Ўзбекистон пойтахтида ўқиш орзусига эриша олмаган Шавкат Ўш вилояти газетасида ҳарф терувчи, сўнг мусаҳҳиҳ бўлиб ишлайди. Бу газетада ўша пайтлар анча танилиб қолган шоир, дилкаш ва самимий инсон Турсунбой Адашбой ишларди. Шавкат Раҳмон у билан танишиб қолади ва битганларини кўрсатади. Тортинчоқ, қайсар, индамас бу истеъдодли йигитчанинг шеърлари шу тариқа вилоят газетаси саҳифаларида бирин — кетин босила бошлайди. Шундай кунларнинг бирида матбуотда Москвадаги Адабиёт институтига ижодий танлов эълон қилинади.

ХХ аср ўзбек шеъриятининг ўзига хос вакили, улкан миллатсевар шоир Шавкат Раҳмон 1950-йилнинг 12-cентабрида Ўш шаҳрида туғилган. Шоирнинг отаси Раҳмонберди асли Шаҳрихон туманидаги Сарой қишлоғидан бўлиб, тақдирнинг тақозоси билан Ўш шаҳрига келиб, муқим туриб қолганди. Онаси Офтобхон ҳам шаҳрихонлик эди. Шавкат Раҳмоннинг отаси ҳам, онаси ҳам савдо ишлари билан шуғулланишарди. Улар эрта кўкламдан то кеч кузга қадар Помир тоғи этакларидаги Сармўғул яйловларида мол-қўй боқадиган чорвадорларни керакли товарлар билан таъминлаганлар. Ота-она узоқ тоғ яйловларида ҳафталаб қолиб кетишар, уйдаги барча юмушлар тиришқоқ ва хаёлчан Шавкатнинг зиммасида бўларди. Болаликдан тиниб-тинчимас, бақувват ва ғайратли Шавкат ҳар жиҳатдан мустақил бўлишга интиларди. Ўн уч ёшида таътил чоғи ғишт заводига ишга киради. Ғишт қуйишни ўрганиб олгач, келаси йили ҳовлидаги пастқам эски деворларни бузиб, ўрнига олдида очиқ айвони бўлган икки хонали уй қуради. Орадан ўн йиллар ўтиб, айни шу уйга аёли — Манзура келин бўлиб тушади. Шунингдек, Шавкат ҳовлидаги томорқага турли-туман кўчатлар экишни ёқтирарди.

1966-йилда Шавкат ўрта мактабни битиради. Тошкент давлат университети (ҳозирги Ўзбекистон Миллий университети)нинг филология факултетига кетма-кет икки йил ҳужжат топширади. Лекин танловдан ўтолмайди. Ўзбекистон пойтахтида ўқиш орзусига эриша олмаган Шавкат Ўш вилояти газетасида ҳарф терувчи, сўнг мусаҳҳиҳ бўлиб ишлайди. Бу газетада ўша пайтлар анча танилиб қолган шоир, дилкаш ва самимий инсон Турсунбой Адашбой ишларди. Шавкат Раҳмон у билан танишиб қолади ва битганларини кўрсатади. Тортинчоқ, қайсар, индамас бу истеъдодли йигитчанинг шеърлари шу тариқа вилоят газетаси саҳифаларида бирин — кетин босила бошлайди. Шундай кунларнинг бирида матбуотда Москвадаги Адабиёт институтига ижодий танлов эълон қилинади. Тошкентдаги университетга киролмай, ўз ёғига ўзи қоврилиб юрган, шеъриятга доир барча китобларни ўқишга интиладиган Шавкат дўстлари ёрдамида шеърларини рус тилига ўзи қоралама таржима қилиб, танловга жўнатиб юборади. Орадан маълум вақт ўтгач: «Сиз ижодий танловдан ўтдингиз, тезда Москвага етиб келинг», — деган мазмунда телеграмма олади. Бегона шаҳарга бориб, кириш имтиҳонларини ҳам яхши топширган Шавкат Адабиёт институти талабаси бўлади. У ерда тенгдошлари Ҳалима Худойбердиева, Мурод Муҳаммад Дўст, Собит Мадалиев каби ўзбек адабиётининг бўлажак машҳур адиблари билан ёнма-ён сабоқ олади.

1975-йилда Москвадаги таҳсилни тамомлаган Шавкат Раҳмон Тошкентга келади. У бир қатор нашриётларда муҳаррирлик қилади. Деярли ҳамиша қизғин ижод билан машғул бўлган талабчан шоир шу йилларда «Рангин лаҳзалар» (1978), «Юрак қирралари» (1981), «Очиқ кунлар» (1984), «Гуллаётган тош» (1985), «Уйғоқ тоғлар» (1986), «Ҳулво» (1987) цингари шеърий китобларни чоп эттирди. Дунё шеъриятидаги энг янги ва ижобий жиҳатларни миллий шеъриятимизга киритиш йўлида изланган Шавкат Раҳмон 1979-йилда атоқли испан шоири Федерико Гарсиа Лорка шеърларидан иборат китобни рус тилидан ўзбекчага ағдариб, «Сайланма» номи билан чоп эттирди. Оташнафас шоир шеъриятига ошиқ бўлиб қолган Шавкат Раҳмон атай испан тилини ўрганади, 1986-йилда Испанияда ижодий сафарда бўлиб, Лорка шеърларини бевосита испанчадан ўзбекчага ўгиради. 1989-йилда Лорканинг «Энг қайғули шодлик» шеърий китоби шу тариқа ўзбек тилида нашр этилади.

Шоир Шавкат Раҳмон нафақат ўз шеърига, балки таржималарига ҳам ғоят улкан масъулият билан ёндашар, ҳар қандай бадиий асарнинг қуруқ гап ёки чиройли замзама эмас, балки чинакам ЖАСОРАТ эканига ишонарди. Унинг эътиқоди бўйича асл қаламкаш “Жасорат сўзининг таржимони» бўлиши керак.

Наҳот, шеърлар айтдим
бўшлиққа қараб,
наҳотки, соврилди олов сўзларим,
наҳотки, ҳақ бўлса, эл-у юрт асли
қуруқ сўзлар деган гумроҳ дўстларим?

Шавкат Раҳмон ўз кайфиятларинигина тасвир этиш билан кифояланадиган шоирлар сирасидан эмасди. У ҳамиша миллат дардини, халқининг армонларини ифодалашга интиларди. Чунки у ўз тақдирини, ҳаётини миллатининг ҳаёти ва тақдиридан айри тасаввур этмасди. У ҳар бир миллатдошининг кўнгил мулкига кириб боришни орзу қилиб, шу йўлда тинимсиз дард чекиб яшаган шоир эди. «Бир қўшиқ бўламан дарёдай юракнинг энг чуқур ерида», — дея орзу қилган шоир ҳамиша чин, асл ва самимий туйғуларни беқиёс бадиий кенгликда ўта куюнчаклик билан куйлади:

Зулфиқор руҳ керак,
керак чин ёғду,
чин ишқ ёлқинлари бағримга тўлсин,
жисмимни тобласин фақат чин оғриқ,
чечаклар қоп-қора бўлса-да, бўлсин.

Шавкат Раҳмоннинг шеърларидаги табиат тасвири лирик қаҳрамон кайфиятига боғлиқ равишда турли мақсадларга хизмат қилади. Чунончи, «Тунги манзара» шеърида табиатнинг киши руҳиятида маҳзунлик уйғотган ҳолати «Тонг очар кўзларин» шеърида енгил ҳиссиётлар, некбин руҳий манзаралар ифодасига сабаб бўлади. Шоирнинг «Ой синиғи» ва «Ҳамал” шеърлари ҳам табиат кўринишлари тасвирига бағишланган. Лекин буларнинг бирортасида ҳам шоир табиат манзарасини, унинг бетакрор ҳолатини акс эттириш билангина кифояланмаган. Чунки асл шоир табиат орқали инсон шахсини тадқиқ этишни кўзда тутади. Шунинг учун ҳам сувлоқда чанқоғини қондираётган «отлар», севинчдан йиғлаётган қиёқлар, овозини қайраётган чигиртка ва бош кўтармай меҳнат қилиши билан дунёни масхаралаётган чумоли тимсоллари, аслида, лирик қаҳрамоннинг мураккаб, ўзига хос, тушунтириб бериш мушкул бўлган маънавий оламининг чигал манзараларидир.

Шавкат Раҳмон қисқа умр кечирди. У 1996-йилнинг 2-октабрида узоқ давом этган оғир касалликдан вафот этди. У Тошкент шаҳридаги Яланғоч қабристонига дафн этилган. Вафотидан сўнг шоирнинг «Сайланма»си (1997) нашр қилинди

ШАВКАТ РАҲМОН
ШЕЪРЛАР

ТУРКИЙЛАР

Қиличин ташлади беклар ниҳоят,
босилди тулпорлар,
тиғлар сурони,
урҳога ўрганган тилларда оят,
туркийлар таниди комил Худони.

Қиличлар занглади…
фалокат ҳушёр,
туркийлар қувватин берди ерларга.
Ҳийлагар дўстлардай яқинлашди ёв
комиллик қидирган жасур эрларга.

Илвасин йигитлар,
бобур йигитлар,
саждага бош қўйди ёвга терс қараб,
ғулларни кемириб йиғлади итлар,
буюк бошни кесди қилич ярақлаб.

Туркда бош қолмади…
қолмади довлар,
хотин-халаж қолди мотам кўтариб,
«Бизга тик қарама», — буюрди ёвлар,
ёвларга терс қараб яшади бари.

Таланди самовий тулпор уюри,
таланди зарлари,
зеб-у забари,
«Терс қараб ўлинг», — деб ёвлар буюрди,
ёвларга терс қараб жон берди бари.

Лаҳадга кирдилар ўзларин қарғаб,
қолмади арабий,
туркий хатлари.
«Туғингиз, — деди ёв, — тескари қараб»,
ёвларга терс қараб туғилди бари.

Туғилди,
туғилди,
туғилди қуллар,
қирқида қирқилган — имдодга муҳтож,
ёвларга терс қараб итлардай ҳурар,
бир-бирига душман,
бир-биридан кож.

Жўмардлар қирилган Туронзаминда
дўзахий тажриба палласин кўрдим:
эшшак суврати бор қай бир қавмда,
қай бирида тўнғиз калласин кўрдим.

Бу ҳолда буваклар бўғилиб ўлар,
қул Билол эзилиб йиғлар фалакда…
Ўзларин ёндирар борлиқдан тўйган
Бадахшон лаълидай асл малаклар.

Мўминлар беш бора Аллоҳни эслар
саждага бош қўйиб жаллод тошига.
Ўгрилиб сал ортга қарайин деса,
бошига урарлар,
фақат бошига.

Борми эр йигитлар,
борми эр қизлар,
борми гул бағрингда жўмард нолалар,
борми бул туфроқда ўзлигин излаб,
осмон-у фалакка етган болалар.

Бор бўлса,
аларга еткариб қўйинг,
бир бошга бир ўлим демаган эрмас,
шаҳидлар ўлмайди,
бир қараб туйинг:

Ёвга терс қараган мусулмон эмас!
Ёвга терс қараган мусулмон эмас!
Ёвга терс қараган мусулмон эмас!
Ёвга терс қараган мусулмон эмас!
Ёвга терс қараган мусулмон эмас!

ТУНГИ МАНЗАРА

Ўрмонлар жим, йиғламас шамол,
сой сайрамас, бақалар жимдир.
Ингроқларга тўлиб кетган тун
¬ғамгин қўшиқ айтади кимдир.

Отим ўлган, қиличим цинган,
мажақланган совут, қалқоним,
Ким ташлади мени бу чоҳга,
қайда қолди ёруғ осмоним!

Қаердаман, қайга борарман,
қора зиндон нақадар чуқур,
фақат тоқнинг буржидаги ой
¬туйнукчадан тушар хира нур.

Барча азоб камлик қилгандай
сой сайрамас, бақалар жимдир,
гўё мазах қилгандай гоҳ-гоҳ
ёпиб турар туйнукни кимдир…

ТОНГ ОЧАР КЎЗЛАРИН…

Тонг очар кўзларин эриниб,
севинчдан йиғлайди қиёқлар,
чечаклар жилмаяр севиниб,
шамолда чўмилар гиёҳлар.
Ўйноқи шуълалар — болалар
жимгина тарқалар сайхонга,
ўргимчак тўқийди толалар,
хонқизи боради меҳмонга.
Қурбақа варақлар баёзин,
гулдан бол сўради арилар,
чигиртка қайрайди овозин,
парвозда ниначи — парилар.
Чумоли, меҳнаткаш чумоли,
куйинма, атрофга бир қара ¬–
майсалар, оҳ, қандай ҳимоли,
дунёни қилма кўп масхара.

ОЙ СИНИҒИ

Ой синиғи тўла сувлоққа
шаршарадай қуйилар ёллар.
Бу ёлларни силар меҳрибон
шабадалар — маъюс аёллар.

Кўк ёлларин сувга ботириб
не замонки сув ичар отлар.
Атрофдаги кўм-кўк адирлар
¬ўтовларда ботирлар ётар…

Бироқ тунда ўт-майсаларга
тўкиладир кимнинг ёшлари?
Нега сувдан бечора отлар
кўтаролмас оғир бошларин?

Нима бўлган уларга ахир
ё сеҳрлаб қўйганми сувлоқ?
Нега жимлик босган воҳада
беғам ухлар ботирлар узоқ?

ҲАМАЛ

Эриб битди поёнсиз қорлар,
яна кўҳна замин туллади.
Водийдаги улкан ўриклар
бир кечада оппоқ гуллади.

Оқ булутлар ерга қўндими,
мўжизалар бўлдими содир?
Оҳ, нақадар ажойиб тунда
оқ машъала экилган водий.

Энди сафсар кечаларда оқ
машъалалар тутиб улуғвор
кенгликларда кезар чиройли
кундузларни ахтариб баҳор.

* * *

Жангда ўлган эмас бирор баҳодир,
бари ҳалок бўлган хиёнатлардан,
тошдай ухлаганда тўшларин очиб
ё заҳар қўшилган зиёфатлардан.

Бирор асотирда баҳодирларни
ҳаттоки юз бошли аждар емаган,
минг бир синоатли ялмоғизлар ҳам
тоғларни ўйнаган девлар енгмаган.

Бари ҳалок бўлган хиёнатлардан,
барига орқадан санчилган ханжар.
Шундай бўлиб келган азал-у азал
Мана шу жафокаш, кўҳна Ватанда.

Ҳар гал баҳодирлар йиқилар экан
куракка санчилган номард тиғидан,
қайта тирилгандай бўларди ногоҳ
ҳар бир болакайнинг қорачиғида.

Ишонгил, ҳеч қачон сени алдамас
софдил элатларнинг асотирлари,
бирорта баҳодир ўлганмас жангда,
қўрқоқлар ўлдирган баҳодирларни.

САВОЛ

Ким эдим-у ким бўлдим энди,
қайга кетар ёшлигим, кучим,
исёнларга, ғазаб, нафратга,
оғриқларга тўладир ичим…

Кўпроқ яшаб қўйдим шекилли:
ой, кун сайин хотирам оғир,
етти қават осмон тепамда,
елкаларим сирқираб оғрир.

Ташладими ёки бир умр
кўзимга ғам кўлкаларини,
парвардигор, бор бўлсанг агар,
эзма ўғлим елкаларини.

Ким эдим-у ким бўлдим энди,
кўриб турар қуёш, сув, тупроқ.
Кўзларимдан кўра ҳаётни
елкаларим кўрибди кўпроқ.

Айрим сўзларга изоҳлар
——————————-

Илвасин – қарчиғайсимон йиртқич қуш.
Бобур – йўлбарс.
Кож – тескари, ўжар, қайсар.
Ҳимоли – жалб этувчи, чиройли.
1 Асотир — афсоналар, уйдирмалар.

XX asr o’zbek she’riyatining o’ziga xos vakili, ulkan millatsevar shoir Shavkat Rahmon 1950-yilning 12-centabrida O’sh shahrida tug’ilgan. Shoirning otasi Rahmonberdi asli Shahrixon tumanidagi Saroy qishlog’idan bo’lib, taqdirning taqozosi bilan O’sh shahriga kelib, muqim turib qolgandi. Onasi Oftobxon ham shahrixonlik edi. Shavkat Rahmonning otasi ham, onasi ham savdo ishlari bilan shug’ullanishardi. Ular erta ko’klamdan to kech kuzga qadar Pomir tog’i etaklaridagi Sarmo’g’ul yaylovlarida mol-qo’y boqadigan chorvadorlarni kerakli tovarlar bilan ta’minlaganlar. Ota-ona uzoq tog’ yaylovlarida haftalab qolib ketishar, uydagi barcha yumushlar tirishqoq va xayolchan Shavkatning zimmasida bo’lardi. Bolalikdan tinib-tinchimas, baquvvat va g’ayratli Shavkat har jihatdan mustaqil bo’lishga intilardi. O’n uch yoshida ta’til chog’i g’isht zavodiga ishga kiradi. G’isht quyishni o’rganib olgach, kelasi yili hovlidagi pastqam eski devorlarni buzib, o’rniga oldida ochiq ayvoni bo’lgan ikki xonali uy quradi. Oradan o’n yillar o’tib, ayni shu uyga ayoli — Manzura kelin bo’lib tushadi. Shuningdek, Shavkat hovlidagi tomorqaga turli-tuman ko’chatlar ekishni yoqtirardi.

1966-yilda Shavkat o’rta maktabni bitiradi. Toshkent davlat universiteti (hozirgi O’zbekiston Milliy universiteti)ning filologiya fakultetiga ketma-ket ikki yil hujjat topshiradi. Lekin tanlovdan o’tolmaydi. O’zbekiston poytaxtida o’qish orzusiga erisha olmagan Shavkat O’sh viloyati gazetasida harf teruvchi, so’ng musahhih bo’lib ishlaydi. Bu gazetada o’sha paytlar ancha tanilib qolgan shoir, dilkash va samimiy inson Tursunboy Adashboy ishlardi. Shavkat Rahmon u bilan tanishib qoladi va bitganlarini ko’rsatadi. Tortinchoq, qaysar, indamas bu iste’dodli yigitchaning she’rlari shu tariqa viloyat gazetasi sahifalarida birin — ketin bosila boshlaydi. Shunday kunlarning birida matbuotda Moskvadagi Adabiyot institutiga ijodiy tanlov e’lon qilinadi. Toshkentdagi universitetga kirolmay, o’z yog’iga o’zi qovrilib yurgan, she’riyatga doir barcha kitoblarni o’qishga intiladigan Shavkat do’stlari yordamida she’rlarini rus tiliga o’zi qoralama tarjima qilib, tanlovga jo’natib yuboradi. Oradan ma’lum vaqt o’tgach: «Siz ijodiy tanlovdan o’tdingiz, tezda Moskvaga yetib keling», — degan mazmunda telegramma oladi. Begona shaharga borib, kirish imtihonlarini ham yaxshi topshirgan Shavkat Adabiyot instituti talabasi bo’ladi. U yerda tengdoshlari Halima Xudoyberdieva, Murod Muhammad Do’st, Sobit Madaliev kabi o’zbek adabiyotining bo’lajak mashhur adiblari bilan yonma-yon saboq oladi.

1975-yilda Moskvadagi tahsilni tamomlagan Shavkat Rahmon Toshkentga keladi. U bir qator nashriyotlarda muharrirlik qiladi. Deyarli hamisha qizg’in ijod bilan mashg’ul bo’lgan talabchan shoir shu yillarda «Rangin lahzalar» (1978), «Yurak qirralari» (1981), «Ochiq kunlar» (1984), «Gullayotgan tosh» (1985), «Uyg’oq tog’lar» (1986), «Hulvo» (1987) singari she’riy kitoblarni chop ettirdi. Dunyo she’riyatidagi eng yangi va ijobiy jihatlarni milliy she’riyatimizga kiritish yo’lida izlangan Shavkat Rahmon 1979-yilda atoqli ispan shoiri Federiko Garsia Lorka she’rlaridan iborat kitobni rus tilidan o’zbekchaga ag’darib, «Saylanma» nomi bilan chop ettirdi. Otashnafas shoir she’riyatiga oshiq bo’lib qolgan Shavkat Rahmon atay ispan tilini o’rganadi, 1986-yilda Ispaniyada ijodiy safarda bo’lib, Lorka she’rlarini bevosita ispanchadan o’zbekchaga o’giradi. 1989-yilda Lorkaning «Eng qayg’uli shodlik» she’riy kitobi shu tariqa o’zbek tilida nashr etiladi.

Shoir Shavkat Rahmon nafaqat o’z she’riga, balki tarjimalariga ham g’oyat ulkan mas’uliyat bilan yondashar, har qanday badiiy asarning quruq gap yoki chiroyli zamzama emas, balki chinakam JASORAT ekaniga ishonardi. Uning e’tiqodi bo’yicha asl qalamkash “Jasorat so’zining tarjimoni» bo’lishi kerak.

Nahot, she’rlar aytdim
bo’shliqqa qarab,
nahotki, sovrildi olov so’zlarim,
nahotki, haq bo’lsa, el-u yurt asli
quruq so’zlar degan gumroh do’stlarim?

Shavkat Rahmon o’z kayfiyatlarinigina tasvir etish bilan kifoyalanadigan shoirlar sirasidan emasdi. U hamisha millat dardini, xalqining armonlarini ifodalashga intilardi. Chunki u o’z taqdirini, hayotini millatining hayoti va taqdiridan ayri tasavvur etmasdi. U har bir millatdoshining ko’ngil mulkiga kirib borishni orzu qilib, shu yo’lda tinimsiz dard chekib yashagan shoir edi. «Bir qo’shiq bo’laman daryoday yurakning eng chuqur yerida», — deya orzu qilgan shoir hamisha chin, asl va samimiy tuyg’ularni beqiyos badiiy kenglikda o’ta kuyunchaklik bilan kuyladi:

Zulfiqor ruh kerak,
kerak chin yog’du,
chin ishq yolqinlari bag’rimga to’lsin,
jismimni toblasin faqat chin og’riq,
chechaklar qop-qora bo’lsa-da, bo’lsin.

Shavkat Rahmonning she’rlaridagi tabiat tasviri lirik qahramon kayfiyatiga bog’liq ravishda turli maqsadlarga xizmat qiladi. Chunonchi, «Tungi manzara» she’rida tabiatning kishi ruhiyatida mahzunlik uyg’otgan holati «Tong ochar ko’zlarin» she’rida yengil hissiyotlar, nekbin ruhiy manzaralar ifodasiga sabab bo’ladi. Shoirning «Oy sinig’i» va «Hamal” she’rlari ham tabiat ko’rinishlari tasviriga bag’ishlangan. Lekin bularning birortasida ham shoir tabiat manzarasini, uning betakror holatini aks ettirish bilangina kifoyalanmagan. Chunki asl shoir tabiat orqali inson shaxsini tadqiq etishni ko’zda tutadi. Shuning uchun ham suvloqda chanqog’ini qondirayotgan «otlar», sevinchdan yig’layotgan qiyoqlar, ovozini qayrayotgan chigirtka va bosh ko’tarmay mehnat qilishi bilan dunyoni masxaralayotgan chumoli timsollari, aslida, lirik qahramonning murakkab, o’ziga xos, tushuntirib berish mushkul bo’lgan ma’naviy olamining chigal manzaralaridir.

Shavkat Rahmon qisqa umr kechirdi. U 1996-yilning 2-oktabrida uzoq davom etgan og’ir kasallikdan vafot etdi. U Toshkent shahridagi Yalang’och qabristoniga dafn etilgan. Vafotidan so’ng shoirning «Saylanma»si (1997) nashr qilindi

SHAVKAT RAHMON
SHE’RLAR

TURKIYLAR

Qilichin tashladi beklar nihoyat,
bosildi tulporlar,
tig’lar suroni,
urhoga o’rgangan tillarda oyat,
turkiylar tanidi komil Xudoni.

Qilichlar zangladi…
falokat hushyor,
turkiylar quvvatin berdi yerlarga.
Hiylagar do’stlarday yaqinlashdi yov
komillik qidirgan jasur erlarga.

Ilvasin yigitlar,
bobur yigitlar,
sajdaga bosh qo’ydi yovga ters qarab,
g’ullarni kemirib yig’ladi itlar,
buyuk boshni kesdi qilich yaraqlab.

Turkda bosh qolmadi…
qolmadi dovlar,
xotin-xalaj qoldi motam ko’tarib,
«Bizga tik qarama», — buyurdi yovlar,
yovlarga ters qarab yashadi bari.

Talandi samoviy tulpor uyuri,
talandi zarlari,
zeb-u zabari,
«Ters qarab o’ling», — deb yovlar buyurdi,
yovlarga ters qarab jon berdi bari.

Lahadga kirdilar o’zlarin qarg’ab,
qolmadi arabiy,
turkiy xatlari.
«Tug’ingiz, — dedi yov, — teskari qarab»,
yovlarga ters qarab tug’ildi bari.

Tug’ildi,
tug’ildi,
tug’ildi qullar,
qirqida qirqilgan — imdodga muhtoj,
yovlarga ters qarab itlarday hurar,
bir-biriga dushman,
bir-biridan koj.

Jo’mardlar qirilgan Turonzaminda
do’zaxiy tajriba pallasin ko’rdim:
eshshak suvrati bor qay bir qavmda,
qay birida to’ng’iz kallasin ko’rdim.

Bu holda buvaklar bo’g’ilib o’lar,
qul Bilol ezilib yig’lar falakda…
O’zlarin yondirar borliqdan to’ygan
Badaxshon la’liday asl malaklar.

Mo’minlar besh bora Allohni eslar
sajdaga bosh qo’yib jallod toshiga.
O’grilib sal ortga qarayin desa,
boshiga urarlar,
faqat boshiga.

Bormi er yigitlar,
bormi er qizlar,
bormi gul bag’ringda jo’mard nolalar,
bormi bul tufroqda o’zligin izlab,
osmon-u falakka yetgan bolalar.

Bor bo’lsa,
alarga yetkarib qo’ying,
bir boshga bir o’lim demagan ermas,
shahidlar o’lmaydi,
bir qarab tuying:

Yovga ters qaragan musulmon emas!
Yovga ters qaragan musulmon emas!
Yovga ters qaragan musulmon emas!
Yovga ters qaragan musulmon emas!
Yovga ters qaragan musulmon emas!

TUNGI MANZARA

O’rmonlar jim, yig’lamas shamol,
soy sayramas, baqalar jimdir.
Ingroqlarga to’lib ketgan tun
¬g’amgin qo’shiq aytadi kimdir.

Otim o’lgan, qilichim singan,
majaqlangan sovut, qalqonim,
Kim tashladi meni bu chohga,
qayda qoldi yorug’ osmonim!

Qaerdaman, qayga borarman,
qora zindon naqadar chuqur,
faqat toqning burjidagi oy
¬tuynukchadan tushar xira nur.

Barcha azob kamlik qilganday
soy sayramas, baqalar jimdir,
go’yo mazax qilganday goh-goh
yopib turar tuynukni kimdir…

TONG OCHAR KO’ZLARIN…

Tong ochar ko’zlarin erinib,
sevinchdan yig’laydi qiyoqlar,
chechaklar jilmayar sevinib,
shamolda cho’milar giyohlar.
O’ynoqi shu’lalar — bolalar
jimgina tarqalar sayxonga,
o’rgimchak to’qiydi tolalar,
xonqizi boradi mehmonga.
Qurbaqa varaqlar bayozin,
guldan bol so’radi arilar,
chigirtka qayraydi ovozin,
parvozda ninachi — parilar.
Chumoli, mehnatkash chumoli,
kuyinma, atrofga bir qara ¬–
maysalar, oh, qanday himoli,
dunyoni qilma ko’p masxara.

OY SINIG’I

Oy sinig’i to’la suvloqqa
sharsharaday quyilar yollar.
Bu yollarni silar mehribon
shabadalar — ma’yus ayollar.

Ko’k yollarin suvga botirib
ne zamonki suv ichar otlar.
Atrofdagi ko’m-ko’k adirlar
¬o’tovlarda botirlar yotar…

Biroq tunda o’t-maysalarga
to’kiladir kimning yoshlari?
Nega suvdan bechora otlar
ko’tarolmas og’ir boshlarin?

Nima bo’lgan ularga axir
yo sehrlab qo’yganmi suvloq?
Nega jimlik bosgan vohada
beg’am uxlar botirlar uzoq?

HAMAL

Erib bitdi poyonsiz qorlar,
yana ko’hna zamin tulladi.
Vodiydagi ulkan o’riklar
bir kechada oppoq gulladi.

Oq bulutlar yerga qo’ndimi,
mo’jizalar bo’ldimi sodir?
Oh, naqadar ajoyib tunda
oq mash’ala ekilgan vodiy.

Endi safsar kechalarda oq
mash’alalar tutib ulug’vor
kengliklarda kezar chiroyli
kunduzlarni axtarib bahor.

* * *

Jangda o’lgan emas biror bahodir,
bari halok bo’lgan xiyonatlardan,
toshday uxlaganda to’shlarin ochib
yo zahar qo’shilgan ziyofatlardan.

Biror asotirda bahodirlarni
hattoki yuz boshli ajdar yemagan,
ming bir sinoatli yalmog’izlar ham
tog’larni o’ynagan devlar yengmagan.

Bari halok bo’lgan xiyonatlardan,
bariga orqadan sanchilgan xanjar.
Shunday bo’lib kelgan azal-u azal
Mana shu jafokash, ko’hna Vatanda.

Har gal bahodirlar yiqilar ekan
kurakka sanchilgan nomard tig’idan,
qayta tirilganday bo’lardi nogoh
har bir bolakayning qorachig’ida.

Ishongil, hech qachon seni aldamas
sofdil elatlarning asotirlari,
birorta bahodir o’lganmas jangda,
qo’rqoqlar o’ldirgan bahodirlarni.

SAVOL

Kim edim-u kim bo’ldim endi,
qayga ketar yoshligim, kuchim,
isyonlarga, g’azab, nafratga,
og’riqlarga to’ladir ichim…

Ko’proq yashab qo’ydim shekilli:
oy, kun sayin xotiram og’ir,
yetti qavat osmon tepamda,
yelkalarim sirqirab og’rir.

Tashladimi yoki bir umr
ko’zimga g’am ko’lkalarini,
parvardigor, bor bo’lsang agar,
ezma o’g’lim yelkalarini.

Kim edim-u kim bo’ldim endi,
ko’rib turar quyosh, suv, tuproq.
Ko’zlarimdan ko’ra hayotni
yelkalarim ko’ribdi ko’proq.

Ayrim so’zlarga izohlar
——————————-

Ilvasin – qarchig’aysimon yirtqich qush.
Bobur – yo’lbars.
Koj – teskari, o’jar, qaysar.
Himoli – jalb etuvchi, chiroyli.
1 Asotir — afsonalar, uydirmalar.