam mashhur bo’lishini tasavvur qilish qiyin shoirlar toifasiga kiradi. Bunday “qiyin” shoirlarni qo’shiqlar orqali emas, kitoblar orqali tanishadi. Shoirning she’rlari til,shakl,ifoda va ramzlar nuqtai nazaridan murakkabdir. Hammayam ularni osonlik bilan, o’qish tugul, uqiy ololmaydi. Bu she’rlar o’quvchidan katta ma’rifiy bilim va ijodiy mushohadani talab qiladi. Bunday she’rlarning o’z bilg’uvchisi bor. Adabiyot va She’riyat ana shu oz sonli bilg’uvchilar yelkasida turadi…

* * *

“O’lsang hamki, yasha!” degan ekan Hyote. Buyuklar uchun aytilgan bu gap. Federiko Lorka va Shavkat Rahmon uchun ham aytilgan…

* * *

Johil odam ruhan mute bo’ladi. U bilmagani uchun bosh egadi, bilmagani uchun qo’rqadi. Fozil kishi esa bilgani uchun ham qo’rqmas va tadbirkor bo’ladi. Johil odam mutakabbir va tojovuzkordir. Dilida mehr-shafqat tuyg’usi sovigan odamni esa zolim deyavering…

* * *

Biz islomning xalqimiz tarixida tutgan o’rnini chuqur o’rganish o’rniga uni to’g’ridan-to’g’ri qoralashga shu qadar o’rganib qoldikki, o’tmishdagi jamiki salbiy hodisaning barini islomga yopishtirdik. Bunday qarash hanuzgacha davom etyapti. Xalqimiz o’tmishining har bir qirrasini islom aqidalarisiz tasavvur qilish mumkin emas. Islomni rad qilish xalqimiz o’tmishining ma’lum qismini rad qilish ekanini tushunmadik. Bu noto’g’ri, g’ayriilmiy yo’lni tutganimiz uchun ham hali-hozirgacha Hazrat Alisher Navoiy ijodini yaxshi bilmaymiz.
Nima uchun shunday bo’ldi? Chunki biz Navoiy va boshqa bobolarimiz ijodi uchun kalit bo’lgan tasavvufdan ko’z yumdik. Tasavvuf  haqida o’zbek Qomusida mana bunday yozilgan: “Tasavvuf – islomdagi diniy-falsafiy oqim”. Biz bu izohdagi “diniy” degan so’zga e’tibor bergan holda “falsafiy” degan so’zni, aslida hikmatni unutib qo’ydik. Bunday qarashdan tezroq qutulishimiz kerak…

* * *

Hali internet tizimi endi O’zbekistonga kirib kelib, men ham bu oqimga qo’shilganimda, koshg’arlik bir qardoshimiz «Navoiy uyg’ur bo’lsa, nega siz o’zbeklar uni o’zbek shoiri deysizlar?» deb menga savol bergani hanuz yodimda turibdi. O’shanda men «Navoiy bobomiz o’zbeknikiyam, uyg’urnikiyam, ammo, u eng avvalo, uni o’qigan, uni targ’ibu tadqiq qilgannikidir. Bu masalada esa Navoiy meniki degan biron bir xalq o’zbekchalik katta va unumli ishlar qilmaganligi rad etib bo’lmas haqiqatdir», deb javob bergan edim…

* * *

Ijodkorning jamiyatdagi birinchi vazifasi fikrsizlikka qaratilgan bo’lmog’i kerak. Jamiyatda bahsu munozaraning yo’qolishi oxir-oqibat jamiyatni jar oldiga olib boradi. Bahs yo’q joyda fikrsizlik boshlanadi. Bugun internet ana shunday bahsu munozara maydonini yaratib berishga qodir vositalardan biriga aylandi. Bu maydonni siyosiy lo’ttivozlaru grafoman «ijodkor»larga berib qo’ymaslik kerak…

* * *

Yana bir gapni aytmasam bo’lmaydi. Buni maqtanish deb qabul qilsalar ham xafa bo’lmayman. Men veb-sahifam orqali o’zim mansub avlodning hamisha yangilik qiluvchilarning old safida bo’lganini ham isbotladim. Bu bilan keyingi adabiy avlodlarga ham ibrat, ham namuna bo’lishni maqsad etdim. Qolaversa, bu yosh do’stlarimga berilgan dashnom ham edi. Bu dashnomda harakatga chorlash, «yangilikka intiling» degan ezgu da’vat bor…

* * *

Yosh ijodkor, eng avvalo, o’z qobig’ida, avlodi yoki bugungi o’zbek adabiyoti qobig’ida qolib ketmasligini o’ylashi kerak. Dunyo adabiyotiga, milliy mumtoz adabiyotiga kengroq nazar tashlashi, buning uchun ko’proq mutolaa qilishi lozim deb o’ylayman. Adabiyotda tajriba orttirishning eng foydali yo’li tarjima bilan shug’ullanishdir. Tarjima ijodkorni charxlaydi, uni o’zi o’rganib qolgan dunyodan farq¬li dunyolar borligini ko’rsatadi…

* * *

She’riyat ilk kunlaridan inson yuragining kundalik daftari, muhabbat va hasrat sahnasi bo’lib kelgan. Bu sahnada Muhabbatga erishish yo’lida inson tabiatidagi bor oqu qoralik, yaxshiligu yomonlik, yuksakligu tubanlik muhoraba qiladi. Oxir-oqibat bobo shoirimiz ta’kid etganidek “ham tili, ham ko’ziyu ham ko’ngli pok” oshiq muhabbati g’olib keladi. Hatto, yovuzlik tufayli yuz bergan Shirin, Jul’etta va Kumush o’limida ham muhabbatning mag’lubiyatini emas, uning yengilmas qudratini ko’ramiz…

* * *

Agar tilimiz bugunga kelib himoyaga muhtoj bo’lib qolgan ekan, bu, eng avvalo, dilimiz himoyaga muhtoj bo’lganidan kelib chiqqan hodisadir…

* * *

Bugun adabiyotimizda juda kuchli yozuvchi va shoirlar ijod qilyapti. Yangi dunyoqarash, yangi tajribalar shakllanayapti. Ammo ularni idrok etish, ularga munosib baho berish zaif ahvolda. Adabiyot faqat adabiyot ahlining ishi emas. Adabiyot milliy masaladir. Adabiyotni faqat og’ir kunlarda eslab, undan faqat fojiali pallalarda yoki tashviqot quroli sifatida foydalanish g’irt noto’g’ri siyosatdir. Adabiyot har kuni, har lahza hayotimizda mavjud bo’lishi, xuddi tong saharlab novvoy non yopganidek, avtobuslar bizni ishxonalarimizga eltganidek hayotimizda doimiy ishtirok etishi kerak…

* * *

Bu dunyoda orzu qilish soatlari bor,
Ayniqsa, tunda, yulduzlar ostida,
Yashilgina sayhonlikda, o’tlar ustida
Hayratni quchoqlab yotganda.

Bu dunyoda azoblanish soatlari bor,
Ayniqsa, tunda, yulduzlar ostida,
Yashilgina sayhonlikda, o’tlar ustida
Hasratni quchoqlab yotganda.

Bu dunyoda sevish, sevilish soatlari bor,
Ayniqsa, tunda, yulduzlar ostida,
Yashilgina sayhonlikda, o’tlar ustida
Xayolni quchoqlab yotganda,
Hayotni quchoqlab yotganda,
Ayolni quchoqlab yotganda.

* * *

Tunda silkitarkan daraxtni shamol,
Daraxtlar titrarkan mahzun, bukchayib,
Daraxtzor qoshiga kelar bir ayol,
Nozik oyoqlarin shabnamga chayib.

U gullar sochadi hovuch-hovuchlab,
Hayratga to’ladi armonli bog’lar.
U kuylay boshlasa, gullarni tishlab
Uyg’ona boshlaydi qurigan shoxlar.

OTAM XOTIRASIGA

Derazamning ostida tongda
Sayragan qush senmasmi, ota?

YO to’nimga ko’klam, mozorda
Yopishgan gul senmasmi, ota?

O’n yildir-ki dunyoda yo’qsan,
Yuragimda qolgan firoqsan.

Ko’rmagansan mening o’g’limni,
Erkatoyim, sho’xim, to’qlimni.

Men ham yoshim oshgani sayin
Boshimga oq tushgani sayin

Ba’zan qo’msab seni ich-ichdan,
Yurak titrab so’nggi ilinjdan,

Otam deya, alqab o’g’limni,
Ko’taraman o’zim ko’nglimni.

O’G’LIM TEMURGA

O’g’lim, bu yer –
Bizning yerimiz.
O’zimizning yerimiz.
Qo’rqmasdan qadam tashla.
Yer juda qattiq –
Bobolarning qoni qotirgan uni,
Momolarning ko’zyoshi qotirgan.
O’g’lim, bu yer –
O’zimizniki,
Hadiksirama, ishongin otangga,
Hadeb qarayverma orqangga.
Yiqilsang, ko’tarar
Seni bu tuproq.
Yiqilsang, turmoqni o’rganasan,
Turmoqni o’rgan, o’g’lim.
Yiqilsang, emaklama,
Emaklaganim yetar, o’g’lim.
Qad tiklashni o’rgan,
Shuning uchun bizga berilgan
Bu yer – bu Vatan.

SHOIRNING ONASI

Ona kelib olis qishloqdan
O’g’li bilan yashay boshladi
Va dasturxon yozilgan choqda
Shirmoy nonning chetin tishladi.

Yuvib berdi bir bozor kirni,
Suvlar quydi so’lgan gullarga.
Nevaralar bog’chadan qaytgach,
Ertak aytib berdi ularga.

Ammo, tunlar, xona burchida
Suygan o’g’li pichir-pichirlab
She’r yozgan payt tutun ichida
O’tirardi yurak hovuchlab,

O’tirardi xavotir bilan,
Qo’rqar edi nafas olishga.
Xurrak tortib qo’ymayin deya
Bosh qo’yardi tongda bolishga.

Ammo bir kun mazasi qochib,
Ko’z oldida yorug’lik so’ndi,
Qo’llaridan tushib ketdi-yu,
Chil-chil bo’lib piyola sindi.

O’sha zahot hushiga qaytdi,
Chayqalardi o’ngida olam.
U yugurib chiqqan o’g’liga
Shivirladi: “Ketaymi, bolam?”

* * *

— Yo’q, — dedim, — yo’q,
Chidashim qiyin –
Yerda g’am ko’p, yerda ko’p firoq.
Uchib ketdim osmonga keyin,
Hasratlardan bo’lay deb yiroq.

* * *

Bir go’zal ayolga
“Sevaman” dedim –
Toshlar uyg’ondi.

Bir jabr ko’rganga
“Do’stimsan” dedim –
Tog’lar uyg’ondi.

Bir jujuq yetimning
Ko’z yoshin artdim –
Dunyo uyg’ondi.

Manba: Odil Ikromning feysbukdagi sahifasidan olindi