Саҳифа Акутагава Рюноскэ таваллудининг 125 йиллигига бағишланади

    Кўприкда аллақачон ҳаракат тинганди. На бирон қадам товуши, на от туёғининг тақир-туқури, на от-араванинг жаранги — у ёқдан бирон бир сас эшитилмасди. Шамолнинг шилдираши, қамишнинг шитир-шитири, сувнинг шалоплаши… кейин қаердадир қарқара қулоқни тешиб юборгудек чинқирди. У эса ҳануз келмасди.

Рюноскэ АКУТАГАВА
БИСЭЙНИНГ ИШОНЧИ

Акутагава Рюноскэ (1892.1.3 — Токио — 1927.24.7) — ўз асарлари билан япон адабиётини жаҳон миқёсига чиқишини бошлаб берган адиб сифатида тан олинади. У ижодида ғарб ва япон адабиети анъаналарини ўзаро уйғунлаштириб, япон анъанавий тасвир ва ифода усулини янги йўналишга бурган. Инсон онгининг «жумбоқ»лиги, олдиндан айтиб бўлмаслик хусусияти ифодаланган ҳикоялари — «Расёмон дарвозаси» (1915), «Бурун» (1916) унга шуҳрат келтиради. «Куз» (1920), «Совуқ» (1924) каби психологик ҳикояларида эса ижтимоий ёвузлик дунёсида эзгуликнинг фожиавий қисмати акс этган. «Сув алвастилари мамлакатида» (1927) ижтимоий-фантастик мажозий асардир. Инсоннинг ёлғизлиги, унинг вакт, тарих олдида ожизлиги панд-насиҳатдан иборат «Телбанинг ҳаёти» (1927) номли сўнгги асарининг мавзуидир. Япон маданиятида беқиёс ўрин эгаллагани учун «Акутагава» миллий мукофоти таъсис этилган.

Бисэй кўприк остида турганча уни кутарди.

Юқорида, унинг тепасида, ярмигача печакгулларга чирмалган баланд тош панжара ортида вақти-вақти билан ўтиб қоладиган ўткинчилар кўйлакларининг оқиш бари ботаётган қуёшнинг ёрқин нурларида товланиб, шамолда ҳилпираб қоларди. У ҳамон келмасди.

Бисэй бироз бетоқатлик билан шундоққина сувга яқинлашди ва бирон-бир қайиқ сузмаётган сокин дарё­га тикилди.

Дарё бўйлаб бир қатор тизилганча яшил қамишлар ўсарди. Гарчи дарё сербар бўлса-да, унинг қамишлар билан сиқиб қўйилган қисми энсиз кўринарди. Мусаффо сув тасмаси, биргина садафранг булут тасвирига жило бериб, қамишлар орасида секин ўралашиб оқарди… У эса ҳалиям келмасди.

Бисэй сувдан узоқлашди ва энсиз саёзлик бўйлаб у ёқ-бу ёққа юрганча, аста-секинлик билан бағри қорон­ғиликка тўлиб бораётган сукунатга қулоқ солди.

Кўприкда аллақачон ҳаракат тинганди. На бирон қадам товуши, на от туёғининг тақир-туқури, на от-араванинг жаранги — у ёқдан бирон бир сас эшитилмасди. Шамолнинг шилдираши, қамишнинг шитир-шитири, сувнинг шалоплаши… кейин қаердадир қарқара қулоқни тешиб юборгудек чинқирди. Бисэй жойида тақа-тақ тўхтади: сув кўтарила бошлаган кўринади, лойқа саёзликка келиб урилаётган сув олдингига қараганда яқинроқда жилваланарди… У эса ҳануз келмасди.

Жаҳл билан қовоғини уюб олган Бисэй кўприк остидаги ғира-шира саёзликда шахдам қадамлар билан юра бошлади. Бу вақт оралиғида сув секин-аста, қадам-бақадам саёзликни кўма бошлади. Сувўтларининг совуғи ва сувнинг сал­қини терисини жунжиктирди. У кўзини осмонга тикди — кўприкда, уфққа бош қўяётган қуёшнинг ўткир нурлари сўниб бўлганди, оч-яшилтоб кунботар кўкда тош панжаранинг қирқиб олингандек бир парчаси қорайиб кўринарди… У эса ҳечам келмасди.

Ниҳоят Бисэй жойида тўхтади. Сув аллақачон унинг оёқларини ялаб, пўлатдан ҳам совуқроқ бир жило таратганча, кўприк остидан тошиб чиқа бошлаганди. Шубҳасиз, орадан бир соат ўтар-ўтмас шаф­қатсиз оқим унинг тиззасию қорни, кўкрагини кўмди. Йўқ, сув тобора юқорилаб борар, мана ниҳоят унинг тиззалари дарё тўлқинлари ичра йўқолди… У эса шу чоққача келмади.

Бисэй умиднинг сўнгги учқуни ила яна ва яна нигоҳини осмонга, кўприкка тикарди.

Унинг кўкрагига етиб қолган сув устида кечнинг қуюқлашган, хаёлий туман орасидан тол баргларию қамишларнинг маъюс шитирлаши эшитиларди. Бехосдан сувдан сакраб чиқиб Бисэйнинг бурнига тегиб кетган балиқнинг оппоқ тўши қоронғиликда ялт этиб унинг боши узра кўринди. Юксакликда эса сийрак юлдузлар яккам-дуккам ёна бошлади. Печак босган панжаранинг шарпаси ҳам тобора босиб келаётган зулматда эриб кетди… У эса ҳечам келмасди.

Ярим тунда, ой шуъласи дарё бўйлаб ўсган қамишу толларни кўмганда, сув ва шабада оҳиста шивирлаганча, эҳтиёткорлик билан Бисэйнинг жасадини кўприк остидан денгиз томон оқизиб кетди. Унинг ошиқи беқарор руҳи эса фалак кўкси, маъюс ой шуъласига томон ошиқди. Ўз танасини хуфия тарк этгач, у оҳиста бўзариб ёришаётган кўк томон худдики дарёдан ботқоқ исию сувнинг мусаффолиги кўтарилгани каби юқорилади…

Кўп минг йиллардан сўнг, сон-саноқсиз эврилишни бошдан кечирган руҳга яна инсоний ҳаёт ишониб топширилди. У айнан менда яшаётган, мана шу борим, ўзлигим билан менда қўним топган руҳдир. Шунинг учун ҳам гарчи мен бугунги замонда дунёга келган бўлсам-да, ҳалиям қўлимдан бирон бир иш келмайди: эртаю кеч орзулар оғушида яшаб, қандайдир мўъжиза юз беришини кутаман. Худдики Бисэй кўприк остида турганча ҳеч қачон келмайдиган маъшуқасини кутгани каби.

Рус тилидан Шаҳрибону  таржимаси

Манба: «Китоб дунёси» газетаси веб-саҳифаси

Sahifa Akutagava Ryunoske tavalludining 125 yilligiga bag‘ishlanadi

Ko‘prikda allaqachon harakat tingandi. Na biron qadam tovushi, na ot tuyog‘ining taqir-tuquri, na ot-aravaning jarangi — u yoqdan biron bir sas eshitilmasdi. Shamolning shildirashi, qamishning shitir-shitiri, suvning shaloplashi… keyin qayerdadir qarqara quloqni teshib yuborgudek chinqirdi. U esa hanuz kelmasdi.

Ryunoske AKUTAGAVA
BISEYNING ISHONCHI
​

Akutagava Ryunoske (1892.1.3 — Tokio — 1927.24.7) — o‘z asarlari bilan yapon adabiyotini jahon miqyosiga chiqishini boshlab bergan adib sifatida tan olinadi. U ijodida g‘arb va yapon adabiyeti an’analarini o‘zaro uyg‘unlashtirib, yapon an’anaviy tasvir va ifoda usulini yangi yo‘nalishga burgan. Inson ongining «jumboq»ligi, oldindan aytib bo‘lmaslik xususiyati ifodalangan hikoyalari — «Rasyomon darvozasi» (1915), «Burun» (1916) unga shuhrat keltiradi. «Kuz» (1920), «Sovuq» (1924) kabi psixologik hikoyalarida esa ijtimoiy yovuzlik dunyosida ezgulikning fojiaviy qismati aks etgan. «Suv alvastilari mamlakatida» (1927) ijtimoiy-fantastik majoziy asardir. Insonning yolg‘izligi, uning vakt, tarix oldida ojizligi pand-nasihatdan iborat «Telbaning hayoti» (1927) nomli so‘nggi asarining mavzuidir. Yapon madaniyatida beqiyos o‘rin egallagani uchun «Akutagava» milliy mukofoti ta’sis etilgan.

Bisey ko‘prik ostida turgancha uni kutardi.

Yuqorida, uning tepasida, yarmigacha pechakgullarga chirmalgan baland tosh panjara ortida vaqti-vaqti bilan o‘tib qoladigan o‘tkinchilar ko‘ylaklarining oqish bari botayotgan quyoshning yorqin nurlarida tovlanib, shamolda hilpirab qolardi. U hamon kelmasdi.

Bisey biroz betoqatlik bilan shundoqqina suvga yaqinlashdi va biron-bir qayiq suzmayotgan sokin daryo­ga tikildi.

Daryo bo‘ylab bir qator tizilgancha yashil qamishlar o‘sardi. Garchi daryo serbar bo‘lsa-da, uning qamishlar bilan siqib qo‘yilgan qismi ensiz ko‘rinardi. Musaffo suv tasmasi, birgina sadafrang bulut tasviriga jilo berib, qamishlar orasida sekin o‘ralashib oqardi… U esa haliyam kelmasdi.

Bisey suvdan uzoqlashdi va ensiz sayozlik bo‘ylab u yoq-bu yoqqa yurgancha, asta-sekinlik bilan bag‘ri qoron­g‘ilikka to‘lib borayotgan sukunatga quloq soldi.

Ko‘prikda allaqachon harakat tingandi. Na biron qadam tovushi, na ot tuyog‘ining taqir-tuquri, na ot-aravaning jarangi — u yoqdan biron bir sas eshitilmasdi. Shamolning shildirashi, qamishning shitir-shitiri, suvning shaloplashi… keyin qayerdadir qarqara quloqni teshib yuborgudek chinqirdi. Bisey joyida taqa-taq to‘xtadi: suv ko‘tarila boshlagan ko‘rinadi, loyqa sayozlikka kelib urilayotgan suv oldingiga qaraganda yaqinroqda jilvalanardi… U esa hanuz kelmasdi.

Jahl bilan qovog‘ini uyub olgan Bisey ko‘prik ostidagi g‘ira-shira sayozlikda shaxdam qadamlar bilan yura boshladi. Bu vaqt oralig‘ida suv sekin-asta, qadam-baqadam sayozlikni ko‘ma boshladi. Suvo‘tlarining sovug‘i va suvning sal­qini terisini junjiktirdi. U ko‘zini osmonga tikdi — ko‘prikda, ufqqa bosh qo‘yayotgan quyoshning o‘tkir nurlari so‘nib bo‘lgandi, och-yashiltob kunbotar ko‘kda tosh panjaraning qirqib olingandek bir parchasi qorayib ko‘rinardi… U esa hecham kelmasdi.

Nihoyat Bisey joyida to‘xtadi. Suv allaqachon uning oyoqlarini yalab, po‘latdan ham sovuqroq bir jilo taratgancha, ko‘prik ostidan toshib chiqa boshlagandi. Shubhasiz, oradan bir soat o‘tar-o‘tmas shaf­qatsiz oqim uning tizzasiyu qorni, ko‘kragini ko‘mdi. Yo‘q, suv tobora yuqorilab borar, mana nihoyat uning tizzalari daryo to‘lqinlari ichra yo‘qoldi… U esa shu choqqacha kelmadi.

Bisey umidning so‘nggi uchquni ila yana va yana nigohini osmonga, ko‘prikka tikardi.

Uning ko‘kragiga yetib qolgan suv ustida kechning quyuqlashgan, xayoliy tuman orasidan tol barglariyu qamishlarning ma’yus shitirlashi eshitilardi. Bexosdan suvdan sakrab chiqib Biseyning burniga tegib ketgan baliqning oppoq to‘shi qorong‘ilikda yalt etib uning boshi uzra ko‘rindi. Yuksaklikda esa siyrak yulduzlar yakkam-dukkam yona boshladi. Pechak bosgan panjaraning sharpasi ham tobora bosib kelayotgan zulmatda erib ketdi… U esa hecham kelmasdi.

Yarim tunda, oy shu’lasi daryo bo‘ylab o‘sgan qamishu tollarni ko‘mganda, suv va shabada ohista shivirlagancha, ehtiyotkorlik bilan Biseyning jasadini ko‘prik ostidan dengiz tomon oqizib ketdi. Uning oshiqi beqaror ruhi esa falak ko‘ksi, ma’yus oy shu’lasiga tomon oshiqdi. O‘z tanasini xufiya tark etgach, u ohista bo‘zarib yorishayotgan ko‘k tomon xuddiki daryodan botqoq isiyu suvning musaffoligi ko‘tarilgani kabi yuqoriladi…

Ko‘p ming yillardan so‘ng, son-sanoqsiz evrilishni boshdan kechirgan ruhga yana insoniy hayot ishonib topshirildi. U aynan menda yashayotgan, mana shu borim, o‘zligim bilan menda qo‘nim topgan ruhdir. Shuning uchun ham garchi men bugungi zamonda dunyoga kelgan bo‘lsam-da, haliyam qo‘limdan biron bir ish kelmaydi: ertayu kech orzular og‘ushida yashab, qandaydir mo‘’jiza yuz berishini kutaman. Xuddiki Bisey ko‘prik ostida turgancha hech qachon kelmaydigan ma’shuqasini kutgani kabi.

Rus tilidan Shahribonu tarjimasi

Manba: “Kitob dunyosi” gazetasi veb-sahifasi