Жаҳон шеъриятининг етук вакилларидан бири, таниқли француз шоири Жак Превер ишқий, фалсафий, ҳазил-мутойибали шеърлари билан машҳурдир. Бу шеърлар болаларча соддаликни, сўлимлик ва гўзал тароватни ўзига сингдирганлиги билан ажралиб туради.
Жак Превер
ШЕЪРЛАР
Французчадан Шарофат Ботирова таржимаси
Жаҳонга машҳур француз шоири Жак Превер 1900 йил 4 февралда Франциянинг Нёйи-сюр-Сен шахрида туғилган. Унинг «Оилавий хотиралар ёки қўриқловчи Фаришта» (1930) ва «Францияда, Парижда каллалар тушлигини тасвирлашга уриниш» (1931) илк йирик достонларида сюрреализм таъсири намоён бўлган. «Тупроққа санчилган найзапичоқ» (1936), «Воцеалар» (1937), «Сўзлар» (1946), | «Эртаклар» (1947), «Томоша» (1951), «Ёмғир ва челак» (1955) каби тўпламлар |муаллифи. Францияда, айниқса, Превернинг ишқий, фалсафий, ҳазил-мутойибали лирикаси машҳурдир. Шоир асосан верлибр-сарбастда ижод қилган. У француз киносидаги «шеърий реализм» йўналишининг вакилларидан бири. Шеърияти болаларча соддаликни, сўлимлик ва гўзал тароватни ўзига сингдирганлиги билан ажралиб туради.
Жак Превер 1977 йил Франциянинг Нёйи-сюр-Сен шахрида вафот этган.
ПИКАССО САЙРИ
Тоза чиннидан ясалган
юмалоқ ликопчада
турар бир олма.
Унинг қаршисида
Мусаввир
ўша асл олманинг
аксини чизмоқ учун
уринар эди.
Лекин олмага бу
ёқмасди,
чунки унинг айтар сўзи бор эди
халтадаги барча Олмалар номидан ҳам!
СЕНГА, СЕВГИЛИМ!
Қуш сотиладиган бозорга бордим,
қуш сотиб олдим
сенга, севгилим!
Гул сотадиган бозорга бордим,
гул сотиб олдим
сенга, севгилим!
Занжир сотадиган бозорга бордим,
зил-замбил оғир
ундан ҳам олдим
сенга, севгилим!
Қул сотадиган бозорга бордим,
сени қидирдим
аммо топмадим
сени, севгилим!
КУЗ
Хиёбон ўртасида бир от бормоқда
Унинг устига барглар тўкилар
От уни орқалаб кетиб бормоқда
Севгимиз совқотиб эти жунжикар
Қуёшнинг ҳам.
* * *
Сохталик майдонида
табассумнинг алвон оти
йўрғалайди
Мен ҳам майдон комида
ҳақиқатнинг ўкинч қамчиси
қўлларимда сирғалади
Ўрни йўқ бунда сўзнинг
кўриб турибман
тўрт мучалимдай ҳақ
табассуминг.
ЭРКИН МАВЗУ
Мен кепкамни қуш инига айлантириб
қушни эса бошимга қўйиб
кўчага чиқдим
Шаҳар ҳокими буни кўриб сўради:
— Бирор кимса салом бердими?
— Ҳеч ким, жаноб, — қуш қилди жавоб
— Узр, мен ўйлабман кимдир
салом берганми, — деди
— Узрингиз қабул қилдим
ҳаётда ҳар кимдан ҳам
хато ўтади, —
Қўшиб қўйди қуш.
* * *
Қуш тасвирини чизмоқ учун
ин расмин чизмоқ даркор —
туйниклари ланг очиқ
Кейин унга қўшимча
чизмоқ даркор шунингдек
нимадир гўзалликдан
нимадир соддаликдан
нимадир эзгуликдан
тасвирга сингиб кетсин
қуш учун даркор индек
Сўнг тасвирни осмоқ даркор
боғлар бағрига
ўрмон қўйнига
чангалзорларга
дарахтлар ортига бекиниб
бирор сўз айтмай…
Баъзида қуш жуда тез қайтар
баъзан йиллаб этар мунтазир
Ноумид бўлмасдан
кутмоқ даркор
йиллар оқимида оқиб
соғинчдан толиқиб бўлса ҳам
кутмоқ даркор.
Қайтиб келса агар қуш
кузатмоқ даркор
жимгина бепарво
инга киргунга қадар
Кириб олгандан кейин
бекитмоқ даркор инин,
жуда-жуда оҳиста
сўнг бирма-бир аста
йўлдаги тўсиқларни
ҳам икир-чикирларни
беозор олмоқ даркор
ҳатто бирорта пати
чекмасин озор
Энди чизмоқ учун
дарахт расмини
энг гўзал шохидан берини танлаб
ўша қуш учун
шунингдек, чизмоқ даркор
яшил барг зумрадлигин
шабода салқинлигин
қуёш чангларини ҳам
Шунингдек,
ёзнинг иссиқ ҳароратидан
бурқиган майсаларни
жониворлари билан
чизмоқ даркор
ўша қуш учун
Сўнг кутмоқ даркор
қуш сайрашга этсин жазм
Шунча тасвирни кўриб
куйламаса агар қуш
демак чизган бу сурат
мавҳумликдан иборат.
Лекин бирдан
сайраб юборса у қуш
эзгуликдан нишон бу
сархушликдан нишон бу
Ўша пайт астагина
патидан бирин олиб
ёзиб қўйинг четига
отингизни
ишингиздан қониқиб.
* * *
Мен латиф беваликни кутаман,
ҳам кутиб яшайман бахтли соғинчни,
Орзумдаги ёниқ
Оловуддин чироғидан жазманим
ўзига тунги шуъла яратди.
Мени у ҳақсизликда айблаганда ҳам
бир сўз демадим.
Мотам либосини орзу қиламан,
Азанинг кўйлаги бунча тиллоранг?
Ишратхонага кирар экан у,
никоҳ узугини ечди қўлидан.
Ҳам у ердан танлаб олди
менга ўхшаш битта аёлни.
Сўнгра бутун вужуди билан
барча исми-жисми
ҳам менга қўйган лақаби қадар
босиринқи бир кайфиятда
У аёлни сўка кетди қамчилай кетди…
Мотам либосини орзу қиламан
Азанинг кўйлаги бунча тиллоранг
Менга раво кўрмас эди бундай кўргуликни!
Итдай вафодор бўл!
Ўзимники бўлгил ёлғиз сен!
Вафо қизи бўлсин номинг,
бор гўзаллик чирой маним бўлсин, —
деярди ул аёлга тинмай.
Сўнг бирдан менга ташланди
энг ашаддий душманига ташланганидек!
Сўнг мени эркалай кетди
сўнг
ҳаётида очилган гули
ёлғиз ишқи эканлигимни айтиб
йиғлай кетди у!
Кутаман латиф беваликни мен,
ҳам кутиб яшайман бахтли соғинчни!
Мени ўлимга маҳкум этганим
ҳам суйганим
ҳам қотилим
қўлларининг қонини
кўзларимдан оққан ёшга
юварди.
Jak Prever
SHE’RLAR
Frantsuzchadan Sharofat Botirova tarjimasi
Jahonga mashhur frantsuz shoiri Jak Prever 1900 yil 4 fevralda Frantsiyaning Nyoyi-syur-Sen shaxrida tug’ilgan. Uning «Oilaviy xotiralar yoki qo’riqlovchi Farishta» (1930) va «Frantsiyada, Parijda kallalar tushligini tasvirlashga urinish» (1931) ilk yirik dostonlarida syurrealizm ta’siri namoyon bo’lgan. «Tuproqqa sanchilgan nayzapichoq» (1936), «Votsealar» (1937), «So’zlar» (1946), | «Ertaklar» (1947), «Tomosha» (1951), «Yomg’ir va chelak» (1955) kabi to’plamlar |muallifi. Frantsiyada, ayniqsa, Preverning ishqiy, falsafiy, hazil-mutoyibali lirikasi mashhurdir. Shoir asosan verlibr-sarbastda ijod qilgan. U frantsuz kinosidagi «she’riy realizm» yo’nalishining vakillaridan biri. She’riyati bolalarcha soddalikni, so’limlik va go’zal tarovatni o’ziga singdirganligi bilan ajralib turadi.Jak Prever 1977 yil Frantsiyaning Nyoyi-syur-Sen shaxrida vafot etgan.
PIKASSO SAYRI
Toza chinnidan yasalgan
yumaloq likopchada
turar bir olma.
Uning qarshisida
Musavvir
o’sha asl olmaning
aksini chizmoq uchun
urinar edi.
Lekin olmaga bu
yoqmasdi,
chunki uning aytar so’zi bor edi
xaltadagi barcha Olmalar nomidan ham!
SENGA, SEVGILIM!
Qush sotiladigan bozorga bordim,
qush sotib oldim
senga, sevgilim!
Gul sotadigan bozorga bordim,
gul sotib oldim
senga, sevgilim!
Zanjir sotadigan bozorga bordim,
zil-zambil og’ir
undan ham oldim
senga, sevgilim!
Qul sotadigan bozorga bordim,
seni qidirdim
ammo topmadim
seni, sevgilim!
KUZ
Xiyobon o’rtasida bir ot bormoqda
Uning ustiga barglar to’kilar
Ot uni orqalab ketib bormoqda
Sevgimiz sovqotib eti junjikar
Quyoshning ham.
* * *
Soxtalik maydonida
tabassumning alvon oti
yo’rg’alaydi
Men ham maydon komida
haqiqatning o’kinch qamchisi
qo’llarimda sirg’aladi
O’rni yo’q bunda so’zning
ko’rib turibman
to’rt muchalimday haq
tabassuming.
ERKIN MAVZU
Men kepkamni qush iniga aylantirib
qushni esa boshimga qo’yib
ko’chaga chiqdim
Shahar hokimi buni ko’rib so’radi:
— Biror kimsa salom berdimi?
— Hech kim, janob, — qush qildi javob
— Uzr, men o’ylabman kimdir
salom berganmi, — dedi
— Uzringiz qabul qildim
hayotda har kimdan ham
xato o’tadi, —
Qo’shib qo’ydi qush.
* * *
Qush tasvirini chizmoq uchun
in rasmin chizmoq darkor —
tuyniklari lang ochiq
Keyin unga qo’shimcha
chizmoq darkor shuningdek
nimadir go’zallikdan
nimadir soddalikdan
nimadir ezgulikdan
tasvirga singib ketsin
qush uchun darkor indek
So’ng tasvirni osmoq darkor
bog’lar bag’riga
o’rmon qo’yniga
changalzorlarga
daraxtlar ortiga bekinib
biror so’z aytmay…
Ba’zida qush juda tez qaytar
ba’zan yillab etar muntazir
Noumid bo’lmasdan
kutmoq darkor
yillar oqimida oqib
sog’inchdan toliqib bo’lsa ham
kutmoq darkor.
Qaytib kelsa agar qush
kuzatmoq darkor
jimgina beparvo
inga kirgunga qadar
Kirib olgandan keyin
bekitmoq darkor inin,
juda-juda ohista
so’ng birma-bir asta
yo’ldagi to’siqlarni
ham ikir-chikirlarni
beozor olmoq darkor
hatto birorta pati
chekmasin ozor
Endi chizmoq uchun
daraxt rasmini
eng go’zal shoxidan berini tanlab
o’sha qush uchun
shuningdek, chizmoq darkor
yashil barg zumradligin
shaboda salqinligin
quyosh changlarini ham
Shuningdek,
yozning issiq haroratidan
burqigan maysalarni
jonivorlari bilan
chizmoq darkor
o’sha qush uchun
So’ng kutmoq darkor
qush sayrashga etsin jazm
Shuncha tasvirni ko’rib
kuylamasa agar qush
demak chizgan bu surat
mavhumlikdan iborat.
Lekin birdan
sayrab yuborsa u qush
ezgulikdan nishon bu
sarxushlikdan nishon bu
O’sha payt astagina
patidan birin olib
yozib qo’ying chetiga
otingizni
ishingizdan qoniqib.
* * *
Men latif bevalikni kutaman,
ham kutib yashayman baxtli sog’inchni,
Orzumdagi yoniq
Olovuddin chirog’idan jazmanim
o’ziga tungi shu’la yaratdi.
Meni u haqsizlikda ayblaganda ham
bir so’z demadim.
Motam libosini orzu qilaman,
Azaning ko’ylagi buncha tillorang?
Ishratxonaga kirar ekan u,
nikoh uzugini yechdi qo’lidan.
Ham u yerdan tanlab oldi
menga o’xshash bitta ayolni.
So’ngra butun vujudi bilan
barcha ismi-jismi
ham menga qo’ygan laqabi qadar
bosirinqi bir kayfiyatda
U ayolni so’ka ketdi qamchilay ketdi…
Motam libosini orzu qilaman
Azaning ko’ylagi buncha tillorang
Menga ravo ko’rmas edi bunday ko’rgulikni!
Itday vafodor bo’l!
O’zimniki bo’lgil yolg’iz sen!
Vafo qizi bo’lsin noming,
bor go’zallik chiroy manim bo’lsin, —
deyardi ul ayolga tinmay.
So’ng birdan menga tashlandi
eng ashaddiy dushmaniga tashlanganidek!
So’ng meni erkalay ketdi
so’ng
hayotida ochilgan guli
yolg’iz ishqi ekanligimni aytib
yig’lay ketdi u!
Kutaman latif bevalikni men,
ham kutib yashayman baxtli sog’inchni!
Meni o’limga mahkum etganim
ham suyganim
ham qotilim
qo’llarining qonini
ko’zlarimdan oqqan yoshga
yuvardi.
