30 май – Устоз шоир Миртемир  таваллуд топган кун.

   Устоз шоир  Миртемир шеърларига қулоқ тутган киши турли-туман кишиларнинг товуши, сойлар ва дарёларнинг шовқини, ҳайвонлар ва қушларнинг овозларини эшитмай иложи йўқ. Миртемир домла шеърларида фақат ўз қалбининг тароналарини эмас, балки сойлар ва дарёлар, қушлар ва ҳайвонларнинг ҳам қувноқ ё ҳазин нолаларини-да шеърият мухлисларига етказишга интилди.

Миртемир
ШЕЪРЛАРДАН НАМУНАЛАР

 Миртемир (Турсунов Миртемир) 1910 йил 30 майда Туркистон шаҳри  яқинидаги Иқон қишлоғида туғилган. Ўзбекистон халқ шоири (1971). Эски мактабда таълим олгач (1919—20), Тошкентга келиб, Алмаий номидаги намуна иш мактаби (1920—23) ва Ўзбек эрлар билим юртида тахсил кўрган (1925— 29). Илк шеърлар тўплами — «Шуълалар қўйнида» (1928) миллий ўзбек шеърияти учун янги жанр — сочма (насрий шеър) жанрида ёзилган. «Зафар» (1929), «Қайнашларим» ва «Бонг» (1932) шеърий тўпламлари муаллифи. «Барот» (1930), «Хидир» (1932), «Дилкушо», «Сув қизи» (1937), «Ойсанамнинг тўйида» (1938), «Кўзи» (1939) каби достонлар ёзган. «Қорақалпок, дафтари» (1957) туркумидан ўрин олган «Сурат» лирик қиссаси эса 60—70-йилларда ўзбек шеъриятида достон жанрига эътиборнинг кучайиши ва лирик достон жанрининг камол топишига катта таъсир кўрсатган. А. С. Пушкиннинг шеърларини, Н. А. Некрасовнинг «Русияда ким яхши яшайди», Ш. Руставелининг «Йўлбарс терисини ёпинган паҳлавон», Абай, Махтумқули ва Бердақ асарларини ҳамда кирғиз халқ, эпоси «Манас»ни ўзбек тилига таржима қилган. Ҳамза номидаги Ўзбекистон Давлат мукофоти (1979), Бердақ номидаги Қорақалпоғистон Давлат мукофоти (1977) лауреати. 1978 йил 25 январда Тошкентда вафот этган. «Буюк хизматлари учун» ордени сохиби (2002).

* * *

Каъбамсан, шеърият, эзгу эҳромим,
Оғу ҳам бол тўлиқ бебаҳо жомим.
Амалим ва ишқим, умиду армон,
Уйқусиз тунларим — жиндак илҳомим…
Керакмас инжу ҳам сенсиз, ҳақиқ ҳам,
Керакмас шаддод ҳам сенсиз, дақиқ ҳам,
Ҳаёт ҳам мен учун сенсиз бемаъни,
Сенсиз ўтмасин-да ҳатто дақиқам.

* * *

Қоронғулик тушар,
Бағрим увишар,
Танҳоликда қайта туғиламан мен.
Ёрилиб кетгудай
Тамом йитгудай,
Токи тонг отгунча бўғиламан мен.

Кўзимга ёруғлик,
Сўзимга ёруғлик,
Соғ жонга ёруғлик сўрайман тонгдан.
Армонли йўлчиман,
Армонли куйчиман,
Жаҳонга ёруғлик сўрайман тонгдан.

БЕТОБЛИГИМДА…

Мажнунтол тагига ўтқазинг мени,
Қоврилмай то ғашлик алангасида.
Мажнунтол тагига ўтқазинг мени,
Нафасимни ростлай кўланкасида.

Мажнунтол тагига ўтқазинг мени,
Қушлар овозига қулоқ солайин.
Мажнунтол тагига ўтқазинг мени,
Хаёл оғушида ором олайин.

Мажнунтол тагига ўтқазинг мени,
Шу кунгача ўзни мен чеклаб бўлдим.
Мажнунтол тагига ўтқазинг мени,
Мен учун йиғласин, мен йиғлаб бўлдим.

* * *

Кўзингни ўйнатма, кулма, қарама,
Нозли нигоҳларинг керакмас сенинг.
Боғлаб оларман, деб энди ўйлама…
Тортган у «оҳ»ларинг чин эмас сенинг.

Кўп кунлар судрадинг тусмол йўлларда,
Мен-да тилсизларча эргашдим-кетдим.
Адашган эканман, билсам, чўлларда,
Мана эндиликда тушуниб етдим…

Тушундим: у тотли хаёллар — хаёл,
Алданмас бу юрак ширин сўзингта.
Йўқол, эй алдамчи, ёндашма, йўқол,
Термулиш йўқ энди орсиз юзингга!

Жилмайма, қарама, сўзлама менга,
Эски афсонани куйлама менга…

ХЎРСИНИҚ…

Қўлимдан ҳар нима келади, юртдош,
Ғариблик, юпунлик — барин кўрганман.
Қўш ҳам ҳайдаганман, ўроқ ўрганман,
Айриликда кўздан тўкканман не ёш…

Ғўза ҳам экканман, жувари, кунжут,
Қўлимда рақс этур тешаю ранда,
Йўл ҳам, қўналға ҳам мўл бу Ватанда,
Камчил ҳам бўлганман, тўқ, қувноқ ва бут…

Чувак ҳам тикканман, мол ҳам боққанман,
Кудуқ ҳам қазганман нақ ўн бир қулоч,
Зилол сувларида ювишарди соч,
Не-не қиз сочига лола таққанман.

Тақдиримга ҳеч ҳам ўпка қилмайман,
Қўлимдан келмайди деган пеша кам.
Баъзан кўзларимда томчи-томчи нам…
Ҳануз шеър ёзишни билмайман.

ЎЛАН АВЖЛАРИДА…

Ўлан авжларида гул очади дашт,
Ўлан авжларида замон уйғонур.
Ўлан авжларида дунё-дунё гашт,
Ўлан авжларида олам тўлғонур.

Ўлан авжларида туғилур суйгу,
Ўлан авжларида туғилур жужуқ.
Ўлансиз на ранг бор, на ёруғ туйғу,
Ҳаёт лабларига тошади учуқ…

ҚУНДУЗ
Сочма

Эсингдами, Қундуз! Салқин еллар сочларингни тўлқинлатиб эс-ган, қалбимизда суюнч ўсган бир кун?
Кўклам.
Қуёш табассумкор, то узоқларда яшариб кўринган қирлар жилодор, сен эсанг, маъсум қиз! — нималарнидир тўпловдинг, гуноҳлардан пок, ишсевар дўстим! — Эсингдами, ўрим-ўрим сочларинг-ла шафақдай юзингни қопловдинг…

* * *

Болалик..
Юракда қайғу кезса-да, юракни ўраган муҳитда бахтсизлик кезса-да, — ўйин севган болалик!
Туш пайти — барча кўланкага ошиқади, тол остларига оқади. Болалик мавж урган соф қалбимиз буйруғида биз сой бўйлаб кетдик. Узоқлашиб, ўйноқлашиб кетдик…
Сув бўйи…
Кўклам безаклари тўла сочилган сув бўйи…
— Қўчқор, ҳув… Қўчқ-оо-р!
Ёнингта бордим, сенинг билан кўклам чечаклари тердим, сенга бердим ва тарқоқ сочларингга чечаклар такдим, чечаклардек очилган юзингга суқ билан боқдим…
Эсингдами шу?
Эрта кўкламнинг шундай ёқимли кезларида армон ўрайди мени…
Омочлар судраган қирлар усти, бахтсизлик кезган далалар сийнаси кулиб турган пайтларда орзулар ўрайди мени!
Қетсаммикин?
Балки, Қундуз — маъсум Қундуз, тағин,барно бўлгандир… Кулар юз қиз бўлиб, тўлгандир…
Кетсамми?

* * *

— Қундуз!
Эсингдами, қирларда уйқули омочлар тентирарди — болаликда -биз ўйнаб юрган кунларда…
Бу кунларда ўт омочлар куйлайдиргандир-а?
Сочларинг елларда тарқалиб, кўзларинг ўйнайдиргандир-а?
Эсингдами, тўлқин сочган, бола қалбимизга сўнгсиз суюнч бағишлаган бир кун…

* * *

Эсингдами, Қундуз!

Mirtemir
SHE’RLARDAN NAMUNALAR

 Mirtemir (Tursunov Mirtemir) 1910 yil 30 mayda Turkiston shahrining Iqon qishlog’ida tug’ilgan. O’zbekiston xalq shoiri (1971). Eski maktabda ta’lim olgach (1919—20), Toshkentga kelib, Almaiy nomidagi namuna ish maktabi (1920—23) va O’zbek erlar bilim yurtida taxsil ko’rgan (1925— 29). Ilk she’rlar to’plami — «Shu’lalar qo’ynida» (1928) milliy o’zbek she’riyati uchun yangi janr — sochma (nasriy she’r) janrida yozilgan. «Zafar» (1929), «Qaynashlarim» va «Bong» (1932) she’riy to’plamlari muallifi. «Barot» (1930), «Xidir» (1932), «Dilkusho», «Suv qizi» (1937), «Oysanamning to’yida» (1938), «Ko’zi» (1939) kabi dostonlar yozgan. «Qoraqalpok, daftari» (1957) turkumidan o’rin olgan «Surat» lirik qissasi esa 60—70-yillarda o’zbek she’riyatida doston janriga e’tiborning kuchayishi va lirik doston janrining kamol topishiga katta ta’sir ko’rsatgan. A. S. Pushkinning she’rlarini, N. A. Nekrasovning «Rusiyada kim yaxshi yashaydi», SH. Rustavelining «Yo’lbars terisini yopingan pahlavon», Abay, Maxtumquli va Berdaq asarlarini hamda kirg’iz xalq, eposi «Manas»ni o’zbek tiliga tarjima qilgan. Hamza nomidagi O’zbekiston Davlat mukofoti (1979), Berdaq nomidagi Qoraqalpog’iston Davlat mukofoti (1977) laureati. 1978 yil 25 yanvarda Toshkentda vafot etgan. «Buyuk xizmatlari uchun» ordeni soxibi (2002).

* * *

Ka’bamsan, she’riyat, ezgu ehromim,
Og’u ham bol to’liq bebaho jomim.
Amalim va ishqim, umidu armon,
Uyqusiz tunlarim — jindak ilhomim…
Kerakmas inju ham sensiz, haqiq ham,
Kerakmas shaddod ham sensiz, daqiq ham,
Hayot ham men uchun sensiz bema’ni,
Sensiz o’tmasin-da hatto daqiqam.

* * *

Qorong’ulik tushar,
Bag’rim uvishar,
Tanholikda qayta tug’ilaman men.
Yorilib ketguday
Tamom yitguday,
Toki tong otguncha bo’g’ilaman men.

Ko’zimga yorug’lik,
So’zimga yorug’lik,
Sog’ jonga yorug’lik so’rayman tongdan.
Armonli yo’lchiman,
Armonli kuychiman,
Jahonga yorug’lik so’rayman tongdan.

BETOBLIGIMDA…

Majnuntol tagiga o’tqazing meni,
Qovrilmay to g’ashlik alangasida.
Majnuntol tagiga o’tqazing meni,
Nafasimni rostlay ko’lankasida.

Majnuntol tagiga o’tqazing meni,
Qushlar ovoziga quloq solayin.
Majnuntol tagiga o’tqazing meni,
Xayol og’ushida orom olayin.

Majnuntol tagiga o’tqazing meni,
Shu kungacha o’zni men cheklab bo’ldim.
Majnuntol tagiga o’tqazing meni,
Men uchun yig’lasin, men yig’lab bo’ldim.

* * *

Ko’zingni o’ynatma, kulma, qarama,
Nozli nigohlaring kerakmas sening.
Bog’lab olarman, deb endi o’ylama…
Tortgan u «oh»laring chin emas sening.

Ko’p kunlar sudrading tusmol yo’llarda,
Men-da tilsizlarcha ergashdim-ketdim.
Adashgan ekanman, bilsam, cho’llarda,
Mana endilikda tushunib yetdim…

Tushundim: u totli xayollar — xayol,
Aldanmas bu yurak shirin so’zingta.
Yo’qol, ey aldamchi, yondashma, yo’qol,
Termulish yo’q endi orsiz yuzingga!

Jilmayma, qarama, so’zlama menga,
Eski afsonani kuylama menga…

XO’RSINIQ…

Qo’limdan har nima keladi, yurtdosh,
G’ariblik, yupunlik — barin ko’rganman.
Qo’sh ham haydaganman, o’roq o’rganman,
Ayrilikda ko’zdan to’kkanman ne yosh…

G’o’za ham ekkanman, juvari, kunjut,
Qo’limda raqs etur teshayu randa,
Yo’l ham, qo’nalg’a ham mo’l bu Vatanda,
Kamchil ham bo’lganman, to’q, quvnoq va but…

Chuvak ham tikkanman, mol ham boqqanman,
Kuduq ham qazganman naq o’n bir quloch,
Zilol suvlarida yuvishardi soch,
Ne-ne qiz sochiga lola taqqanman.

Taqdirimga hech ham o’pka qilmayman,
Qo’limdan kelmaydi degan pesha kam.
Ba’zan ko’zlarimda tomchi-tomchi nam…
Hanuz she’r yozishni bilmayman.

O’LAN AVJLARIDA…

O’lan avjlarida gul ochadi dasht,
O’lan avjlarida zamon uyg’onur.
O’lan avjlarida dunyo-dunyo gasht,
O’lan avjlarida olam to’lg’onur.

O’lan avjlarida tug’ilur suygu,
O’lan avjlarida tug’ilur jujuq.
O’lansiz na rang bor, na yorug’ tuyg’u,
Hayot lablariga toshadi uchuq…

QUNDUZ
Sochma

Esingdami, Qunduz! Salqin yellar sochlaringni to’lqinlatib es-gan, qalbimizda suyunch o’sgan bir
kun?
Ko’klam.
Quyosh tabassumkor, to uzoqlarda yasharib ko’ringan qirlar jilodor, sen esang, ma’sum qiz! — nimalarnidir to’plovding, gunohlardan
pok, ishsevar do’stim! — Esingdami, o’rim-o’rim sochlaring-la shafaqday yuzingni qoplovding…

* * *

Bolalik..
Yurakda qayg’u kezsa-da, yurakni o’ragan muhitda baxtsizlik kezsa-da, — o’yin sevgan bolalik!
Tush payti — barcha ko’lankaga oshiqadi, tol ostlariga oqadi. Bolalik mavj urgan sof qalbimiz buyrug’ida biz soy bo’ylab ketdik.
Uzoqlashib, o’ynoqlashib ketdik…
Suv bo’yi…
Ko’klam bezaklari to’la sochilgan suv bo’yi…
— Qo’chqor, huv… Qo’chq-oo-r!
Yoningta bordim, sening bilan ko’klam chechaklari terdim, senga berdim va tarqoq sochlaringga chechaklar takdim, chechaklardek
ochilgan yuzingga suq bilan boqdim…
Esingdami shu?
Erta ko’klamning shunday yoqimli kezlarida armon o’raydi meni…
Omochlar sudragan qirlar usti, baxtsizlik kezgan dalalar siynasi kulib turgan paytlarda orzular o’raydi meni!
Qetsammikin?
Balki, Qunduz — ma’sum Qunduz, tag’in,barno bo’lgandir… Kular yuz qiz bo’lib, to’lgandir…
Ketsammi?

* * *

— Qunduz!
Esingdami, qirlarda uyquli omochlar tentirardi — bolalikda -biz o’ynab yurgan kunlarda…
Bu kunlarda o’t omochlar kuylaydirgandir-a?
Sochlaring yellarda tarqalib, ko’zlaring o’ynaydirgandir-a?
Esingdami, to’lqin sochgan, bola qalbimizga so’ngsiz suyunch bag’ishlagan bir kun…

* * *

Esingdami, Qunduz!