Катта бир фирманинг хўжайини Энрико Рокко севиб қолди. Юрак қурғур изтиробда ёнавергач, ахийри, дил изҳорини мактуб орқали билдиришга қарор қилди. Хонасига қамалиб, ғурур ва уялишни бир чеккага суриб қўйиб, ёзишга киришди.
Дино Буссати
ИШҚИЙ МАКТУБ
Рус тилидан Ғайрат Сайдуллаев таржимаси
ХХ аср жаҳон ҳикоячилигининг бетакрор намояндаларидан бири италян адиби Дино Буссатидир. У 1906 йилнинг 16 октябрида Италиянинг Беллуно вилоятида туғилиб, 1972 йилда Миланда вафот этган.
Кўп йиллар Миландаги “Коррера делла Сера” газетасида ишлаган. Ёзувчининг “Тоғли Барнаббо” (1933), “Эски ўрмон сири” (1935), “Татар чўли” (1940), “Муҳаббат” (1963) романлари, “Йириклаштирилган қиёфа” (1960), “Айиқларнинг Ситсилияга ғаройиб босқини” (1945) ва бошқа қиссалари, кўпгина ҳикоя ва драмалари машҳур. Чунончи, “Татар чўли” романи билан “Қизиқ воқеа” драмасини француз тилига Албер Камю таржима қилган.“Татар чўли” романи Борхеснинг шахсий кутубхонасидаги энг ардоқли асарлардан бири ҳисобланган. Ёзувчининг 1958 йилда чоп этилган “Олтмиш ҳикоя” тўплами Италиянинг энг обрўли “Стрега” адабий мукофоти билан тақдирланган.“Ла Скала”даги шов-шув” ҳикоясини эса, Андре Моруа иккинчи жаҳон урушидан кейинги бутун Европа адабиётида дунёга келган энг ҳаққоний асар сифатида баҳолаган.
Жаҳон адабиётини пухта биладиган ёзувчиларимиздан бири, филология фанлари доктори Хуршид Дўстмуҳаммад бир ҳикоясини Дино Буссатининг “Етти қават” ҳикоясига татаббу тарзида ёзгани адабий жамоатчиликка яхши маълум.
Дино Буссатининг севимли ёзувчиларидан бири Эдгар По бўлгани, албатта, бежиз эмасдир. Ёзувчи Мопассан, Тагор, Чехов, О. Генри, Стефан Свейг, Эдгар По, Сабоҳиддин Али, Азиз Несин, Муҳаммад Али Жамолзода каби жаҳоннинг машҳур ҳикоянавислари қаторида ҳақли равишда тура олади.
Адиб қаламига мансуб жами икки юзга яқин ҳикоянинг аксарияти кўпгина тилларга таржима қилинган. Бу ҳикояларнинг энг муҳим фазилатлари ёрқин чизиб кўрсатилган лавҳа – мумтоз тасвирий аниқлиги, қисқалиги, шарқона муболаға, мажоз ва асотирларга бойлигида дейиш мумкин.
Катта бир фирманинг хўжайини Энрико Рокко севиб қолди. Юрак қурғур изтиробда ёнавергач, ахийри, дил изҳорини мактуб орқали билдиришга қарор қилди. Хонасига қамалиб, ғурур ва уялишни бир чеккага суриб қўйиб, ёзишга киришди.
“Ҳурматли ва қадрли синьорина, – деб бошлади у, шу сўзларни тез орада ўша қиз ўқишини хаёлига келтираркан, ҳаяжондан энтикиб кетди. – Азизим Орнелла, қалбим менинг, нуридийдам, дилимни ўртаган гулим, севгим менинг… ”
Хонага котиб Эрмете кирди.
– Кечирасиз, синьор Рокко, қабулхонада сизни кутишаяпти, – котиб ташриф қоғозига бир қараб олди. – Фамилияси Манфредини экан.
– Манфредини? Биринчи марта эшитиб турибман!
– У тикувчи бўлса керак. Ўлчаб олгани келдим, деяпти.
– Ҳа-а… Манфрединими, бўлди, эсимга тушди. Айт, эртага кела қолсин.
– Хўп, лекин у киши “Ўзлари чақиртирган эди”, деяпти.
– Ҳа, тўғри, – у чуқур хўрсиниб қўйди. – Майли, кирсин, фақат айтиб қўй, вақтим ниҳоятда тиғиз.
Тикувчи Манфредини тайёр костюм кўтариб кирди. Рокко костюмни кийиб кўрди, тикувчи шоша-пиша ўлчамларни белгилаб олди.
– Синьор Манфредини, узр, жудаям муҳим ишим бор эди…
Энрико Рокко яна жойига ўтириб, ёзишда давом этди: “Маҳбубам менинг, қайдасан ҳозир? Нималар қилаяпсан? Сенга муҳаббатим шу қадар кучлики, шаҳарнинг қайси бурчида бўлмагин, қалбим фақат сенга талпинади”.
Тўсатдан телефон жиринглаб қолди. Энриконинг юрагига тиғ санчилгандай бўлди, чуқур “уф” тортиб, гўшакни олди.
– Эшитаман.
– Салом, – номаълум аёлнинг майин, ишвали овози келди. – Бунча қўрссан. Тўғрисини айт, бемаврид кўнғироқ қилдимми?
– Ким бу? – сўради Рокко.
– Айтмадимми, бу кишининг кайфияти йўқ бугун. Биласанми…
– Ким гапираяпти ўзи?
– Намунча шошасан, ҳозир…
У “тақ” этиб гўшакни қўйди.
“Севгилим, – деб ёза бошлади яна, – ҳозир ташқарини туман қоплаган, боз устига, бензин ҳиди анқияпти, лекин, ишонсанг, мен мана шу туманга ай…”
Яна телефон жиринглади. Энриконинг жон-пони чиқиб кетди.
– Алло!
– Менга қара, Энрико, – шивирлади яна ўша овоз. – Мен атай сен билан учрашгани келувдим, сен бўлсанг…
У биров мушт туширгандай чайқалиб кетди. Қариндоши, сарвиқомат, латофатли Франка қўнғироқ қилаётганди. У кўпдан бери ўзини унга қайлиқ санаб юради, буйнига осилгудек ёпишиб олган. Ҳамма аёллар романтик севгини орзу қилади, аммо ҳозир Франкани шартта орқага, қишлоққа жўнатиб юбориб бўлмайди. Босиқроқ бўлишга тўғри келади…
Бутун фикру хаёли мактубдаги маъшуқасида эди. Балки, қиз унинг изҳорларини ўқиб майин жилмайиб қўяр, эҳтирос ила битилган бу мактуб кейин қизнинг нафис буюмлари – лаб буёғи, атир-упаси, бежирим рўмолчалари қаторида турар. Мана энди Франка ҳаммасини расво қилади.
– Энрико, истайсанми, ҳозир олдингга бораман? – дея эркаланиб сўради Франка.
– Йўқ-йўқ, мени кечиргин-у, ҳозир жуда бандман.
– О, узр сўрашинг шартмас. Агар сени зериктирадиган бўлсам, ҳозир суҳбат қурмадик, деб ҳисоблайвер.
– Дарров хафа бўласан-а. Тушунгин, ишларим тиқилиб ётибди… Майли, кел, фақат кейинроқ.
– Қачон?
– Хў-ўш… икки соатдан кейин.
Энрико гўшакни қўйди. Шунча қимматли вақт бекор кетгандай туюлди. Мактубни тушгача жўнатиш керак, бўлмаса, Орнеллага эртага етиб боради.
“…ланган бўлардим. Чунки туман шу топда сен яшаётган уйни ҳам қуршаб олган, агар унинг кўзи бўлса (ким билсин, балки бордир), деразадан сенга тўйиб-тўйиб боққан бўларди. Кейин бирор тирқишча топиб, хонангга киришга интилмайди, дейсанми? Туманнинг бунга қурби етгани каби, менинг муҳаббатим учун ҳам узоқ ма… ”
Эшик аста очилиб, котиб Эрмете кирди.
– Кечирасиз.
– Айтдим-ку, ишим кўп, ҳеч кимни қабул қилмайман, деб. Кечга яқин келишсин.
– Лекин…
– Яна нима?
– Пастда машинада сизни коммендаторе Инверницци кутаяпти.
Жин урсин, бу Инверницци дегани билан яқинда ўт кетган омборхонани бориб кўриши, экспертлар билан учрашиши керак эди-ку! Буткул ёдидан кўтарилибди. Йўқ, бунга чидаш қийин. Ҳамма нарса шу пайтга келиб тақалаяпти. Худди биров атай қилаётгандай.
У роса қийин аҳволда қолганди. Лекин… “Касалман”, деб баҳона қилса-чи? Йўқ, бўлмайди. Ё мактубни чала ҳолида жўнатаверсамикан? Аммо ҳали яна кўп нарсалар ҳақида ёзмоқчи эди-да. Иккилана-иккилана, хатни ғаладонга ташлади-да, пальтосини кийиб, пастга югурди. Нима бўлгандаям, тезроқ бориб-келиш керак. Ярим соатда улгураманми, деб ўйлаганди, бироқ тушга яқин қайтиб келди. Қабулхонада уни тўрт киши кутиб ўтиришига қарамай, шахд билан хонасига кириб, эшикни ичкаридан қулфлаб олди. Чуқур нафас олиб, ғаладонни очди. Мактуб йўқ! Юраги музлаб кетай деди. Кимдир журъат қилиб, унинг столини титкилаганга ўхшайди. Йўқ, балки адашаётгандир.
Хайрият, шунчаки адашиб бошқа ғаладонни очибди. Фақат, энди мактубни тушгача жўнатолмайди. Почтага “шошилинч” деб топширган тақдирда ҳам, Орнелла уни ярим тунга яқин олиши мумкин.
“…софаларни босиб ўтиш, керак бўлса, Хитой де…”
Жиринг-жиринг! Яна телефон. У ручкани қоғоздан узмай туриб, иккинчи қўли билан гўшакни олди.
– Алло?
– Сиз билан Жаноби олийларининг котиби Такки гаплашаяпти.
– Эшитаман.
– Мен трос масаласида қўнғироқ қилаяпман.
Ошиқ Рокко бошини чангаллади. Гап мўмайгина даромад келтирадиган ўта муҳим иш ҳақида бормоқда эди. Трос олди-сотдиси билан боғлиқ суҳбат роса йигирма дақиқа чўзилди.
“…воридан учиб ўтиш ҳеч гап эмас. Оҳ…”
Яна котиб Эрмете. Энрико беихтиёр қичқириб юборди.
– Ҳеч кимни қабул қилмайман, тушундингми?
– Лекин моли…
– Ҳеч кимни, дедим-ку, эшитмаяпсанми?
– Лекин молиявий инспектор ўзингиз бугунга чақирганингизни айтаяпти.
Шўрлик Рокко ҳолсизланиб қолди. Молиявий инспекторни қайтариб юбориш ғирт ахмоқлик, мавқе-мансабга нуқта қўйиш, ўзини ўзи ўлдириш билан баравар. Инспекторни ноилож қабул қилди.
Соат бирдан ўттиз беш дақиқа ўтди. Қабулхонада чамаси бир соатдан буён қариндоши Франка кутаётган бўлса керак. Яна Женевадан у билан учрашгани келган инженер Штольц ҳам бор. Яна электр асбобларини сотиш масаласида адвокати Мессумичи ва, ниҳоят, ҳар куни уни укол қилиб кетадиган ҳамшира қиз ҳам кутиб тургандир.
“… азизим, Орнелла!”
Телефон жиринглади.
– Сиз билан савдо вазирлигидан коммендаторе Сталци гаплашаяпти…
Яна телефон.
– Консорциумлар уюшмаси котиби гапираяпти…
“… Менинг тенги йўқ гўзалим, Орнелла! Агар бил…”
Эрмете вице-префектадоктор келганини маълум қилди.
“…ганингда эди, сени қан…”
Телефон.
– Бош штаб бошлиғи гапираяпти…
Жиринг-жиринг.
– Ҳазрати олийлари архиепископнинг котиби…
“…чалик сев…”
Жиринг-жиринг.
– Кассацион суд бошлиғи гапираяпти.
– Алло!
– Мен Олий кенгаш аъзоси сенатор Кормеракоман.
– Эшитаман.
– Сиз билан император жаноби олийларининг адютанти гаплашаяпти.
– Эшитаман, ҳа, ҳа, қулоғим сизда. Ҳа, раҳмат. Жаноби олийлари, бағоят миннатдорман!.. Албатта, жаноб генерал, ҳозироқ чора кўраман… Алло, алло! Албатта, жаноб адютант! Жаноби олийларига менинг алоҳида эҳтиромимни етказиб қўйинг.
Мактуб билан ручка аста-секин стол чеккасига сурила бошлади.
– Келинг, марҳамат! Қани, ўтиринг, бемалол ўтираверинг. Яхшиси, бу ёққа ўтирақолинг. Сиз билан кўришиб турганимдан баҳад хурсандман!.. Сўз тополмайсан киши.. О, раҳмат. Нима истайсиз? Қаҳва? Сигарет?
Энрико бу келди-кетдилар, қўнғироқлар тўфони қанча давом этганини билмайди. Ниҳоят, ярим тунга яқин ёлғиз қолди. Уйга кетишдан аввал стол устида қалашиб ётган ҳужжатларни тартибга солмоқчи бўлди ва мактубга кўзи тушиб қолди. Қўлда ёзилган, лекин имзо, сана қўйилмаган. Дастхатидан ўзи ёзганини билди. Қизиқиб, ўқиб кўрди. “Қандай бемаънилик! Қачон ёздим буни?” – деб ўзини саволга тутаркан, бошини қашлаганча эслашга уринарди. – Бунақа бемаъни мактубни қандай қилиб ёздим-а? Бу Орнелла дегани ким эди ўзи?..”
Dino Bussati
ISHQIY MAKTUB
Rus tilidan G’ayrat Saydullaev tarjimasi
XX asr jahon hikoyachiligining betakror namoyandalaridan biri italyan adibi Dino Bussatidir. U 1906 yilning 16 oktyabrida Italiyaning Belluno viloyatida tug’ilib, 1972 yilda Milanda vafot etgan.
Ko’p yillar Milandagi “Korrera della Sera” gazetasida ishlagan. Yozuvchining “Tog’li Barnabbo” (1933), “Eski o’rmon siri” (1935), “Tatar cho’li” (1940), “Muhabbat” (1963) romanlari, “Yiriklashtirilgan qiyofa” (1960), “Ayiqlarning Sitsiliyaga g’aroyib bosqini” (1945) va boshqa qissalari, ko’pgina hikoya va dramalari mashhur. Chunonchi, “Tatar cho’li” romani bilan “Qiziq voqea” dramasini frantsuz tiliga Alber Kamyu tarjima qilgan.“Tatar cho’li” romani Borxesning shaxsiy kutubxonasidagi eng ardoqli asarlardan biri hisoblangan. Yozuvchining 1958 yilda chop etilgan “Oltmish hikoya” to’plami Italiyaning eng obro’li “Strega” adabiy mukofoti bilan taqdirlangan.“La Skala”dagi shov-shuv” hikoyasini esa, Andre Morua ikkinchi jahon urushidan keyingi butun Yevropa adabiyotida dunyoga kelgan eng haqqoniy asar sifatida baholagan.
Jahon adabiyotini puxta biladigan yozuvchilarimizdan biri, filologiya fanlari doktori Xurshid Do’stmuhammad bir hikoyasini Dino Bussatining “Etti qavat” hikoyasiga tatabbu tarzida yozgani adabiy jamoatchilikka yaxshi ma’lum.Dino Bussatining sevimli yozuvchilaridan biri Edgar Po bo’lgani, albatta, bejiz emasdir. Yozuvchi Mopassan, Tagor, Chexov, O. Genri, Stefan Sveyg, Edgar Po, Sabohiddin Ali, Aziz Nesin, Muhammad Ali Jamolzoda kabi jahonning mashhur hikoyanavislari qatorida haqli ravishda tura oladi.
Adib qalamiga mansub jami ikki yuzga yaqin hikoyaning aksariyati ko’pgina tillarga tarjima qilingan. Bu hikoyalarning eng muhim fazilatlari yorqin chizib ko’rsatilgan lavha – mumtoz tasviriy aniqligi, qisqaligi, sharqona mubolag’a, majoz va asotirlarga boyligida deyish mumkin.
Katta bir firmaning xo’jayini Enriko Rokko sevib qoldi. Yurak qurg’ur iztirobda yonavergach, axiyri, dil izhorini maktub orqali bildirishga qaror qildi. Xonasiga qamalib, g’urur va uyalishni bir chekkaga surib qo’yib, yozishga kirishdi.
“Hurmatli va qadrli sin`orina, – deb boshladi u, shu so’zlarni tez orada o’sha qiz o’qishini xayoliga keltirarkan, hayajondan entikib ketdi. – Azizim Ornella, qalbim mening, nuridiydam, dilimni o’rtagan gulim, sevgim mening… ”
Xonaga kotib Ermete kirdi.
– Kechirasiz, sin`or Rokko, qabulxonada sizni kutishayapti, – kotib tashrif qog’oziga bir qarab oldi. – Familiyasi Manfredini ekan.
– Manfredini? Birinchi marta eshitib turibman!
– U tikuvchi bo’lsa kerak. O’lchab olgani keldim, deyapti.
– Ha-a… Manfredinimi, bo’ldi, esimga tushdi. Ayt, ertaga kela qolsin.
– Xo’p, lekin u kishi “O’zlari chaqirtirgan edi”, deyapti.
– Ha, to’g’ri, – u chuqur xo’rsinib qo’ydi. – Mayli, kirsin, faqat aytib qo’y, vaqtim nihoyatda tig’iz.
Tikuvchi Manfredini tayyor kostyum ko’tarib kirdi. Rokko kostyumni kiyib ko’rdi, tikuvchi shosha-pisha o’lchamlarni belgilab oldi.
– Sin`or Manfredini, uzr, judayam muhim ishim bor edi…
Enriko Rokko yana joyiga o’tirib, yozishda davom etdi: “Mahbubam mening, qaydasan hozir? Nimalar qilayapsan? Senga muhabbatim shu qadar kuchliki, shaharning qaysi burchida bo’lmagin, qalbim faqat senga talpinadi”.
To’satdan telefon jiringlab qoldi. Enrikoning yuragiga tig’ sanchilganday bo’ldi, chuqur “uf” tortib, go’shakni oldi.
– Eshitaman.
– Salom, – noma’lum ayolning mayin, ishvali ovozi keldi. – Buncha qo’rssan. To’g’risini ayt, bemavrid ko’ng’iroq qildimmi?
– Kim bu? – so’radi Rokko.
– Aytmadimmi, bu kishining kayfiyati yo’q bugun. Bilasanmi…
– Kim gapirayapti o’zi?
– Namuncha shoshasan, hozir…
U “taq” etib go’shakni qo’ydi.
“Sevgilim, – deb yoza boshladi yana, – hozir tashqarini tuman qoplagan, boz ustiga, benzin hidi anqiyapti, lekin, ishonsang, men mana shu tumanga ay…”
Yana telefon jiringladi. Enrikoning jon-poni chiqib ketdi.
– Allo!
– Menga qara, Enriko, – shivirladi yana o’sha ovoz. – Men atay sen bilan uchrashgani keluvdim, sen bo’lsang…
U birov musht tushirganday chayqalib ketdi. Qarindoshi, sarviqomat, latofatli Franka qo’ng’iroq qilayotgandi. U ko’pdan beri o’zini unga qayliq sanab yuradi, buyniga osilgudek yopishib olgan. Hamma ayollar romantik sevgini orzu qiladi, ammo hozir Frankani shartta orqaga, qishloqqa jo’natib yuborib bo’lmaydi. Bosiqroq bo’lishga to’g’ri keladi…
Butun fikru xayoli maktubdagi ma’shuqasida edi. Balki, qiz uning izhorlarini o’qib mayin jilmayib qo’yar, ehtiros ila bitilgan bu maktub keyin qizning nafis buyumlari – lab buyog’i, atir-upasi, bejirim ro’molchalari qatorida turar. Mana endi Franka hammasini rasvo qiladi.
– Enriko, istaysanmi, hozir oldingga boraman? – deya erkalanib so’radi Franka.
– Yo’q-yo’q, meni kechirgin-u, hozir juda bandman.
– O, uzr so’rashing shartmas. Agar seni zeriktiradigan bo’lsam, hozir suhbat qurmadik, deb hisoblayver.
– Darrov xafa bo’lasan-a. Tushungin, ishlarim tiqilib yotibdi… Mayli, kel, faqat keyinroq.
– Qachon?
– Xo’-o’sh… ikki soatdan keyin.
Enriko go’shakni qo’ydi. Shuncha qimmatli vaqt bekor ketganday tuyuldi. Maktubni tushgacha jo’natish kerak, bo’lmasa, Ornellaga ertaga yetib boradi.
“…langan bo’lardim. Chunki tuman shu topda sen yashayotgan uyni ham qurshab olgan, agar uning ko’zi bo’lsa (kim bilsin, balki bordir), derazadan senga to’yib-to’yib boqqan bo’lardi. Keyin biror tirqishcha topib, xonangga kirishga intilmaydi, deysanmi? Tumanning bunga qurbi yetgani kabi, mening muhabbatim uchun ham uzoq ma… ”
Eshik asta ochilib, kotib Ermete kirdi.
– Kechirasiz.
– Aytdim-ku, ishim ko’p, hech kimni qabul qilmayman, deb. Kechga yaqin kelishsin.
– Lekin…
– Yana nima?
– Pastda mashinada sizni kommendatore Invernitstsi kutayapti.
Jin ursin, bu Invernitstsi degani bilan yaqinda o’t ketgan omborxonani borib ko’rishi, ekspertlar bilan uchrashishi kerak edi-ku! Butkul yodidan ko’tarilibdi. Yo’q, bunga chidash qiyin. Hamma narsa shu paytga kelib taqalayapti. Xuddi birov atay qilayotganday.
U rosa qiyin ahvolda qolgandi. Lekin… “Kasalman”, deb bahona qilsa-chi? Yo’q, bo’lmaydi. YO maktubni chala holida jo’nataversamikan? Ammo hali yana ko’p narsalar haqida yozmoqchi edi-da. Ikkilana-ikkilana, xatni g’aladonga tashladi-da, pal`tosini kiyib, pastga yugurdi. Nima bo’lgandayam, tezroq borib-kelish kerak. Yarim soatda ulguramanmi, deb o’ylagandi, biroq tushga yaqin qaytib keldi. Qabulxonada uni to’rt kishi kutib o’tirishiga qaramay, shaxd bilan xonasiga kirib, eshikni ichkaridan qulflab oldi. Chuqur nafas olib, g’aladonni ochdi. Maktub yo’q! Yuragi muzlab ketay dedi. Kimdir jur’at qilib, uning stolini titkilaganga o’xshaydi. Yo’q, balki adashayotgandir.
Xayriyat, shunchaki adashib boshqa g’aladonni ochibdi. Faqat, endi maktubni tushgacha jo’natolmaydi. Pochtaga “shoshilinch” deb topshirgan taqdirda ham, Ornella uni yarim tunga yaqin olishi mumkin.
“…sofalarni bosib o’tish, kerak bo’lsa, Xitoy de…”
Jiring-jiring! Yana telefon. U ruchkani qog’ozdan uzmay turib, ikkinchi qo’li bilan go’shakni oldi.
– Allo?
– Siz bilan Janobi oliylarining kotibi Takki gaplashayapti.
– Eshitaman.
– Men tros masalasida qo’ng’iroq qilayapman.
Oshiq Rokko boshini changalladi. Gap mo’maygina daromad keltiradigan o’ta muhim ish haqida bormoqda edi. Tros oldi-sotdisi bilan bog’liq suhbat rosa yigirma daqiqa cho’zildi.
“…voridan uchib o’tish hech gap emas. Oh…”
Yana kotib Ermete. Enriko beixtiyor qichqirib yubordi.
– Hech kimni qabul qilmayman, tushundingmi?
– Lekin moli…
– Hech kimni, dedim-ku, eshitmayapsanmi?
– Lekin moliyaviy inspektor o’zingiz bugunga chaqirganingizni aytayapti.
Sho’rlik Rokko holsizlanib qoldi. Moliyaviy inspektorni qaytarib yuborish g’irt axmoqlik, mavqe-mansabga nuqta qo’yish, o’zini o’zi o’ldirish bilan baravar. Inspektorni noiloj qabul qildi.
Soat birdan o’ttiz besh daqiqa o’tdi. Qabulxonada chamasi bir soatdan buyon qarindoshi Franka kutayotgan bo’lsa kerak. Yana Jenevadan u bilan uchrashgani kelgan injener Shtol`ts ham bor. Yana elektr asboblarini sotish masalasida advokati Messumichi va, nihoyat, har kuni uni ukol qilib ketadigan hamshira qiz ham kutib turgandir.
“… azizim, Ornella!”
Telefon jiringladi.
– Siz bilan savdo vazirligidan kommendatore Staltsi gaplashayapti…
Yana telefon.
– Konsortsiumlar uyushmasi kotibi gapirayapti…
“… Mening tengi yo’q go’zalim, Ornella! Agar bil…”
Ermete vitse-prefektadoktor kelganini ma’lum qildi.
“…ganingda edi, seni qan…”
Telefon.
– Bosh shtab boshlig’i gapirayapti…
Jiring-jiring.
– Hazrati oliylari arxiepiskopning kotibi…
“…chalik sev…”
Jiring-jiring.
– Kassatsion sud boshlig’i gapirayapti.
– Allo!
– Men Oliy kengash a’zosi senator Kormerakoman.
– Eshitaman.
– Siz bilan imperator janobi oliylarining adyutanti gaplashayapti.
– Eshitaman, ha, ha, qulog’im sizda. Ha, rahmat. Janobi oliylari, bag’oyat minnatdorman!.. Albatta, janob general, hoziroq chora ko’raman… Allo, allo! Albatta, janob adyutant! Janobi oliylariga mening alohida ehtiromimni yetkazib qo’ying.
Maktub bilan ruchka asta-sekin stol chekkasiga surila boshladi.
– Keling, marhamat! Qani, o’tiring, bemalol o’tiravering. Yaxshisi, bu yoqqa o’tiraqoling. Siz bilan ko’rishib turganimdan bahad xursandman!.. So’z topolmaysan kishi.. O, rahmat. Nima istaysiz? Qahva? Sigaret?
Enriko bu keldi-ketdilar, qo’ng’iroqlar to’foni qancha davom etganini bilmaydi. Nihoyat, yarim tunga yaqin yolg’iz qoldi. Uyga ketishdan avval stol ustida qalashib yotgan hujjatlarni tartibga solmoqchi bo’ldi va maktubga ko’zi tushib qoldi. Qo’lda yozilgan, lekin imzo, sana qo’yilmagan. Dastxatidan o’zi yozganini bildi. Qiziqib, o’qib ko’rdi. “Qanday bema’nilik! Qachon yozdim buni?” – deb o’zini savolga tutarkan, boshini qashlagancha eslashga urinardi. – Bunaqa bema’ni maktubni qanday qilib yozdim-a? Bu Ornella degani kim edi o’zi?..”
