12 сентябр — Шавкат Раҳмон туғилган куннин 72 йиллиги  

  Шавкат Раҳмон, Усмон Азим, Азим Суюн ва уларга тенгдош шоирларнинг илк китобчалари чоп этилиб, яхши маънода шов-шув бўлаётган кунлар эди. Нашриётга ишга қабул қилиниб, шеърият бўлимига кирдим. Қарасам Шавкат Раҳмон…

Қутлибика
ШАВКАТ РАҲМОН ҲАҚИДА
ХОТИРАЛАР

    Қутлибика Раҳимбоева 1952 йилда Туркманистон Республикасига қарашли Тошҳовуз шаҳрида туғилган.Фарғона педагогика институтининг филология факултетини тамомлаган. Дастлабки шеърий тўплами — «Юрагимда кўрганларим» 1981 йилда нашр этилган. Шундан кейин чоп этилган ўнлаб шеърий тўпламлари шеърият мухлисларининг севимли китобларига айланди. Қутлибика узоқ вақт Ғафур Ғулом нашриётининг шеърият бўлимида Шавкат Раҳмон билан ишлади. Айни шунинг учун унинг Шавкат Раҳмон ҳақидаги хотиралари ҳаётий кузатишларга бойлиги билан диққатни тортади.

Танишув

Шавкат Раҳмон, Усмон Азим, Азим Суюн ва уларга тенгдош шоирларнинг илк китобчалари чоп этилиб, яхши маънода шов-шув бўлаётган кунлар эди. Нашриётга ишга қабул қилиниб, шеърият бўлимига кирдим. Қарасам Шавкат Раҳмон.

Биз офтобнинг икки боласи
Олисларда юрибмиз кезиб.
Қалбга туташ қуёш толаси
Бу толани бўлмас ҳеч узиб, —

деган шеърларини ҳаяжон билан ёд айтиб юрганим шоир билан энди бир хонада ишлашимдан суюниб кетдим, шекилли, ўз одатимга хилоф равишда:

— Сиз Шавкат Раҳмонсиз-а? — деб юбордим.

Шавкат ака энсаси қотиб қаради, билинар-билинмас бош силкитди. Бошимга биров гурзи билан ургандай бўлди, қулоқларимгача қизариб кетган бўлсам керак. «Мени машҳур кишилар атрофида гирдикапалак бўлиб юрадиганлардан, деб ўйлади. Бу қилганига энди сираям гапирмайман», деб аҳд қилдим ичимда ва айтганимдай қайтиб «миқ» этмадим. Эртаси, индини ҳам Шавкат ака ниманидир сўраса бош силкиб, чайқаб жавоб берардим. Учинчи куни Шавкат ака хурсанд келди. Икки қиздан сўнг ўғил кўрибди. Ҳамма табриклади. Мен қоғозимга кўмилиб ўтиргандим, олдимга келиб:

— Отингизга ўхшар экансиз. Қадамингиз қутли келди, ўғил кўрдим, — деди.

Бу Шавкат аканинг ўзига хос «узри» эди.

Қиз боладан қарз сўраманг!

Шавкат ака аёллар билан кам мулоқотда бўлар, ташқаридан кузатган одам уни аёлларга беписанд деб ўйлаши мумкин эди. Аммо у ич-ичида аёлларни бир заифа, ҳимояга муҳтож, гулдай нозик жон деб биларди. Аёл қаршисида паст кетган, номардлик қилган эркаклардан ўз ҳиссиётини яширмасди. Бир куни умумий танишларимиздан бири хонага кириб мендан қарз сўради, бердим. Шавкат ака ранги ўзгариб орқасидан чиқиб кетди.

… Бир оздан кейин коридордан кирган Назми опам (у киши бўлимимиз кичик муҳаррири эдилар ўша пайтлари) кулиб гапириб келди:

— Вой Шавкатбек-эй, «Тўрт мучангиз соғ, девдай бўлиб муштдай қиздан қарз сўрагани уялмаяпсизми?- деб, фалончини тузлаяпти бурчакда. Кимдан қарз олдийкан?

…. Мен индамай қўя қолдим.

Ўғил бола синглим

Шавкат ака кўпинча ишга келмасди. У пайтлари интизом деганда иш ҳажми, савияси эмас, соати фалончадан фалончагача ўтириш тушуниларди. Дафтарга қўл қўйдиришлар, сўроқ – саволлар бўларди…

Икки елкамдан бошқа оғирлигим йўқ, ишга вақтида келиб, вақтида кетаман. Доим «келди-кетди» дафтарига Шавкат аканинг ўрнигаям ўзиникига ўхшатиб имзо чекиб қўяман.

…Бир куни босмахонага тушиш навбати куни ҳам келмай қолди. Шеърият бўлимида-ку бошлиғимиз Омон ака анча демократ эдилар. Ишимизга қараб муомала қилар, яхши кетаётган бўлса, кеч қолиш, келмасликка унча аҳамият бериб ўтирмасди. Аммо босмахона навбатида бормасак, йўқлигимиз сезиларди. Катта гап-сўз бўлиши тайин эди.

Шавкат аканинг ўрнига тушиб кетдим. Оғир-оғир китоблар ташиш, чанг, шовқин-суронли сехларда китоб муқовалаш билан кунни ўтказдим. Эртасига Назми опам:

— Кеча у ёққа борадиган эдингиз-ку… Ўрнингизга Қутлибека борди, бўлмаса битта виговорни ёпиштирарди Ҳасан ака (У киши касаба уюшмаси бошлиғи эди), деб ёлғондан пўписа қилдилар.

Шавкат ака кўпинча ўзини хақ деб билар, майда-чуйда нарсаларга ҳижолат бўлавермас эди. Аммо бу гал ўнғайсизланди:

— Қутлибека менинг ўғил бола синглим-да,- деб қўйди.

Бу унинг миннатдорлиги эди.

Тиригидан бўлса…

Шавкат ака жуда сипо эди, ҳазил-ҳузулларга аралашмасди. Бировда гапи бўлсаям қоғозга ўраб ёки андавалаб ўтирмай, тўппа-тўғри айтиб қўя қоларди. Аммо бир гал…

Ҳар куни тушга яқин тоғора кўтариб бир аёл эшикма-эшик юрарди.

— Хоним ейсизларми, иссиққина хоним бор, — деб такрорларди. Ҳар гал «ҳа» ё «йўқ.» — жавоб бўларди.

Аёл одатдагидай эшикдан мўралаб, сўровини такрорлади. Шавкат ака бехос бошини кўтариб:

— Тиригидан бўлса, майли… — деди.

Назми опам дарров эътироз оҳангида чўзиб:

— Шавкат-б-ек, — дегандилар, у бизни энди пайқагандек қип-қизариб кетди…

“Вагоннинг дами чиқди…”

Бўлимимизда ўзимизга хос жаргонларимиз бўларди. Чинака китобга арзигулик қўлёзмалар турадиган шкафни «купейний вагон», арзиса-арзимаса чиқиши керак бўлганлари жойлашганини «пласкартний», деб атардик. Икки жумлани жуфтлаб китобга даъво қилиб келган тизмакашларнинг қўлёзмалари ҳам жуда кўп эди. Биз уларни «общий вагон» шкафимизга тахлардик.

… Бир куни эрталаб ишга келсам ўша шкаф эскирганми ё қўлёзма тепасигача тиқилиб кетгач, оғирлик қилганми, синиб кетибди. Қўлёзмалар сочилиб бир алфозда ётарди. Ҳаммасини тўплаб жой-жойига қўйиш менинг зиммамдалиги учун йиғлагудай бўлиб ўтирсам, ҳамхоналарим бирин-кетин кириб келишди. Ҳали менга «таъзия» изҳор қилиб улгуришмаган эди, худди ўша — ер билан битта бўлиб ётган қўлёзмаларнинг эгизини қўлтиқлаб яна бир «шоир» кириб келди. Аламимни кимдан олишни билмай турганим учун энди «портлайман» деб турсам, Шавкат ака:

— Обший вагоннинг дами чиқиб кетган. Ҳозирча чипта сотилмайди, — деди. Ҳаммамиз баравар “ҳо-ҳо”лашдик. «Шоир» эса, ҳеч нарсани тушунмай анграйиб қолди…

Пиёламда чой ичмаганми?

Абдулла Қаҳҳор домла айтмоқчи, Шавкат ака бировни ёқтирмаса, «ботинкасининг ипигача ёмон кўрарди». Аммо бировни ёмон кўрса, майдалаб ғийбат қилмас, нари борса «аблаҳ одам», дерди-қўярди.

Бир кун хонамизга ким давра тўрига ўтса ўшанга похол солиб, лаган тутиб юрадиган бир ёзувчинамо кимса кирди. Нашриёт раҳбариятида ўзгариш бўлган эди. Янгиларни «Фалончиевич жа унақалар»да деб анча кўкларга кўтариб ўтирди. Кимса кирган заҳотиёқ коридорга чиққан Шавкат ака, у кетгандан сўнг қайтди. Бир пасдан сўнг чой дамлаб столига олиб бориб қўйдим.

— Менинг пиёламда ҳалиги чой ичдими? — деб сўради.

— Ҳа, кейин туз билан ювиб келдим, — дедим гап нимадалигини фаҳмлаб.

Шавкат ака индамай қўлидаги пиёлани «қарс» эткизиб иккига бўлди-да, ахлат челакка ташлади…

Ўзини озод этиш учун

…У пайтлари кузда бизни ой-ойлаб пахтага, сабзавотга ҳашарга юборишарди. Бир куз Халқабодга узум узгани борганмиз. Бригадиримиз:

— Ким қирқ челак узум топширса, озод, — деб эълон қилди.

Олдин «қирк челакчи»лар кўп эди, аста-секин камайдик. Бора-бора йигитлардан фақат Шавкат ака қолди. У терлаб-пишиб астойдил ишларди. Бир-икки соатда нормани бажариб, ётоққа кетарди. Китоб ўқир, таржима қилар, ёзарди.

Мен:

— Шавкат ака, биз-ку майли, бештамиз. Сизни анавви «Ўқитувчи»нинг болалари «передовой», деб кулишаяпти, шу ерда ёзсангиз-чи… — десам:

— Қўяверинг, мен ўзимни ярим кун озод ҳис этаман. Ярим кун ихтиёрим ўзимда, қул эмасман, деб ўзимни ишонтираман. Бўлмаса, қанақа қилиб қулликда шеър ёзиб бўлади? — деди.

Қўшиқ яхши чиқмас

Пахтада эдик, Шавкат ака бир гапида: «Пахта териб юриб, қўшиқ айтиб бўларканми, қўшиқни тик туриб айтиш керак», — дедилар. Шу гапни дарров илдим-да «Чинор билан суҳбатлар» шеъримда ишлатиб юбордим. Шеър битгач, ўқиб бердим. Шеър ёқди-ю, ўзининг фикрини олганим ёқмади. Кейинчалик «ўс, ғўзажон, дарахтдай ўс» деган мазмунда шеър ёзиб, унга «Қўшиқ чиқмас эгилиб айтсанг» «Шавкат Раҳмон» деб эпиграф қўйиб, матбуотда эълон қилди.

Шеър босилиб чиққан куни менга у-бу демади-ю, газетанинг ўша жойини «тап-тап» уриб: «Мана», деди…

Менга шу етарли сабоқ бўлишини билган бўлса керак…

Тушимда испанча гапираман

Шавкат ака Лорканинг шеърларини таржима қилиб ихчамгина китобча чоп эттирди. Китобча кўпчиликка ёққан бўлса-да, ўзининт кўнгли тўлмади. Испанчани ўргана бошлади. Ҳафтанинг муайян кунлари аллақайси институтдан бир муаллима келиб хонамизда Шавкат аканинг столи ёнида ўтириб секин-секин машғулот ўтказарди. Доим ҳаммадан кеч келадиган Шавкат ака ўша пайтлари эрта келиб хонада дарс қиларди.

Бир кун келсам ойнакка қараб, сўзларни талаффуз этаётган экан.

— Сизга нима азоб? Ўрисчадан қилаверинг, «чала», деб ўтиргунча янги бир китоб ёзасиз… — дедим.

— Ёзаман-у, лекин ўзбеклар Лоркани ўрислар қандай гапиртирса, шуни рост экан, деб ўтиб кетишмасин, дейман-да, — деди.

Сўнг: — Тушларимда испанча гапираяпман, ҳадемай ўнгимдаям гапириб қоларман, — деб қўшиб қўйди…

Бу дунёга ёмонлик ярашадими?

Шавкат аканинг иккинчи «Юрак қирралари» китоби чоп этилди. Аввалгисидан бир поғона баланд эди. Аммо, 80-йилларда матбуотда эркин фикрни айтиш ғоят қийинлиги учун шоирнинг ўта кескин гаплари ҳам рамзларга беркитилган эди. Шавкат аканинг рамзлари кўпрок табиатдан эди. Шунинг учун деярли ҳар бир шеърида майса, гул, булбул, мажнунтол образлари айланиб келаверарди. Мен ярим ҳазил, ярим чин қилиб:

— Гул, булбулни бизга қолдиринг. Сизлар тулпор, қилич, қалқон ҳақида ёзинглар-да, — дедим.

Мен гапирганда Шавкат ака деразадан пастга қараб турганди. Нашриёт ҳовлисида дарахтлар чиройли гуллаган эди.

— Қанийди, иложи бўлса, биз ҳаммамиз фақат гул, булбул ҳақида ёзсак, ёзаверсак, бошқа гап бўлмаса. Дунёни қаранг, қанақа чиройли, шу дунёга ёмонлик ярашадими? — деди.

Сўнг «уф» тортиб қўйди.

Мен Шавкат аканинг қандай замонларни орзу қилаётганини дарров ҳис этдим. Мана, шундай замонларга — миллатимиз эркин даврларга ҳам етдик. Ҳар қанча гул, булбул ҳақида ёзсак ярашади, бироқ Шавкат ака энди йўқ…

12 sentyabr — Shavkat Rahmon tug’ilgan kunning 72 yilligi

Shavkat Rahmon, Usmon Azim, Azim Suyun va ularga tengdosh shoirlarning ilk kitobchalari chop etilib, yaxshi ma’noda shov-shuv bo’layotgan kunlar edi. Nashriyotga ishga qabul qilinib, she’riyat bo’limiga kirdim. Qarasam Shavkat Rahmon…

Qutlibika
SHAVKAT RAHMON HAQIDA
XOTIRALAR

  Qutlibika Rahimboyeva 1952 yilda Turkmaniston Respublikasiga qarashli Toshhovuz shahrida tug‘ilgan.Farg‘ona pedagogika institutining filologiya fakultetini tamomlagan. Dastlabki she’riy to‘plami — «Yuragimda ko‘rganlarim» 1981 yilda nashr etilgan. Shundan keyin chop etilgan o‘nlab she’riy to‘plamlari she’riyat muxlislarining sevimli kitoblariga aylandi. Qutlibika uzoq vaqt G‘afur G‘ulom nashriyotining she’riyat bo‘limida Shavkat Rahmon bilan ishladi. Ayni shuning uchun uning Shavkat Rahmon haqidagi xotiralari hayotiy kuzatishlarga boyligi bilan diqqatni tortadi.

Tanishuv

Shavkat Rahmon, Usmon Azim, Azim Suyun va ularga tengdosh shoirlarning ilk kitobchalari chop etilib, yaxshi ma’noda shov-shuv bo’layotgan kunlar edi. Nashriyotga ishga qabul qilinib, she’riyat bo’limiga kirdim. Qarasam Shavkat Rahmon.

Biz oftobning ikki bolasi
Olislarda yuribmiz kezib.
Qalbga tutash quyosh tolasi
Bu tolani bo’lmas hech uzib, —

degan she’rlarini hayajon bilan yod aytib yurganim shoir bilan endi bir xonada ishlashimdan suyunib ketdim, shekilli, o’z odatimga xilof ravishda:

— Siz Shavkat Rahmonsiz-a? — deb yubordim.

Shavkat aka ensasi qotib qaradi, bilinar-bilinmas bosh silkitdi. Boshimga birov gurzi bilan urganday bo’ldi, quloqlarimgacha qizarib ketgan bo’lsam kerak. «Meni mashhur kishilar atrofida girdikapalak bo’lib yuradiganlardan, deb o’yladi. Bu qilganiga endi sirayam gapirmayman», deb ahd qildim ichimda va aytganimday qaytib «miq» etmadim. Ertasi, indini ham Shavkat aka nimanidir so’rasa bosh silkib, chayqab javob berardim. Uchinchi kuni Shavkat aka xursand keldi. Ikki qizdan so’ng o’g’il ko’ribdi. Hamma tabrikladi. Men qog’ozimga ko’milib o’tirgandim, oldimga kelib:

— Otingizga o’xshar ekansiz. Qadamingiz qutli keldi, o’g’il ko’rdim, — dedi.

Bu Shavkat akaning o’ziga xos «uzri» edi.

Qiz boladan qarz so’ramang!

Shavkat aka ayollar bilan kam muloqotda bo’lar, tashqaridan kuzatgan odam uni ayollarga bepisand deb o’ylashi mumkin edi. Ammo u ich-ichida ayollarni bir zaifa, himoyaga muhtoj, gulday nozik jon deb bilardi. Ayol qarshisida past ketgan, nomardlik qilgan erkaklardan o’z hissiyotini yashirmasdi. Bir kuni umumiy tanishlarimizdan biri xonaga kirib mendan qarz so’radi, berdim. Shavkat aka rangi o’zgarib orqasidan chiqib ketdi.

… Bir ozdan keyin koridordan kirgan Nazmi opam (u kishi bo’limimiz kichik muharriri edilar o’sha paytlari) kulib gapirib keldi:

— Voy Shavkatbek-ey, «To’rt muchangiz sog’, devday bo’lib mushtday qizdan qarz so’ragani uyalmayapsizmi?- deb, falonchini tuzlayapti burchakda. Kimdan qarz oldiykan?

…. Men indamay qo’ya qoldim.

O’g’il bola singlim

Shavkat aka ko’pincha ishga kelmasdi. U paytlari intizom deganda ish hajmi, saviyasi emas, soati falonchadan falonchagacha o’tirish tushunilardi. Daftarga qo’l qo’ydirishlar, so’roq – savollar bo’lardi…

Ikki yelkamdan boshqa og’irligim yo’q, ishga vaqtida kelib, vaqtida ketaman. Doim «keldi-ketdi» daftariga Shavkat akaning o’rnigayam o’zinikiga o’xshatib imzo chekib qo’yaman.

…Bir kuni bosmaxonaga tushish navbati kuni ham kelmay qoldi. She’riyat bo’limida-ku boshlig’imiz Omon aka ancha demokrat edilar. Ishimizga qarab muomala qilar, yaxshi ketayotgan bo’lsa, kech qolish, kelmaslikka uncha ahamiyat berib o’tirmasdi. Ammo bosmaxona navbatida bormasak, yo’qligimiz sezilardi. Katta gap-so’z bo’lishi tayin edi.

Shavkat akaning o’rniga tushib ketdim. Og’ir-og’ir kitoblar tashish, chang, shovqin-suronli sexlarda kitob muqovalash bilan kunni o’tkazdim. Ertasiga Nazmi opam:

— Kecha u yoqqa boradigan edingiz-ku… O’rningizga Qutlibeka bordi, bo’lmasa bitta vigovorni yopishtirardi Hasan aka (U kishi kasaba uyushmasi boshlig’i edi), deb yolg’ondan po’pisa qildilar.

Shavkat aka ko’pincha o’zini xaq deb bilar, mayda-chuyda narsalarga hijolat bo’lavermas edi. Ammo bu gal o’ng’aysizlandi:

— Qutlibeka mening o’g’il bola singlim-da,- deb qo’ydi.

Bu uning minnatdorligi edi.

Tirigidan bo’lsa…

Shavkat aka juda sipo edi, hazil-huzullarga aralashmasdi. Birovda gapi bo’lsayam qog’ozga o’rab yoki andavalab o’tirmay, to’ppa-to’g’ri aytib qo’ya qolardi. Ammo bir gal…

Har kuni tushga yaqin tog’ora ko’tarib bir ayol eshikma-eshik yurardi.

— Xonim yeysizlarmi, issiqqina xonim bor, — deb takrorlardi. Har gal «ha» yo «yo’q.» — javob bo’lardi.

Ayol odatdagiday eshikdan mo’ralab, so’rovini takrorladi. Shavkat aka bexos boshini ko’tarib:

— Tirigidan bo’lsa, mayli… — dedi.

Nazmi opam darrov e’tiroz ohangida cho’zib:

— Shavkat-b-ek, — degandilar, u bizni endi payqagandek qip-qizarib ketdi…

“Vagonning dami chiqdi…”

Bo’limimizda o’zimizga xos jargonlarimiz bo’lardi. Chinaka kitobga arzigulik qo’lyozmalar turadigan shkafni «kupeyniy vagon», arzisa-arzimasa chiqishi kerak bo’lganlari joylashganini «plaskartniy», deb atardik. Ikki jumlani juftlab kitobga da’vo qilib kelgan tizmakashlarning qo’lyozmalari ham juda ko’p edi. Biz ularni «obщiy vagon» shkafimizga taxlardik.

… Bir kuni ertalab ishga kelsam o’sha shkaf eskirganmi yo qo’lyozma tepasigacha tiqilib ketgach, og’irlik qilganmi, sinib ketibdi. Qo’lyozmalar sochilib bir alfozda yotardi. Hammasini to’plab joy-joyiga qo’yish mening zimmamdaligi uchun yig’laguday bo’lib o’tirsam, hamxonalarim birin-ketin kirib kelishdi. Hali menga «ta’ziya» izhor qilib ulgurishmagan edi, xuddi o’sha — yer bilan bitta bo’lib yotgan qo’lyozmalarning egizini qo’ltiqlab yana bir «shoir» kirib keldi. Alamimni kimdan olishni bilmay turganim uchun endi «portlayman» deb tursam, Shavkat aka:

— Obshiy vagonning dami chiqib ketgan. Hozircha chipta sotilmaydi, — dedi. Hammamiz baravar “ho-ho”lashdik. «Shoir» esa, hech narsani tushunmay angrayib qoldi…

Piyolamda choy ichmaganmi?

Abdulla Qahhor domla aytmoqchi, Shavkat aka birovni yoqtirmasa, «botinkasining ipigacha yomon ko’rardi». Ammo birovni yomon ko’rsa, maydalab g’iybat qilmas, nari borsa «ablah odam», derdi-qo’yardi.

Bir kun xonamizga kim davra to’riga o’tsa o’shanga poxol solib, lagan tutib yuradigan bir yozuvchinamo kimsa kirdi. Nashriyot rahbariyatida o’zgarish bo’lgan edi. Yangilarni «Falonchiyevich ja unaqalar»da deb ancha ko’klarga ko’tarib o’tirdi. Kimsa kirgan zahotiyoq koridorga chiqqan Shavkat aka, u ketgandan so’ng qaytdi. Bir pasdan so’ng choy damlab stoliga olib borib qo’ydim.

— Mening piyolamda haligi choy ichdimi? — deb so’radi.

— Ha, keyin tuz bilan yuvib keldim, — dedim gap nimadaligini fahmlab.

Shavkat aka indamay qo’lidagi piyolani «qars» etkizib ikkiga bo’ldi-da, axlat chelakka tashladi…

O’zini ozod etish uchun

…U paytlari kuzda bizni oy-oylab paxtaga, sabzavotga hasharga yuborishardi. Bir kuz Xalqabodga uzum uzgani borganmiz. Brigadirimiz:

— Kim qirq chelak uzum topshirsa, ozod, — deb e’lon qildi.

Oldin «qirk chelakchi»lar ko’p edi, asta-sekin kamaydik. Bora-bora yigitlardan faqat Shavkat aka qoldi. U terlab-pishib astoydil ishlardi. Bir-ikki soatda normani bajarib, yotoqqa ketardi. Kitob o’qir, tarjima qilar, yozardi.

Men:

— Shavkat aka, biz-ku mayli, beshtamiz. Sizni anavvi «O’qituvchi»ning bolalari «peredovoy», deb kulishayapti, shu yerda yozsangiz-chi… — desam:

— Qo’yavering, men o’zimni yarim kun ozod his etaman. Yarim kun ixtiyorim o’zimda, qul emasman, deb o’zimni ishontiraman. Bo’lmasa, qanaqa qilib qullikda she’r yozib bo’ladi? — dedi.

Qo’shiq yaxshi chiqmas

Paxtada edik, Shavkat aka bir gapida: «Paxta terib yurib, qo’shiq aytib bo’larkanmi, qo’shiqni tik turib aytish kerak», — dedilar. Shu gapni darrov ildim-da «Chinor bilan suhbatlar» she’rimda ishlatib yubordim. She’r bitgach, o’qib berdim. She’r yoqdi-yu, o’zining fikrini olganim yoqmadi. Keyinchalik «o’s, g’o’zajon, daraxtday o’s» degan mazmunda she’r yozib, unga «Qo’shiq chiqmas egilib aytsang» «Shavkat Rahmon» deb epigraf qo’yib, matbuotda e’lon qildi.

She’r bosilib chiqqan kuni menga u-bu demadi-yu, gazetaning o’sha joyini «tap-tap» urib: «Mana», dedi…

Menga shu yetarli saboq bo’lishini bilgan bo’lsa kerak…

Tushimda ispancha gapiraman

Shavkat aka Lorkaning she’rlarini tarjima qilib ixchamgina kitobcha chop ettirdi. Kitobcha ko’pchilikka yoqqan bo’lsa-da, o’zinint ko’ngli to’lmadi. Ispanchani o’rgana boshladi. Haftaning muayyan kunlari allaqaysi institutdan bir muallima kelib xonamizda Shavkat akaning stoli yonida o’tirib sekin-sekin mashg’ulot o’tkazardi. Doim hammadan kech keladigan Shavkat aka o’sha paytlari erta kelib xonada dars qilardi.

Bir kun kelsam oynakka qarab, so’zlarni talaffuz etayotgan ekan.

— Sizga nima azob? O’rischadan qilavering, «chala», deb o’tirguncha yangi bir kitob yozasiz… — dedim.

— Yozaman-u, lekin o’zbeklar Lorkani o’rislar qanday gapirtirsa, shuni rost ekan, deb o’tib ketishmasin, deyman-da, — dedi.

So’ng: — Tushlarimda ispancha gapirayapman, hademay o’ngimdayam gapirib qolarman, — deb qo’shib qo’ydi…

Bu dunyoga yomonlik yarashadimi?

Shavkat akaning ikkinchi «Yurak qirralari» kitobi chop etildi. Avvalgisidan bir pog’ona baland edi. Ammo, 80-yillarda matbuotda erkin fikrni aytish g’oyat qiyinligi uchun shoirning o’ta keskin gaplari ham ramzlarga berkitilgan edi. Shavkat akaning ramzlari ko’prok tabiatdan edi. Shuning uchun deyarli har bir she’rida maysa, gul, bulbul, majnuntol obrazlari aylanib kelaverardi. Men yarim hazil, yarim chin qilib:

— Gul, bulbulni bizga qoldiring. Sizlar tulpor, qilich, qalqon haqida yozinglar-da, — dedim.

Men gapirganda Shavkat aka derazadan pastga qarab turgandi. Nashriyot hovlisida daraxtlar chiroyli gullagan edi.

— Qaniydi, iloji bo’lsa, biz hammamiz faqat gul, bulbul haqida yozsak, yozaversak, boshqa gap bo’lmasa. Dunyoni qarang, qanaqa chiroyli, shu dunyoga yomonlik yarashadimi? — dedi.

So’ng «uf» tortib qo’ydi.

Men Shavkat akaning qanday zamonlarni orzu qilayotganini darrov his etdim. Mana, shunday zamonlarga — millatimiz erkin davrlarga ham yetdik. Har qancha gul, bulbul haqida yozsak yarashadi, biroq Shavkat aka endi yo’q…