Эркаклару аёллардан жам бўлган оломон арзу самони ларзага келтириб бақирарди. Оломоннинг олдида эса, қўллари боғланган қадди расо, бўйдор бир кимса бошини баланд кўтарганча бир-бир қадам босиб борарди. У келишган йигит эди. Шу билан бирга унинг мағрур қиёфасида атрофидаги бақироқларга нафрат ва ғазаб акс этиб турганини ҳам кўриш мумкин эди.

Лев Толстой
ИЛОҲИЙ НУР
Саъдулла Сиёев таржимаси

— Уни жазолаш керак! Отиб ташлаш керак! Жойи жаҳаннамда!
Эркаклару аёллардан жам бўлган оломон арзу самони ларзага келтириб бақирарди. Оломоннинг олдида эса, қўллари боғланган қадди расо, бўйдор бир кимса бошини баланд кўтарганча бир-бир қадам босиб борарди. У келишган йигит эди. Шу билан бирга унинг мағрур қиёфасида атрофидаги бақироқларга нафрат ва ғазаб акс этиб турганини ҳам кўриш мумкин эди.

Бу йигит… фуқарога жабр қилди. Ана энди у жазосини олиши керак. Уни албатта қатл этадилар.
“Начора? — деди у ўзига ўзи, — бир бошга бир ўлим дейдилар. Тақдири азалда ёзилгани шу бўлса, нима ҳам қилардик?” Йигит ҳамон кўчани бошига кўтариб шанғиллаётган оломонга кинояли илжайиб қараб қўйди. Оломон қий-чув қилиб уни қатл майдони томон ҳайдаб борарди.

Қатл майдонига ҳам етай деб қолдилар. Шу пайт издиҳомнинг этакроғидан бир болакайнинг ҳиқиллаб йиғлагани эшитилди. Олти ёшлардаги бир бола оломонни тирсаклаб ёриб ўтмоқчи бўлар, “Дада! Дадажон! Қаёққа кетаяпсиз? Тўхтанг! Мени ҳам олакетинг!” деб йиғларди. Норасида гўдакнинг ноласи таъсир қилдими, халойиқ бир лаҳза жимиб қолди, сўнг ғайритабиий бир кучга дуч келгандай, беихтиёр болакайга йўл берди. Болакай чириллаб йиғлаганча тобора отасига яқинлашиб борарди.

— Муштдеккина экан бечора! — деди бир аёл болага қараб.
— Сенга ким керак, болакай? — деб сўради яна бир хотин, унинг бошини силаб.
— Дадамнинг олдига бораман! — деди бола чириллаб, — мени қўйворинглар, дадажонимнинг олдига бормоқчиман…
— Ёшинг нечада, болакай?

Ўғил саволга савол билан жавоб берди:
— Дадамни нима қилмоқчисизлар? Нега унинг қўлларини боғлаб қўйдинглар?
— Ҳой бола, оёқ остида ўралашмай уйингга жўна, онанг излаб юргандир?

Асир йигит ўғлининг илтижосини ҳам, мужикнинг уйингга жўна, деган гапини ҳам эшитган эди. Ўғли ўрнига ўзи жавоб берди:
— Унинг онаси йўқ, етим, — деди қовоғини солиб. Бола эса, оломонни оралай-оралай, ниҳоят, отасининг олдига бориб олди. Қўлларига осилди. Сийналари қаҳрга тўла тўда ҳамон, уни осиш даркор, йўқ, отиб ўлдириш керак, дея ҳайқирарди.
— Болам, нега бу ёққа келдинг, уйга бор, — деди ота.
— Нега бу кишилар сизни боғлаб қўйишибди? Нима қилишмоқчи? — деб сўради ўғил.

— Ўғлим, сенга бир маслаҳат бор.
— Нима қилай, дада?
— Катюшани биласан-а?
— Қўшнимизми? Биламан.
— Сен ҳозир ўша Катюшаларникига боргин-да, ўтириб тур. Мен ортингдан етиб бораман, хўпми?
— Сизни ташлаб ҳеч қаёққа бормайман! — деди бола ва ҳўнграб йиғлаб юборди.
— Нега унақа дейсан? Ахир айтдим-ку, мен… изингдан етиб бораман, деб.
— Ёлғон. Улар сизни ўлдиришмоқчи. Ҳали эшитмадингизми?
— Йўғ-е, унчалик эмас. Улар… улар менга зиён етказишмайди.

Банди йигит ўғлини ерга қўйди ва халойиққа етакчилик қилиб бораётган кишининг олдига борди.
— Менга қаранг, биродар, — деди банди, — мени қай йўсинда, қачон ўлдирсанглар ҳам розиман. Фақат бу иш мана шу боланинг кўз ўнгида бўлмасин. Илтимос, икки дақиқага қўлларимни ечиб қўйинглар. — Қўрқманг, қочиб кетмайман. Мен ўғлимга бу амакинглар менинг оғайниларим бўлади, биз сайрга чиққанмиз, дейман. Шунда ўғлим уйга кетади. Кейин, майли, қанақасига қатл этсанглар ҳам туриб бераман.

Оломон сардори бандининг илтимосига рози бўлди. Ота ўғлининг ёнига қайтди.
— Болам, бор энди, уйга бориб Катяларникида ўтириб тур.
— Сиз-чи, сиз нега мен билан кетмайсиз?
— Булар менинг оғайниларим бўлади. Биз бир пас айланамиз, кейин мен ҳам уйга кетаман. Мана, кўрдинг-ку, қўлларим ҳам ечилган. Борақол.

Болакай отасининг юзига тикилиб ўйланиб қолди. Кейин ишонқирамай деди:
— Ростдан ҳам уйга борасизми?
— Бораман дедим-ку, ўғлим, албатта бораман.
Бола ортига қарай-қарай истамайгина жўнади. У кўздан ғойиб бўлгач, банди йигит сардорга қараб деди:
— Энди мен ўлимга тайёрман, қани бошласинлар.

Шу пайт ақл бовар қилмайдиган мўъжиза рўй берди. Ҳозиргина томоқларини йиртгудек бўлиб бировга ўлим тилаётган бешафқат одамларнинг кўнгли бирдан юмшади. Уларнинг кўксида кишини ўйга толдирадиган илоҳий бир нур пайдо бўлган эди. Битта аёл аста гап қўшди:
— Менга қолса… унинг гуноҳидан кечиш керак.

Аёлни кимдир қувватлади:
— Яратган Эгам раҳмдил бўлинглар, деган. Бу йигит ҳам Худонинг осий бир бандаси. Келинглар, қўйвора қолайлик…
Бирор соатдан бери “Осилсин! Отилсин!” деб ҳайқираётган халойиқ энди жўровоз бўлиб, “Қўйворилсин! Гуноҳи ўзига!” деб қичқира кетди. Мағрур банди йигит эса, қўллари билан кўзларини бекитганча йиғлаб юборди. У оломонни ёриб ўтди ва калласини осилтирганча уйига, ўғлининг олдига югурди.

Lev Tolstoy
ILOHIY NUR
Sa’dulla Siyoev tarjimasi

— Uni jazolash kerak! Otib tashlash kerak! Joyi jahannamda!
Erkaklaru ayollardan jam bo’lgan olomon arzu samoni larzaga keltirib baqirardi. Olomonning oldida esa, qo’llari bog’langan qaddi raso, bo’ydor bir kimsa boshini baland ko’targancha bir-bir qadam bosib borardi. U kelishgan yigit edi. Shu bilan birga uning mag’rur qiyofasida atrofidagi baqiroqlarga nafrat va g’azab aks etib turganini ham ko’rish mumkin edi.

Bu yigit… fuqaroga jabr qildi. Ana endi u jazosini olishi kerak. Uni albatta qatl etadilar.
“Nachora? — dedi u o’ziga o’zi, — bir boshga bir o’lim deydilar. Taqdiri azalda yozilgani shu bo’lsa, nima ham qilardik?” Yigit hamon ko’chani boshiga ko’tarib shang’illayotgan olomonga kinoyali iljayib qarab qo’ydi. Olomon qiy-chuv qilib uni qatl maydoni tomon haydab borardi.

Qatl maydoniga ham yetay deb qoldilar. Shu payt izdihomning etakrog’idan bir bolakayning hiqillab yig’lagani eshitildi. Olti yoshlardagi bir bola olomonni tirsaklab yorib o’tmoqchi bo’lar, “Dada! Dadajon! Qayoqqa ketayapsiz? To’xtang! Meni ham olaketing!” deb yig’lardi. Norasida go’dakning nolasi ta’sir qildimi, xaloyiq bir lahza jimib qoldi, so’ng g’ayritabiiy bir kuchga duch kelganday, beixtiyor bolakayga yo’l berdi. Bolakay chirillab yig’lagancha tobora otasiga yaqinlashib borardi.

— Mushtdekkina ekan bechora! — dedi bir ayol bolaga qarab.
— Senga kim kerak, bolakay? — deb so’radi yana bir xotin, uning boshini silab.
— Dadamning oldiga boraman! — dedi bola chirillab, — meni qo’yvoringlar, dadajonimning oldiga bormoqchiman…
— Yoshing nechada, bolakay?

O’g’il savolga savol bilan javob berdi:
— Dadamni nima qilmoqchisizlar? Nega uning qo’llarini bog’lab qo’ydinglar?
— Hoy bola, oyoq ostida o’ralashmay uyingga jo’na, onang izlab yurgandir?

Asir yigit o’g’lining iltijosini ham, mujikning uyingga jo’na, degan gapini ham eshitgan edi. O’g’li o’rniga o’zi javob berdi:
— Uning onasi yo’q, yetim, — dedi qovog’ini solib. Bola esa, olomonni oralay-oralay, nihoyat, otasining oldiga borib oldi. Qo’llariga osildi. Siynalari qahrga to’la to’da hamon, uni osish darkor, yo’q, otib o’ldirish kerak, deya hayqirardi.
— Bolam, nega bu yoqqa kelding, uyga bor, — dedi ota.
— Nega bu kishilar sizni bog’lab qo’yishibdi? Nima qilishmoqchi? — deb so’radi o’g’il.

— O’g’lim, senga bir maslahat bor.
— Nima qilay, dada?
— Katyushani bilasan-a?
— Qo’shnimizmi? Bilaman.
— Sen hozir o’sha Katyushalarnikiga borgin-da, o’tirib tur. Men ortingdan yetib boraman, xo’pmi?
— Sizni tashlab hech qayoqqa bormayman! — dedi bola va ho’ngrab yig’lab yubordi.
— Nega unaqa deysan? Axir aytdim-ku, men… izingdan yetib boraman, deb.
— Yolg’on. Ular sizni o’ldirishmoqchi. Hali eshitmadingizmi?
— Yo’g’-ye, unchalik emas. Ular… ular menga ziyon yetkazishmaydi.

Bandi yigit o’g’lini yerga qo’ydi va xaloyiqqa yetakchilik qilib borayotgan kishining oldiga bordi.
— Menga qarang, birodar, — dedi bandi, — meni qay yo’sinda, qachon o’ldirsanglar ham roziman. Faqat bu ish mana shu bolaning ko’z o’ngida bo’lmasin. Iltimos, ikki daqiqaga qo’llarimni yechib qo’yinglar. — Qo’rqmang, qochib ketmayman. Men o’g’limga bu amakinglar mening og’aynilarim bo’ladi, biz sayrga chiqqanmiz, deyman. Shunda o’g’lim uyga ketadi. Keyin, mayli, qanaqasiga qatl etsanglar ham turib beraman.

Olomon sardori bandining iltimosiga rozi bo’ldi. Ota o’g’lining yoniga qaytdi.
— Bolam, bor endi, uyga borib Katyalarnikida o’tirib tur.
— Siz-chi, siz nega men bilan ketmaysiz?
— Bular mening og’aynilarim bo’ladi. Biz bir pas aylanamiz, keyin men ham uyga ketaman. Mana, ko’rding-ku, qo’llarim ham yechilgan. Boraqol.

Bolakay otasining yuziga tikilib o’ylanib qoldi. Keyin ishonqiramay dedi:
— Rostdan ham uyga borasizmi?
— Boraman dedim-ku, o’g’lim, albatta boraman.
Bola ortiga qaray-qaray istamaygina jo’nadi. U ko’zdan g’oyib bo’lgach, bandi yigit sardorga qarab dedi:
— Endi men o’limga tayyorman, qani boshlasinlar.

Shu payt aql bovar qilmaydigan mo»jiza ro’y berdi. Hozirgina tomoqlarini yirtgudek bo’lib birovga o’lim tilayotgan beshafqat odamlarning ko’ngli birdan yumshadi. Ularning ko’ksida kishini o’yga toldiradigan ilohiy bir nur paydo bo’lgan edi. Bitta ayol asta gap qo’shdi:
— Menga qolsa… uning gunohidan kechish kerak.

Ayolni kimdir quvvatladi:
— Yaratgan Egam rahmdil bo’linglar, degan. Bu yigit ham Xudoning osiy bir bandasi. Kelinglar, qo’yvora qolaylik…
Biror soatdan beri “Osilsin! Otilsin!” deb hayqirayotgan xaloyiq endi jo’rovoz bo’lib, “Qo’yvorilsin! Gunohi o’ziga!” deb qichqira ketdi. Mag’rur bandi yigit esa, qo’llari bilan ko’zlarini bekitgancha yig’lab yubordi. U olomonni yorib o’tdi va kallasini osiltirgancha uyiga, o’g’lining oldiga yugurdi.