Таржима миллий адабиётгина эмас, миллий тафаккурнинг ҳам ривожига беқиёс таъсир кўрсатадиган омилдир. Кимдир таржимани миллий ҳимоя қуролларидан биридир деганда минг карра ҳақ эди. Дунё адабиётида мавжуд ҳар қандай асар таржима бўлгандагина миллий мулкка айланади. Унгача «бегона» бўлган матн таржимадан кейин тилимиз ва маданиятимиз учун «ишлай» бошлайди. Шу маънода адабиётимиз тарихида Шекспирни ўзбек мулкига айлантирган Чўлпон, Пушкинни ўзбекча сўйлатган Миртемиру Асқад Мухтор, Лермонтовни Иблис»ини ўзбек достони деб ўйлашга мажбур қилган Усмон Носир, Есенинни ўзбекники қилган Эркин Воҳидов, Нозим Ҳикматни онгу шууримизга сингдирган Рауф Парфи, Лоркани ўзбек юрагига олиб кирган Шавкат Раҳмон ва яна бир қатор мутаржимларнинг хизмати беқиёсдир (Хуршид Даврон билан суҳбатдан).
Хуршид Даврон
ХИТОЙ ВА ЯПОН МУМТОЗ
ШЕЪРИЯТИДАН
МУМТОЗ ХИТОЙ ШЕЪРИЯТИДАН
ЦАО ЧЖИ
ЕТТИ ҲАСРАТ
Ой шуури мавжланиб оқар,
Ёритганча танҳо минорни.
Минорадан бир аёл боқар,
Соғинганми у олис ёрни?
Сузиб юрар оғир булутлар…
“Кетганингга ўн йил бўлди,оҳ.
Якка ўзим ухлайман тунлар,
Кўзларимдан мўлтирар фироқ.
Дала йўлин чанги – бу сенсан,
Сув остига чўккан лой менман.
Сен юксакда,мен-чи,тубдаман,
Айтгил,сени қачон кўраман?
Бўлсам дейман жануб шамоли,
Сени кўрмоқ бўлиб елурман.
Агар менга қучоқ очмасанг,
Унда кимга нола қилурман?”
ЛИ БАЙ
ОҚАР СУВДА ЖИЛВАЛАНАР
Оқар сувда жилванар
Кузги ой акси.
Жанубдаги кўлни қучган
Сукут палласи.
Оқ нилуфар мени ғамдан
Этмоқчи огоҳ,
Токи менинг дилимдаям
Бўлсин мунгли оҳ.
БАҲОРГИ ЎЙЛАР
Сиз томонда майсалар бўртиб,
Чўзмагандир бошини нурга.
Бизда эса толни барг босиб,
Оғирликдан буккандир ерга.
Сен қошимга келмоқчи бўлиб
Йўлга чиқсанг – Бегим,ўша кун
Соғинган бу юрак қувончдан
Кўксим ёриб чиқиши мумкин.
Баҳор ели менга бегона,
Чорламасман уни қошимга.
Аммо нечун у ярим тунлар
Кириб келар менинг кўшкимга?
ДУ ФУ
ОЙДИН ТУН
Фучжоуда бу қора тун
Кўкдан ой нури оқар.
Ҳув,йироқда ёлғиз,дилхун
Хотиним ойга боқар.
Болаларим соғинганман,
Ғам бўгизимни пайпаслар.
Улар ҳали Чанъан ҳақда
Ўй сурмоқни билмаслар.
Хотинимнинг қора сочи
Енгилдир булутлардек,
Ой нурида товланади
Қўллари оқ мармардек,
Қачон ойга боқармиз жим,
Бизлар бирга тунлари
Ва ой нури қуритади
Кўздан оққан мунгларни?
ГУАН ХАН-СИН
ҚИЗ ҲАСРАТИ
1
Ёмғир тинди саҳарга яқин,
Қандай гўзал,ҳув,оилс тоғлар.
Дарёларда бошланди тошқин,
Сув остига чўкди қайроқлар.
Мен минорда ўлтириб танҳо,
Олисларга боқаман тағин.
Минорадан тушарман,аммо
Кундан-кун куз оқшоми ғамгин.
2
Тирамоҳнинг оқшом палласи,
Совуқ шамол учирар хазон.
Сўниб битган ёзнинг нафаси,
Сўнгги гуллар бўй сочар ларзон.
Пардаларни силкитар шамол,
Сирга тўла бу кузги чорбоғ.
Ёлғизлил ҳеч келмайди малол,
Ана,куйлар боғда чирилдоқ.
3
Нечун бунча чекарман қайғу?
Нечун ғамга ошёндир кўксим?
Мани танҳо ташлаб кетди у,
Шундан буён ёш тўкар кўзим.
Қимматбаҳо тошдан ясалган
Хонтахтамни қоплаётир чанг.
Яшил рангли парда ортида
Кашта тикиб турибман дилтанг.
Билурмисан,билакузугим
Тушганини синиб қўлимдан?
Билурмисан,ёш тўкар кўзим?
Олурмисан хабар ҳолимдан?
4
У қайларда юрибди экан?
У кимларнинг белини қучди?
Мўжазгина кўшкда ким билан
Қўшиқ айтиб,гулгун май ичди?
Қарғамайман,бари бир энди,
Ўтмиш ёди дилимда ўчди.
5
Енгим билан тўсаман юзим,
Нетай,қайғу-ҳасратлар чексам?
Алам-оғриқ тарк этмас кўксим,
Кетарми деб алвон май ичсам…
Мен деворга сурат чизаман,
Кашта тикиш жонимга тегди.
Қачонлардир кеча-кундуз банд –
Кашта тўқиш эрмагим эди.
Нетай,севги келди тўсатдан
Ва тўсатдан мени тарк этди.
ЯПОН ШЕЪРИЯТИДАН
САЙГЁ
Қиш киргач тоғдаги кулбани кўриб
Сўқмоқ кўзга кўринмас.
Тоғдаги кулбаниям
Кўмиб ташлабди хазон.
Мендан олдин келибди
Бу ерга ёлғизлигим.
* * *
Саратон ўтлоғида
Баланд-баланд ўтлар оралаб
Ёлғиз буғу адашиб юрар,
Тонгги шабнамнинг томчилари
Жим, оҳиста тўкилаётир.
МАТСУО БАСЁ
* * *
Гуллаган олча узра
Булутларга ўранди
Мендан уялган ҳилол.
* * *
Эй,олча ғунчалари,
Шаббода кўнглин олиб
Кулиб юборинг тезроқ!
* * *
Сочи ёйиқ мажнунтол…
Уйимга кетолмасдан —
Оёқларим чалишди.
* * *
Олча гуллади қийғос —
Бекинди булутларга
Шармандаси чиққан ой.
* * *
Йўллар босдим кўп узоқ.
Ҳув, булутлар ортида
Ўтириб дам олурман.
ЁСА БУСОН
* * *
Баҳор ҳам кетаётир…
Фақат кетгиси келмас
Кечиккан олча гули.
* * *
Сандални қўлга олиб
Сокин ёз жилғасини
Кечмоқ қандай ёқимли.
* * *
Титраб кетдим: ётоқда
Босиб олдим марҳума
Хотинимнинг тароғин.
КОБАЯСИ ИССА
* * *
Алвон ҳилол осмонда!
Эй,болалар,айтингиз,
Кимдир унинг эгаси!
* * *
Дарахтни кесишмоқчи…
Бундан бехабар қушлар
Ини билан овора…
* * *
Ишонаман, каккужон,
Олдинги умримда сен
Менга сингил бўлгансан!
* * *
Орамизда ётлар йўқ!
Ҳаммамиз биродармиз
Олча гули остида.
* * *
Қойил! Ўша қўшиғин
Тўраларга юзма-юз
Тап тортмай куйлар булбул!
ИККЮ СОДЗЮН
* * *
Демак, ҳеч ким билмаса
Умр йўли оқибат
Қай манзилга элтишин –
Адашаман,деб қўрқма,
Қўрқмасдан боравергин.
* * *
Илтимос,қайғурмагин,қайғурмагин,илтимос,
Неча марта айтайин бу ҳикматни мен сенга –
Қаерда ва ким бўлмоғинг
Қаерда ва кимлигинг
Билан боғлиқ ҳаммавақт.
* * *
Қудратли тўлқин келса,
Унга қарши курашиб,
Кучингни сарфламагин.
Яхшиси, сен ўша
Кучли тўлқинга ишон.
ИШИКАВА ТАКУБОКУ
* * *
Негадир
Ёруғлашди
Юрагим
Тонгда.
Тирноғимни ола бошладим.
* * *
Отангга ўхшама!
Отангнинг отасига ҳам!
Эшитяпсанми,
Нимани илтимос қиляпман
Сендан,қизгинам.
* * *
Бечора отам!
Ўқишга ҳам мажоли қолмай,
Газетани четга қўйди-да,
Тор ҳовлида ўйнай бошлади
Чумоли билан.
* * *
Қизчамни уришдим.
Ухлаб қолди
Кўзёшлари қуримасдан,
Оғзини ним очганча.
Унинг яноқларин секин силадим.
Tarjima milliy adabiyotgina emas, milliy tafakkurning ham rivojiga beqiyos ta’sir ko‘rsatadigan omildir. Kimdir tarjimani milliy himoya qurollaridan biridir deganda ming karra haq edi.
Dunyo adabiyotida mavjud har qanday asar tarjima bo‘lgandagina milliy mulkka aylanadi. Ungacha «begona» bo‘lgan matn tarjimadan keyin tilimiz va madaniyatimiz uchun «ishlay» boshlaydi. Shu ma’noda adabiyotimiz tarixida Shekspirni o‘zbek mulkiga aylantirgan Cho‘lpon, Pushkinni o‘zbekcha so‘ylatgan Mirtemiru Asqad Muxtor, Lermontovni Iblis»ini o‘zbek dostoni deb o‘ylashga majbur qilgan Usmon Nosir, Yeseninni o‘zbekniki qilgan Erkin Vohidov, Nozim Hikmatni ongu shuurimizga singdirgan Rauf Parfi, Lorkani o‘zbek yuragiga olib kirgan Shavkat Rahmon va yana bir qator mutarjimlarning xizmati beqiyosdir (Xurshid Davron bilan suhbatdan).
Xurshid Davron
XITOY VA YAPON MUMTOZ
SHE’RIYATIDAN
MUMTOZ XITOY SHE’RIYATIDAN
SAO CHJI
YETTI HASRAT
Oy shuuri mavjlanib oqar,
Yoritgancha tanho minorni.
Minoradan bir ayol boqar,
Sog‘inganmi u olis yorni?
Suzib yurar og‘ir bulutlar…
“Ketganingga o‘n yil bo‘ldi,oh.
Yakka o‘zim uxlayman tunlar,
Ko‘zlarimdan mo‘ltirar firoq.
Dala yo‘lin changi – bu sensan,
Suv ostiga cho‘kkan loy menman.
Sen yuksakda,men-chi,tubdaman,
Aytgil,seni qachon ko‘raman?
Bo‘lsam deyman janub shamoli,
Seni ko‘rmoq bo‘lib yelurman.
Agar menga quchoq ochmasang,
Unda kimga nola qilurman?”
LI BAY
OQAR SUVDA JILVALANAR
Oqar suvda jilvanar
Kuzgi oy aksi.
Janubdagi ko‘lni quchgan
Sukut pallasi.
Oq nilufar meni g‘amdan
Etmoqchi ogoh,
Toki mening dilimdayam
Bo‘lsin mungli oh.
BAHORGI O‘YLAR
Siz tomonda maysalar bo‘rtib,
Cho‘zmagandir boshini nurga.
Bizda esa tolni barg bosib,
Og‘irlikdan bukkandir yerga.
Sen qoshimga kelmoqchi bo‘lib
Yo‘lga chiqsang – Begim,o‘sha kun
Sog‘ingan bu yurak quvonchdan
Ko‘ksim yorib chiqishi mumkin.
Bahor yeli menga begona,
Chorlamasman uni qoshimga.
Ammo nechun u yarim tunlar
Kirib kelar mening ko‘shkimga?
DU FU
OYDIN TUN
Fuchjouda bu qora tun
Ko‘kdan oy nuri oqar.
Huv,yiroqda yolg‘iz,dilxun
Xotinim oyga boqar.
Bolalarim sog‘inganman,
G‘am bo‘gizimni paypaslar.
Ular hali Chan’an haqda
O‘y surmoqni bilmaslar.
Xotinimning qora sochi
Yengildir bulutlardek,
Oy nurida tovlanadi
Qo‘llari oq marmardek,
Qachon oyga boqarmiz jim,
Bizlar birga tunlari
Va oy nuri quritadi
Ko‘zdan oqqan munglarni?
GUAN XAN-SIN
QIZ HASRATI
1
Yomg‘ir tindi saharga yaqin,
Qanday go‘zal,huv,oils tog‘lar.
Daryolarda boshlandi toshqin,
Suv ostiga cho‘kdi qayroqlar.
Men minorda o‘ltirib tanho,
Olislarga boqaman tag‘in.
Minoradan tusharman,ammo
Kundan-kun kuz oqshomi g‘amgin.
2
Tiramohning oqshom pallasi,
Sovuq shamol uchirar xazon.
So‘nib bitgan yozning nafasi,
So‘nggi gullar bo‘y sochar larzon.
Pardalarni silkitar shamol,
Sirga to‘la bu kuzgi chorbog‘.
Yolg‘izlil hech kelmaydi malol,
Ana,kuylar bog‘da chirildoq.
3
Nechun buncha chekarman qayg‘u?
Nechun g‘amga oshyondir ko‘ksim?
Mani tanho tashlab ketdi u,
Shundan buyon yosh to‘kar ko‘zim.
Qimmatbaho toshdan yasalgan
Xontaxtamni qoplayotir chang.
Yashil rangli parda ortida
Kashta tikib turibman diltang.
Bilurmisan,bilakuzugim
Tushganini sinib qo‘limdan?
Bilurmisan,yosh to‘kar ko‘zim?
Olurmisan xabar holimdan?
4
U qaylarda yuribdi ekan?
U kimlarning belini quchdi?
Mo‘jazgina ko‘shkda kim bilan
Qo‘shiq aytib,gulgun may ichdi?
Qarg‘amayman,bari bir endi,
O‘tmish yodi dilimda o‘chdi.
5
Yengim bilan to‘saman yuzim,
Netay,qayg‘u-hasratlar cheksam?
Alam-og‘riq tark etmas ko‘ksim,
Ketarmi deb alvon may ichsam…
Men devorga surat chizaman,
Kashta tikish jonimga tegdi.
Qachonlardir kecha-kunduz band –
Kashta to‘qish ermagim edi.
Netay,sevgi keldi to‘satdan
Va to‘satdan meni tark etdi.
YAPON SHE’RIYATIDAN
SAYGYO
Qish kirgach tog‘dagi kulbani ko‘rib
So‘qmoq ko‘zga ko‘rinmas.
Tog‘dagi kulbaniyam
Ko‘mib tashlabdi xazon.
Mendan oldin kelibdi
Bu yerga yolg‘izligim.
* * *
Saraton o‘tlog‘ida
Baland-baland o‘tlar oralab
Yolg‘iz bug‘u adashib yurar,
Tonggi shabnamning tomchilari
Jim, ohista to‘kilayotir.
MATSUO BASYO
* * *
Gullagan olcha uzra
Bulutlarga o‘randi
Mendan uyalgan hilol.
* * *
Ey,olcha g‘unchalari,
Shabboda ko‘nglin olib
Kulib yuboring tezroq!
* * *
Sochi yoyiq majnuntol…
Uyimga ketolmasdan —
Oyoqlarim chalishdi.
* * *
Olcha gulladi qiyg‘os —
Bekindi bulutlarga
Sharmandasi chiqqan oy.
* * *
Yo‘llar bosdim ko‘p uzoq.
Huv, bulutlar ortida
O‘tirib dam olurman.
YOSA BUSON
* * *
Bahor ham ketayotir…
Faqat ketgisi kelmas
Kechikkan olcha guli.
* * *
Sandalni qo‘lga olib
Sokin yoz jilg‘asini
Kechmoq qanday yoqimli.
* * *
Titrab ketdim: yotoqda
Bosib oldim marhuma
Xotinimning tarog‘in.
KOBAYASI ISSA
* * *
Alvon hilol osmonda!
Ey,bolalar,aytingiz,
Kimdir uning egasi!
* * *
Daraxtni kesishmoqchi…
Bundan bexabar qushlar
Ini bilan ovora…
* * *
Ishonaman, kakkujon,
Oldingi umrimda sen
Menga singil bo‘lgansan!
* * *
Oramizda yotlar yo‘q!
Hammamiz birodarmiz
Olcha guli ostida.
* * *
Qoyil! O‘sha qo‘shig‘in
To‘ralarga yuzma-yuz
Tap tortmay kuylar bulbul!
IKKYU SODZYUN
* * *
Demak, hech kim bilmasa
Umr yo‘li oqibat
Qay manzilga eltishin –
Adashaman,deb qo‘rqma,
Qo‘rqmasdan boravergin.
* * *
Iltimos,qayg‘urmagin,qayg‘urmagin,iltimos,
Necha marta aytayin bu hikmatni men senga –
Qayerda va kim bo‘lmog‘ing
Qayerda va kimliging
Bilan bog‘liq hammavaqt.
* * *
Qudratli to‘lqin kelsa,
Unga qarshi kurashib,
Kuchingni sarflamagin.
Yaxshisi, sen o‘sha
Kuchli to‘lqinga ishon.
ISHIKAVA TAKUBOKU
* * *
Negadir
Yorug‘lashdi
Yuragim
Tongda.
Tirnog‘imni ola boshladim.
* * *
Otangga o‘xshama!
Otangning otasiga ham!
Eshityapsanmi,
Nimani iltimos qilyapman
Sendan,qizginam.
* * *
Bechora otam!
O‘qishga ham majoli qolmay,
Gazetani chetga qo‘ydi-da,
Tor hovlida o‘ynay boshladi
Chumoli bilan.
* * *
Qizchamni urishdim.
Uxlab qoldi
Ko‘zyoshlari qurimasdan,
Og‘zini nim ochgancha.
Uning yanoqlarin sekin siladim.
